7. [IRUGARREN MANDAMENTUA]

(J, 47-61. or.)

Memento ut diem Sabbati sanctifices

        Jaungoikoaren legeko irugarren aginduak esaten deusku yaiak gordetako. (Zelan esaten eutsan antxina Jaungoikoak israeltarrai). «Sei egunean bear egingo dozu, esaten eutsen antxina Jgkoak Israel-tarrai ta euretan egingo dozuz zeure zer-eginak. Zazpigarren eguna da zeure Jgkoaren atsedena ta deskansu eguna; eztozu berean bearrik egingo ez zeuk, ez zeure semeak, ez zeure alabeak, ez zeure otsein mutil edo neskatilleak, ez zeure (animaliak) abereak ezta zeure etsean dagoan kanpokoak». Eta erri aetako berbaikunean atsedena esateko Sabat esaten zana legez, andik etorri zan egun ari Zapatua dei egitea. Baia Jesukristo geure Jauna ilen arterik bistu ezkero, Apostolu santuak Jaunaren biztuera au guk Kristiñauok sarri gogoan erabilteko (erabili gengiantzat) agindu ebeen Zapatuaren lekuan Domekea gordetako, S. Agustin-ek diñoanez, imini eutsen domekearen eguna guk egun au gauz'onak egiten emon daiguntzat. Izan bere, nere kristiñauak, domekea da beste egunen artean egun andia: bada, San Leon Aita Santu zanak diñoana, domekaz egin dituz Jgkoak, egin dituzan gauzarik miragarrienak. Domekaz egin eban Jaunak mundu au: domekaz biztu zan Jesukristo; domekaz esan eutsen Apostoluai Jesukristok bere lege santua mundu guztiti zabalduteko, ta bautismu santua emoteko: domekaz emon eutsen Jaun onek Apostoluai eurai pekatuak parkatuteko eskubidea, eta domekaz yatzi zan Apostoluen ganera Espiritu Santua.

        Gauza bitarako agindu eban Jgkoak asteko egun bat gordetako: bata da sei eguneko bearragaz makaldu izango zirean gorputzak, zazpigarrenean arnasa puska bat, eta indar barriak artu legientzat; ta bigarrena da munduko zer-eginetan gogoa euki bagarik, Jgkoa bera astean bein ondretako. Bigarren gauza oneri begiraturik, Elexa Ama Santuak agindu dau yai-egunetan mez'entzuteko. Eta antxina Jaungoikoak Israel-tarrai zapatuaz ganeti beste yai batzuk bere agindu eutsezan legez, alantxe Apostolu Santuak, eta Elexeak bere domekeaz ostean agindurik deuskuez beste yai batzuk. Onetariko batzuk barriz dira domekak legez yai osoak, eta beste batzuk yai erdiak, yai arinak, edo eguzaroak (yaizaroak). Yai erdietan eztago mez'entzuteko baño beste obligaziñorik; baia domekak eta yai osoak gordetako gauza bi bear dira; au da euretan bearrik ez egitea, eta meza osoa entzutea. Onen bioen ganean bada, astirotxu berba egin bear deutsuet.

        Lelengo, bada, yai-domekak gordetako ezta bearrik egin bear. Iru modutako bearrak dagoz yai-domeketan eragotzita, eta dira gorputzagazko bearra, saldu-erosiak, ta tribunaletako zer-eginak. Dakusguzan bakotxa banaan iru bearrok. Lelengo lelengo bada dago galarazorik arako gorputzagazko bearra zeineri esan oi yakon serbitzarien bearra, otseiñak eta alogerekoak alango bearrak egin oi dituezalako. Onelango bearrik bada denpora luzerokorik egiten bada yai-domeketan, izango da pekatu mortala. Baia ezta erraz beingoan esaten zeinbat denporako bearra dan asko pekatu mortala izateko, bada onen ganean yakitunak batzuk bat diñoe eta beste batzuk beste bat. Badira euren artean pekatu mortala izateko bear luzeagoa eskatuten dabeenak, eta bai bear gitxiagori bere asko deritxenak. Baia alanbere geienak diñoe erloju biko bearra eta andik gorakoa pekatu mortala izango dala, andik beerakoa barriz pekatu beniala, egin bear esturen bat edo premiña andikoren bat eztagoanean eta alan esan bere egiten dau doktrinako kartilla barriak.

        Alan luzaroko bearra izan ezkero pekatu mortala izango da yai domeketan solo-bearrak egitea, nai atxurrean dala, nai laietan, nai mokilak (erpillak) austen, nai arta yorran, nai beste edozein bear moduan. Pekatu mortala izango da baso-bearrak egitea, egurra egitea, zugetzak edo landarak imintea, atetxak iñaustea, orbela batutea, karobiari edo ikaztobiari su emotea eta onelangoak. Kontu ikazkinak, Jgkoaren eskua basoetara bere elduten da, ta basoan egon arren ezin bearrik egin zinaike yaiegunean. Suagaz dagoan ikaztobiari bear dan kontua artu bai, ori ondo. Baia ez beste bear modurik egin; ez ikaztobiari surik yai egunean emon, ez adakirik egin, ez ezerbere. Eta besteen agindura bear egin bear badozue, ori lelengo ajustean atera bear dozue, eztozuela yaietan bearrik egingo, eta ori bagarik ez iñogaz bardindu. Pekatu mortala da argintzan, arotzian, errementaritzan, urregintzan, zapataritzan, eta olangoetan egitea. Pekatu mortala egiten dabee burdiakaz dabiltzanak baterik bestera eroaten laborea, ardaoa, lastoa, satza, eta beste edozein bere gauza. Pekatu mortala da yai-domekeetan bogadea igarotea, edo errekan ikuzitea (yotea); txabonadurea egitea edo yotea; uruna eralgitea, orea egitea, labasuak egitea, ta ogia erretea. Pekatu mortala da goruetan egitea, edo kaltzerdi-giñan, yosten, ikuruzkituten, edo arilduten egotea. Pekatu mortala egiten dabee zapatariak zapatuan, edo yai-eguneko aurrengo egunean gauerditik aurrera luzaro bearrean badagoz. Eta pekatu mortala egiten dabee yai egunean ilundu ezkero edo gaueko bederatzietati aurrera dagozanak gurdiak (aparejetan edo) iminten, edo kargak egiten, biaramoneko gox-aldera euren bidea asteko. Domekea asten da zapatu-gauerdian, eta dirau ogeta lau orduan, urrengo gauerdian astelena asi artean; eta beste ainbeste da beste yai-egunakaz. Orain enzun daiguzan beargilleen atxakiak.

        Aita, egia da ni yai-egun arratsaldeetan yosten egon nasala: baia es nau iñok ikusi. Neure aldeti atea itxita nire bakarrean egon nintzan yosten. Beintzat Jaungoikoak ikusi zinduzan? Ori ezin ukatu ziñai, kristiñaua bazara, eta pekatu egin dozu iñok bestek ez ikusi arren. Zure bakarrean eginagaz atera dozuna da, ezteutsazu iñori exenplu txarrik, ez pekaturako biderik emon; eta alde orretati ezta ainbeste pekatu zein da besteen aurrean egin bazendu; baia pekatu bai. Aita premiña estua (nezesidadea) neunkan: biaramonean bear neban soñekoa (erropea) ifinketan (adobetan) egon nintzan. Etzeunkan beste yaztekorik (erroparik) zer aldatu, aste barruan (erropa) ori adobetako? Aita, astegunekoa zan. Bada yai-egunekoa yanzi, astegunekoa adobetan zenduan artean. Eztogu guk astegunean adobetako (ifinketako) astirik izaten. Bakit nik, sarri ta sarri eukiko eztozuena, guztiz bere otseiñak bazare. Ori alan bada eztiñot nik ezer; eta gero orren ganean berba egingo dot. Baia egia esan bear da: Ai! gogoti artuko bazendue topauko zeunke orrenbesteko terzioko astiunetxu bat astegunean bere. Kontu (bada) kristiñauak, Jgkoa ezta guzurragaz engañetan.

        Aita esan daroa zapatariak, dendariak eta orreek, nik egin bearra neban: berbea emon neutsan, ta ezin egin neinkean yaiegunean bear egin bagarik, eta orregaiti egon ginean ni ta kriaduak gox alderaño bearrean. Ta zegaiti artu zenduan bear ori? Zegaiti emon zeuntsan berbea, yakinik yai egunean bearrik egin ezik ezin egin ziñaikiola? Aita, bada, bezerua zan ta, berbea emon ezpaneutso, beste bategana yoango yatan (zan), ta galduko neban bezeru ori. Ai, Kristiñaua! Alan egin, ta alan esan daroe gaurko eguneko kristiñau askok. Jgkoak berak dirausku bera gauza guztien ganeti maite izateko, eta itanduten baiake onelango kristiñau deungai: ea zer dan Jgkoa gauza guztien ganeti maite izatea, berlan erantzuten dabee dala: gurago izatea gauza guztiak galdu, bera ofendidu, ta pekatu egitea baño. Eta alanbere bezeru bat ez galdutearren, irabazi labur bat ez galdutearren, bere ofensan yai egunetan bear egin bearko dabee. Baia onduten ezpadira nos edo nos, ikusiko dabee zelango infernua irabazi izan dabeen onelango yai-domeketako bearragaz. Ai, Aita! Al daigun bear guztia egin da bere, guztiaren bearrean ebili oi gara gure ogia irabazteko. Sinistuten deutsuet nik ori, baita alan izan bearko dau, yai-domeketan bear egiten badozue, baita zuen buruak beti arrastaka bearpean badarabiltzuez bere, bada Jgkoak maldiziño onegaz zematu zituzan bere Profeta santuen aotik Israel-tarrak, euren yaiegunetako bearrak gaiti. Jauna, bada, obe da yaiegunean bearrean egon, murmuretan egon baño. Bai Kristiñauak, yai egunetako bearra ezta murmuraziñoa. baxen deungea, baia bata ta bestea deunga dira, pekatu dira, ta egin bear eztireanak. Deungago da gizon bat iltea, amaseiko bat ostutea baño; baia ezin orregaiti ostu lei amaseiko ori, eta pekatu egiten dau ostuten dabenak. Alan bada, ez iñogaiti deungarorik esan, ta ezta yaiegunean bearrik egin.

        Bear egiten dabeenak gaiti esan dana, esan bear da bere moduan besteai bear eragiten deutseenak gaiti: eta alan pekatu mortala egingo dabee gurasoak eta ugazabak euren umeai ta otseiñai yai-egunetan luzaro bear egiten aginduten badeutsee. Eta seme-alabak, ta otseiñak eztabee onetan gurasoen ta ugazaben esanik egin bear: bein da Jgkoa, zeinek aginduten daben bearrik yai-domeketan ez egiteko: eta esan bear deutsee lotsa onean, eztireala aek egunak bear egitekoak, Jgkoak galarazorik daukalata. Baia alanbere bildur balira seme-alaba ta otseiñ oneek, eurak bear ez eginagaiti, aserre andia biztuko (sortuko) dala, edo kalte andiren batzuk etorriko yakeezala, eztabee pekaturik egingo aginduten deutseen bearra eginda; baia otseiñak beste modurik etxean ikusten ezpadabee, egin bear dabeena da, beste ugazaba Jgkoaren bildur obeko batzuk billatu, ta etse orretarik urten: edo ezpabere gurasoen etsera yoan (oso kalte andirik ezpaiatorke). Azkenez pekatu mortala egin dabee, besteai yai-domeketan luzaro bear egiteko burua (konseiua), aurrera bidea ta gantza emoten deutseenak, eta orretan alan olan iminten dabeezanak.

        Ezin esan lei, nere kristiñauak, nogiño eldu dan gaurko egunean yai-domeketan bear egiteko amurru deungea. Gizonak bazaree yai-egunean egin bearko dozue abarkak yostea, yai-egunean arrate edo esi zabalik edo bigundurik dagoana itxitea, yai-egunean lastoa ta kabilak balkoiti kamarara edo sabaira eroatea; maia, aurkia, lenkea, askea, atea, oarkea, burdia edo azpirea manaturik badagoz, yai egunean imini (konpondu) bearko dira: yai-egunean azkoreari eta atxurrari kirtena ezarri bearko yako: yai-egunean gurdia biaramonerako (aparejau ta) imini bearko da: yai-egunean surtarako egurra txikitu ta zeatu bearko da: ta milla onetariko. Emakumeak bazaree yai-egunerako izan oi dozue alkondarea eta gonak garbietea; pañuelua azpildu ta zuritutea: eta, fiestarako, yolaserako ta dantzarako ezpada... Eztakit bada... Yai-egunerako zarrak adobetea (ifinketea). Yai-egunean arto zarankadea zuritu bearko da: yai-egunean errotarako artoa garaundu bearko da: yai-egunean erri askotan izan doa errota osterea, eta yai-egunean Jgkoak dakizan beste asko. Bada oneek guztiok bear-lanak dira, eta eurak egiten aldi (denpora) luzea emoten badozue, pekatu mortala izango da premiña ta estukuntza andia izan ezik. Baita yazo leiteke batean denpora puska bat emon, bestean beste puska bat, kontu daigun berbarako: abarkak yosten iru ordu lauren, atea konponduten ordu erdi; esia zarratuten ordu bete: edo prakak adobetan (ifinketan) erloju bete, gona batzuk eta panizelu bat garbituten erloju erdi: artoa garaunduten erloju erdi; uruna eralgiten erloju erdi, eta lan puskaka puskaka denpora luzea bearrean emotea eta pekatu mortala egitea.

        A bada, bazenkie ondo ze gorroto gogorra deutzan Jaungoikoak yai-egunetako bearrari! alperrik eze etzeunke yai-egunean bearrik egingo. Entzuzue (bada) arren Eskritura Santuan irakurten dan onenganeko ejenplu ikaragarri bat. Bein baten Yudeguak topau ebeen yai-egunean gizon bat basoan egurrak batuten. Eroan ebeen gizon gaixo ori Moises-en, Aaron-en ta yentearen aurrera. Moises Santua gelditu (lotu) zan gizon agaz zer egin ez ekiala. Sartu ebeen, bada, karzelan, ta itandu eutsan Moises-ek Jaunari, ea zer egin bearko zan agaz gizonagaz. Ta erantzun eutsan Jgkoak: il bear da gizon ori: atera egizu yente arteti kanpora, ta an guztiak arrika il dagiela. Alantxe egin zan: atera ebeen yente arteti leku bakarrera, eta an arrika il ebeen Jgkoak agindu eban modu-moduan, yai egunean bear egin ebalako. Onenbeste bada, gorroto eresten deutso Jgkoak yai-egunetako bearrari: eta aginduten ezpadau bere gaurko egunean alango bearrak gaiti iñor ilteko, etxake faltako orregaiti beste munduan (yai egunetako) alango beargillai, ori baño kastigu gogorragoa. (Etxakez falta alanbere onango bearginai...). Izan oi dituez orregaiti euren bearretarako atxakiak, eta atxakia onei erantzun bear deutset orain.

        Aita, egia da [...]

        Bigarren bear modua, yai-domekeetarako galarazorik dagoana da saldu-erosia ta artu-emonak, edo tratuak. Eta alan pekatu mortala egiten dabee merkatariak, eta denderuak, alango egunetan saldu-erosietan badabiltz. Onelango egunetan saldu lei yan gauzea: ogia, artoa, okelea, ardaoa, orioa, tabakorria. Saldu lei argi gauzea; kandelak, saiña, erretxinak: saldu lei egun atarako bear dana: baita eztiñot nik ezer kanpoko bateri nos edo noskoan barruko aldeti zerbait saldua gaiti; ezta erietan saldu oi direan ganadu edo besteak gaiti: ezta zapatari batek berak eginiko zapata batzuk saltzea gaiti, edo bardin dendari batek egin dituzan fraka batzuk, edo txapelen bat saltzeagaiti. Baia pekatu da kanako gauzea saltzea: pekatu pitxerrak, txarroak, onziak eta beste lur ... gauzak saltzea; pekatu azkorak, atxurrak, kodañak, eta alangoak saltzea. Eta orretarako tranpea zabalik badaukee pekatu geiago izango da: eta zabalik eukitea bera pekatu da ezertxu bere saldu ez arren. Onelango gauzaak galarazo bear dituez Abade-Maisu jaunak, eta orretarako eskua emon ta lagundu bear deutse Justiziako yaun prestuak.

        Aita, bada, yai-egunetako saltze ori gure errian sarturik dagoan gauzea da. Sarturik nai sarturik ez, Benedikto amalau-garrenak esanik ta erabagirik dauko usadio ori deungea dala, eta Obispo jaunak, eta Abade-Maisu jaunak usadio ori galduteko aleginak egin bear dituezala; eta esan oi dana usadio txarrari bernea ebagi. Beste aldeti barriz urte gitxiz onantzakoa da usadio ori eta oraindo erri gitxitan ikusten dana. Orra Bilbo ze uri andia dan, eta ezta an alango gauzarik ikusten. Aita, bada, besteak bere ori egiten dabee. Baita besteak Infernura badoaz, zuk bere besteen atzean yoan gurako dozu. Besteakgaz naste Infernura yoan arren, etzara bada, gitxiago erreko. Baia nik saltzen ezpadeutset nigana datozanai, beste bategana yoango dira, ta ak salduko deutse. An dabeela, Kristiñauak. Besteak gauzea salduagaz batera arimea Diabruari saldu gura badeutse, zuk bere saldu gura deutsazu? Ez legoke ondo esanik eguen-gurenean: aragi au guk yaten ezpadogu, arrak yango dabee; yan daigun bada. Ez legoke ondo esanik urliari diruak bestek ostuko deutsaz; ostu daiodazan bada nik. Jauna, bada, domeketan etorri doaz baserrietakoak. Eta zegaiti datoz? Zuek salduten deutzazuelako. Alan gero eztakiez euren Elexarako bideak: eztoaz meza nagusitara (nagusi batera), eztabee Abadearen dotrinarik entzuten; eztira urtean bein baño konfesetan. Eztakizue ondo zelango kalteak egiten dozuezan yai-domeketan salduta. Nik dakusdana da aste barruan eriaren bat, edo merkaturen bat badago, an direala baserrietakoak, euren laborea edo euren ganadua artuta.

        Aita, bada, nik yai-domeketan salduten ezpadot, zelan irabaziko dot nire ogia? Zer yan bere eztot nik izango. Ori ezta egia. Balitz bere obeto litzateke pobretxu mundu onetan bizi ta zerurako aberastasunak irabaztea, eze ez emen aberats bizi ezkero, Infernua ikusi bearra. Baia Jgkoa aberatsa da ta bauko, bai, zer emon franku; prestua da ta baki emoten bere legea gordetan dakienai ori ondo baiagoke zor badeutse. Ondo baiagoke diñot, ze askorentzat obe izango litzateke aberatsak ez izatea, euren galtzairako izango badabee. Bakizue barriz zer yazoko dan zuen yai-domeketako diruakaz? Antxina Jgkoak Mikeas Profetearen aoti Israel-tarrai esaten eutsena (c. 1. v. 7) De mercede meretricis congregati sunt, et usque ad mercedem meretricis revertentur. Deungaro irabazten dozuez zuen diruak, eta deungaro irabazien pagua eroango dabe. Nondik eztakizuela, ondatuko dira diru orreek. Eztira zuen lobetara, edo zuen birllobeetara elduko. Etxatzue faltako seme, edo suiñ yokolari, edo ordiren bat; edo alaba, edo erran ondatzalleren bat, direanak urtuko dituzana; edo auziren bat, suren bat, geixoren bat, lapurren batzuk, edo beste alangoren bat, ospitalerako bideak zuei ta aei erakutsiko deutsuezana.

        Irugarren galarazorik dagoan bearra da Tribunaletako bearra. Eta alan Juezak, Eskribauak, Notarioak ezin leie, premiña edo estu aldiren batzuetan ezpada, ez juramenturik iñori artu, ez testigantzarik; ez sentenziarik emon; ez testamenturik egin; ez besterik, premiña edo estu aldiren batzuetan ezpada.

        Ikusirik (eretxi baten bear bestean) nos dan pekatu yai-domeketako bearra, dakusgun orain nos eztan pekatu bear ori. Ezta bada beti pekatu yai egunean bear egitea. Ez eban Jgkoak gizona yai-egunarentzako egin, eta bai yai-eguna gizonarentzako, ziñoian Jesukristo gure Jaunak. Onegaz ulertutera emoten deusku Jesus maiteak, berez yai domeketako bearra eragotzita egon arren, nos edo noskoan pekatu egin bagarik bear egin leitekeala. Pekatu egin bagarik bada, bear egin lelengo galduteko arriskuan dagoanean noberen, edo lagunaren bizitzea, osasuna, edo balio andiko gauzaren bat; laborea, ganadua, etsea, edo aziendea. Alan noberen etsean, edo iñoenean suak artuten dabenean, onziren bat galdu gurarik dabilenean, euriak, arriak, txingorriak, edo alangoak, kanpoan dagozan frutuak galduko dituzanean, eta alangoetan edozeinek bear egin lei kalte orreek galarazoteko.

        Alan ezta pekatu karobia, edo ikaztobia suagaz dagoanean, yai-domeketan bear egitea (begiratutea), ez karobia daukanari lagundutea. Baia gauza onen ganean askok tranpa andi bat egin daroe. Askok bada, egin daroena da, karobiari edo ikaztobiari su emoteko, kontuak ateraten ibili zelan domekea barruan artuko dabeen, edo yai bi edo iru erreskan badatoz, orreek zelan artuko dituezan, auzoak doarik lagundu dagioentzat, zerbait geiago irabazteko amurruagaz. Baia, Kristiñauak, Jgkoak begiak (zuurrak) argiak dituz, ezteutsagu ari atzik agin arteti sartuko. Balitz karobiari astelenean, martizenean, edo alan, su emoteko egotea; euria andiak ekarri, eta barikuragiño, edo alan, surik ezin emotea, ori ondo; baia berariz yai egun aurreko egunetan su emotea, yaia edo yaiak barruan artutearren, ori ezta Jgkoaren aurrean igaroko dan gauzea. Baia onango bearretarako estukuntzeak leku emoten badau (Baia onango estukuntzeetan estuak leku emoten badau, oba da Abade Maisuari lizenzia eskatutea, ta gero bere baiezkoagaz bear egin).

        Modu berean mandazaiñak, eta itzaiñak yai egunak bidean artuten badituz aurrera yoan leitekez euren bidean, ta eztauke zetan galdu egunik yai-eguna gaiti. Baia kontu oneek bere yai-egunean bidea asiteagaz, edo yai-eguna barruan artuteko asmuakaz asiteagaz, edo yai-egunean mandoak edo burdia biaramonerako aparejaduagaz. Modu berean errotak yai-egunean yo leie, ori egin ezik bear dan urunik izango ezpada, edo errota gitxi edo txangelak dagozalako, edo ur gitxi dagoalako; eta orretan bakotxak begiratu bear dau bere errian zer dagoan ontzat legez arturik. Modu berean otseinak euren erropa zarrak yai-egunean adobau leiez, ugazabak, ta ugazaba-andreak astegunetan egiteko astirik emoten ezpadeutse: baia ugazabak, ta ugazaba-andreak asti ori emon bear leuskioe. Bigarren, pekatu egin bagarik bear egin lei, Obispo jaunak edo esan dogun Abade Maisuak orretarako lizenzia ta ondo dalakoa emoten dabenean. Alan abustu denporan egin doa itzinean, gari-ebaten edo yoten; alan etseren baten guztiak, edo geienak gaixorik dagozanean, yoan oi doaz (yoakez) yai-egunean auzoak, (aen) solo-bearrak egitera (egiten). Irugarren, errian Jgkoaren bildur onekoen artean usadio artua, yakina ta ontzat emona dagoanean yai-egunean bear egiteko (bildur onekoen artean yakina ta ontzat emona dagonean yai-egunean bear egiteko usadioa), pekatu bagarik egin lei. Orregaiti pekatu bagarik egin leiz eguneango etxe-bearrak, etxea garbitu, autsak kendu, lapikoa egin, taloa edo auts-opila egin, ta erre ta onelangoak. Pekatu bagarik imini lekioz zaldiari bere aparejuak, iñok edonora zaldiz yoan bear badau. Pekatu bagarik egin lei ganadu (berarra) sarallea egun atarako bear dana, ez biaramonekoa. Baia orregaiti bere, ezelanbere aurrengo egunean egin al badozue, ez egizue yaiegunerako itxi, ori ta olangoak egitea. Baita ezta pekatu, soñean imini bear dan yaztekoari botoi bat ezartea, edo galtzai edo galtzerdiai zuloren bat artutea, edo beste alango ezerezkeria bat egitea.

        Yai-egunak gordetako bear dan bigarren gauzea da mez-entzutea: eta mez-entzun bear da ez yai osoetan bakarrik, baita bere yai-erdietan edo yai arinetan bere. Mezea bear dan legez entzuteko iru gauza bear izaten dira: lelengoa meza osoa; bigarrena atenziñoa, ta irugarrena deboziñoa. Entzuzuez bana-banazean irurok = Lelengo bada, meza osoa entzun bear da, mezearen asierati eta azkena giño. Baia meza osoa izateko, ezta gauza meza biren erdi bi erabatera entzutea, eta alantxe dauko erabagirik gure Elexa ama santuak, ta ez ori ez eze elitzateke asko izango meza biren erdi bi bein banaan entzutea. Entzun bear da bada, Sazerdote batek emoten daben mezea, lelengoti asi ta guztia emon artekoa. Eta ori alan ez egitea izaten da pekatu: batzuetan mortala, eta beste batzuetan beniala, zelan dan egiten dan errakuntzea. Meza guztia noberen erruz (galduten) uts egiten bada, edo mezaren zati andiren bat, izango da pekatu mortala, nai zati ori andia dala denpora luzekoa dalako, nai andia dala zati nagusiren bat dalako.

        Alan pekatu mortala izango da mezarik entzun bagarik gelditutea; pekatu mortala izango da mezarik erdia, edo lauren bat galdutea; pekatu mortala izango da mezako sagaran ez egotea, edo meza emoten dabenak geure Jauna artuten daben komuniñoa artean ez egotea. Pekatu mortala izango da meza osoa, edo mezaren zati andia erratuteko arriskuan noberen erruz bere burua imintea. Baia erratuten dan zatia txikana (txikerra) bada, pekatu beniala baño ezta izango. Eztago baia erabagirik yakitunen artean zeinbat bear dan erratu, pekatu mortala izateko: Batzuk diñoe epistolarik aurrera meza guztia entzuten bada, edo lenengo asikerarik komuniñoa artu arteko guztia, eztala pekatu mortala izango. Beste batzuk ebanjeliora artean eztala igaroten mezea. Nire konseiua, bada, da liburua aldatuteko (biretako) denporara artean mezatara elduten ezpazaree beste meza bat enzuteko. Meza osoa ezin entzun dabenak, baia bai mezaren zatiren bat, entzun bear dau zati ori dana dala; baia guztiz bere sagarea bada, zati ori. Orain dakusgun nortzuk geien pekatu egin daroen meza ez enzunagaiti.

        Lelengo bada pekatu mortala egiten dabee euren nagitasunaz (nagiaz), alperkeriaz, arduraezaz, edo yoan gura ezagaiti mezea uts egiten (galduten) dabeenak. Bigarren, pekatu mortala egiten dabee euren etseko eginenetan sarturik, mezatara yoatea bear dan baño geiago luzatuten dabeenak. Askok esan daroe euren artean: e! oraindo astia dago, oraindo astia dago ta bein bere eztira maneatuten. Gero arin arinka artuten dabee mantillea, kapea edo balenzianea, ta karradan doaz Eleixara; baia ara orduko edo mezea emon zan, edo beintzat igaro zan, ta askotan lotsa izaten dira sartuten besteak zer esango dabeenen bildurragaiti (zer esango dabeen eta). Irugarren, pekatu mortala egiten dabee mezea euren erruz galduten dabeenak bideetako yoan etorriak gaiti. Urteten dabee euren erriti Bilborako, etc. mez'entzun bagarik bertan gero entzungo dabeenen adiagaz, yakinik besteetan bere alan yoana gaiti mezea galdu dabeela ta gero ara orduko ya meza guztiak yoan zirean, ta meza bagarik geldituten dira. Gero barriz konfesonarioan esan daroe: Aita bada, uste neban elduko nintzala = Zetarako da ori esatea, badakizu zuk eztala oraingoa modu orretako bidean yoanda mezea galdutea (galdu dozun aldia)? Pekatu mortala egin dozu. Geiago esango deutsut: ori yakin ezkero pekatu mortala egiten dozula, meza entzun bagarik alango bidea artuten dozun bakotxean gero zegaiti edo agaiti entzungo bazendu bere; zeure burua mezea uts egiteko arriskuan imini dozulako. Beste gauza bat litzateke zuk erriti beste erri orretarako urtengo bazendu, erraz enaz eldu ziñaitekezala (ziñaitekezan moduan), eta gero bidean zerbait yazon, edo zeuri edo lagunari larriren bat edo estamanguko iluntasunen bat egin; edo eguraldi aserre bat ekarri, edo lapurren batzuk bidera urtenda, edo alan mezea erratuko bazendu: orduan elitzateke pekatu izango. Laugarren pekatu mortala egiten dabee ango edo emengo plazara edo errunera, (merkatura) edo eriara zerbait saldutera yoanik, antxe dagozanak irabazteko amurruagaz orain yoango, gero yoango ta bein bere mezatara yoan bagarik, gero ta gero bere mezea (galduten) uts egiten dabeela.

        Ezta baia beti pekatu mez^'entzun bagarik lotutea. Leen bearragaiti esan doguna, ostera barriro mezea gaiti esan bear dogu noberen, edo bestearen kalte andi bagarik mezea enzun ezin danean, ezta pekatu mezea uts egitea. Kalte au izan leiteke arimakoa, bizitzakoa, osasunekoa, kreitukoa, edo ondasunetakoa, eta dana dala bein andia izan ezkero, asko da mezea pekatu bagarik uts egiteko. Eta alan pekatu bagarik galdu leie lelengo gaixorik oean dagozanak, edo oean egon ez arren, gaixo naste, edo (erdi makal) osasunean txatxar ebilita, bildur direanak, Elexara yoateak kalte andia bere osasunean ekarriko deutsela. Bigarrenean: besterik ez da, gaixo andiagaz oean dagoanari aitu bear deutsenak. Irugarrenean, ume txikia nori itxi eztaukenak, bakarrik itxiten bildur badira kalteren bat etorri eztakion. Laugarrenean, seindun direan andrak gelditu leitekez etsean bide labanak direanean, bildur badira yausita, kaltea eurai edo umeai etorri lekikiela. Bostgarrenean, neskatillaren bat edo alargurien bat bear eztan bideti (errakuntzaren bat izanda) sabel katigu bada, zabaldu eztedin bere pekatua, egon liteke etsean gorderik mez'entzun bagarik. Baia erri andietan, meza asko direan lekuetan, goxeko ilunabarrean entzun al balegi, iñok igerriko ezteutsan moduan, alan egin bearko dau. Seigarrenean, aserre dabiltzanak bakean iminteko, etseren edo basoren bateko sua amatetako, frutuai suak, axeak, urioleak egin leikioen kalteak galarazoteko, meza bagarik lotu bear bada, ezta pekatu alan egitea. Eta berba baten edozein-bere kalte andi galarazoteko bear danean, ezta pekatu mezarik ez entzutea. Baia onelango aldietan meza bagarik geldituten dirianak, etxean edo beste lekutan mezaren ordez egin bear leukez (dituez) beste obra on batzuk, edo errosarioak esan, edo beste errezu batzuk egin edo beste gauza on batzuk, dino S. Antonino-k, modu orretan yai-eguna santututeko, ta Jaungoikoa bere egunean ondretako. Ikusirik nortzuk meza entzun bear daben dakusgun orain zelan entzun bear dan.

        Eta meza ondo entzuteko bear dira leen esan deutsuedazan gauza biak, atenziñoa ta deboziñoa. Atenziñoa izateko, euki bear da mez'entzuteko gogoa, eta adi egon, ta alean yakin bear da zetan doian Sazerdotea, eta orregaiti estabee mezarik entzuten dagozanak ordirik edo lo, edo, berbaz (dagozanak) edo batera ta bestera, bazterretara ta atetara begira (dagozanak) ea nor datorren nor doian, nor non dagoan, zelango soñekoak daukazan, eta onelangoak. Eta ain gitxi entzungo dabee, mezara datozanak bertan adiskide txarra edo galaia ikustearren, edo beragaz egotearren. Nok sinistuko leuke, arpegiko begiakaz ikusiko ezpagendu, onenbesteragiño elduko litzatekeala Kristiñauen askoren lotsa-eza (lotsa deungea), zein da Elexea ta meza santua artuko leukeen euren zantarkerien estalgarri ta gerizgarritzat? Baia lar bere lar ikusten dan gauzea da ori. Gurasoak alabeari galarazoten badeutso urlia mutilagazko edo zaldunagazko berbetea ta egotea, edo gurasoen bildur bada alaba ori, arkal artuten dabee mutilak ta biok ordu baten mezatara yoateko, eta an daukez arkalegazko ixil-kontutxuak; edo orrenbesterako arpegirik edo biotzik ezpadaukee, arkaleri begiratu ta ezer-ezean legez arkaleri siñu ta kiñuak egin, irri barreak ta estul falsoak egin; edo beintzat arkal ikusita biotzak erretan euki daroez. O Jaingoikoaren ontasuna! Oneek bere etsean ikusita, ixilik dago alanbere. Baia berari elduko yako berba egiteko aldia, ta onduten ezpadira onelango lotsa galduko gazteak, euren ganean ikusiko dabee nos bait Jaunaren aserre gogorra. Onelangoak gitxienez pekatu mortal bi egiten dituez; bata mezarik entzuten eztabeelako; bigarrena pensamentu loiak eta besteak daukeezalako. Eztabee mezarik entzuten umeak (txikiak) gaz mezatara doazanak, eta meza denporan eurak gaz siñuka, mosuka, laztanka ta barreka dagozanak. Umeak lagungarri txarrak dira mez entzuteko. Bein doaz bategana, gero datoz atzera eurakgana, batzuetan besoan egon gura dabee, beste batzuetan indar egiten dabee besorik urteteko, baterik bestera ibilteko: orain barre, gero negar, geroago deadar ta txilio: eta emakume zoroak umeari adi, aoa zabalik, adurra dariela; ez eurak mez'entzun, ez besteai entzuten itxi. Ume txikiak, Elexara etorteko, besteri itxi bear yakoz, eta eztaukenak nori itxi, obeto egingo leukee mezatara ezpaletoz, leen esan dan legez.

        Mezea ondo entzuteko bear dan beste gauzea da deboziñoa. Deboziño au modu bitakoa da: kanpotikoa edo gorputzekoa, eta arimakoa ta barrutikoa, ta bietara euki bear da deboziñoa. Gorputzagaz egon bear da modu onean, mezeak eskatuten daben lotsa ona guztiai erakusten deutsagula. Orretarako modurik onena da ebanjelio bietara zutunik egotea ta ganeko guztira belauniko, eta alan dakar ekarri bere mezatako liburu, Misala esaten deutsagunak (meza errezatuetarako misalak). Baia edonori-bere gorputzak orrenbesterako lagunduten ezpadeutso, orduan egon liteke al daben ondoen, edo zati baten belauniko, ta bestean zutunik, edo yarririk. Baia ezta ondo eginik gizoto tzarrak aurkietan ofertoriorik santusera artean eta Sazerdoteak gure Jauna artu ezkero yesarririk egotea.

        Barrutiko deboziñoa da gogoa Jgkoaren gauz onetan eukitea, buruan darabilgula, kontu daigun, Jesukristoren pasiño negargarria, edo bere yaietz gozoa, edo zeruko gloria zoragarriak, edo beste alango gauz-onen bat. Liburuan dakienak liburuan egon litekez, ta ondoena da liburuan puskatxu baten egon eta beste puskatxu baten irakurri danaren ganean pensetea, eta alan aldizka aldizka mez-entzutea. Baita ondo da meza artean errezetan egotea edo errosarioa esaten, edo Jesukristo mundu onetan bizi izan zan ogeta ama iru urteen ondran ogeta ama iru Aita-gurea esaten, edo Santu artuai errezetan, edo alan orreek deboziñoz egiten badira: baia errezetan gagozala lasterrago gogoak beste gauza batera iges egiten deusku. Eta gura badozue yakin meza deboziñoz entzuteko modu errazago bat entzuzue orain liburuan eztakizuenok bere erraz erraz egin ziñaikeana.

        Meza santua lau zatitan egingo dozue: lelengo zatia izango da lelengo asikeratik kredoa esan artekoa: bigarrena ofertoriorik sagarara giñokoa: irugarrena sagararik komuniño artekoa: eta laugarrena enpardua (arik eta guztia emon artekoa). Lelengo asikerarik eta kredoa esan artekoan egongo zare Jgkoa adoretan, opa deutsazuezala orretarako zuen egikune on guztiak, Santu-Santa ta Aingeruenak, Ama Birjinearenak, eta Jesukristo geure Jaunarenak: baita bitarte orretan esan ziñaie kredoa, egin fedeko, esperanzako, ta karidadeko aktoak, edo beste oraziño batzuk esan, eta olangoak. Ofertorioti sagara giño ekarriko dozuez gogora zuen bizi guztian egin dozuezan pekatuak, ez banaan banaan, ezpabere guztiak erabatera ta piloan legez: eta ezaguturik zeinbat bider ta zeinbat alderara (modutara) Jgkoa ofendidu izan dozuen, lotsatuko zaree ain esker deungakoak izan zareelako, ta damuz beterik Jgkoari berari biotz biotzerik guztien parka eskatuko deutsazue. Sagararik eta mez-emollean gure Jauna artu artean gogora ekarri bear dozuez Jgkoaren eskuti zelango mesede ederrak artu dozuezan, zelan ezerbere ezetik egin zinduezan; zelan kristiñau errian sortu zinduezan, zelan bere odolagaz erosi zinduezan ta besteak eta guztiak gaiti esker andiak Jgkoari emon bear deutsazuez. Azkenengo zatia barriz emon bear dozue Jgkoari mesedeak eskatuten, alan arimarakoak zelan beste edozein modutakoa, beti onelangoen ganean esaten dozuela egin dedila Jgkoaren borondatea. Modu onetan zatika zatika da errazago gogoa Jgkoaren gauzetan erabiltea eta alan egin zinaie zuek beste modu obagorik ezpadakizue.

        Baia, ai! eta zeinbat dagoz meza santuan deboziño bagarik etseko eginenak, lagunen kontuak, euren artu-emonak eta beste milla zorakeria gogoan dituezala! Zeinbat oraindo orreek baño gauza txarragoak gogoan dituezala! Onelangoak bada euren guraz alangoetan badagoz, aleginik egin bagarik orreek gauzok buruti botetako, eztabee gauza dan mezarik entzuten, eta alango mezeagaz yaiegunean geldituta, pekatu mortala egiten dabee. Baia aleginak egiten dituezanak alango erabaako pensamentu, mezatarako eztireanak burutik, asmau orduko, botetako, meza ona entzuten dabee, mezarik zati baten edo mezarik geienean bere zetan dagozan eztakiela gogoaz bestera egon arren. Onelango pensamentu gogaikarriak ez etortea eztago geure eskuan, eta guk gura eztogula bere etorri oi yoakuz. Jgkoak, bada, besterik aginduten ezteusku, ezpada geugan dagoana egiteko (egin daigula) orreek igerri ta laster buruti botetako. Baia orretarako ezta ondo askok egin daroen legez mezea asi artean elexpean berbetan egotea. Zelan gero etorriko ez yakez orduko kontuak burura? Aurretiaz deboziñoa izateko bideak artu bear dira: mezea baño leen elexan sartu, ta ur bedeinkatua artu ezkero, alango burutaziño alper utsai ta eroai lekurik ez emon, eta mezea sartu artean egon ziñaitekeze edo konzienziako esamina gintzaan (egiten) edo altarak bisitetan (egiten o ikusten) edo alangoetan.

        Ai Kristiñauak bagenki ondo zer dan meza santua, ez yaiegunetan atenziñoz ta deboziñoz entzun ez eze, baita bere astegunetan bere beti ibiliko gintekez aleginak egiten nondi nora mezea ikusiko dogun. Zer deritxazue dala meza santua? Ezta mezea ez gizonen batek asmau daben oraziñoren bat, ezta Santu Santaren batek imini izan daben gauzaren bat, da bai Jesukristok berberak Jaungoiko ta gizon egiazkoak bere Elexeari emon deutsan gauza bat, ta guk zer dan ez esan ta ez ezagutu ezin geinkeana. Da Jaun onek bere azkenengo afarian egin zituzan miraririk andienak eta miragarrienak barrieztetea. Da Jesukristoren eriotza balio andikoa Jaungoikoaren ondrarik andienerako, ta gure onerako odolik bota bagarik barriro egitea. Zelango deboziñoagaz egongo zineen, egon bazine. Apostoluen artean Jesukristok azkenengo afarian ogia bere eskuetan artu, bedeinkatu, konsagradu ta apostoluari emon eutsenean? Zelango biotzeko biguntasun ta samurtasunagaz egongo etzineen Kalbario-ko mendian ikusi bazendue Jesukristo geure Jauna kurutze baten untze gogorrakaz yosten, ta kurutzean eskegirik min-al gogor eta ikaragarrien artean ilten? Bada Kristiñauak, begiakaz ez dakusgu, baia Fedeak erakusten deusku meza santuan azkenengo afarian legetxe Jesukristo gere Jauna bene benetan iminten dala. Fedeak erakusten deusku Jesukristo gure Jauna barrien barri opetziten yakola bere Aitari geure pekatuen parkaziñorako, ta gu guztioen onerako. Alan bada, nere kristiñauak, egizue alegina Elexarik paraje bizi zareenok egunean egunean zuen mezatxua atenziñoz ta deboziñoz ikusteko, eta Elexarik urrun ta asago zagozenok zuen etsean, edo zuen zer egin artean kontu egizue mez-entzuten zagozela ta orduan al dozuen ondoen esaizuez meza arteko oraziñoak.

        Eta ezteutsazue asko eretxi bear yai-egunean meza bakar bateri entzutea, ta azaz ganeti beste gauza on batzuk bear dozuez zelangoak direan meza nagusitara zuen Elexara yoatea, doktrinea entzutea, errosarioa esatea, altarak egitea eta onelangoak.

        Ara bada zelan egingo dozuen. Domeka baten Aita familiagaz batera meza nagusitara, eta Ama, bear bada seme-alabaren bategaz, edo otseinagaz, goxeko mezea entzunda, etsea yagoten gelditu daiteala. Urrengo domekan Aita goxeko mezara, ta Ama seme-alabakaz meza nagusitara. Baia ez iñolaz bere etsean itxi seme alabarik edo otseinik bakarrik, bada alango orduak ordu asetuak izan oi dira laborea kamaratik ateretako, lagun txarragaz egoteko eta bear eztana egiteko; eta zuen seme-alabak edo otseinak onak izan arren eztira orregaitik bakarrik itxi bear: gazteak dira (ta gazteak asko esan gura dau) eta eztira errietan falta izaten gazteak orretan iminten dagiezanak. Arratsaldean Elexa ingurukoak Elexara, besperak badagoz entzutera, errosario esatera, krutze-bideak ibiltera. Ergoienetakoak, auzo batzuk batu ermitaren baten, urrean badago, edo ezpabere etseren baten, edo atarte baten; eta an errosarioa esan, gero liburu on baten irakurri; ta eztakienak, ardu erditxu leiduten ikasten emon legie, neskatillak neskatilla dakien bategaz, eta mutilak mutilen bategaz. Alan egin dabe erri askotan, eta ogei urteakaz bere askok ikasi dabe: eta au arimearen on andirako izan doa. Gero gazteak, mutilak mutiletara, neskatillak neskatilleetara, solaztu ta dibertidu zaiteze. Mutilak pelotan, boloka, edo beste yoko on baten; neskatillak bere edo karta yoko on baten, edo zuen artean dantzan egin gura badozue, egizue, ondo, ondo-ondo izerditu artean. Iluntzean barriz guztiak etsera. Gizonak barriz zuek bere zetan atan dibertidu zaiteze, eta tabernara gura badozue, eta edanean igaroten ezpadozue, zoaze zuen kuartillutxua adiskideakaz ezarten; gau-erortean barriz zuek bere etxera; antxe erloju lauren terzioan doktrina puskatxubat itandu; edonok etxean badaki liburu on baten irakurri ta gero afalduta bake bakean oira. Konfesetara bere domeka baten batzuk, bestean beste batzuk, bestean beste batzuk, alan zatituko zare. Auxe da domekak santututeko modua.

        Baia, ai, nere Kristiñauak! zer yazoten da gaurko egunean? Eztirudi gaurko egunean yai-domekak direala pekatu egiteko egunak baño. Yai-egunetan izan bearko dira ordikeriak, yai-egunetan errieltak ta aserreak, yai-egunetan yolasak, dantzak eta fiestak, eta euretan berba zantarrak, eskuka loiak, saskelkeria guztiak. Ortxe etorriko N. Santuaren eguna, orixe arturik daukazue zuen patroi andi ta Jaungoikoaren aurrean zuen bitartekotzat. Bada orduan izango dira iñoz baño pekatu geiago ta andiagoak. Gero, zelan gura dozue Santu andi onek begiratu dagizuen? Zelan gura dozue Jgkoak mesedeak egin daizuezan? Ara zer zirautsen antxina Jaunak Israel-tarrai Isaias Profetearen aotik: «ezin ikusi dodaz zuen yaiegunak; gaistoak dira zuen batzarrak; guztizko gorroto gogor bat deutset zuen yaiai: ta guztiz gogaikarriak dira niretzat, ta asko ikusi eragiten deuste, eurak eroan ezinik». Gogaitkarriak dira, bai, Jaungoikoarentzako gere yai-egunak, eta asko erakusten deutsagu egun aetako pekatuakaz. Baia bildur izan bear gara Jaunaren aserrea gure ganera, Judegen ganera legez, etorriko yakula. Etxakuz faltako labore faltea, gosetea, eguraldi ta azaro txarrak, gaixoak, gerrak, nekeak ta eriotza gaistoak. Baita au ezta deungeena, beste aldeko kontuak dira konturik okerrenak. Ai zeinbat dagozan infernuetan erretan yai-egunetako pekatuak gaiti!

        Orregaitik neure biotz guztirik eskatuten deutset Justiziako Jaun prestuai, arren galdu dagiezala erriko fiestaak. Gauetako suak galduteko eztau Alkate Jaunak inoren bearrik. Besteak galduteko guztiak alkar artu, eta bein betiko galdu egizuez. Eta, ai! zuek al dozuela, galduten ezpadozuez, zuen ganera etorriko dira alango egunetan egiten direan pekatu ta nasaikeria guztiak; eta guztien kontu larria artuko deutsue Jgoiko Juez gogorrak. Eta siserua kexetan bada kalteak dituzalata, gizon aituen eskuetan imini, eta aek igarri dagienak abonadu; eta urrengoan errematak egitorduan, ori aurreti imini, erriak galduko dituzala fiestak. Gauza lotsagarria da beintzat, erriak siseruen agindupean egotea (egon bearra), eta lotsa apur bat bazeunke eztakit nik orreri ondo eretxiko bazeunskioe. Baia diru apur bat geiago irabazi gureak guztia aztu eragiten dau, lotsea, Jaungoikoaren bildurra.