HERIOTZEKO ORENERAIÑO BEKHATUTAN

EGON GOGO DUENAZ

KAP. XV

131 Erraiten du Senekak: Moriantur ante te vitia (Senec. epi. 27). Hil bitezi zu baiño lehen, zure faltak, eta bekhatuak: Hek lehenik, zu gero. Eztitzatzula heriotzeraiño zeurekin eduki. Zeren hartaraz gero, periletan iar zindezke, zerori hilagatik, hek bizirik geldi litezin. Zahartzeraino bekhatutan dabillana, ezta peril gabe. Zer izanen da bada, are aitzinago, heriotzeko oreneraiño, bethi barrenago sartzen dela, bethi hala dabillanaz, eta ibili gogo duenaz?

        Ez nuke erran nahi, zein peril handiak diren heriotzeko oren hartan. Zeren ezpaneraukaio nehori, izitzeko eta esperantzaren galtzeko okhasinorik eman nahi. Ordea ezin nagoke erran ere gabe. Zeren orduko esperantzak, anhitz galtzen baitu. Eta baitakusat ezen, nik orai hemen eman ahal dezakedan izialdurak, eta beldurtasunak baiño, orduko perilaren berririk iakingabeak, kalte gehiago egin dezakeiela.

        Baiña egiteko hunetan sarthu baiño lehen, nahi nuke iakin zenezan gauza bat, eta da: Nola egiazko penitenzia baita Iainkoaren donua, dohaiña eta emaitza, Iainkoak berak plazer duenean eman dezakeiena: hala egiazko penitenzia hura, noiz nahi den dela, heriotzeko azken orenean bada ere, salbatzeko asko sendo eta botheretsu dela. Eta halatan salbatu zen ohoiña, bere azken orenean, anarteraiño bekhatutan egona eta ibilia. Oraiño bideazkoak gara, eta hunela gareiño iragan gaitezke aitzinat, eta bai gibelat ere bihur, badaidikegu ongi, eta bai gaizki ere. Zeren borondatea libre eta geure eskuko baitugu. Halatan erraiten du San Agustinek: De nullo desperandum est, quamdiu patientia Dei ad poenitentiam adducit, nec de hac vita rapit impium. (Aug. serm. 11 de Verbis Domini. Tom. 10). Ezta nehortzaz ere etsitu behar, ezta nehor ere galdutzat eduki behar, Iainkoaren pazienziak penitenzia egitera igurikitzen dioeiño, mundu hunetan utzten dueiño.

        Halaber erraiten du San Agustinek berak: Poenitentia aboleri peccata, indubitanter credimus, etiam si in ultimo vitae spiritu admissorum poeniteat (Aug. de Ecclesiae dogmat. cap. 80 Tom. 3). Segur dadukagu, duda gabe sinhesten dugu, azken hatsaren aurthikitzean ere, penitenziak barkhatzen dituela bekhatuak. Eta Iainkoak berak errana da Ezekiel profeta baithan: Impietas impii non nocebit ei, in quacumque die conversus fuerit ab impietate sua (Ez. 13). Eztio bekhatoreari bekhatutik ilkitzen den egunetik harat, bere bekhatuak kalterik eginen. Konberti bedi, onera bihur bedi, nahiz dela arimak egiterakoan. Biz hats bakotxean dagoenean, eta orduan ere enzuna izanen da. Biziak diraueiño, hatsa sabelean deiño, arima gorputzetik iltki arteiño, baldin oraiño adimendua on badu, memorioan, eta akhorduan badago, nahasten ezpada, baduke bere bekhatuaz behar den urrikimendua, damua eta dolorea. Eta hanbatenarekin eztu bitartean zer etsiturik, eztu zer esperantza galdurik, zeren ezpaita oraiño orduan erremediotik kanpoan.

132 Bekhatuez barkhamendu erdiesteko, egin behar da penitenzia: eta penitenzia egiteko, asko da pontu bat, buru itzultze bat, begi herts-ideki baten bitartea. Zeren egiazko penitenzia, eta bertzerik ezin daidikeienean, salbatzeko asko dena, bihotzezko urrikimendua da, falta eginez barrenean, Iainkoagatik, damu eta dolu izaitea.

        Erraiten denean egin behar dela penitenzia, eta bertzela ezin salba ditekeiela, ezta ez aditzen bada eta ezpada behar dela konfesatu, barkhamendu eskatu, barurtu, orazinotan egon, erromerian ibili, eta hunelako bertze obra penatuetan penatu. Zeren egia da, gauza hauk guztiok penitenziak dira, eta penitenziazko obrak: ordea dira kanpokoak, eta egin ahal ditezkeienean zenbait bedere egin behar direnak. Baiña baldin ezin egin baditezke, ezin kofesa badadi, ez mintza, eta ez deusetan ere manaia: asko da orduan barren ona, borondatea, bihotzezko damua, dolua eta dolorea. Zein baita egiazko penitenzia, eta kasu hartan, bertzerik ezin daidikeienean, salbatzeko asko dena.

        Erremedio haur dute itsasoan edo handik kanpoan kofesatu gabe hiltzen direnek: barreneko penitenzia, bihotzezko damua eta dolorea kontrizionea. Eztute bertzerik, baiña haur dute asko, baldin behar den bidean izaiten badute.

133 Eta barreneko penitenzia haur, bihotzezko damu eta dolore haur (zein latinez deitzen baita contritio, a verbo contero, erran nahi baitu, xehatzea, zathitzea, porroskatzea. Zeren bekhatuz gogortu zen bihotza, damuaz, doloreaz, eta urrikiaz, xehatzen, beratzen eta zathitzen baita) baduke nehork laburzki, denbora gutiz, pontu batez. Zeren San Basiliok dioen bezala: Non enim temporis quantitate, sed animi proposito poenitentia iudicatur (Basil. orat. 4 de poenit.). Penitenziaren indarra eta balioa, borondatearen deliberamenduan dago eta ez denboraren luzetasunean. Hala dio San Agustinek ere: In actione autem poenitentiae, non tam consideranda est mensura temporis, quam doloris (Augus. in Enchyrid. cap. 6. T. 3). Penitenzia egitean, ezta hain konsideratu behar denboraren neurria, nola dolorearena. Urrikimendu egiazkoak, bihotzez konbertitzeak, dolore finak eta beroak, gehiago daidi denbora gutiz, dolore laxoak eta hotzak anhitzez baiño. Dolorea behar da neurtu, eta konsideratu, eta ez denbora. Haur beror emaiten du oraiño aditzera San Agustinek, erraiten duenean: Poenitentia vero non annorum numero censetur, sed amaritudine animi (August. serm. 67 de temp. T. 10). Penitenzia ezta ez urtheen kontuaz egiazko, eta balios egiten, baiña bai bihotzaren barreneko doloreaz, urrikiaz eta atsekabeaz.

        Nola bekhatuaren arimatik kentzeko eta atheratzeko, bi gauza behar baitira: bata Iainkoaren aldetik, haren garazia eta faborea, eta bertzea guretik, gure nahia eta borondatea, (Vid. S. Thom. 1. 2 q. 113, art. 7 in corp.) eta gauza hauk guztiok, are gure aldetik behar direnak ere, prinzipalki Iainkoak egiten baititu: halatan Iainkoak bere garaziaren emaitea eta gure garazia haren errezibitzeko, eta harekin batean bekhatuaren kentzeko prestatzea ere, egin ditezke laburzki, heriotzeko azken artikuluan. Zeren bekhatuaren egiteko asko da pontu bat, gogoaren egotzte bat, borondatearen deliberatze bat eta konsentitze bat: asko izanen da beraz halaber bekhatu haren beraren erremediatzeko ere, pontu bat, gogoaren bertze aldera itzultze bat, borondateak zintki eta fintki Iainkoagatik bekhatuaren utzte bat, eta gaitzeste bat. Zeren are miserikordiosago da Iainkoa, iustiziati baiño, barkhatzera prestago gaztigatzera baiño. Beraz hunelatan heriotzeko pontuan ere, azken orenean ere, egin diteke Iainkoaren faborearekin batean, egiazko penitenzia, eta erdiets bekhatuen barkhamendua. Haur da egia, eta egia hunetan ezta dudarik.

§ 1

134 Bai ordea, bada duda, eta duda ere handia, ea azken oren hartan, egiazko penitenziarik, behar den urrikimendurik izanen duenz bekhatoreak. Aitortzen deratzut, badukeiela orduan ere: ordea pontua da, ea izanen duenz. Eta ezta munduan, heriotzeko oreneraiño bekhatutan dagoenaren salbamenduaz dudatzen eztuenik, seguranzarik emaiten duenik. Aitzirik Eskritura Saindua, eta Elizako Doktor guztiak hain herstuki eta izigarriki mintzo dira, orduko penitenziaz, non baitirudi ezen heken erranen arauaz, hartaraz gero, eztela bat ere salbatzen. Erraiten du San Mateo ebanjelistak: Orate ut non fiat fuga vestra in hieme vel sabbato (Mat. 24). Egizue othoitz, eztadilla zuen ihesa gertha neguan edo larunbatean; zein baitzen orduan besta. Zeren nola negua baita linburi, leun, istilsu, eta lohitsu, ezta bidean ibiltzeko on. Eta besta egunean ere debeku zen, etzen sori, eta ez zilhegi bide luzerik iragaitea, urrun ioaitea. Bada heriotzeko orena da negu, eta besta.

        Negu, zeren guztia baita trabuz, trabailluz eta egitekoz bethea. Besta, zeren orduan behar baita pausatu, eta astelegunetako trabailluez, anarteraiñoko obra onez gozatu. Beraz hunelatan lehen behar da etsai gaixtoaren eskuetarik ihes egin eta eskapatu, eta ez anarteraiño egon eta luzatu.

        Arropa berriak bazkokotzat eragin nahi dituenak, aitzinetik behar du prestatzen hasi, aitzinetik behar du oihala ekharri, neurria hartu eta iostera eman. Erhokeria handia lizate goiz bereraiño, dendaria deitu gabe eta bertze gauzak xuxendu gabe egoitea. Bada are da erhokeria handiagoa heriotzeko oreneraiño, arimaren beztitzeaz konturik ez egitea, eta uste izaitea ezen herstura hartan, hain denbora laburrean, prestatuko eta aphainduko dela. Halatan Alexandro handiak egotzi zuen soldadu bat bere konpaiñiatik. Zeren etsaiarekin batzerakoan, konbat emaiterakoan, hasi baitzen harmen garbitzen eta prestatzen.

135 Denbora hertsia eta egitekotsua da, heriotzeko denbora: gaitz da orduan egiazko penitenzia egitea, eta izaitea, guztiz ere lehen debozinoan usatu eztenarentzat, edo anarteraiño bethi gaixto izatu denarentzat.

        Eta nola den gaitz, anhitz arrazoiñez froga ahal diteke. Lehenbizikoa: orduan munduko egitekoek, zor-hartzekoek, hartu-emanek, seme-alabek, sehiek, ondokoek eta guztien gaiñetik eritasunak berak, orduko oiñhaze miñ hek trabu handia ibeniko deratzute, nahasiko, desmordituko, zeri lot eztakizula, zeure buruaz eta egin bideaz ahantzirik, ibeniko zaituzte.

        Sukhar handi batekin, saihetseko punta batekin, edo bertze eritasun bortitz batekin dolorez zarenean, dolore hark berak, are eskapatzen zarenean ere, emaiten deratzu egitekorik asko, ezteratzu bertzetan pensatzeko ere astirik utzten.

        Zer izanen da bada, dolore guztien gaiñeko doloreak, arimaren gorputzetik atheratzeko asko denak, heriotzekoak har zaitzanean? Zer balentia egin uste duzu zuk orduan? Egiazko penitenzia, zein baita gauza handia, egitekotsua, eta osasuna duenari ere, lanik eta ekhairik asko emaiten dioena, nahi duzu zuk, den denborarik herstueneko, gaitzeneko, eri zareneko, eta are, heriotzearen azken oreneko luzatu.

        Horretan emaiten duzu aditzera, eztuzula nehoiz ere penitenziarik egin nahi. Zeren osasunarekin zaudenean, ahala duzunean, ezpaituzu egiten.

        Hala erraiten du doktor batek: Si non facis dum potes, manifeste ostendis quod non vis (Hugo. De Sacram. par. 4, cap. 5). Hargatik errraiten du Agustinek ere: Festinare debet ad Deum convertendo dum potest unusquisque, ne si dum potest noluerit, omnino cum voluerit, non possit (Augst. Serm. 17 ad fratres in eremo. Tom. 10). Bat bederak behar du konbertitu eta egin laster Iainkoagana, ahala duenean. Zeren ahala duenean, nahia eztuenak, benturaz gero, nahia duenean, eztu ahala izanen: behintzat iartzen bedere bada, ez izaiteko perilean.

        Beraz hunelatan lehen behar da prestatu.

        Zeren gaitz izanen da, heriotzeko orenean, eritasunez eta oiñhazez kargatua zaudenean, penitenzia egitea, behar den fintasunarekin eta berotasunarekin Iainkoari gomendatzea. Zeren orduan, bertzeak bertze direla, eritasunak berak, emanen baiteratzu egitekorik asko.

§ 2

136 Are gehiago, gaitz izanen da heriotzeko orenean, behar den bidean, penitenzia egitea. Zeren penitenziak eta edozein bertze obra on batek ere, egiazko eta balios izaitekotz, behar du gogotik, amorioz, borondate onez eta libreki egina izan, eta ez bortxaz, ez ezin bertzez edo beldurrez. Eta aken oreneko penitenzia hark badirudi, bortxazkoa, ezin bertzezkoa, edo beldurrezkoa dela, eta ez behar bezalakoa, eta ez behar bezain librea eta borondatezkoa.

        Halatan erraiten du San Agustinek: Poenitentia quae ab infirmo petitur, infirma est, poenitentia quae a moriente tantum petitur, timeo ne ipsa moriatur (August. serm. 57 de temp. Tom. 10). Eriaren penitenzia, penitenzia erai da; beldur naiz hil dadin, hiltzerakoan baizen egiten eztena. Lehen behar da lehen egin.

        Quoniam non est in morte qui memor sit tui (Ps. 6). Zeren Profeta Davitek dioen bezala, ezta nehor heriotzean Iainkoaz orhoitzen. Ordea zer erran nahi du, minzatze molde hunek: eztela nehor heriotzean Iainkoaz orhoitzen? Zeren gu orduko esperantzak bizi gaitu: eta esperantza harekin eztugu anarteraiñokoan gaixtakeriarik baizen egiten: ezkara ephe hartaraiño Iainkoaz ere orhoitzen.

        Baiña orduan diren gaixtoenak ere, hasten dira, bere konzientzien iratiotzen eta iraultzen, batari eta bertzeari barkhamendu eskatzen, eta bertze egiteko guztiak utzirik, ahalez Iainkoa bera baithan pensatzen.

137 Nolatan ahal dateke beraz egia, errege Davitek dioena: eztela nehor heriotzean Iainkoaz orhoitzen? Ezta gaitz ihardesten. Zeren bataz, lehen erran den bezala, orduan eritasunak berak, bere gorputzeko gaitzak, emaiten baitio bat bederari egitekorik asko: eta berriz bertzea zeren peril baita orduko orhoitzea, orhoitzen bada ere, ez orhoitzea bezala, beldurrezkoa, edo borxazkoa izanen den, eta ez behar bezalakoa. Zeren San Agustinek dioen bezala: Quia etiam hac animadversione percutitur peccator ut moriens obliviscatur, qui dum viveret oblitus est Dei (Aug. serm. 10 de sanct. Tomo 10). Bizi deiño Iainkoaz ahantzirik egon denak, merezi du, berari ere hiltzerakoan, ahantz dakion bere burua, eta orhoitzen bada ere, orhoitze hura, eztakion deus balia. Eta iduri ere badu etzaikala deus baliatzen. Zeren komunzki halakoa, eritasunetik eskapatzen denean, leheneko bekhatuetara bihurtzen ohi da.

        Halakoaz eta halakoez mintzo dela, erraiten du errege Davitek: In multitudine virtutis tuae mentientur tibi inimici tui (Ps. 65). Zeure berthutearen multzutasunean, gezur eginen deratzute zeure etsaiek. Zer erran nahi du minzatze molde hunek? Konparazino batez edo biaz adituko duzue.

138 Bi aitonen semek, edo zaldunek elkharren artean etsaigoa dutenean, eta elkhar dixidaturik, desafiaturik, konbatera eta gudura deiturik, kolpeka hasten direnean, komunzki sendoenak, edo anzatsuenak garaitzen du bertzea, bere meneratzen du, azpiratzen du, lurrera egotzten du, ezpataz iragaitera darama. Orduan lurrean datzanak, herstura handian baitago, erraiten dio bere etsaiari: Ha, iauna, othoi barkha iazadazu, bizia indazu. Ezagutzen dut orainokoan, zure alderakotzat faldatu dudala, gaizki egin dudala, baiña prometatzen deratzut ezen, hemendik aitzina, zure zerbitzari izanen naizela.

        Hunela minzatzen zaika, hunela othoitz egiten dio. Eta othoitz hauk gogoan harturik, bihotza hautsten zaika, urrikaltzen zaika, barkhatzen dio, utzten du iaikitzera. Ordea iaiki den bezain fite, bere eman duen promesaz eta egin zaikan garaziaz kontu guti eginik, bere leheneko tornura, eta etsaigoara bihurtzen da. Halakoari bere etsaiaren indarrak, bothereak, eta garaitiak gezurra erran arazi derauka, eta prometa arazi konplitzen eztuena. In multitudine virtutis tuae mentientur tibi inimici tui.

        Hala eriek ere bere eritasunetan, eta marinel tormentatuek bere tormentetan, anhitz promes eder egiten dute, saindutzeko gogo hartzen dute, debozino bat erakusten dute.

        Ordea nola hura guztia, beldurrez egiten baitute, eritasuna eta tormenta iragan direnean, iragan dateke heken debozinoa ere, eta handik harat lehen bezain gaixto, edo gaiztoago egiten dira. halakoei eritasunaren eta tormentaren indarrak gezurra erran arazi deraue, eta prometa arazi komplitzen eztutena.

        Garzelean dagoenak egiten duen ordenuak eta testamentuak eztuela deus balio dio legeak (Ff. de eo qui metus causa legat in carcere). Ez eta beraz eztu deus balioko eritasunaren eta heriotzearen garzelean eta hersturan dagoenak egiten duen promesak eta penitenziak ere. Zeren hek guztiek dirudite direla, bortxaz eginak, eta ez amorioz, eta ez borondatez.

§ 3

139 Erraiten du Eskritura Sainduak, Antioko errege gaixto hark, heriotzeko orenera zenean, urrikimendu handi bat erakutsi zuela, anhitz promes eder egin zuela; hanbat, ezen baitzirudien bere hitzetan saindu bat zela, eta saindu bat bezala mintzo zela, erraiten zuela bertze anhitz gauzaren artean: Iustum est subditum esse Deo, et mortalem non paria Deo sentire (2 Mach.) Iustu da eta arrazoin, Iainkoari errendaturik egoitea, eta gizonak Iainkoaren berdin bere buruaren ez edukitzea.

        Eta guztiarekin ere, hunela mintzo bazen ere, erraiten du Eskritura Sainduak berak, lekhu berean: Orabat autem hic scelestus Dominum, a quo non esset misericordiam consequuturus. Gaixto hura othoitzez zegokan Iainkoari, baiña alferrik, etzuen barkhamendu erdiesteko perilik. Zeren othoitz hek, eta Iainkoaz orhoitze hek bortxak, heriotzearen beldurrak eragiten baitzerautzan. Pontu hunen gaiñean erraiten du Soto doktor handi hark: Antiochus propterea non est veniam consequutus, quod poenitentiam non habuit; sed ob id nobis exemplo propositus est, ut admoneamur, dolorem peccatorum, qui ex cruciatibus mortis enascitur, fallacem esse saepissime (Soto in 4 sent. dist. 15 q. 3 art. 6).

        Etzuen errege Antiokok barkhamendurik erdietsi, zeren ezpaitzuen behar zen bidean penitenziarik egin. Ordea hark bere azken finean egin zuen enseiua, eta penitenzia itxurapena, ibentzen zaiku geure begion aitzinean exenplotzat eta miraill bezala: iakin dezagun, eritasunaren eta heriotzearen oinhazetarik eta hersturetarik sortzen den penitenzia, maiz dela alfer, faun, falso, gezurti, eta guti balio. Ikhusten duzunean bere mende guztian gaixto izatu den bat eritu denean, eta ia hiltzera etsitu duenean, hasten dela batari eta bertzeari barkhamendu eskatzen, beharrei bere haziendaren partitzen, eta hats-beherapen handi batzuekin, begiak zerura iraulirik, Iainkoari gomendatzen, eztezazula ez hargatik pensa, segur duela halakoak bere salbamendua. Aitzinetik, aitzinetik, eritu baiño lehen eta heriotzeko hersturan iarri baiño lehen, behar da bekhatua utzi eta debozinoa hartu. Zeren bertzela erituz gerozko debozinoan ezta zer fidaturik, ezta segurantzarik. Eritasuneko debozinoa, komunzki, heriotzearen beldurtasunetik heldu da, eta ez Iainkoaganako amoriotik. Eritu ezpazina, lehen bezala, zeure leheneko bekhatuen xisteran, etzauntzan eta tokian egonen zinen.

140 Baldin aitzinetik, eritu baiño lehen, bekhatua utzten baduzu, intenzione ona hartzen baduzu, eta ahalez zeure leheneko falten erremediatzen hari zarela, zeure azken eritasunak atrapatzen bazaitu, iakizu ezen orduan, munduko bekhatorerik handiena izan bazara ere, salbatzeko bidean zarela, eta salbatzeko esperantza handi bat ahal dukezula.

        Baiña bertzela, Iainkoak begira zaitzala, bekhatutan eta bekhatu egiteko gogoan eta borondatean zaudela, zeure azken eritasunak edireitetik. Zeren baldin hala edireiten bazaitu, peril da zeure eritasun hartako kofesatzeak, urrikimenduak, debozinoak, eta egiten ditutzun bertze enseiu guztiek ere, deus guti balioko duten, indar guti izanen duten.

        Ez naiz neure burutik mintzo. Hala erraiten du San Agustinek: Agens poenitentiam et reconciliatus cum sanus est et postea bene vivens, securus hinc exit. Agens poenitentiam ad ultimum et reconciliatus, si securus hinc exit, ego non sum securus, poenitentiam dare possum, securitatem dare non possum. Numquid dico, damnabitur? Non dico. Sed dico etiam liberabitur? Non. Sed quid dicis mihi? Nescio, non praesumo, non promitto, nescio (August. de vera et falsa poenitentia. Hom. 41). Osasuna duela, bere bekhatuen kofesa, eta penitenzia egiten duena, eta gero handik harat ongi bizitzen dena, ongi eta segur ilkitzen da hemendik. Baiña bere azken fineraiño, eta azken eritasuneraiño gauza hauken egitera igurikitzen duena, ez naiz segur, ongi eta segur ilkitzen denz. Segur naizenean erraiten dut segur naizela, eta ez naizenean, ez naizela. Ahal derraket, orduan ere badaidikeiela penitenzia, ez ordea eman segurantzarik. Eztut erraiten kondenatuko dela, eta ez salbatuko dela ere. Ez naiz fida, ez naiz segur, eztakit. Hunela dio San Agustinek, eta erraiten du oraiño gehiago ere: Vis te de dubio liberare? Vis quod incertum est evadere? Age poenitentiam, cum sanus es. Si sic agis, securus es. Quia egisti poenitentiam eo tempore quo peccare potuisti. Si autem vis agere poenitentiam tunc quando non potes, peccata te dimisserunt, non tu illa. Nahi duzu dudatarik iltki? Nahi duzu segurean iokatu? Egizu penitenzia sendo zareiño, bekhatu ere ahal daidizuiño. Zeren bertzela, baldin zuk egin nahi baduzu penitenzia eri zarenean, hiltzerakoan, bekhaturik ere ezin daidikezun denboran: eztitutzu orduan zuk utzten bekhatuak, baiña behatuek zu utzten zaituzte.

141 Zer esker edo merezimendu uste duzu izanen duzula, ia ezin gehiago daidizunean, eta hiltzera etsitu duzunean tratu gaixtoen utzteaz, eta batari eta bertzeari, zeure onen utzteaz eta partitzeaz? Zeren berdin ezin eraman zinitzakeien zeurekin. Baldin obra on horiek egin bazinitu osasuna zenduenean, eta zeure burua, hala oneko nola gaixtoko, zeure eskuko zenduenean, badirudi indar gehiago izanen zutela, baliosago izanen zirela, segurantza handi bat emanen zeratzutela, eta zutzaz ongi ioanean zela. Baiña zeure azken finean, ia ezin gehiago iraun dezakezula ikhusirik, eta etsiturik egiten duzun obra onean eta penitenzian; ezta zer sobera fidaturik. Zeren peril baita, ezten orduko obra on hura eta penitenzia behar bezain fin eta egiazko izanen.

        Eztagoela beraz nehor penitenziarik egin gabe, eta bekhatuak utzi gabe, bekhaturik ezin daidikeien denboraraiño, eztagoela bortxaren begira: begi bere egin bidea libreki, eta borondatez: begi mugaz eta goiz. Zeren San Agustinek dioen bezala: Multos solet serotina poenitentia decipere (August. de vera et falsa poenitentia). Anhitz enganatzen ohi du arratsaldeko urrikimenduak, penitentzia berantkorrak.

        Badira zuhaitz batzuk, udaren finean, sasoinetik kanpoan hasten baitira loratzen edo birloratzen. Baiña lore hetarik guti lotzen, eta itxatxekitzen ohi da: heken fruitutik guti umotzen eta ontzen da: nork nola eztakiela, ihartzen, eta iraungitzen ohi dira. Hala dira bada bere adinaren finean, eritasunean eta hiltzerakoan, desira onez bethatzen hasten direnak ere. Orduko desira on hek, nahikunde hek neguko loreak dira, denbora gaitzekoak, sasoiñetik kanpokoak, itxatxeki gabe, fruiturik ekharri gabe, desikundetan, ihartzen, eta iraungitzen direnak.

§ 4

142 Errege Faraonek, Israeleko semen ondotik, heken hil nahiz, zihoanean, ikhusirik ezen urak hartzera zeramala, erran zuen: Fugiamus Israel, Dominus enim pugnat pro eis contra nos (Ex. 4). Dagigun ihes, bihur gaitezin gibelat, eztaidikegu nahi dugunik. Zeren Iainkoa bere alde dute iende hauk. Abiatu zen bada gibelat, eman zioen ihesari, baiña alferrik, probetxu gutitan, berant orhoitu zen: hura laster, baiña ura lasterrago, han bere lagun guztiekin itho eta hondatu zen. Hala gerthatzen zaie bada komunzki heriotzeko orenean, bere gaixtakerietarik gibelat bihurtu eta ihes egin nahi dutenei ere. Abiatzen dira, egiten dute zenbait enseiu, baiña ez asko, flako dira, eta halatan atzemaiten eta atrapatzen dira.

        Ioab eta Abner, bi kapitain hek, gerla handia erabili zuten elkharren artean. Eta azkenean, ikhusirik Abnerrek, gaizti ziohakola, benzutu hurran zela, erran zioen Ioab bere kontrastari: Num usque internecionen mucro tuus desaeviet? (2 Rg. 2). Zer da haur, Ioab, kapitain famatua? Zer egin gogo duzu? Akhabatu nahi othe gaituzu? Asko egin duzu, garaitia baduzu, utzkuzu bizia. Orduan ihardetsi zioen Ioabek: Vivit Dominus si loquutus fuisses mane recesisset populus. Promes emaiten deratzut ezen, baldin goizean mintzatu bazina, iendea barraiatuko zela, eta enzuna izanen zinela. Erran baillio bezala: eta nola? egun guztian, orai arteiño, ene kontra ibilli zara, hartan zeure ahal guztiaz permatu, eta enplegatu zara, eta gero orai, arratseon, atrapatu zareneon, gehiago ezin daidizunean, nahi duzu baketu eta adiskidetu? Bada ez, ez, berandu duzu, alfer mintzo zara, orai ene aldia da, lehen zurea zen bezala. Huna non duzun klarki pintaturik bekhatore bati, bere mende guztian bekhatutan, Iainkoaren kontra gerlan ibilirik, heriotzeko orenean, ia atrapatu denean, Iainkoarekin gerthatzen zaikana. Halakoari eta halakoei erranen deraue Iainkoak, Abimelek erregeari, eta harekin ziren lagunei, Isak patriarkak erran zerauena: Quid venistis ad me hominem, quem odistis et expulistis a vobis? (Gen. 26). Zertara ethorri zarete orai enegana, lehen gaitzetsia, alferetsia, eta zeuenganik egotzia, erabili duzuen gizon batengana?

        Erranen deraue halaber halakoei Ebanjelioko borz birjina ergel hei erran zerauena: Amen dico vobis, nescio vos (Mt. 25). Zoazte hortik, etzaituztet ezagutzen. Clausa est ianua. Hertsi da athea, ezta idekitzerik, berandu duzue. Erranen deraue halakoei: Zuek, ahala zendutenean, etzenduten ontasunik egin nahi, zergatik bada orai, ahalik eztuzuenean, egin behar deratzuet nik zuei? Finean erranen deraue: Non dira oraiñokoan zerbitzatu ditutzuen iaunak eta nabusiak, erabili ditutzuen bekhatuak eta gaixtakeriak? Surgant et opitulentur vobis (Dt. 32). Zoazte hetara, eta hek lagun bekizkitzue: eta utz nazazue ni orai ere, oraiñokoan utzi nauzuen bezala. Zuek lehen egiten zenduten nitzaz irri, eta eskarnio; hala bada aldiz, nik ere orai eginen dut zuetzaz. Ego quoque in interitu vuestro ridebo.

143 Hunela erranen deraue, heriotzeko oreneraiño bekhatutan ibilirik, oren hartan bere bekhatuak erremediatu nahi dituztenei. Eta arrazoiñekin erranen deraue hunela. Zeren orduan bortxaz eta ezin bertzez hartaratzen baitira, eta borxazko ongi egiteak, deus guti balio baitu.

        Halakoek nahi dute, bizi direiño, deabruaren zerbitzuan egon eta gero hiltzerakoan Iainkoagana aldatu. Ordea hura da legearen kontra. Zeren erraiten du legeak, zuhaitz bat bere denbora guztian ondoz eta erroz, zure baratzean edo lurrean egon dena, azkenean bertzeren baratzera edo lurrera makhurtuagatik; eta ebakitzen dutenean bertzeren lur hartara eroriagatik, zure izanen dela, eta ez eroririk datzaneko lurraren iabearen (Lege Si plures in ff. novo lib. 5). Hala komunzki izanen da bada halaber, bizi deiño deabruaren zerbitzuan erroak eginik egon dena ere, hiltzen denean, deabruaren, eta ez orduan Iainkoagana makhurtuagatik Iainkoaren.

        Eta nola zuhaitza zutik dagoenean, makhurtua dagoen aldera, erortzen ohi baita, komunzki ebakitzen denean: hala zu ere bizi zareiño, norat baitzaude makhurtua, harat eroriko zara hiltzen zarenean. Eztezazula pensa, eztakizula iduri, baldin bizi zareiño, sendo eta osasunarekin zabiltzaiño, ezkerrerat makhurtua, eta alderditua bazaude, eritasunean eta heriotzean eskuiñerat iarriko eta xutxenduko zarela. Bizitzeari darraika heriotzea: nola bizi hala hil.

        Ur guztiak ilkitzen dira itsasotik. Ordea guztiarekin ere ur hetarik batzuk dira gazi, eta bertzeak geza: batzuk gogor, bertzeak bera. Eta arrazoiña. Zeren nolako baita lurra, zeinetarik iragaiten baita ura, halako gerthatzen baita ura ere. Urak lurraren gozoa eta zaphorea hartzen du. Ura, lurrak ontzen edo gaixtatzen du. Hala bada heriotzea ere, nola bizitzetik iragaiten baita, bizitzeak ontzen edo gaixtatzen du. Nolako baita ehaiten den ehuna, eta oihala, halako izanen da oihalaren albenia, eta bazterra ere. Beraz hunelatan, nolako baita bizitzea, halako izanen da halaber bizitzearen bazterra, eta akhabatzea ere, zein baita heriotzea. Ongi bizi, ongi hil; gaizki bizi, gaizki hil.

§ 5

144 Gertha diteke Iainkoaren zenbait sekeretuz eta ordenamendu estaliz, ongi eta prestuki bizi izatu dena, gaizki hiltzera, azkenean behaztopatzera eta galtzera; untzi anarteraiño ongi ibilirik, portuan sartzean, galtzen den bezala. Nola halaber bere mendean gaizki bizi izatu dena, azken finean erremedia baititeke, ohoin ona egin zen bezala. Baiña hunelakorik oraiñokoan gutitan gerthatu da, eta benturaz ez sekulan gehiago eginen. Komunzki ongi bizitzen dena, ongi hiltzen da: eta gaizki bizitzen dena, gaizki hiltzen da. Haur da bide zabala, erreala, plauna, eta segura. Bertze guztiak dira bidexkak, bide xidorrak, hertsiak, meharrak, malkhorrak eta perilez betheak. Male mori times, et male vivere non times. Non potest male mori qui bene viverit. (August. de disciplina christiana, libro unico Tom. 9). Gaizki hiltzearen zara beldur, eta ez gaizki bizitzearen. Bada ezin hil diteke gaizki, ongi bizi izatu dena. Eta iakiteko, duda guti dela egiteko hunetan, bada seiñale bat handia. Zeren bat bederak sendo zeiño zertan baitzedukan gogoa, hartan ohi daduka, eta hartzaz minzatzen ohi da eritasunean, eta hiltzerakoan ere: hartan edireiten da ametsetan, eta eldarnioetan ere: asko baita aditzera emaiteko, bizitzen bezala hiltzen ere dela. Quae seminaverit homo, haec et metet, dio Iondone Paulok (Gal. 6). Gizonak zer ere ereiten baitu, hura biltzen ere du. Eta galdegiten du S. Mateo ebanjelistak, ezetzko kontuan bezala: Numquid colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus? (Mat. 7). Othe da nehor, elhorri-arantzetarik mahats, edo saphar-laharretarik fiko biltzen duenik? Bizi deiño gaixtakeria banatzen eta ereiten ibili denak, eta gero bere azken finean, saindu batek bezala, hil uste duenak, elhorri arantzetarik, mahats: saphar-laharretarik fiko, gaixtakerietarik ontasun bildu nahi du: ezin datekeien gauza desiratzen du.

145 Bere mende guztian errebelatua ibilirik, heriotzeko orenean, ilhuntzen hasterakoan, bide onera, eta arthezera bihurtuko dela uste duenak, huts egiten du. Lehen behar da, lehen. Zeren heriotzeko oren hura, oren ilhuna, nahasia, eta tormentatua da. Ezta tormenta kapitaiñik hanbat egiteko emaiten duenik. Orduan, lehen erraz zena ere, gaitz bihurtzen da. Untzia itsaszabalean, denbora ederrarekin aise erabiltzen da, alde batera eta bertzera errazki lemaz itzultzen eta gobernatzen da. Baiña bazterreraz gero, kosta ioz gero, ezta gobernatzerik, eta nahi bezala manaiatzerik. Denbora klar deiño, adin onean, eta osasunarekin, untzia itsas zabalean, denbora ederrarekin bezala, zeure gogara zabiltzaiño, eskuei eragiezu, orduan perma zaitezi. Zeren denbora gaitzak, eritasunaren oiñhazeak, eta heriotzearen tormentak hartuz gero, kostaraz gero, bizitzearen bazterra heriotzeak ukituz gero, egin da, mirakuillu izanen da salbatzea.

        Utzazu beraz burutik buruan darabillazun erhokeria hori, egunetik egunera, heriotzeraiño luzatuz eta ephe hartuz, orduan erremediatuko zarelako esperantzarekin, anarteraiño bekhatutan egoite hori. Zeren badakizu tormenta handiarekin, kostan ioitera dohan untzi kargatua, eztela peril gabe, aitzitik galdutzat dadukazu halako untzia. Hala edukazu bada halaber zuk ere galdutzat zeure burua, bekhatuz betherik eta kargaturik, heriotzearen kosta ioiten duzunean: bethi ere gero onduko zarela erraiten duzula: eta bekhatu egiteko gogoan, eta borondatean zaudela, zeure azken eritasunak edireiten zaituenean. Zeren hartaraz gero, gutiak dira ongi libratzen direnak, galdu gabe eskapatzen direnak.

        Beraz hunelatan, orai baituzu osasuna, indar, antze, adimendu eta zeure burua zeure eskuko: orai ezpaitzara oraiño eri, eta ez heriotzeko hersturan iarri: orai baitzara libre, eta nahi baduzu ongi, eta gaizki ere, daidikezun denboran. Orai bada, orai, men menean iarri gabe, sukharrak nahasi gabe, eta eritasuna iaundu gabe, egintzatzu gero egin gogo ditutzun ongiak eta deskarguak. Eta orai diot. Zeren nola orai egiten duzun guztia, eritu gabe, heriotzeko hersturan iarri gabe, eta nehork bortxatu gabe, libreki eta borondatez egiten baituzu: hura izanen da gauza handia, estimatua, indartsua, botheretsua, baliosa, Iainkoari eder izanen zaikana, eta merezient azken zeruko loriaren erdiesteko.