ZUGATZAK
Bilboko «Centro Vasco» deritxon laguntegiari.
Domekea zan, eguraldiak
Eukan arpegi ederra,
Ta Eguzkiak barreka egin
Eban goixetik urteera;
Geratu baga mendi gañean
Joian goruntza aurrera,
Eta ni barriz aldatsa bera
Jatsiaz kale aldera;
Lenen lenengo mezea albazan
Eleixan jaritxitera,
Nai nebalako albait lasterren
Biurtutea etxera.
Meza amaituta, beste erregu
Batzuek egindakoan,
Etxera eldu nintzanerako
Gosaria prest egoan;
Bera jatean pipa motxagaz
Ketuten banierduan,
Eta bertatik gogoraziño
Au sortu jatan buruan,
Aspalditxoan enabalako
Jirarik egin basuan,
Geure zugatzai bear neutsela
Ikusi bat eiñ orduan.
Gora ta bera nekatutean,
Aretx zar baten azpian
Etzan nintzan da, adar me baten
Txori bat jarten jat goian;
Loak bertatik eldu eustan da,
Ames bat orduterdian
Egiñagaz ni an egon nintzan,
Pozez atsegiñ andian;
Edo obeto esate arren
An egon nintzan glorian,
Alako orduterdirik ez dot
Gozau nik neure bizian.
Egaztitxo ak bota ebazan
Bertsoak geure legera,
Gure aldean baña oso leun
Aingeru baten antzera,
Eta euskeraz zelan ak esan
Egin zituen gañera,
Eretxi jatan, gure albistari
Euskaldun garbi batera
Bialdutea, eta orra or
Alde batetik bestera,
Irakurteko zelan zan kantu
Txoritxo polit arena.
«Txoria naz ta, ni kantetako
Etorria naz mundura,
Eta kantari albait onena
Gaur neuke izan nik gura;
Kantetea oi dalako txopri
Guztien egikizuna,
Kantetea bai, dalako bere
Gure atsegintasuna,
Kantuan atzo lorak eregi
Nik banebazan zerura,
Gaurko kantuan goratu nai dot
Zugatzen anditasuna.
»Zugatzak gaitik gauza andiak
Kantuz leitekez aitatu,
Euren gañean zerren gei asko
Aurkitzen dan zer autortu;
Paridisuan lenengo eta,
Gero Golgotan oartu,
Egin ezkero, nori etxako
Barrua egiten samurtu?
Eta azkenez Euskalerrian
Gernikan zanaz gertatu,
Nori etxakoz negarrez emen
Begiak eiten gorritu?
»Ernetan diran landara artean,
Zugatza geien da azten,
Eta keriza ederra bere
Eurok deutsue botaten,
Ta ikustean gozau dagien
Dana gizonai eskinten,
Ta ikustean ainbeste tantaik
Buruz odeiai ikutzen,
Eta azkenez ikusitean,
Goiak ta beiak apaintzen,
Oneik daukezan ondasunakaz,
Nor ez da mirarituten?
»Itzik ez dabe, baña begira
Euren onbide andia,
Egilleari berdetasunaz
Emoten deutsen gloria,
Baita oi dabe adierazo
Gizona dala txikia,
Aurreratuaz bera doiala
Naiz izan egi andia,
Zerren jaritxi ez dan egingo
Beraren jakituria,
Egiteraño iñoz orri bat
Aiñ gauz ezerez gitxia.
»Baita zugatzak agertzen dabe
Zurrunbilloen artean,
Iraupenaren doe ederra
Gizon askoren aldean;
Zer gertetan da bada gizonaz
Sarri askotan lurrean,
Andik emendik aixe gaiztoak
Esetsi eta jotean?
Zugatz sendoak iraunagaitik
Euren lenengo oiñean,
Zeinbat alditan besteak jausten
Diran etsaien mendean!
»Au gaitik Jaunak gero zugatzai
Leialtasun aiñ ederra,
Sarituteko bialtzen deutse
Iparrik eztitsuena;
Bere arnasa me ta leunean
Ze poza orritxoena!
Dantzan dabiltzan gaztetxo batzuk
Biziro dirudiela!
Eta gizona aurkitutean
Gaur zu zagozan antzera,
Pozgarri ez da euren zarata
Aixetan eiten dabena?
»Maitetuten dauz Zugatzgilleak
Bere zugatzak munduan,
Euriaz ase ase eginda,
Egarri diran orduan;
Zelan guraso onak daukazan
Beti umeak goguan,
Arek zerutik zainduten ditu
Udan legetxe neguan;
Orrexegaitik irauten dabe
Matusalenen taiuan,
Askok sendaro gizaldietan
Jaio zirean lekuan.
»Maitetu-izue, o! euskaldunak!
Landara danen Errege,
Berak egiten deutsuelako
Ezin kontala mesede;
Zeinbat lan andi egiten dirau
Zugatzaz badakizue?
Zeinbaten ale gozo gozoak
Sabelak egiten bete,
Askoren suster-lorak osatu
Eiten badabez ainbeste
Zugatzen etsai benturaz iñor
Lurrean izan leiteke?
»Bai, antxiñako zuen asabak
Zugatza eben maitetzen,
Ardura on bat eurai eukirik
Geituaz joan zeitezen;
Eta euskaldun lege zar batek
Au gaitik eban agintzen,
Landarak beti ipinteko bi,
Zugatz bat bazan botaten,
Ondasun asko zugatzetatik
Ebezelako jaristen,
Bear gitxigaz dirututeko
Ze asmo ona ekarreen!
»Eta azkenez Gernikan bere
Dozue Aretx gaztea,
Aita igartu baño lenago
Jarriagaitik semea;
Gorde egizue alantxe beti
Zeuen asaben legea,
Gurasoa ill baño lenago
Jarrita ordeko berea,
Izan daitean Euskalerria
Oitura onen jaubea,
Zugatz bategaz zalako izan
Dontsutasunez betea.
»Bai, Gernikako zugatz atantxe
Nik bere daukat abia,
Zerren jatorriz nazan txori bat
Euskaldun garbi garbia;
Banaz bere ni egazti gisan
Zugatzen maitelaria,
Gernikakoan baña, nik daukat
Neure gloria guztia,
Dakarrelako eunkietako
Aitak legetxe bizia,
Bere besanga-pean artzeko
Kerizpez Euskalerria».
* * *
Orreixek dira amesetan nik
Entzun nebazan bertsuak,
Ezti eztitan an nindukala
Ipar aixetxo gozuak;
Ikutu baga Eguzkiaren
Errañu zorrotz mintsuak,
Baña itzartu ninduanean
Izpiaz erlabioak,
Bertatik pipa motxa sututa
Ausnartu entzunikoak,
Egin nebazan buruan oso
Geratu arte sartuak.
Jarraitu daigun neure anaiak
Euskaldun zarren legean,
Barri bi jarri zugatz zarren bat
Bere oñetik kentzean;
Jarraitu daigun baita zintzoro
Beti asaben fedean,
Iraunik zutik zaill eta gogor
Aise biurren artean,
Iraupenaren sari ederraz
Zugatz sendoen antzean,
Bizi gaitezen Asabak legez,
Oraiñdik geure lurrean.
|