www.armiarma.eus
idazleak eta idazlanak Herri literatura TESTUAK Corpus arakatzailea Klasikoen Gordailuari buruz



Aurrekoetxea, G. eta Videgain, X.: Haur prodigoaren parabola Ipar Euskal Herriko 150 bertsiotan. 2004

 

aurrekoa hurrengoa

[1278]

Canton de Saint-Palais

Commune de Béguios

1 ère traduction, où les sons du basque sont notés, autant que possible: (à l'exception d'un seul son, celui de s) avec les éléments de l'alphabet français.

[1] Haour prodigi(g)[6]oua

 

        1. Aïta batec [2] [3] ètcitcin [4] bi [5]s !=èmè bècic. Gastènac [2] [2]erran çacoçoun bè(r) [6]è aïtari: «Ordou (d)ici ènè naous !=i içan na(d)in èta s !=os != oukhan dèça(d)an. Bèha(r d)icit [7]youan ahal içan èta cartier ikhousi. Pharti çaçou çou(r)è ounthas !=ouna, èta èma(d)açou nic oukhan bèhar dou(t)ana. — Baï, ènè s !=èmia, erran cicin aïtac; nahi doukècan bèçala. Gaïchtakin bat his èta iça(n)en his pounitia». Guè(r)o ça(b)aldous tièta bat, phartitou cicin bè(r)è ounthas !=ouna èta hartan (ègu)in bi çathi bardinac.

        2. Çoumbèit è(g)ounen bourian, s !=èmè gaïchtoua youan çouçoun herritic fierra(r)èna (ègu)inès èta adio erran gabè nihouri. I(ra)gaan citcin biciki larrè, oïhen batçou, our handi batçou èta yin çouçoun hiri handi batètala, noun dèspendiatou bitcien bè(r)è s !=os !=a oro. Çoumbèit hila(b)èthè(r)en bourian, bèhar oukhan citcin s !=aldou bè(r)è trastiac èmastè çahar bati èta bèra èngayatou mouthil içaïtèco: igorri cicien elguèta(l)at han çaïntcèco astouac èta idiac.

        3. Ordian, içan çouçoun biciki malè(r)ous. Etcicin oukhan guèhiaou ohè(r)ic lo (ègu)itèco gaouas, ès s !=ou(r)ic bè(r)otsèco hots (ègu)iten ciènian. Haïn gos !=è handia cicin çoumbèit aldi noun yan bitçoukeen ourdec yaten tousten aça hosto èta frouta ousteldou hec; bèna nihouc ètçacoçoun dèous != èm(a)iten.

        4. Ats != batès, tripa houts !=ic, outci cicin bè(r)è bouria è(r)ortè(r)a es !=cabèla baten gaïra, s !=o (ègu)iten cièla(r)ic lèihotic ahinki aïrian ça(b)iltçan chorier. Guè(r)o ikhous !=i citcin aguertcen cèrian arguicèitia èta içarrac, èta erran cicin bè(r)è bouriari nigarrès ari cèla(r)ic: Hantchè, ènè aïta(r)en ètchia bèthia duc mouthilès, çougnec [1] bitoutè ogui èta a(r)no, arroutcè èta gas !=na, nahouten bèçaïmbèstè. Dembo(r)a hortan, ni, gos !=es hiltcen nouc hè(b)en.

        5. Ebien yèikico nouc, youa(n)en nouc ènè aïta(r)en èdi(r)èite(r)a èta erra(n)en dacoat: Bèkhatou bat (ègu)in nicin nahi oukhan cintou(d)anian outsi. Oben handia oukhan nicin, èta bèhar nouçou pounitou, hori ba(d)akiçout ountsa. Esnèçaçoula guèhiaou deit çou(r)è s !=èmia, trata nèçaçou çou(r)è mouthilèta(r)ic askèna bèçala. Obendoun içan nindouçoun, bèna chifritcen nindouçoun çouta(r)ic ourhoun.

        6. Aïta bè(r)è ba(r)atcian çouçoun, bè(r)è lilien ihitstatcen finitcen: bisitatcen citcin s !=a(g)artciac eta mahats !=ac. Ikhous !=i ciènian yiten bidia(r)en gagnan bè(r)è sèmia oro coucoutia icerdis èta erhaouts !=ès, çangoua herres !=tan, doïdoïa hori s !=inhètsi ahal oukhan cicin. Galdè(gu)in cicin bè(r)è bouriari bèhar ciènes pounitou ala bèhar çaconès barkhatou... Askènian, nigarrac bèguiètan, ça(b)aldou çascotçoun bèsouac, èta bè(r)è bouria aourdikitciaïkin ha(r)en lèpho(r)a èman çacoçoun pot goço (b)at.

        7. Guè(r)o yar a(r)aci cicin bè(r)è s !=èmia; dèithou citcin bè(r)è yendiac èta bè(r)è aïçouac: «Nahi (d)icit maïthatou lèhen bèçala, haour gaïchoua, erran çèiçoun bildou ciènèco. Aski pounitia içan douçou: nihouc o(r)aï èstèçacola erreprotchou(r)ic bihi bat (ègu)in. Çaistè ikhoustè(r)a; èkharracociè fitè bès !=ta pouillit bat, èçarrascotciè bèhastougn bat èhian èta çapata berriac çangouètan. Hartouco ahaldouciè èrè oillar, guita, èta èkharriko aatchè (b)at houna phicoco: èda(n)en diici, ya(n)en elgarrèkin èta (ègu)inen phes !=ta handi bat».

        8. Mouthilec obè(d)itou cicien bè(r)è naous !=iari èta èçarri cicien cerbita èder bat mahagna(r)en gagnan. Mèmento bèrian, s !=èmè guèhièna heldou çouçoun ihicitic bè(r)è chakhourrèkin: «Eta cer da açants hori? oïhou (ègu)in cicin arnègous. Ous !=tè (d)icit khantous a(r)i cisten hè(b)en: ètçou gotchè itçoulna(d)in. Ehotia cirèa, ènè aïta?».

        9. «Es, ènè s !=èmia, ènouc hala, arraphos !=tou èman cicin çaharrac. Hori (ègu)iten badout, boscarios bèthia niçalacouan douc. Khantatcen diic èta ou(r)ous guitouc, ècic badiic ountsa ceren. Nahi oukhan dèçacan ala ès, bèharco (d)ouc khantatou hïc è(r)è èta alèguè(r)atou gou(r)èki(la)n, cè(r)en èta hi(r)è anèya hila cèna arra phistou b(è)ita. O(r)aï s !=orthia balis bèçala (d)ouc: atso galdia cian, è(g)oun horra noun den arra hatsèmana».

 

G. Istebot

Instituteur à Béguios

Béguios, ce 16 X bre 1894

 

Notes

        [1] Lire toutes les lettres (: conserver à chacune le son qu'elle a dans l'alphabet français) aux exceptions suivantes près:

                1° lire ou comme en français

                2° ill -

                3° gn -

                4° guè -

        [2] Lire ec comme dans le mot français sec

                èn ou en - ennemi

                er - ver

                el - cruel

        [3] L'è est l'e espagnol plutôt que l'è français.

        [4] Ce mot ètcitcin est la traduction de n'avait, mais seulement pour le cas où l'on parle à une personne (homme ou femme) qu'on ne tutoie pas. En s'adressant à une femme qu'on tutoie, on dirait ètcitinan. Si l'on parlait à.un homme qu'on tutoie, on dirait ètcitian. Ces trois formes du verbe sont remplacées dans le basque labourdin par la forme impersonnelle ètcitien. Une remarque analogue s'applique à tous les verbes aux modes personnels, et à la 3 è personne.

        [5] Dans cette traduction la lettre s a deux sons: 1° celui qu'elle a dans le mot français sou 2° le son espagnol (sifflement obtenu en plaçant la langue comme pour prononcer j): c'est le s grossier béarnais. Ce second son est annoncé par un petit trait horizontal surmontant la lettre (: s !=).

        [6] Presque personne n'étudie le basque dans les livres. Aucune oeuvre classique, d'ailleurs, n'est venue fixer les formes de cette langue. De plus, la plupart des habitants de Béguios sont illettrés. Ils n'ont aucune idée de la physionomie des mots écrits de leur langue. De là, chez eux, une articulation défectueuse: aucun effort n'est fait pour corriger les altérations de syllabes provenant, par exemple, des imperfections de l'organe vocal. Ainsi, à la longue, les mots subissent la perte ou la transposition de quelques lettres. Ces lettres qui, en ce moment, tendent à disparaître ou à se déplacer, à Béguios, sont, dans mes deux traductions, enfermées entre parenthèses rouges ou écrits à l'encre de même couleur au-dessus du mot.

        [7] y a le son un peu plus dur que celui qu'il a dans le mot espagnol ayudar.

 

aurrekoa hurrengoa