www.armiarma.eus
idazleak eta idazlanak Herri literatura TESTUAK Corpus arakatzailea Klasikoen Gordailuari buruz



Herri literatura - astolasterrak

 

aurrekoa hurrengoa

KABALZAR ETA BERE FAMILIA

 

(XVIII. m. Campan-Latsague bilduma.

Baionako Euskal Erakustegiko Liburutegia, MS 24.)

 

                Zamariz jin Satan et minza

 

Jente hunak, jiten niz

füria handi batetan,

libertimentü egin nahiz

herri maithagarri huntan.

 

Konprenitü ükhen düt

zellüko izarretarik,

egün izan bihar ziala

okasione propirik.

 

Sinuek erakuxi deitade

lehen artikülian,

zaharrak amurus direla

bixisto den urthian.

 

Ordian amurus hau dira

laur urtherentako,

hartakoz dira emaztia

bethi amurus oro.

 

Benüs izarra beita

ustiraleko sinua,

ordian sorthürik dirade araus

plaza huntako emazte güziak.

 

Eta partikülarki

dendari bilho zuritiak,

hurak dirade, hurak,

amurus erhatiak.

 

Haietarik inprimatü düt

egünko sollaza,

ikhusiren tüzie urthia gabe

astuak laur hazka.

 

Bena, orai behar düt igan

triate huntan gaiña,

eta hanti examinatü

egünko gure lana.

 

                (Igan triatila eta so

                orotarat eta jar

                kaideran eta phensaketa.

                jaiki eta minza.)

 

Lan sobera düt egün

nihaurek egiteko,

amens bi mithil behar nütüke

trabaillü horier hasteko.

 

Ukheiten badüt mithil hunik

eginen dügü solaz.

Ene fedia! Bestela,

flor eta pas.

 

                Danza Satan.

                Jupiter eta Bulgifer jin

                zamariz.

 

        Minza Bulgifer.

 

Satan, zer düzü erraiteko?

Badüzia mithil beharrik?

Gü prest presta gütüzü.

akordatzen girelarik.

 

Hau düzüla Jupiter

oro maleziaz bethia,

ni, aldiz, Bulgifer

ezpeitüt ene paria.

 

Gü zureki akordatzen bagira

ikhusiren düzü klarki

mündia oro trublatzen

gure majia handiaki.

 

        Satan minza

 

Hik zer diok, Jupiter,

ala eztük mihirik?

Eman ezadak bi arrapostü

hire finezien handietarik.

 

        Jupiter minza

 

Etzitiala (ez) estona (jauna),

(ni) ez minzatürik ere,

erhuak baizi eztira minzatzen

arrazurik batere gabe.

 

Har gitzazü zureganat,

hor elhestatüren gira,

eta igaiteko lehenik

eman ezagüzü eskia.

 

                Igan Triatila lehenik

                Jupiter, Bulgifer erdian.

                Satan jarririk minza.

 

Jaunak, eran ezadazie,

zer behar düzien soldata,

gero lannari hasteko

janen dügü arraultze muleta.

 

        Bulgifer minza

 

Jauna, nik behar dit

egünian hogei libera,

beste hogei eztrena,

egün oroz neskatila bat phünzela.

 

Bena, egün oroz khanbio

behar tizüt gero,

nik zerbütxa eta

arrastak zientako.

 

        Jupiter minza

 

Nik behar diket ehün mando,

manduak ürhez ferratürik,

mündüz mündü ebilteko

küküso bat zelatatürik.

 

Küküso hura ezariren dit

manduen aitzinian,

eta nihau bragatüren

mündü ororen artian.

 

Küküso harek ükhanen beitü

karruxaren bethia hüme,

zü propi zirateke

haien gobernazale.

 

Satifatüren zütügü

horik ükheniten batügü,

minza zite klarki,

bestela juan behar dügü.

 

        Satan minza

 

Jaunak, ükhenen tüzie

galthatiak oro.

Dügün aire bat danza,

lannari hasteko.

 

Neskatila phünzelez, aldiz,

bermatzen nitzaizie,

zeren phüntzela direla orok

zin eginen deizie.

 

Sonü egiliak, emazie

airerik finena.

Udüri zait ere mithilek

oro badakitzela.

 

Alo, ene mithilak, alo!

Behar düzie danzatü,

ezpadüzie hüzik egiten

gero unxa aïaltü.

 

                Sonü. Danza eta minza.

                Bulgifer. Satan jarririk.

 

Satan, kontent zira

gure danzako airiaz?

Zü ere, ari zite gureki

zure jakitate güziaz.

 

        Satan minza

 

Vollaki fet, jaunak,

arren, gitian danza.

Lehen hütx egiten dinak

phitxerra phaka.

 

Bena, kredi ez argant kontant,

paie tririk eta trank,

ez egin hüxik,

ezpeita (...) hanbat.

 

                Danza eta retira.

                Jalkhi Kabalzar emastia

                semia eta alaba, aita minza.

 

Ene haurrak, behar dügü

managü hunbat hartü,

ene egitekuetan ziek ere

orai behar naizie lagüntü.

 

Etzirik ene ariko

zien date profeita,

ene thenpora igaranen da

etzitaiela trunpa.

 

Zük ere behar derezü

exenplü huna erakuxi,

gure haurrak behar tizügü

bide hunian ezari.

 

        Ama minza

 

Hik ere, semia,

behar dük aita sinhexi,

eta obedient izan

hunen erranetan bethi.

 

Etzaizie gaizki juanen

behatzen bazirie guri.

Gük ezteiziegü emanen

exenplü hunik baizi.

 

        Semia minza

 

Ene aita eta ama, horik oro

ezinago unxa dütüzü,

bena gazte nizano ni ere

nahi nüzü libertitü.

 

Ene gazte lagüneki

libertitürik ere zunbait aldiz,

aita eztit uste badüzün

plañitzeko arrazurik.

 

        Aita minza

 

Enük plañi deusetan,

enezala khexa erazi,

eztükek hire profeitia

eta ene erranetan bai.

 

        Semia mintza

 

Gü khexatürik (...)

ematzia dükek (...)

balinba enaiz (...)

üzkian zehatü (...)

 

        Alaba minza

 

Anaie eztük (...)

gisa hortan (...)

hunek gure (...)

behar diagü (...)

 

        Aita minza

 

Bai, ene alhaba, segürki

zien profeitia düken,

ene obedient izaten bahiz

ehitzait ahatzeren.

 

        Ama minza

 

Ene haurrak, behar düzie

zien aita obeditü,

Zük, ene gizona,

exenplü hunik emezü.

 

Utzirik elhe horik oro,

hotx, barazkaitera.

Horiek eztizie düdarik

gure obedient izatera

 

                Retira oro,

 

        Semia jalkhi eta minza.

 

Ene aitak nahi nündüke

ni orai korrejitü,

nik eztüt haren avisen beharik

bera nahi ezpada zühürtü.

 

Bera bethi ostatian,

jokian eta hordi,

eta ni ez nahi

libertitzen ikhusi.

 

Eginen düt ene gisa

harek egiten dian bezala,

libertitü nahi niz ja

ene lagünekila.

 

                Paseia.

                Jalkhi Sataneria bürüz

                eta Satan minza.

 

Arrazu dük hortan hik,

behar diagü libertitü,

thenpora bertan jinen dük

nahi beikirate phüsatü.

 

Eginik ere gük

(...) bait pelota partida

(...) eran behar dü

(...) anbia.

 

        Bulgifer minza.

 

(...) libertitü

(...) behar diagü

(...) -atü

(...)

 

(...) -n

(...) -reki

(...) -ren gütük

(...) -ki.

 

        Jupiter minza

 

Etzitaiela khanbia

zien deseiñetarik,

ni bethi izanen niz

zien adiskide maite.

 

Lagüntüren zütiet

solas orotarat nik,

eta libertitüren gira

nun nahi heltürik.

 

        Semia minza

 

Zin egiten deiziet

bi besuak goititürik,

ziek nahi düziena eginen düdala

nun nahi heltürik.

 

        Satan minza

 

Hola tho.

Jarraiki adi desein horri,

nik emanen derat ostatü

etxerik nahi bahai aitak idoki.

 

        Bulgifer

 

Baita nik lagüntüren

plazaz plaza libertitzen,

jentek zer nahi beita

gure kontre eran dezen.

 

        Jupiter minza

 

Nik eginen düt sü hunik

zien karesatzeko,

plazer eginen beteizie

trono hartan sartzeko.

 

                Sonné. semia retira. Bestiak

                danza eta retira gero.

                Jalkhi Kabalzar eta paseia

                ama bürüz Kabalzar minza.

 

Erran, nun da gure semia?

Eztei (...) etxerat ageri?

Eztügü (...) ükhenen hareganik

othian (...) -gi baizi.

 

Koki pergüt hura

nunbait ostatian bada.

areta hori hala bada

dolütia izanen dün.

 

        Ama minza

 

Egon zite ixilik, giz (...)

ez gisa hortan ni (...)

dügün etxenko süia (...)

bere hausaz thapa.

 

Hotx, emazü barnerat,

elhe horik ützirik.

Behar dizügü pazenzia hartü

(...) gure thenporaz orhitürik.

 

        Kabalzar minza

 

Ixilik ützi nezan, no

apho esdeus inbizilla!

Hiregati eginen dire

haurrek nahi diena.

 

        Ama minza

 

Ingoiti etxea düzü

hotx, emazü gere.

Ene amurekati, othoi,

aldi huntan berere.

 

                Retira biak. Jalkhi sarganta

                komandanta eta brigadiera, jar

                azkena eta minza Brigadiera.

 

Ene komandanta eta sarganta,

behar dügü izan prest,

odriak ükeïten tügünian

fidel eta adret.

 

Sürbeilla ezazie unxa,

gaizki egilerik ez sofri,

odre huna etxeki erazi

gure popülü orori.

 

Gaizki egiliak oro

ene gana kondüsi,

gure photeriak behar tügü

ororen gaiñeti etxeki.

 

Hitz eman ezazie, arren,

izanen ziniela fidel

eta obeditüren naiziela

nik eman odren.

 

        Komandanta minza

 

Gure Brigadier maitia,

horrez ez düdarik ükhen,

zuri hütx egin beno lehen

bizia dit nik ia galdüren.

 

        Sarganta minza

 

Eniaz, ene jauna,

batere ez düda,

odriak hautx beno lehen

bizia ützi galtzera.

 

                Retira oro.

                Jalkhi Sataneia... eta Satan minza.

 

(...) -nkua behar dük

(...) aharratü,

(...) utre minzo hanitz

(...) hi ai zaflatü.

 

Hire kontre khexüz

ahoti sü egoixten dik,

erran erazi behar deiok

beste arrazunamentürik.

 

        Bulgifer minza

 

Hitzik erraiten deranian

jo ezak südür philian,

enezan berriz aipha

hunian ez gaizian.

 

Aipatzen bahai haboro

bere profeitütan

ezariren diala zabaltürik

ustikataz huinpetan.

 

        Jupiter minza

 

Baita hori unxa beita

hori dük airirik hobena,

hola egiten badük

eginen dük katüra ederra.

 

Eman ekok ustikata

haxa bara artino,

gero nausi izateke

haren hun ororentako.

 

        Semia minza

 

Jaunak, süsprenitzen naizie

oraiko zien arrazuetan,

ene aita ezari behar düte

ene huinen petan.

 

        Satan minza

 

Eztük behar süsprenitü

eta bai gü sinhexi,

bestela eztük ükhenen

bizitze hunik jagoiti.

 

        Bulgifer minza

 

Ez etare phausürik

mündü huntan bizian.

(...)

(...)

 

Bertsio honen iturria: Patri Urkizu, Zuberoako irri-teatroa. 1998.

 

aurrekoa hurrengoa