ARDEATINA ETA LUDOVINA

(Baionako Herri Liburutegia, MS 46.

Baionako Euskal Erakustegiko Liburutegia, Campan-Latsague bilduma)

                Jalki Ardeatina eta Ludovina.

                Biak sar. Ardeatina.

Ludovina zer ari zinen barda

Erregeren arranpartetan

etzanik gisato hartan

Prinze Rubirekilan?

Gaizua itxusi zünian, bena

jokua arauz hun.

Nik ere nahi nikezü ezagütü

zük bezala zonbait gizon.

Ni ere aragiz nüzü

eta zü bezala ürrüxa,

zuintan nahi beinüke

xaragoilla liezaden ontxa.

        Ludovina

Zaude ixillik Ardeatina,

ez erran holakorik.

Enazazüla, othoi,

salha ene aitari.

        Ardeatina

Ludovina etzütüt, ez,

sallatüren seküla aitari,

bena eztügüla arren

etxerat emaginik,

Ezi barda bezala

oküpatzen bazira,

süjet izanen zira

haur minen ükeitera.

Eztezazüla egin

atzoko neskatilak bezala,

erraiten zizün harek ere,

ezi etzela izorra.

Bena nihaurek ikhusi dit

haur baten sortzen ari,

zointan erraiten beizian

etzela izorra segürki.

Oraiko neskatiletan

gaiza hori komün düzü,

uste pünxella direla eta

haur sortzen ari tüzü.*

Oraiko neskatilak aphezen

bonüretako dütüzü,

haur batheia sari aldikal

ükhen erasten direzü.

Bena ikusten bazütüt

aitzineti loditzen zirala,

ütziren zütüt khüto

zure tripatarekila.

        Ludovina m.

Ardeatina, mintza zite emeki,

nurbaitek enzün ezkitzen,

jente hanitz badüzü

palazio baster hoietan.

Hox, emazü hebetik

ene khanbaralat,

erakarriren deizüt hara

nik gizun zunbait.

        Ardeatina

Bai Ludovina, hox

arren zure khanbaralat,

bena erakhar ezadazü hara

Pierra, Jakes edo Bernat.

                Retira. Jalki biak, harzara paseia.

        Ardeatina m.

Ludovina zure hitzetan

batere eztüzü obrarik,

nik eztit ez ikhusi

zure khanbaran gizonnik.

Bazakit prinzerik ez dükerik

ezin ükheiten düdala,

bena amenx goga ezadazü

inperial ministre hura.

Unxa konfüs zira

zure hitz orotan,

ni aira erazi eta

ez gizunik khanberetan.

Ene khorpitza mobimentütan

sar erazi düzü

nun ezin egoiten beiniz

ihun ere arrapausuz.

        Ludovina

Gitian aphalti minza,

heben jente hanitz badüzü,

deseiña hola bero badüzü

behar düzü plazer hartü.

Segür nüzü üngürünetan

garaiño hunik badela,

eta iseia zite zure

büriaren satisfa ezartera.

        Ardeatina

Trein propian üzten naizü,

andere Ludovina,

nihaur juan nadin orai

garaiñxo xerkatzera.

Gure pasionetan nik

areta unxa lagünzen zütüt,

zü ziradiela kausa

gau ederrik beillatü dizüt.

Rekonpensa afrüsbat

egiten deitazü,

hanitxetan gure plazetara

konpañatü ükhen zütüt.

Behazalerik ezpagünü

orai heben presentian,

zure falta eginetzaz

aküsa zinzaket instantian.

Diela zerbait denbora

ikhusi züntüdan izorra,

eta orai, aldiz,

unxa meherik sabela.

Apherenziak manhazen dizie

haura galerazi düzüla,

eztenaz geroz izan etxen

Graziusa emagina.

        Ludovina

Ardeatina, zer mintzo zia?

Nurat da zure zenzia?

Etzitiela, ez, othoi,

hain aitzina minza.

Etzitiela, arren, hain

desuneski minza,

algaren faltak ditzagün

egin ahalaz gorda.

        Ardeatina

Ahalke gabia banakiña

haurra gal erazi diala,

nahi ait salhatü

erregeren proküradoriagana.

Denbora lüzerik gabe

hartürik izanen iz,

baita presuntegian onxa

bürdüñaz kargatürik.

Malerusa, behar dün onxa

orhitü hire denboraz,

garazki pünitürik izatü

egin düña maluraz.

Falta egilek behar dine

mündü huntan exekütatü,

Jaun Kroketek behar ai

unxa eskürastatü.

        Ludovina

Ardeatina, nik eztit

axolik batere,

erregeren proküradoriareki

preziski nüzü adiskide.

Ogenik banü ere

enikezü batere anxia.

Jaun hura eta ni

algarri ezkitakizü ükha.

Süspektione gaistho hori

üsten ahal dütüzü,

eta mihia arratranka

unxa eginen beitüzü.

Auheretan zure deseiñak

deskargatzen dütüzü,

khorteko Jaun orotan

nik kredit banikezü.

Gitian izan adiskide

orai artio bezala,

eta konpaña unestak

bethiere frekanta.

        Ardeatina

Bai, bai, Ludovina,

hola egin behar dizügü,

bena alditho zonbait

nik ere nahi nikezü.

Orhit zite püntü hori

orai artio beno hobeki,

eta zihautarik landan

aldia begira ene.

                Retira biak. Satanak.

                Ardeatina bera jalki.

Enzün düzieia, jente hunak,

Ludovinaren mintzarajia?

Eia eztienez gorati ükhatü

bere maleur egin diena.

Aleta, ene ustez

gal erazi dü haurra,

uste düt adiskide zela

kauter batekila.

Ludovinaren kozinako bateria

kauter hareganik da,

unxa segür beiniz

merke ükhen diala.

Ene ustez herri hoietan

bertz merkerik bada,

senharrak alhorrian eta

kauterak etxen emaztekila.

Jente huna, phensa ezazü,

hüx artiaren konforme,

eia etziradienez ordian

bertz hurak merke.

Bena, maleruski senharrak

atzamaiten zitizü,

eta kauter hura bertan

berxak ützirik baduazü.

Kauter miserable haren

ordüko maleur handia,

Bertzak eta libriak galdürik

karrikan oihüz dabila.

Diuelarik ezi,

adio ene bertxak,

emastiaren gizunak

biskarra haux dezala.

Aleta, orano tho,

berritüren dia butiga,

bena eztük jinen ene fida

kautera hire etxera.*

Debria behar dük hasi

haur abornestto bat,

phakatüren dük onxa

segürki ene bertza.

Bena axamanen dük bai

hire emastettua,

erakhariren diat nik

marittuaren etxera.

Bortxa espadük, aleta,

isorratüren dük hire emastia.

Nahi bada berxa gal

ükhenen dük adarra.

Emazte zaharrak ziek,

ez egin halakorik,

zien gaztetarzünian ere

pratikazen ziren horik.

Ützi itzazü, arren,

izorralan horik,

iseiatürik ere

eztüzie sortüren haurrik.

Banua, jente hunak,

Ludovina gana,

segür da ingoiti bere

kauterarekila dela.

                Retira. Bi anderiak jalki eta

        Ardeatina m.

Ludovina desplazereki

zure berriak enzün zitit,

izorra zirela

segürtanxas bazakit.

Nimaseko hiri huntan

kauter batek zizün erraiten,

izorratüren küntiala

ezpazen zapartazen.

        Ludovina

Ardeatina etzirozüt ükha,

aithortü nahi dereizüt,

ezi haurra sabelian

putikaz ari zitazü.

Maleruski behin

heltü izan nüzü,

eta aldi hartarik

izorra baratü nüzü.

Ezta dizimülazerik

gaiza heltü düzü,

eta nabaseki orai

haur minetara nuazü.

        Ardeatina

Ludovina, aleta, nik

etzütüt lagüntüren,

eztit eskürik ez

zure mathapian ezariren.

Ludovina zuazat kanbaralat

marka egitera,

eta pusa ninoto hori

jalki dadin kanpualat.

Neskatila gastiak, sogizie

andere Ludovinari,

eta hura beno hobeki goberna,

espezaizie dolütüko segürki.

Gure bizitzia, jente hunak,

ezinago lanjerus da

eta eztezaküla

Jinko huna offensa.

Gure tentazionetan

Amabersinari gomenda,

erraiten dügülarik ordian

aingürien salütationia.

                Retira.

Bertsio honen iturria: Patri Urkizu, Zuberoako irri-teatroa. 1998.