www.armiarma.eus
idazleak eta idazlanak Herri literatura TESTUAK Corpus arakatzailea Klasikoen Gordailuari buruz



Herri literatura - astolasterrak

 

aurrekoa hurrengoa

PETITUN ETA PETIK-HUN

 

(1836. Bordeleko Herri Liburutegia, MS 1695, 19.)

 

                (Lehen orria(k) falta d(ir)a)

 

(...)

 

Eniz nahi aitzinago

sujet horiez minzatu,

beste sujet batian ere

lana frango beitugu.

 

Bagunuke nunti minza,

baliz denbora aski,

orairtino gez ere

debeiatu zirie naski.

 

Bi hitz xoilki erranen deit

egungo gure solasaz,

eniz haboro minzaturen

istoria zaharraz.

 

Ditzagun utzi erregiak

bere zentruetan,

permeti ezadazie sar nadin

herriko egiteketan.

 

Ikhusiren duzie Petitun

ezkonturik zelarik,

bere buria ezin edirenez

amore karrez betherik.

 

(GM) Ikhusiren dutuzie

hetarik zonbeit izorra,

haren falxuki akusatzen

bortxatu ukhen tiala.

 

(GM) Haren emaztia doluruski

minzaturen da ordian,

pazientzia ezin ukhenez

Jinkuari othoizian.

 

Gero ikhusiren duzie

Petitun alhargun,

emaztea fite atzirik,

sekula bezain fanfarrun.

 

Arzara gero Farandol

izorra loditia,

deklaraturen du klarki

bere manera guzia.

 

Bena, hain sarri Pepitunek

beitu hastiaturen,

ikhusiren duzie amengioz

nula sangatu zen.

 

Arihunek zion Petituni

Farandol hastiarazi,

bena bera ere baratu zen

bi zehe sudurreki.

 

Berak hartu proxetetan

ezpeitzion erreusi.

Abis bat salhatu zeron

ordian Manueli.

 

Manouelek eran zeron

ezkontu behar ziela,

berdin etziela utziren

bizi zeno andrea.

 

Ordian Manouel bera

ukhen zian othoitu.

Arren, behar zeola berak

emaztegei bat xerkhatu.

 

Berhuetako phestan

izanen zela ejerrik.

Ulhuntzian hitzaz zezon bat

bidiala jalkirik.

 

Manuelek egin zeron

behe har zien guzia,

eta andere Petik-Huni egin

haren phartez khortia.

 

Petitun juan izan zen

gaizak jakin zutianian,

eta emaztegeiak eman zeron

xinkhorra kherrenia.

 

Ardu kolpu bat edatiareki

pot bat zeron edoki.

Arte hortan belhauneti

xinkorra zeron erori.

 

Bena hain sarri gathiak

zuin ezpeitzen pot gose.

Xinkhorra eman zeron

bera ohartu gabe.

 

Gathiaren ondotik

abiatu zen mementian,

eta hatzeman zien ere

bunetaren pian.

 

Boneta urthukitiareki

bera erori izan zen,

eta emaztegeiak eraik

belhaigna higitu beitzien.

 

Gathia aldiz bonetaren pian

zuin ernari haundia beitzen.

Bestiak bunetaz ohartu gabe,

erdi behar ukhen zien.

 

Ikhusiren duzie Tripu,

Petitunen mithila,

egun bat arte berthan

ezin ukhenez soldata.

 

Gero junen da Petit-Huni

bere etxe gei hartara,

eia nula harturen zuten

haur haien ikhustera.

 

Haietarik ukhenen du

afruntu haundirik,

bena haiegati eztate

batere loxaturik.

 

Ikhusiren tuzie marxantian

beren joien erosten,

Petitun blanxarik gurduena

nula haitatzen zen.

 

Arzara gero Belot,

herriko mithilekin

bitoria hitzemaiten

Petitunen eretzin.

 

Geroxago Petitunek

sukre ogi batekin

erreusituren du bertan,

muzu Belotekin.

 

Hain sarri gero Belotek

gazteria du traituren,

eta sukre ogi haren gostuz

kafe eztirik edanen.

 

Ikhusiren duzie dendaria

eztei arropa josten,

garizumako barurak

nula tian eginen.

 

Petit-Hunek galthaturen deo cognati

kapotiaren pairia,

eta zendako ezteon eman erranen

dendariari askaria.

 

Hartarik hasiren dira

thira ahala bilhaxoan.

Dendaria phartitzen has eta

hura guzien pian.

 

Heien aharrak iraun zien

aste bat oso osua.

Batek mahaiko ganita zien eta,

bestiak kherren haundia.

 

Petik-Hunek behar ukhen zian

hantik deskanpatu,

eta ahizparen etxian

izan zen logatu.

 

Ikhusiren tuzie arte hortan

juie eta barberak,

nola izan ziradian

haien traballiak.

 

Bai eta ere Petitun bere

Manuel arartekuareki,

nula aharratu izan zen

xerri baten gagneti.

 

Ikhusiren duzie Petik-Hunek

anaiaren etxetik,

mila ekharten zutian

espalankuak berririk.

 

Kheta bati soka hasi zen

nula edanik beitzen.

Ukhaldia emaitiarekin

bera erorten zen.

 

Gizun bat agitu zen

bide hartan phasatzen.

Erran zeron hala ariz

zer irabazten zien.

 

Petitunek gizun hura

jo nahi ukhen zien,

bena gizun harek

izilik utzi zien.

 

Bena haregati

malezian baitzen,

builta bat goaitaturik

unxa olatu zien.

 

Geroxago, arren,

egin zuten zunbati tratia,

eta Petik-Hunek erakaxi

berrogei eta hamar luis dotia.

 

Beste berrogei eta hamar luise

ekipamenthia.

Gizunak, aldiz, orga

pare bat eta arhia.

 

Jenthe hunak, inposible da

guzien aiphatzia,

bena ikhusiren duzie

xehetarzun guzia.

 

Behar banuzu erran

haiek han phasatiak oro,

jenthe hunak, banuke

arrax arte huntako.

 

Bada hanitx miserio

haien espusatzian.

Gero etxera zirenian,

salda pegarrian.

 

Okasione hortaz orai

eniz nahi prebalitu,

bena bai ene diskusa

mementian finitu.

 

                (erdian xapela eskian)

 

Nahi bada ez giren kapable

gu unxa errepresentazeko,

othoi, ukhezie huntarzuna

gure falten gordatzeko.

 

Nahi zuntukiet othoitu,

kunpaigna uhurablia,

egurukitez memento bat

egidazie uhuria.

 

Nula gazte beiniz orano

eta ez ikhasi minzatzen,

hartu libertatia, othoi,

pharka dezadazien.

 

Atenzione ukheitez

nitzaizie gomendatzen,

eta sonuegiliak harturik

lagunen xerkha juaiten.

 

                (Phaseia bat egin eta

                oro juan zamariz).

 

Bertsio honen iturria: Patri Urkizu, Zuberoako irri-teatroa. 1998.

 

aurrekoa hurrengoa