SATURNA ETA BENUS

(Judith eta Holopherne pastoral barnean.

Bordeleko Herri Liburutegia, MS 1695, 19.)

                Saturna jelki nigarrez eta minza.

        Saturna

Jenthe hünak, hau zer da?

Ala malür paregabia

nunbeiteko jenthiaren

suertiaren tristia!

Alharguntzera nua

ni egun malerüski,

ene espus maitia egun

finitü da tristeki.

Zertara behar düt

orai nik preparatü,

edo eta nik zeri

behar düt adrezatü.

Ene lanaren segidez

orai nik galdüren düt,

etxian emazterik gabe

izan behar badüt.

Emaztekilako da

ene ofiziua,

emaztek emaztetara

dizie bere biziua.

Orobat hirur emaztek

alkharreki jünta eta,

iraskiko ahal die

hogei bat beso üstüpa.

Batek badüke hartan

senharraren xamarra,

beste batek orobat

behi baten marhera.

Besteak kamisala bat

müthilaren dako,

eta, aldiz, arrastakoa

hautxaren üntzitako.

Emazten artian bada

hanitx gora behera,

hartakotz nigar egiten düt

bi begietan behera.

                Phaseia nigarrez.

                Ganeton eta Trinkilin jelki,

                Trinkilin minza.

        Trinkilin

Saturna, estezazüla,

othoi, egin nigarrik

amoriuak amenx

galerazi etzitzen.

Konxidera ezazie

eni so egin ondüan

arrosarik badenez

elhorri gabe mündian.

Soizie ene begier

zeiñak baitira büstirik

gizün malerüs hari

sobera fidatürik.

Enetako ezta orai

ihün lekhü hünik

eta ezta nitan orai

nigar beizik besterik.

Zaharrek erraiten dizie

segür egia handia,

bost sos egünian irabazten d...

begiratzen dienak bere ...

Nik heltü bada haboro

irabaziko nizün,

bena eztüt zer erran

neure eskian nizün.

Adio jenthe hünak

orai ni banüa

ene khanberala

nigar egitera.

                Sonez. Retira. Belhagilia jelki.

        Majiziene

Jenthe hünak jiten niz

(...)ietala ni ere

ene kunxeilliaren

beharrik badüzie.

Ni nüzü emazte bat

izpiritüxia hanix

zien berriak jakinen tüt

bertan hasten baniz.

Eta nahi düziener

erranen zihaurier

(...)

(...)

(...)

        Saturna

Jente hünak arauz

badakizie ene estatia,

nihaurek eztiodala egin

den gutien bürützia.

Badakizie orok

alhargun nizala

eta etxian hun nükiela

emazte baten izala.

Iragan

ene emaztia hilik,

jüja zazie, jenthe hunak,

badüdanez penarik.

Behin üxatüz geroz

emaztiareki etzaten

eztüzü hanbat aisa

gero gabe egoiten.

Bena biskitartian

eztütüt penak oro

(...)

(...)

(...)

        Saturna

Hortarik dependitzen düzü

ene egin bidia,

zor dikezüt nik ere

hezürrik gabia.

        Benus

Eztit ez horregatik

nik egin lan hoi,

unxa xikanor zira

behatzeko phüntü orori.

Bena hori egin dit

errenkontriak ekharririk,

ez phenxa gero baniala

malezia hortarik.

        Saturna

Mündü huntako gaizak oro

hala hala jiten tüzü,

eta soñiaren araura

dantzatü behar dizü.

        Benus

Hox, ützirik arralleriak,

janzazü gasna hortarik,

eta esne hori ere

gero horren ondoti.

                Eman eta jan

        Saturna

Benus, gasna huntarik

ezin baratzen nüzü.

Egia erraiteko,

hanitx huna zitazü.

        Benus

Saturna, janezazü

estezüla dolürik,

eta gero esne hori

ez egin konplimentürik.

        Saturna

Benus, orai eztirozüt

haboro jan ahal,

unkhako zakiac eztizü

bost gaitzürü behar.

Bena esne horrek

dolü egiten ditazü,

erüanen dit etxerat

unxa balin bazaizü.

Heben jan banü bezala

janen dit etxian.

Sarrixe amiñi bat

gosetü nizanian.

        Benus

Esne hori etxerat

nüla ereman nahi düzü,

orano heben berian

aisa janen düzü.

        Saturna

Benus erüanen dit

bere gophorrian,

eta üntzia ekharriren dit

berriz jiten nizanian.

Arren, üzten zütüt

orai ordü artino,

jinen nitzaizü ikhustera

unxa llabürski orano.

Adio, orai, Benus,

pot bat emadazü,

eta ni ikhus arte huntan,

ohart ükhen nezazü.

                Benus pot egin

Ez adiorik, Saturna,

ützül zite labürzki,

zeren eta ezinago

laket beiniz züreki.

                Saturna phaseia gophorra eskian.

                Benus erretira. Satanak jelki eta

                Saturna hirrita.

        Satan

Aigu hünat, Saturna,

ekharrak terriza hori.

Eztik behar gisa hortan

triatian ixüri.

        Saturna

Debrü püta semiak,

zer afera düzie?

Ene terrixota

ützi ezadazie.

        Bründemor

Saturna, eztük segürki

erririk eginen.

Ganeton gaur eztüt

hortaz aihaleraziren.

Ale, asto pürrüa,

elirok guti erri egin.

Hara jüan bahenti

hire gophor esniareki.

        Jupiter

Holakorik enia ikhüsi

orano ene bizian.

Hori müda propia

ekarri nahi dük herrian.

Ganetünek nahiago dik

esne hori beno,

lükhainka büxika bat

zenbat nahi agudo.

        Satan

Arrazü dük, Jupiter,

hire phenxamenthian,

haren ondüan diabilak

Ganetün aspaldian.

Abilüa, arren, Saturna,

ützirik esne hori.

Berak deitzirik beizik

harek eztik nahi.

        Saturna

Khen akit aitzineti,

ispiritü gaistua,

ixür erazten deitak

ene esne guzia.

Ganeton, elkhi zite,

othoi, bertan borthala,

bestela enüzü heltzen

seküla etxe hüntala.

                Ganeton jelki.

                Satanak retira. Sonez.

        Ganeton

Zer miraküllü düzü, Saturna

oihü presant horietan,

ala amenx müthiko zenbeit

bazena bortha hortan?

Zer düzü esküko hori

xorta dariola?

Saturna, ene maitia,

erradazü berheala.

        Saturna

Ganeton, gophor bat esne

ekharten nizün züretako,

zeren eta beinian

hanitx amorio.

Behar neizüla ekharri

gaurko nihauren esnia,

bena orai eztizüt

küllera baten bethia.

Harri mila debrü,

kharrika arte horietan

ixüri dit esnia,

etzakit zenbat lekhütan.

        Ganeton

Haboro estimatzen dit

züre boronthatia,

eta zük enetako hartü

düzün atenzionia.

Sar zite barnialat,

Saturna, plazer badüzü

enetako sobera

pena hartü düzü.

                Sonez. Biak retira.

                Koñado Benus jelki,

                oro jar.

        GM.

        Koñado

Benus jiten nitzaizü

züre abertitzera,

eta bardako istoria baten

züri erraitera.

Badakizü nüla heben

izan zen Saturna,

züñek gasna eta esnia

ükhen beitzian jatera?

        Benus

Bai, bena esnia

etxerat zizün erüan,

erranik etziela

ordian jaten ahal.

        Koñado

Bai, etxerat züela

abiatü züzün hebentik,

bena hartü beitzien

gero beste biderik.

Guaitatü ükhen nizün

gibeletik ordian,

eia bere esniareki

sarthüren zenez etxian.

Bena, hain adreki

bidia hauxe zizün,

eta gero Ganetonen

etxen sartü züzün.

Emeki emeki leihora

gero nüzü hüllentzen,

eta ari zütüzün biak

esne haren jaten.

Erraiten ziozün Saturnak

pharte ixuri ziela,

bestiak aldiz borontatia

hanitx hun hartzen ziela.

Hori eztüzü deus

esnia jan zienian,

khorte egiten hasten tüzü

hanitx samfret haundian.

        Benus

Koñado, erradazü,

hori egia deia?

Saturna hartako dela,

othian, posible deia?

Zer erraiten zien

batak bestiari,

edo erradazü amenx

aiphatzen nündiena ni.

        Konado

Benus, eztit emaite ahal

deus berri segurik,

enizün enthelegatzen

biarnes haren elherik.

Ahüan jaten zitizün

esne hura bezala,

beno ezinago finki

mintzo ziozün Saturna.

        Benus

Ale, püta bugresa,

phakatüren deritan,

seküla begien bistan

ikhüsten aidanian.

Nahi dit erabili

bilhuetarik harreta,

abatza bezala

bide horietan herresta.

        Koñado

Benus, eztüzü behar

hola koleratü,

solamente bi hitz

berari erranen deozü.

        Benus

Nahi nüzü jüan

mementian den lekhiala,

biphildürik ekarriren dit

ahate bat bezala.

        Konado

Orai etzirade jüanen

ziauri eneki mementian,

orano atzemanen düzü

aisa errenkontrian.

                Sonez, biak retira.

                Trinkilin jelki eta phaseia.

        Trinkilin

Jenthe hünak, pharka,

othoi, libertatia.

Permiti ezadazie

hiz baten erraitia.

Istoria llabür bat

nahi deiziet khüntatü,

denbora nüleispeit

behar beitügu phasatü.

Ikhüsi düzie gure alhaba

Saturnaren karesatzen,

gasna eta esnia

nüla zeon emaiten.

Eta gero harek

esnia hartürik eskian,

nüla sarthü izan zen

Ganetünen etxian.

Bere aihari phartea hari

nüla zeon janerazi,

istoria haur harek

derit orhit erazi.

Behin emazte batek

zizün bere semia,

holaxe neskatiletan

batere ez üsatia.

Nahi zikezün amak

semia ezkunterazi,

bena semiak etzakizün

nüla behar zien ari.

Ekarri zizün semia

aprendizajen egiten,

amorekati ikhas zezan mündü

nola popülatzen zen.

Nüla neskatila bateki

ükhen beitzien ezari,

harek phenxatü ziozün farza bat

ezinago ederki.

Emaiten ziozün terrixot bat

esne egosirik,

hüra zela emazten zankhartekua

erraiten zeolarik.

Mithil fede hün harek

bethi hala jaten zizün,

eta emazten karesaz

ezinago kuntent züzün.

Bi hitzez finitzeko

gero ezkontü zenian,

bere anderiareki

etzaten düzü ohian

mithil gaizo hüra

bere esniaren aidürü.

Exi ondüan erraiten diozü

eman dezon alü.

Anderia züzün hartaz

arras estonatü.

Nun erran beitzeon,

primü, züria da, har zazü.

Juanes gaizüak gero,

ustez han zien gophorra,

galtho egiten diozü

heia nun dien giderra.

Amak hori entzünik

emaiten diozü ohera,

müthiko asto pitua,

iragan hakio gañera.

Semia igaiten düzü

ohe zeliaren gañila

..................................

..................................

(...)

Urde nunbeitik jin,

püta kurritia,

hik behar deitana egin

potroska nahasia.(holako afrüntia)

Hik zer egiteko dün

besteren gizünetan?

Sartzen niza seküla

ni hire aferetan?

        Ganeton

Hi his, hi, egiaz,

püta bugresa hisana,

zeren eman dün eni

hiauren isena.

Hi, his, püta

orok dakitena,

estün zer eni erran,

bilena urdanda.

Ni enün hire loxa,

trankil egon hadi,

heure izena hik

emanagatik eni.

Erraiten aitzindarik

ez ahal zain ixüxi,

bena hire berri jenthek

bazakine irüski.

        Benus

Nik haur bat eginagati

ez ahal nün püta,

phenxa diñe, bai, hi ere

ehizala phünzela.

Haurrik iten eztütenak

dütün zinezko pütak,

eta hik bezala bestenak

karesatzen ditüztenak.

        Ganeton

Hire erranen arau

nik estinat karesatü,

hire etxetik gophor esnia

ekharri balin badü.

Berriz jiten denian

jan doia eman ezon,

eta gero ene gati

üzkü zilhüan pot izon.

Nik estinat batere

haren ez hire beharrik,

eta bi safla ükhenen tün

ezpanün üzten ixilik.

        Benus

Eia nahi nüken

behin ikhüsi airia,

hizan bezalako,

urde ahardia.

Ezarriren ait hebetxe

ostikotaz hantürik,

erabiliren ait therresta,

bilhüetarik hartürik.

        Ganeton

Saby vilene besti,

a yu aprochet enxa,

gisa hortan mintzazia

dolütüren zein unxa.

                Lot eta ari belhaxka

                utkulis utkuliz retira.

        Saturna

Jente hünak, hüna niz

orano zien ikhüstera,

eta denbora beriñ

abis baten galthatzera.

Ene gaste denboran

enündüzün hain erho,

orai üdüri zeit behar tüdala

herriko emaztiak oro.

Horrek zer markatzen dien

erradazie, jenthe hünak,

seküla beno maitiago

dütüt neskatilak.

Elükelarik horrek

hanitx aperentziarik,

gai bakhoxian bi etxetan

bisita egiten dit nik.

Orano eztakie ez

jenthek ene berri,

ni zer xoria nabilan

bide horietan gaindi.

Nahi nüke determinatü

zuiñi adreza presentian,

biga banitizketzü

sorthürik bihotzian.

Biek maite naie,

batek bestia beno hobeki,

adesa ene gañeti

samürtü dira ederki.

Bena erran den Benus

nausi beita Janetonen,

beldür niz bizitzea iteko ere

hobe izanen den.

Jenthe hünak, bania

haren edireitera,

sarri zien ikhüstera

biak jinen gera.

                Sonez, retira.

                Janeton jelki eri.

        Janeton

Ala, malür haundia,

eni orai agitü,

emazte maradikatü hüra

ezin beitüt garhaitü.

Horrek horrek kolpiak

harek eni bürratü,

naski orai behar nik

horietarik bisia galdü.

Kolpü horiek behar nüke

fite sendorasi,

nehor enüke behar

aprezebitzera ützi.

Behar düt arren phartitü

barber baten gana,

eta hari eginarazi

sendotzeko behar dena.

Emazte gaistua, debria,

ni nü hüllen larrütü,

nik ikhüsi gabe seküla.

Debriak ereman ballü!

                Phaseia eta retira

        Barbera

Jenthe hünak, haur naiziela

ni heben orai ere,

abis bat nahi deiziet eman

deus phakatzerik gabe.

Orai zier mintzo nis,

ene gizün gastiak,

plazan eztütüzie behar

haitatü zien emaztiak.

Bai, han erranen düzie,

a, zer neskatila kuriosa!

Bena hüra eztükezü

etxen hanitx baliosa.

Plazan bistüs dütüzü,

bai eta hanitx entrada,

arropa ederrak soñen eta

bilhüa oro pumada.

Bai, hura hun lükezü

gai baten phasatzeko,

bena ez aitzür bateki

landalat igortzeko.

Solamente labekaren

egiten etzakizie,

eta gero eihera zaiñen

ogen egiten dizü.

Eihera zañek balikezie

berek defautez asia,

zeren ebasten beitie

ungati gaitzüria.

Berek hur sobera ema eta,

meli dela uina,

halako müstüraz asez geroz,

segür dükie zirina.

Berek lakhatzen dizie gañen

emastek aldiz beherian,

alhabek bükanes sariak

khüntiaren gañian.

Hantxeko emazte hura

ezagutzen düzia nür den?

Uste nikezü hura

ene gana jiten den.

                Phaseia.

                Janeton jelki.

        Janeton

Jinkuak egun hun deizüla,

jaun barber ilüstria,

unxa desiratzen nizün

züre etxen ikhüstia.

Ene plaserra lükesü,

espasina presan ihürat,

bisita ahal desasün

eri miserable bat.

        Barbera

Anderia, hartüren dit

behar den denbora.

Guazen, arren, jartera

kaidera haietala.

                Jar biak.

Anderia, elhe emaitia

pena ezpazeizü,

zer gisaz kolpatü ziren,

othoi, erran izadazü.

        Janeton

Jauna, lüzegi lükezü

ororen khündatsia.

Othoi, permeti ezadazü

pharte baten labürtzia.

Jauna, ezkuntzera

orai abian nündüzün,

boskarüaren handiz

ene lekhürik etzüsün.

Bena, jauna gisala

bestena nizün mintzatzen,

eta ene kolpiak oro

hanti dütüzü jiten.

Uste nizün etziela

ibilten bestetan,

gero kunten nündüzün

ustez ezkontüren ninitzan.

Hareki eskuntzia züzün

osoki ene ideia,

bena harek basisün

bestalde emaste geia.

Gizün hüra jin ziautazü

gai batez haren etxetik,

harek eman aiharria

eskietan hartürik.

Etxerat jüaiten zelakuan

ene gana jin züzün,

bena emaste haren kuñatak

gaitatü ükhen zizün.

Eta ikhüsi ekharten

esnia bere gophorrian,

gaia oro phasatü sisün

urde harek leiho ondüan.

Gero emaste harek

jakin zienian,

nüla haren esnia

biek jan günian.

Jin zitazü bera

okasione emaiten,

bai eta harzara

zer nahiren erraiten.

Gero has gütüzü

gure ahalian,

bena uste beno lehen

ezarri nizü lürrian.

        Barbera

Aiei, eta anderia,

hola ajitü bada,

segür nüzü borthizki

kolpatürik zirela.

Bena, haregati

harrezazü koraje,

sendotüren zirade

labürski bihar ere.

                Bisita eta minza Barbera.

Aiei, eta anderia,

haur zer aire düzü?

Ene uste orotan,

phikotak heltü zeitzü.

        Janeton

Jauna, eztüzü posible

eztit phikotarik,

xartatürik nüzü mila aldiz

bi aspien artetik.

Bai, eta gero orano,

segürki hanitx barberak.

Jauna, horiek kolpiak ditit

eginik bugresa harek.

        Barbera

Arren, ezarri zütü, anderia,

oro kolpüz ünitü,

hola ikhüstiareki

aisa nüzü trünpatü.

                Berriz bisita.

Aiei, aiei, eta oro

uspel bat bezala zira.

Orai enüzü segurki

adesa bezain fida.

Behar zünüke hartü

sangre bat zankhoti,

ezpadüzü odola

arras harritürik.

                Saña eta minza.

Anderia, etzeizü elkhiten

batere odolik.

Behar dizügu phenxatü

beste erremediorik.

Zenbait ajüta hartüz

bihar arte huntan.

Haiek kurrieraziren daizie

odola zañetan.

Jenthe horietarik

bispahirür etxikile,

anderia behar ginisketzü

ezpazira ahalke.

        Ganeton

Jaun, estit batere

ihürentako axolik,

nihaurek esarriren tit,

kotak altxatürik.

Prestazen ahal düsü

mementian kristela,

egonen nüsü nihaur

hortxe üsküs gora.

        Barbera

Alo, arren, anderia,

zük hün düzü bihotza.

Horren ausart eztit ikhusi,

orano jenthe arrotza.

                Emaitiare ajüta.

        Janeton minza

Jaun, silua hori

aisa hatzeman düsü,

bena beste briulet kolore

xipi horri düsü.

        Barbera

Zaude ükhürü, anderia,

atzemanen dit berhala.

Nik ere etzela hain haundi

banisün bai beldürra.

                Eman, retira, sonez.

                Koblariak jalki eta khanta.

        Xante

Saturna, plazer badüzü

pharkatü behar deiküzü,

zui bi koblaren emaitera

orai hünat jin gütüzü.

                Sonez.

Züre fama hunak berriki

entzün ükhen tizügu,

eta arrangamenthü bat

nahi deizügu pharatü.

                Sonez.

Ahal dakizü Saturna,

geure egin bidia zer den,

alhargun edo alhargünxari

herrian denian ezkuntzen?

                Sonez.

                Jelki Koñado eta Saturna.

        Saturna

Ale, inpertinentak,

huna zireia jiten?

Bena zien izaritan

zütiet etxekiren.

Zer erraiten düzien

jakiten ahal düzie,

doiaz mintzatzen bazirie

unxa eginen düzie.

        Xante

Alharguna, alharguna,

zerk hüla khexatzen zütü?

Augeta hau ixil dirozü

nahi balin badüzü.

                Sonez.

Barrika erdi bat ardü,

bi ungua ogi hareki,

guri zedi ezaguzü,

jan dezagun algarreki

                Sonez.

Eztüzü behar eskeñi,

egin deiküzün bezala,

emanen zineiküla

pintako hamar botilla.

                Sonez.

Gero erran beitzünien

fütützen zinela geuzaz,

aseraziren zütügü

segur geuk ere müsikaz.

                Retira koblariak.

        Saturna minza.

Ikhüsten düka Koñado,

jaun hüak nüla jüan diren?

Hire eta ene solas

nüla lekhia hustü dien?

        Koñado

Zük eta nik hüak oro

dütügu loxeraziren,

gure etxe basterretarat

ezpeitira hüllentüren.

        Saturna

Futitzen nük horietzaz,

ezteiat pharkatüren.

Estie eneki nahi dien

parrik eremanen.

                Sonez, Erretira biak.

        Satanak

(...)

                Koñado eta Saturna.

                Jelki Saturna minza.

        Saturna

Koñado, behar dük jüan

mementian mera gana,

mithil gaste horien kuntre

pleinta egitera.

Errok, egin dezan

instantian prozedüra,

bai eta hain sarri

igor kontrolatzera.

Errok, jiten zeiztala

intorronpitzera,

koblari eli bateki

gai oroz trüfatzera.

Eia eztakienez

horien kuntre legerik,

gai orotan eztüdala

zerratzen ahal begirik.

        Koñado

Saturna, banüazü

mementian meragana,

eta erranen ditzot

gaizak diren bezala.

                Saturna retira.

                Koñado phaseia.

                Jaun mera jelki.

        Koñado

Salütatzen zütüt,

jaun mera, plazer badüzü

egun züre mintzatzera

inportanki jiten nüzü.

Saturnaren phartez

jiten nüzü züregana,

mithil gaste horien kuntre

pleinta baten egitera.

Bere augeta ororeki

intorronpitzen dizie,

eta koblari bat ere

bereki ekharten dizie.

Eia eztakizünez

legerik horien kuntra,

bestela jüstiziari

plein eginen diela.

        Mera

Ah, ene gizüna,

hori lan xarra hartü dik.

Horren gañian eztiat nik

eginen prozetürarik.

Errok, eztakidala nik

horren gañian legerik,

eta eztezen egin

bathere khasürik.

Eztatiala segurki

mündü hüntan bakharra,

hura beno inpurraguek

holako ukhen dütela.

Zaharregi dela

üsaia hori mündian,

ihün ebili gabe

egon dadin etxian.

Zeren ezteren eman

bi pegar ardü edatera,

eta enxeiatü gero

halaxe arranjatzera?

Gogorragua hika ariz

eztiela profeitürik,

nik ja eztüdala ikhüsi

horien kontrako legerik.

Eta ez lezadan igor

haboro komisionerik,

hik ere unxa eginen hien

phasü bat zerratürik.

Erran ezok, nik exi

enxeiatüren nizala,

bara eraziren dütügeula

muienik balin bada.

                Jaun mera retira.

                Bestia phaseia.

                Saturna jelki.

        Koñado

Saturna, huna nüzü

jaun meragana izanik,

enizün hala uste bena,

bidaja auher eginik.

Bi pegar ardu

zeren eztekun eman,

harek eztakiela

besterik zer erran.

Harek eztiela ikhüsi

horien kontrako legeric,

eztezeiku egin

batere khasürik.

        Saturna

Ale, mila debria,

hori dia kunplimenthia.

Segur niz berak ere

plazer hartzen diela.

Bena, eztie segurki

erririk eginen,

ene ardütik eztie

züntzürrik bustiren.

Bena, Donaphaleura nahi diat

egin bidaje bat,

eta hura aski espada

Paubera beste bat.

Jakinen die ordian

galharros eitiaren berri,

nahi zitiat igorri

estekan jendarmeki.

Ezpadü egin nahi

harek prozedürarik

eztie erririk eginen

hortan kito ützirik.

        Koñado

Saturna erran dizü

ezi eginen diela,

horien baratzeko

bere egin ahala.

                Biak retira. Sonez.

        Jutibal

Jenthe hünak, aroz beltz batez

mintzazera nüazü.

Nahi dit haren ezkuntza

zier esplikatü.

Dendari gaste bat

dizü bere emaztia,

harekila ezkuntziaz

zuin beita dolütia.

Badüazü oherat

bere dendariareki,

dakiziela libertitzen

direla algarreki.

Dendaria jeikitzen düzü

biharamünian lehenik,

arotzaren pot herexaz

maxelak oro betherik.

Jeiki denian hasten düzü

ikhatz zakien bethatzen,

bai eta sacre bibantez

ezkuntzaren maradikatzen.

Erraiten dielarik, eztün haur

müsülina jostia,

seküla ikhüsi ezpanü

arotzaren üdüria.

Ezkontü ezpalin banintz

hobe nükian segeurki.

Debriek ereman balü arotza

bere pito beltzareki.

Neskatilak, ziek ere

gogua emazie, arren,

halaxe trünpatürik

bara etzitien.

Etzitiela ezkunt

batere arotzekin,

bada hüak beren gisa

beren müthür beltzekin.

Orobat ordüan

madarikatüren dütüzie,

zeren ikhatz zakiak josi

behar beitüzketzie.

Behar düzie ezkontü

armada gizüneki,

eta Frantziaren kurritzera

gero jüan haieki.

                Sonez, retira. Saturna jelki eta phaseia,

                mera jelki

        Saturna

Jaun mera, jiten nüzü

züri erraitera orano,

badit okasione haboro

azken aldian beno.

Prozedüra bat nahi dit

orai beheiti igorri,

eta presü ezarri gasteria

inpertinent hori.

Jaritz bazien gañeti

desühüratü nizie,

debrien kanalla alde harek

zer nahi erran deitazie.

Eta zük ezpadeitazü

prozedüra egin nahi,

mementian hor harat

phartitzen nüzü hebenti.

        Mera

Zeren kuntre nahi düzü

egin dezadan prozedüra?

Zer süjet nahi düzü eman

jendarmeriari esküra?

Nik eginen deiziet,

eztit heraberik,

bena eztükezü

batere profeitürik.

Holako prosesik

plantatzen badüzü,

erri haboroxago

bethi ere badükezü.

        Saturna

Eztüzü kestione,

nahi dit egin dadin.

Libro ütziren tit

nahi dienak erri egin.

        Mera

Ziauri, ene gizüna,

barnialat enekin.

Züre prozedüra

nahi deizüt egin.

                Retira biak, Sonez.

                Benus eta Saturna jelki.

        Saturna

Benus, zer diozü?

Nuiz jüanen girade,

edo mithil horietarik

ikhüsten düzia batere?

Behar ginikezü hoier

artia atzeman,

eta ahal bezain bertan

espüsatzera jüan.

        Benus

Saturna, ene ustez

orai düzü tenoria.

Ihur aprezebitü gabe

eginen dügü kolpia.

Gitian pharti mementian,

abüsatü gabe,

sobera egon baginte,

gero dolü günüke.

Jinen zeizkitzü besteñez,

arramanka egitera,

mila debria müsika zar

hartürik berekila.

Geuri nahi dolü erazi

beren ustez ari tüzü.

Inbizil zenzü mehiak,

unxa trünpatzen tüzü.

Atabal eta türrütaz

eta jüal zarrez betherik,

heben dabiltzazü

gai oro erhotürik.

Herriaren bürü batetik

eta besteranokuan,

segurki eztütüzü nagi

gaiaren erdian.

Bena beren khostüz sarri

zentzatüren dütüzü.

Gaiak hor igor eta

egünaz lo daudezü.

Horiek eztizie zentzürik

ene astalak beno haboro,

lohi nahasten dabiltzazü

erhuak beno sordeiago.

Egin beze jauzi

nahi dien bezanbat.

Ni enüen ahalketüren

horien gatik hanbat.

Bena behar dizügu

orai erretiratü,

eta grefriera gana

mementian phartitü.

                Sonez, Biak retira.

                Grefierra jelki.

        Grefiera

Bonjur, tou le monde,

voyci le grefie,

nülaxeño zirie,

plazer badizie?

Üdüri düzie orok

kuntent ziriela,

eta jornale hun bat

irabazten düziela.

Ni ere heltü niz,

ziek oro ikhüsirik,

eia badükedanez

deus irabaz biderik.

Balin badüzie paperik

berifikatzeko,

edo eta bestela

zenbeit errejistro.

Senhar emazte geiak ere

zütiet erresistratüren,

aldiz neskatila horiek

arraxistatüren.

Orai ekharten dit mahaña

iskiribatzeko hünaxe.

Lanik balin badüzie,

mementian ziauriste.

                Jar mahañan.

                Benus, Saturna jelki.

        Saturna

Jauna, plazer badüzü,

behar geutüzü erreistratü,

ezi grefier zirela

ükhen dit kunprenitü.

        Grefiera

Jauna, nüla detzen ziren

erradazü lehenik.

Arren, ezkuntzera

zira determinatürik?

        Saturna

Jauna, pharkamentüreki

Saturna deitzen nüzü,

eta andere hüneki

ezkuntzera nüazü.

        Grefiera

Eta zü, anderia,

nüla deitzen zirade?

Izena nüla düzün,

erradazü zük ere.

        Benus

Jauna, Benus deitzen nüzü,

ostiraleko izarra,

zuin izan beiniz

irakortzekuaz agrada.

        Grefiera

Anderia, hala düzü,

zük eskola badüzü,

irakortzeko izarra

Saturna deitzen düzü.

Bena, Benus düzü

diferent orotan,

hura bezain amürüsik

eztüzü bestetan.

Igandeko izarra

deitzen düzü ekhia,

eta astelehenekua,

aldiz, argizagia.

Astehartekua Marxüa,

Merküra astezkenekua,

ostegunekua Jupiter,

eta Benus ostiralekua.

Nesken egeunekua

dit orai erraiteko.

Saturna deitzen da,

gizün zahar baren fijeurako,

Izar haren orenak dira

goizetan bira oren.

Ordian sorthü jenthen karateraz

nitzazie minzatüren.

Igande egeuneti,

arren, nitzaizie hasten.

Ordian sorthiak jenthe haundieki

adiskide dira izanen.

Astelehenian sorthiak dira

hun marxant izaiteko,

trafikant haundi eta

itxasorat jüaiteko.

Astezkenekuak dirade

abil eta xotil ezinago,

istoria egile eta

jenthen liberti erazitzeko.

Ostiralian sorthiak

hanitx dirade amorüs,

bena etzaziela haietarik

ihurk seküla eros.

Bai, behar düt minzatü,

erran egia berhala,

ordian sorthü neskatilek

badie gizünen beharra.

Hüak dirate odol bero

eta konplasentzia harzale.

Halakueki gizünak

labürski hilen dirade.

Eta zerk egiten dü

Benus izarra beitü maite,

amoriuaren patrüa da,

neskatilek beitakite.

Benus, Saturnarena,

ezteizüt erranen,

ahal badüzü zihaurek

düzü ezageutüren.

Eta orai behar dit jakin

iskiribatzeko.

Saturna, hartzen düzia

Benus emaztetako?

        Saturna

Batere eztiat jauna

horren hartziaz düdarik,

orai beno lehen ere

enikezün damürik.

        Grefierra

Andere espüsa, orai

züri minzo nüzü.

Saturna senharretako

hartzen düzünez errazü.

        Benus

Zer nahi düzü jauna

erran dezadan besterik?

Nik estit aspaldian

beste phenxamenthürik.

        Grefierra

Balinbadüzü orai

besterik deus erraiteko,

jakin behar dütüt

oro iskiribatzeko.

        Saturna

Zük badüzia, Benus,

deusere erraitekorik?

Nik eztizüt ja,

deusere besterik.

        Benus

Deusere, deusere, jauna,

finitzen ahal düzü,

gure erran nahiak

oro badaskitzü.

        Grefierra

Arren, sinatzen düt

akort ziriela heben,

nüla batak bestiari

hitzak eman dütüzien.

                Grefierra iskiriba.

                Galharrox egiliak

                jin arramantzaz.

                Soniak oro sona.

        Benus minza

Aiei, eta zer da haur?

Zer müsika da heben?

Ikhüsten düziela nüla

hatzemanak giren?

        Grefierra

Ühüre horiek oro

züñen dütüzie?

Plazer balin badüzie,

erran ezadazie.

        Benus

Jauna, ene gizün haur

alhargeuna düzü,

ezpeinian hartüren

besterik ükhen banü.

Besterik ahal eztienaren

hori badüzü asia,

solamente zankhartian

balin badü hatia.

        Grefierra

Hura badien, bai ala ez

ahal dakizü engoiti,

hartzen düzünaz geroz

haren amorekati.

Erretiratzeko orai

lageuntüren zütie müsikak,

bena etzitiela loxa

etziratie lehenak.

        Benus

Bai segeurki, jaun grefierra,

hori ere hala düzü,

bena alhargunareki ezkuntza

beharraren gaiza düzü.

        Saturna

Pharkatü jaun grefierra

orai phartitzen geutüzü.

Müsika hori zortzi egeun orobat

aidürü egon litezü.

                Retira müsizienak ondoti.

                Grefierra phaseia eta retira.

                Trinkilin jelki eta minza.

        Trinkilin

Jenthe hunak, ari nüzü

ekipagen prestatzen,

aski enbrasatürik

egin geure alhabaren.

Aisago düzü erraitia

ezkontü behar dela,

eta gizüneki etzatia

ezinago hun dela.

Bai. Hori konzebitzen dit

egia erraiteko nik ere,

hari konparitzekorik

eztela deusere.

Ama batek balin badü

alhaba bat etxian,

eta hura gizüneta

üsü süjet denian,

haren begiratzia

beno hobe lizate,

gaitzürü bat kukusoren

kunparazione.

Ama batek atxik dezan

alhaba bere ohian,

orobat izorra düke

bera lo den artian.

Ezta neskatila batek

phenxatzen ahal eztienik,

ützültzen ahal ezpada

emanen dü üzkütik.

Erran behar deizüt

nik ja ene phartetik,

zerbeit estimatüren düt

alhaba despeitürik.

Loz aseko niz,

orai beno trankilago.

Nahi bada badükedan zerbeit

sofritzeko orano.

Uste düzie, bai naski, ziek

zahar izanagati,

eztüdala momenthürik

orano zankharteti?

Eztie ez emazte orok

beiratzen bere alhaba,

presiski kunpliziagati

aphezen errana.

Bena jelos dütüzü

berek ezin ükhen eta,

bestek ere eztiela behar

sobera arrakesta.

Jenthe hunak, horiek

oro egiak dütüzü.

Haboro erran nahirik

barnialat banüazü.

                Sonez, retira.

                Belot jelki m.

Satifamentü haundi bat

egeun badüt bihotzian,

zeren hainbeste jenthe

khausitzen den elizan.

Behin hogeita hamar sos,

gero sei libera,

zazpi libera eta erdi,

horiek jiten dira.

Egun oroz balin banü

holaxe irabaz bide,

eta gobernamenthüti

jiten zeitana bestalde.

Haboro irabazten düt

jenthiak hiltzen direnian,

beno credit anitx

egin behar ordian.

Jiten zeiztanian

espüsak elizara,

hitz bat erran gabe

badit sei libera.

Bena ezkunzati kanpo,

beste okasionetan

ene phakatzeko

sosik ezta jenthetan.

Jenthek erranen die aphezek

eztiela beharrik,

bena eniz ibiliko

nihoren ondotik.

Bena nahi dükienak

eneganik deus lanik,

jakin beza phakamentia

nun düzüien lehenik.

Xerkhatzen ahal dükezie

nahi düzien lekhütik,

prauber ez aberaxer

eztit eginen creditik.

Orai ere hebetxe

inkoniatürik,

espüs bazien aidürü niz

orano barürik.

                Phaseia.

                Benus, Saturna jelki.

        Belot

Jaun anderiak, berhala

belhaurika zitie,

aspaldi askaltü nahirik

hebetxe naukezie.

                Belhaurika biak.

        Belot minza

Saturna, nahi düzia

eta hartzen düzia

züre emaztetako

Benus presentekua?

        Benus

Bai jauna, hartzen dit

unxa gogo hunez,

amenx gibel eztakidan,

ari zite, othoi, fitez.

        Belot

Zaude errephoski, anderia,

eztüzü züre aldi.

Ez ahal zeizü balinba

gibeltüren engoiti.

Saturna, nahi düzia

ala eztüzü erran nahi,

hartzen düzünez emaztetako

khantüko andere hori?

        Saturna

Bai jauna, hartzen dit.

Phenxatzen ahal düzü

errefletzione egiteko

berantegi düzü.

        Belot

Eta zük, anderia,

ez ahal düzü düdarik?

Üdüri düzü jin zirela

unxa dispüsatürik.

        Benus

Jauna, erranen deizüt

berdin hamarretan.

Enüzü etxerako

segurtatü arte huntan.

        Belot

Saturna, erhastüna

erhian ezarrezü,

zuintan ezarri behar den

ingoiti ahal dakizü.

        Saturna

Jauna, erhastünik

batere eztizügü,

zeren eta anderiak

ezpeitü merexitü.

        Belot

A, egin düzia Bazko

erramü beno lehen?

Gaztetorik aragiari

gisala ühartü zinen.

Jaun anderiak, behar düzie

orai unxa behatü.

Ezkuntzaren feitak

nahi deitzat esplikatü.

En el nombre

del padre,

del hiyo y del ispiritu

santo, amen.

Eguo congunto

et con patre nacio,

jüntatü zütien

Zirga eta Inazio.

Sit sarthis tahirnan,

pintaties dolus,

nik ere jüntatzen dütüt

Saturna eta Benus.

In gaintha han finka,

guia çihiquatis erguo,

gisa hortan popülatzen

düzü mündia oro.

Adelante austras,

si quiera oste darnada,

egünko zien esortaren kola

jaun anderiak barna da.

Kapiteon sisteon

Balentin et Filon,

elgar esprabi zütin

adar arteko zilon.

Eta ene exorta

orai finitzera deiziet,

adar haundi bedera üzkuti

desiratzen deiziet.

Siela nuela,

nuela siela,

sinqua mila muchacha

una donseilla.

Tun yan se grise

machana Biarnes,

con padre dinero

quie biente.

Arbeuta mununa,

la quesoste dolor,

morte miamante,

erredidurian mor.

Coala lefite,

quiyerqui tihorti,

an juan ratho

tacta riari.

Roquero arsar,

casuda quiusqui,

nik erran artino

gero han atxiki.

Hala egiten badüzie

unxa eginen düzie,

lekhü beruagorik

ziek espeitüzie.

        Saturna

Bena jaunan lati hori

eztizigü kunprenitzen.

Ützülagüzü üskarala,

eia zer erran nahi den.

        Belot

Hori erran nahi düzü,

sar zitian khanberan,

eta jenthe egiten

seriuski ari han.

Gero batek bestiari

sar südürrak üzkiti,

eta nik erran artino

gero han atxiki,

Eta beste gomendürik

batere eztüzie,

jüan zitie zangoz gora

nahi bazirie.

                Biak retira. Sone

                Belot minzo.

        Belot

Adio, jenthe hunak,

orai banua barnialat,

irabazi beitüt

sei liberako bat.

Ezpeitüt profeitürik

orai heben egonez,

jakin behar dit gelariak

baskaria prest dienez.

                Sone, retira. (...)

                Saturna jelki bera.

        Saturna

Ostatüsa, emadazü

pintu bat ardü hünaxek,

herritar lageunik ezpeitüt,

edan dezadan nihaurek.

                Saturna ari edaten.

                Ganeton phasa han

                Saturnak egin kheñü eta erakhar.

        Ganeton

Salütatzen zütüt, Saturna,

hümür hün düzüla,

üdüritü zitadazü

kheñü egin deitazüla.

        Saturna

Bai, kheñü egin deizüt

kharrikan ikhüsirik,

memento hüntan ezpeinian

ihür ere lagünik.

Jar zite ene khantian,

kolpü baten edateko,

zeren hanbat amodio

nik beitüt züretako.

        Ganeton

Markatü düzü ere

hola minzatzeko,

elhia düzü ene eta

obra bestentako.

        Saturna

Eztüzü kestione,

nik zü maite zütüt.

Hartakotz orai ere

erakharri zütüt.

Eta güre herrian

ihürk etzakikezie,

trünpatüren dütüzü

aldi hüntan bedere.

Amorio zaharrak, Ganeton,

anitx egin ziozü,

nun amodio (propiak) züzenac berak

ezin sendatzen beitü.

Nik ezpadüt markatü

ez maite ükhen gabez,

nunbeiten hala beharra

izan düzü arauez.

Enikezün seküla erran

eta enikezün sinhexi,

espüsatüren nintzala

zü ützirik besteki.

Amex batian bezala

hori agitü zitazü,

eta iratzarri nizaninian

orai eztit ordü.

        Ganeton

Züre pleintek ditazie

bihotza arras eritzen,

eta sendotzeko esperantzarik

ezin dit egürikitzen.

Saldüa pena iragan dit

nik züre eretzian,

eta doblatzen ziztatzü

ikhüsten zütüdanian.

Amenx Benusi bere penak

izan ziotzü sendotü,

bena nik bizi nizano

eniak behar tit sofritü.

        Saturna

Ganeton, plazer düzü

zük eta nik egun

geure eritasünak

biek sendo ditzagün.

        Ganeton

Erregret haundi bat

badit bihotzian,

zeren eta zü

ezkontürik ziradian.

                Sonez. Biak retira.

Bertsio honen iturria: Patri Urkizu, Zuberoako irri-teatroa. 1998.