www.armiarma.eus
idazleak eta idazlanak Herri literatura TESTUAK Corpus arakatzailea Klasikoen Gordailuari buruz



Herri literatura - astolasterrak

 

aurrekoa hurrengoa

KANIKO ETA BELXITINA

 

(Jakes OIHENARTE, Larribarre, 1848, 30-IV.

G. Arestiren transkripzioa, Lur 1971.)

 

 

DRAMATIS PERSONAE

 

I. Satanak (zamariz)

1.- Jupiter

2.- Buljifer

3.- Satan

 

II. Praubiak (uiñez)

 

4.- Juanes

5.- Gilento

 

III. Jiantak (zamariz)

 

6.- Ferragus.

 

IV. Partidak.

 

a.- (karratan)

        7.- Postillüna.

        8.- Belxitina.

        9.- Kaniko.

b.- (bohorrez).

        10.- Sabant.

        11.- Salhatan.

 

V. Jüjeak (zamariz).

 

12.- Barbera

13.- Kürriera.

14.- Üxera.

15.- Presidenta.

16.- Luzien.

 

 

EDIREN - BIDIA

 

Lehen entrada: 001 - 052

Lehen sataneria: 053 - 125

Trajeriaren lehen phartia: 126 - 274

Trajeriaren ündar phartia: 275 - 505

Trajeriaren sataneria: 506 - 555

Ündar entrada: 556 - 573

 

 

LEHEN ENTRADA

 

Jinkuoak egün hun deiziela,

jaunak eta anderiak;

hunki jin ziriela,

xipiak eta handiak.

 

Hartü düzie phena

gure ikhustera jitez.

Nik ere hartzen düt libertatia,

mintzatzeko bi hitzez.

 

 

MARTXA

 

Satisfazionetan gira,

zeren, heben ikhustez,

ühüre errezebitzen dügü

jente hanitxen jitez.

 

Orai gure trajeriaz

nahi nintzate mintzatü,

atentzione ükheitiaz

nahi züntükeiet othoitü.

 

Jente hunak, badakizie

Pariseko errebolta;

hartarik da güre egünko

süjetaren kausa.

 

Jente hunak, ikhusten düzie

kasi herri orotan,

errejuisantza bat egiten

haren uhuretan.

 

Gük badügü orano

segür arrazu haboro,

zeren hasi izan beita gerla heben

Parisen beno gaitzago.

 

Nuzpait izan da lehen ere

gerla zibila deithia,

bena ordian etxekitzen zian emaztiak

senharraren phartia.

 

Bena orai, maleruski,

emaztia senharrari.

Jente hunak, ezteia

hori harrigarri?

 

Aren, orok behar dügü

Jinkuoa erremestiatü

zeren güre errebolüzionia

izan beita zesatü.

 

Bai eta othoitz egin,

hebetik aitzina

gisa hortako gerlarik

eztadin alarma.

 

Orai behar dügü aiphatü

gerla hasi diana;

haren izena da, aren

Madama Belxitina.

 

Harekin, aldiz, Kaniko

gerlari bühürzalia,

zuiñ baratü izan beita

tristeki blesatia.

 

Trajeria hunen uhuretan

erakharri tügün feitak,

barber, jüsitizier, bolant

eta testimoniuak.

 

Beste hanitx ekipaje drole

bere bersetekin;

jiant terrible bat ere

izenen da haiekin.

 

Phezaren hatsarrian,

aren, düzie ikhusiren

bi espiün sataneriak

nola tian trüfatüren.

 

Harzara jinen da berriz

jiant Ferragus handia;

defendatüren deo Buljiferek

triatian sartzia.

 

Bena bere maillü handiaz

eginen dü bidia,

eta laster hüstürik

ikhüsirik triatia.

 

Ikhüsiren düzie orano

Ferragus kolera handian,

Belxitinak Kaniko

zerentako jo dian.

 

Beste ekipaje batzü

dirade libertitüren;

nik heben erran beno hobeki

düzie kunprenitüren.

 

Gero ikhüsiren düzie postillüna

zarrato eder bateki;

haren barnian tüzke jaun-andere

hauk algarreki.

 

Triatiala igaranen dütü

trionfa handitan,

lürreti zunbait berset

emaitiarekilan.

 

Geroxeago jinen dira

bi jaun gazte bohorretan,

zuiñ hasiren beitira

Kanikorekin tratian.

 

Bat deitzen dügü Sobant

eta bestia Salhatan,

ikhüsiren dütüzie

bohor haiez trükadan.

 

Tratiaren egitian zunbait

botilla ardu die edanen,

eta Kanikok emaztiari

beste bat dü galdeginen.

 

Bena botilla arduoaren

ükheiteko plazan,

paso batez ezarriren deio

pipa axisetan.

 

Ikhüsiren dütüzie

oro algarreki lothürik,

droleki erretiratzen

eskuiñeko aldetik.

 

Harzara gero berhala

Ferragus handia,

hek han atzaman nahiz

üdüri errabiatia.

 

Botilla bat ardurekin

gero jinen da Kaniko;

harekin konplasentzian

aizo batetan sarthüko.

 

Behin gibelerat eginen dü

emaztia ikhüsirik;

bizkitartian emaztiak

eztero eginen kasürik.

 

Ikhüsiren düzie Belxitina,

erhatz bat bizkarrian,

latsagiaren xahatzera juoaiten

errabia handian.

 

Zeren ezpeitakike solamente

senharra nün dian;

kolpatü dianez othe sobera

erranen dü ordian.

 

Hainbeste phena badüke, ithürria

behar dialakoz xahatü;

düda gabe senharrak egiten,

beitzen kostümatü.

 

Ützültzian ütziren dü

erhatza bortha batian,

eta xerment biltzen

sarthüren miñabesian.

 

Erhatza hartüren dü

senharrak, han sartzian;

miserable Kaniko,

bere zorigaitzian!

 

Erhatza Kanikoreki

hatzaman zianian,

ikhüsiren düzie ederki

zerbütxatzen bizkarrian.

 

Lehentxago entzünen dütüzie

Sabant eta Salhatan,

berset zunbaiten khantatzen

errepüblikaren gaiñian.

 

Gero ikhüsiren düzie

Kaniko barberian,

sangre eta operazione

eginen düte ordian.

 

Enfin, ikhüsiren dütüzie,

bai bata, bai bestia,

zunbatenakuoa zen

haien desesperazionia.

 

Külpadüra ber bekhatiak

üsü beitü erratzen,

ikhüsiren düzie Kaniko

Xatonen zedülatzen.

 

Zeren beldür baitate

egon eztadin ixilik,

hobe diala jüstiziaz

kraintan etxekirik.

 

Jentiak melatüren dira

hark merexi beno hobeki,

bena atentzionerak

eztü eginen ihuri.

 

Berak ere jüjiak

kundenatüren dütü,

zeren untsa har ditzan

ezpeilizate meritü.

 

Ikhüsiren tüzie berak ere

jüjiaren aitzinian,

hitz bat ezin erranez,

konfüsione handian.

 

Ezpaneza illabürt

nunbait finitzeko,

jente hünak, banüke

arrats arte hüntako.

 

Ikhüsiren düzie bai

ekipaje propirik,

bai eta ürhentzian

jianta ere hilik.

 

Nik erran beno hobeki

düzie kunprenitüren,

zeren ezpeita posible

ororen erraitia heben.

 

Zien atentzione hünaz, othoi,

nahi nitzaitzie gomendatü,

eta ene libertate oroz

pharkamentü galthatü.

 

Nüla gazte berriz orano,

eta ez ikhasirik mintzatzen

hartü libertatia

pharka dezadazien.

 

 

ERDIAN

 

Nahi bada ezkiren kapable

gü untsa errepresentatzeko

othoi, ükhezie hüntarzüna

gure falten gordatzeko.

 

Adio, jaun-anderiak,

phartitzen niz mementian,

lagünak prestik beitauzte

ene haidürü aspaldian.

 

Zien permisioniarekin, aren,

banua haien xerkha,

eta üntsa, beharra beitüt

bi kolpüren edatera.

 

                (Satanak jin zamariz. Lürreti mintza Satan.)

 

        Satan

 

Jaunak, ezteia hau

palazio agradablia?

Eztüta nik othian

egün bonür handia?

 

Amiratürik nago hebeko

prepario ederrez;

ene bihotzak eztaki

zertan den plazerez.

 

Orai behar dügü, Jaunak,

gük sarthü plazeretan;

zunbait fortünaren bidia

bada hiri hüntan.

 

        Buljifer

 

Bai, jauna, agradamentü

ederrik badüzü heben;

sonü-egiliak ere

dantzatü nahi denaren.

 

Hik zer diok, Jupiter?

Badüka satisfazione?

Hebeko preparü ederrez,

eztüka erraiten deüs ere?

 

        Jupiter

 

Jaunak, ezta kestionia

hebenko agradamentiaz;

behar dügü mintzatü

horra igaraitiaz.

 

        Satan

 

Igaran zitaie, Jaunak,

triate hortan gaiña,

ikhüsi nahi beitüt

zien dantzatzeko manera.

 

        Jupiter

 

Igaraiten lagünt gitzatzü,

Jauna, plazer badüzü;

eskiaren emaiteko

ühüria egigüzü.

 

        Buljifer

 

Dantzalaz geroz

satisfatüren zütügü;

hartakoz, aren, igaraiten

lagüntü behar gütüzü.

 

        Satan

 

Sonu-egiliak, emazie

plazer düzien airia,

zeren ene mithilak

feitian beitira.

 

Behar düzie dantzatü;

alo, ene mithilak;

ezpadüzie hütsik egiten,

izanen zidie phakatiak.

 

                (Soinü. Dantza mithilak. Satan jar. Jupiter mintza.)

 

        Jupiter

 

Gure dantzako maneraz

kuntent zireia, Satan?

Zük ere ari behar düzü

phiko bat gurekilan.

 

                (Satan jeiki eta mintza)

 

        Satan

 

Set ase, mesius;

arren, gitian dantza;

selui ki mankerak

phakatüren dü phitxerra.

 

Lehen hütsa egiten dianak

phitxerra phakatüren dü;

gogo hunez kolpü bedera

orai edanen dügü.

 

                (Dantza eta Satan so larga-bistaz eta mintza.)

 

        Satan

 

Soizie, ene mithilak.

Hantxeko hür handi hüra

larga-bixtaz ikhusten düt:

Ardu bilhakatü da.

 

        Buljifer

 

Aiei, aiei, Jupiter,

guazan bertan lasterka;

hüriala khanbiatü gabe

betha dezagün barrika.

 

        Jupiter

 

Satan, zü dantza zite,

gü huna artio;

üzküz gora sarthüren zütügü

barrika hartan gero.

 

                (Mithilak erretira. Sonu. Satan dantza.

                Praubiak jin, asto bederatan, triate aitziniala.)

 

        Satan

 

Zer jente zirie ziek,

zien asto xarretan?

Ala espiü zunbait?

Erradazie bertan.

 

        Gilento

 

Jauna, ezkütüzü gü

jiten espiünatzera,

bena bai zerbait karitate

badükegünez jakitera.

 

                (Satanek eman eskia eta ütz erortera)

 

        Gilento

 

Jauna, zü zünbait

izpiritü gaixto ahal zira;

gü ezkitizie jentek ihün

hola trüfatü seküla.

 

        Satan

 

Igaran zitaie, aren,

hots emazie bertan;

nahi zütiet khako hunez

biak thiratü batetan.

 

        (Biak abia eta ütz erortera.)

 

        Juanes

 

Jauna, gützaz erri egitera

jin ahal zira espresüki;

bena othoitzen zütüt

ezkitzatzüla interrunpi.

 

        Satan

 

Hots, aren, ezdeüsak;

oraiko aldian bedere

behar düzie finkatü

haboro erori gabe.

 

Aigü hunat, Buljifer.

Nün ago barne hortan?

Bi enbasadore batiagü heben

ekipaje eder batetan.

 

                (Buljifer jin)

 

        Buljifer

 

Jauna, horiek nur dütüzü

hain untsa ekipajatürik.

Badizie horiek gisala

zunbait ahari propirik.

 

Hots, orai zankho horik,

aren, finka itzatzie;

sala eder huntara

iragan behar düzie.

 

                (Orai iragan praubiak triatiala

                eta han eror bi aldetarat.)

 

        Satan

 

Alo, Buljifer behar tiagü

jaun horik eraiki;

xüti ebilten orano

ez ahal die ikhasi.

 

        Buljifer

 

Alo, jaunak behar düzie

orai xüti finkatü,

bestela zankho-petan

behar düzie lehertü.

 

        Gilento

 

Jauna, gü ützi gitzatzie,

othoi, gure gisa;

ala zien erri-garri

huna jin izan gira.

 

        Juanes

 

Ezpiritü gaixtuoak, zuoazte

hürrün gure ganik;

ützi gitzatzie errepausüz,

egin gabe trüfarik.

 

                (Sonu. Erretira bi aldetarat.

                Jianta jin zamariz. Mintza lürreti pasaiüz.)

 

        Ferragus

 

Ha! Ha! Jentiak, arauz

erhotü ahal zirie.

Hainbeste gure so egitera,

zertara jin zirie?

 

Badeia khiristirik batere

kanpaña huntan? Errazie!

Ene maillü handiaz

zapha dezadan hebexe.

 

Kaniko deitzen den batek

osoki nai erho-erazi,

zeren emaztia ützi dian

bere bürüzagi.

 

Jakin ezazie badüdala

ehün gizunen indarra.

Eztüzieia ikhüsten ene müstra

lau khana gora dela?

 

Agertzen bada khiristirik

eni deüs ere erraitera,

behar düke beste mündialat

bona-xera egitera.

 

Khiristi arraza oro

arrabaskiren dütüt;

ezpata eta maillü kolpüz

oro erhoren dütüt.

 

Igaiten niz mahaiñ hortara

hor arrapausatzera,

zeren eta hau beita

ene jauregi ederra.

 

                (Jaits zamariti. Buljifer jalkhi eta

                mintza.)

 

        Buljifer

 

Egüriok, jiant asto handia;

ehiz jauregi huntan sarthüren,

nün eztian bidajia egün

untsa phakatzen.

 

Zer müstra propian

hizan huna jiten;

areta, behar dük ikhasi

sarri laster egiten.

 

        Ferragus

 

Ale, eskelle fripuoa,

nula zaitan mintzatzen?

Maillü hunez zabaltzen ait,

ezpahiz hortik khentzen.

 

Eztüka ikhüsten, hi ene althian

üñhürri bat hizala,

eta aho-kolpü batez

iretsiren haidala?

 

        Buljifer

 

Enaik ez iretsiko,

zunbat ere behiz üsatü;

ezpata hau estomaketi

nahi deat lanthatü.

 

Arropari hori orai

ahal baderat trankatzen;

zankhoz gora bertan

hortxe ait ezarten.

 

        Ferragus

 

Üñhürri hümia,

Mintzo iz fierki.

Ene mailliak berak erhoren ai,

mobitü gabetarik ni.

 

Aski dük bera hau

hire erhaiteko.

Abil. Erran ezak etxian

orai lehenik adio.

 

        Buljifer

 

Eztiat erran nahi adiorik;

enük lotsa hiretako.

Jiten bahiz aitzina

sinketa zaik khostako.

 

                (Ferragus igaiñ triatila)

 

        Ferragus

 

Ale, apho mithiria,

fier hiza, fier heben.

Maillü huntaz hi eta hire lagünak

oro zütiet zabaltüren.

 

                (Sonu. Batailla. Buljifer eskapa.)

 

        Ferragus

 

Ha! Miserable üñhürria!

Bortha düka zerratzen?

Maillü huntaz derat

nik bertan hautsiren.

 

                (Erretira. Sonu.

                Praubiak jalkhi eta paseia)

 

        Gilento

 

Egün hun, künpaña ederra,

bai eta ilüstria;

Jinkuoak detsala harzara berriz

alkhar salüta erriz.

 

        Juanes

 

Jinkuoak benedika zitzela oro,

merexi düzien beno haboro.

Bai gü ere zieki

trata gitzala miserikordiuski.

 

        Gilento

 

Benedikatü ziradiela oro,

graziaz lagüntürik alkharreki.

Zien hun eta kaballeki,

poseditzen dütüzien ororeki.

 

        Juanes

 

Egizie, othoi, karitatia;

pratika bethi berthütia;

jente pietatez bethia,

heda ezazü, aren, eskia.

 

        Gilento

 

Eia, jente galant eta hunak,

emadazie zerbait amoina,

sos, ardit edo tolosan,

hark berak satisfatüren zütie.

 

Karitatiaren egitia,

hori komeni da, popülia;

eztüzü aski fediaren ükheitia,

behar dizü fedia, esparantxa eta

                /karitatia.

 

        Juanes

 

Eia! Othoi! Jente hunak,

ematzie zien amoinak;

segür da ezi Jinko hünak

emendatüren deitziela hunak.

 

        Gilento

 

Amoina egitiak eztü

seküla ihur praubetü;

Jondane Phaulek erraiten dü;

ezta behar düdatü.

 

        Juanes

 

Ez deia heben ihur ere

guri emaile, deüs ere,

ez artho-muxi bat ere?

Eta nula biziren girade?

 

        Gilento

 

Ezteia jaun aphezik, ez nublerik,

ez damarik, ez andererik;

heben ezta deüz emailerik,

ez aberatsik, ez prauberik.

 

        Juanes

 

Jente horiek eztie arauz entzüten,

ezpaderek azkarki oihegiten;

oihü egin ezek, aren,

bena lotsa nük eztügüla deüs

                /ükhenen.

 

        Gilento (Oihüz.)

 

Jente hünak eta pherestiak,

idek itzatzie beharriak,

eta entzün itzatzie praubiak,

oihüz beitirade miserabliak.

 

        Juanes

 

Orai ikhusten dit inütil dela

heben pheredikatzia;

hots, hür-xorta baten edatera

ihün ithürririk balin bada.

 

        Gilento

 

Bai, bena ene lagün maitia,

nula da posible edatia;

nik ja erran behar badüt egia,

jateko hobe nikek apetitia.

 

        Juanes

 

Areta, segürtatzen ait nik ere,

edatez mintzatü baniz ere,

jateko apetitia hobe düdala halere,

ezi aspaldian eztiat jan deüsere.

 

Guazan, guazan barne hortara;

mentüraz nurbait badük,behar bada       

heben eztiagü besterik

baizik eta erri eta karkaza.

 

        Gilento

 

Orai gü baguoatza.

Adio, anderiak eta jaunak.

Agian sarthüren deitzie

astuoak üzkian belhaiñak.

 

                (Sonu. Erretira.JJupiterter, Buljifer

                eta Satan jalkhi. Postilluoa juoan karretala.)

 

        Satan

 

Giradianaz geroz, jaunak,

alkharrekin adixkidiak,

behar dütügü egin

fidelki kundizioniak.

 

        Buljifer

 

Jauna, gure fidelitatiaz

eztüzü behar mintzatü,

zeren mündü orotan

parerik ezpeitügü.

 

        Jupiter

 

Jauna, zer galthatzen düzü

gure fidelitatian?

Mintza zite, aren,

zer düzün phentsamentian.

 

        Satan

 

Badakizie, Jaunak,

ni errege bat nizala,

eta ene zerbütxüko, ziek

üste düt propi ziriela.

 

Hartakoz behar düzie ziek

enekila engajatü;

gero izanen ziradeie

merexi bezala phakatü.

 

        Buljifer

 

Nahi bagütüzü, jauna,

untsa errekunpentsatü,

zerbütxari hoberik

mündian eztükezü.

 

Hik zer diok, Jupiter?

Hun düka bihotza?

Jaun huneki engajatzeko,

eheitekia mintza?

 

        Jupiter

 

Ezta kestionia, jaunak,

heben akordatzeko.

Gitian erretira hebenti,

errefletzionen egiteko.

 

 

TRAJERIAREN LEHEN PHARTIA

 

(Erretira. Sonu. Jin postillüna, karrera bateki,

asto bat thirazale. Egin paseiü eta postillüna mintza lürreti.)

 

        Postillüna

 

Jente hünak, badeia heben

ihür aizinatürik?

Ezi badügü heben

ekipaje propirik.

 

Jaun-andere batzü dira

enekin bidajatü,

zuiñ beitia ollaltegiko

haga bezaiñ xahü.

 

Eginik dira deja

tapaje handirik.

Gizun bat badügü heben

kolpüz lapidatürik.

 

Emaztia hartü ükhen balü

bere eskü-peko,

egün etzükian, heltü bada,

barbera beharko

 

Orai karrosa hortarik

jalkhi zitaie bertan:

nik iganen zütiet

trionfa handitan.

 

                Orain karruxatik elkhi eta igan

                trionfan triatiala, postillünak

                bandera etxekiz, paseiü bat egin

                eta gero erretira. Sonu. Hirür satanak jalkhi.

 

        Satan

 

Behadi hünat, Jupiter.

Egin düka errefletzione?

Behar nikek jakin

denborarik galdü gabe.

 

        Jupiter

 

Bai, jauna, egin tizüt,

eta soberaxe merke.

Oürthian behar nikezü

bi sakolen bethia ürhe.

 

        Satan

 

Sakolak aski xipi badütük,

horrez akort gütük.

Eta hik, Buljifer,

zunbat beharko dük?

 

        Buljifer

 

Sira, ni gütiagoz

kuntentatzen nüzü;

bi milla libera, aments.

Behar nükezü.

 

Behar nikezü haiegati

hamar neskatila phüntzela,

güstü düdan oroz

libertitzeko hariekila.

 

        Jupiter

 

Aiei, nik ere, jauna, banizün

bizpahiruen beharra.

Etzitazü ohartü, adesa,

horren erraitera.

 

        Satan

 

Neskatila phüntzelak aurthen

arraroxe dütük;

plaza huntan orotan dena

hantxeko hüra dük.

 

        Buljifer

 

Jauna, berzale zünbait düzü hura

bizkarraz alde hüntarat.

Gero zük ikhüsten dütüzü

haren bertz iphürdiak.

 

        Jupiter

 

Ez tüzü ez mündü huntan

halako neskatilarik,

seküla balinda sorthü

emaztiaren üzkü-zilotik.

 

        Satan

 

Ago hi, Jupiter.

Mintzo iz korteski.

Orizie ene larga-bista

eta so egin hobeki.

 

                (Eman larga-bista eta biek so egin)

 

        Buljifer

 

Aiei, jauna, hura düzü

mustro ikharagarria.

Begiak berak baditizü

bi xaskiren bethia.

 

Aho bat ere badizü

labia bezaiñ handiko

eta ezpaiñak propi

zaldari biltzeko.

 

        Jupiter

 

Hura phüntzela izanik ere

eztüzü estonatzeko;

nik ja eztit nahi;

atxikazü züretako.

 

        Buljifer

 

Hura kapable düzü

gizunaren joiteko,

eta orano bestalde

osorik iresteko.

 

Eztakizia egün ere

zertako giren heben?

Ifernialat eramaiteko

emazte gizon joiten.

 

        Satan

 

Jaunak, ez, aren, xerkha

neskatila phüntzelarik,

zeren eta ezpeita

ohakuetan baizik.

 

        Jupiter

 

Satan, ezpadüzü guretako

batere phüntzelarik,

ezar itzazü horiek oro

üzkü-ziloti sarthürik.

 

        Buljifer

 

Eta gero zuaza

zihaur Zarabozalat,

galdeginik baitzira

erhuen palaziulat.

 

        Satan

 

Ezpalin bazinezte

zien zankhuer fida,

ez ahal zintake

eni hola mintza.

 

        Jupiter

 

Ezkütüzü zure beldür

haboro ezi ez ülü baten;

laurdenkatüren zütügü

ezpazira untsa mintzatzen.

 

        Satan

 

Ale, kanailla salduoak,

maradikatü debriak,

orai nahi deitziet

bier idoki erxiak.

 

                (Sonu. Batailla. Mithilak ezkapa.)

 

        Satan

 

Bazuazte, jaunak, bazuazte,

adiorik erran gabe;

sarri ere, balinda, nünbait

heltüren girade.

 

                (Kaniko sar. Xaribari.)

 

        Kaniko

 

Hünen beste jente

egün heben badügü,

zien uhuretan nahi dit

billart bat plantatü.

 

Herri huntan ezpeita

egündano jokhatü,

beste aire batian behar dizügü

egün libertitü.

 

                (Satan jalkhi herritatzera)

 

        Satan

 

Ai, urde asto pürrua,

fantesiaz bethia,

hire bizkarrian dük egünko

libertitzeko lekhia.

 

Zer tresnak dütükan

billart baten egiteko

beste lanik badik, bai,

hire emaztiak hiretako.

 

        Kaniko

 

Ene emaztia eta hi,

biak algarreki,

ezarriko zütiet

hortxe zankhoz goiti.

 

        Satan

 

Hobe hüke emaztiaren

nausi izatia,

eta hüra nausitü onduan

besten desafiatzia.

 

Jinen tük, bai, berhala,

hire zorigaitzian,

bi gizon bohor bederetan,

ari nahiz tratian.

 

Hire emaztia gero

buillta baten bürian;

hire bizkar handi hortan

ariko dük billartian.

 

        Kaniko

 

Ezpiritü gaixtuoa,

khen akit aitzineti,

ala, aments, akort iz

ene emaztiareki?

 

                (Satan erretira. Sonu. Sabant eta Salha

                tan zamariz jin eta paseia triate aitzinian;

                Kaniko jalkhi eta mintza.)

 

        Kaniko

 

Nürat ari zira

künpañarekin, Salhatan?

Nahi zira ari gitian

güre bohorrez trükadan?

 

        Salhatan

 

Nula ez gira ariko

tratian ere, Kaniko?

Zunbat emanen düzü?

Errazü gañeatiko!

 

        Sabant

 

Hamabost libera balio tizü

züriak haboro, Kaniko.

Bütilla bat ardu idok ezazü,

tratiaren egiteko.

 

        Salhatan

 

Ützi nezak ene gisa

egiteko hortan,

ala hi kunprenitzen iz

behorren tratian?

 

        Kaniko

 

Jaunak, aren, banua

arduoaren xerkha.

Jar zitie arten hüntan.

Hebenxe da mahaiña.

 

                (Sonu. Ekhar arduoa eta hiruak mahai ñia jar.)

 

        Kaniko

 

Nahi düka egin dezagün

jaun hunen erranetik?

Ezi hamabost libera

eniak hiriak beno haboro balio tik.

 

        Salhatan

 

Eztüzü ez batere

hunen errana balable;

hamabost libera behar tit

eta ene behorra züre.

 

        Sabant

 

Behar derozü, Kaniko,

eman hamar libera,

eta tratia hortan finitü.

Dügün edatera.

 

                (Edan)

 

        Kaniko

 

Jaunak, eginen dügü hortan,

bena behar dügü thermaño;

bost libera eginen dit Bazkoz,

eta beste bost Phentakosteko.

 

                (Jan eta edan.)

 

Alo, aren, jaunak

akort girenaz gaiñan,

beste botilla bat ardu

phakatzen ahal düt konpañan.

 

Eta lehenik pipatü,

jaunak, ziekilan;

ardua erakharriren düt

gero mementian.

 

        Salhatan

 

Ez presa batere;

pipa ezazü, Kaniko.

Ala eztüzü, aments, emaztia

ere zure manüko?

 

                (Orai pipatzen has Kaniko;

                argiarekin pipatzen. Gero mintza)

 

        Kaniko

 

Nun ago, Belxitin?

Barne hortarik aigü hunat,

idok ezagün mementian

ardu butilla bat.

 

                (Belxitin jalkhi eta mintza, südürriala juoanik Kanikori.)

 

        Belxitina

 

Ale, ürde gormant,

zorriek jan-beharra!

Hüntarzünaren igorteko ere,

behar düka neskatua?

 

Oürde auher zarrak!

Eztüzieia jeiki ordü?

Ala nahi düzieia

barrika oro hüstü?

 

                (Ferragus zamariala. Kanikok har botilla

                eta abia balenzan. Belxitinak urthuki

                mahaiña eta argia; gero loth Kanikori;

                joiten dialarik, pipa urthuki.

                Kanikok ostiko eman nahi eta ezin atzaman.

                Sabant eta Salhatan loth.)

 

        Sabant

 

Ale, milla debria! Eta horik?

Zer jesto dütüzie?

Gü girela kausa, lehen aldian

hasi othe ziradie?

 

        Salhatan

 

Ez, debria baliz ere ez,

orai odol hotzian:

Ale, itxüsi zarrak!

Gorde zitaie mementian.

 

                (Oro erretira. Sonu. Ferragus jiganta

                zamariz jin, üzkialako aldialat delarik.)

 

        Ferragus

 

Ha! Ha! Khiristiak,

nürat gorde zirie?

Ni ikhüsi naizienian

laster egin düzie.

 

Hatzeman bahündüt, Belxitina,

senharrari jokaz,

janen züntiedan biak,

zabaltürik ene mailliaz.

 

Bena balinba, zunbait

atzemanen zütiet.

Arrakuntratiak oro

zedi-eraziren beitzütiet.

 

Apetitü hun bat badüt

Khiristien jateko;

eznütüke hamabost

sobera apairüko.

 

Olandako landetan

bizi nintzan orai artino;

han ere ezdüt orai

bizigarririk haboro.

 

Iretsi dütüt hanko

zamari eta aberiak,

bai eta artzaiñer ere

bortxaz bere ardiak.

 

Mahaiñ huntan nahi niz

orai bertan plantatü,

eta maillü handi hunez

khiristiak oro zaphatü.

 

Ez da mündian sorthü

ni bezaiñ gizün handirik;

khiristiak xahatüren dütüt

ene maillü handiaz nik.

 

Orai mahaiñ huntan

gaiña igaraiteko,

lagün bat hün nüke

goiti thiratzeko.

 

                (Jaitsi zamariti. Satan jalkhi.)

 

        Satan

 

Hau naiala ni orai

hire lagüntzera jiten;

khako hün bat ere badiat

hire thiratzeko heben.

 

Aigü hunat bertan;

ekharrak eskia.

Nik thiratüren ait

khako hunekila.

 

                (Thira eta Ferragus mintza.)

 

        Ferragus

 

Ja, Satan, ja, emeki,

enezala hola thira.

Khako xar horrez

xilatzen deitak larria.

 

        Satan

 

Igan adi, aren,

animal handia;

üdüri dük badiala

hamar kintaleren phezia.

 

        Ferragus

 

Ale, debrü mithiria,

ützi ezadak larria.

Igaten baniz horra

idokiten derat bizia.

 

So egin ezak hunat,

ene maillü handiari;

hünek aphua bezala

lehertüren behai.

 

        Satan

 

Igan adi, aren

triate huntan gaiña;

ikhüs dezagün bertan

nula zaphatüren naia.

 

        Ferragus

 

Nahi düka ikhüsi othian,

ene müstra orriblia,

igaiten baniz horra,

zer lasterra eginen dia?

 

        Satan

 

Ale, animal handia,

eztiat lasterrik eginen,

bena bai khako hünez

hi therresta eramanen.

 

                (Igan triatera)

 

        Ferragus

 

Alo, Satan, orai

behar diagü kunbatitü;

küküso bat bezala

nahi ait zaphatü.

 

                (Batailla. Satan ezkapa.)

 

        Ferragus

 

Ha! Miserable ülia,

ihesi juoan iza?

Hik zer eginen hian,

nik phentsatzen nia.

 

Bena jiten bahitzait

harzara herritatzera;

lehertüren ait hebexe

karakoill bat bezala.

 

Ni orai banua

aphür bat errepausatzera.

Sarri ützülien niz

khiristi zunbaiten jatera.

 

                (Sonu. Erretira.

                Kaniko jalkhi eta mintza)

 

Ha! Ezteia malerus

mündian ene zorthia?

Behar düt desesperatü

edo galdü bizia.

 

Zerentako abiatü niz

berritan ezkuntziari,

emaztia ükheitekoz

nihauren bürüzagi?

 

Hobe lüke gizunak

bere büria ithotzia,

ezi ez eta emazte

gaixto baten hartzia.

 

Ikhüsten düzie, jente hunak,

nüla agizü zaitan;

bai, eta orano ere

ni bardin arriskian.

 

Arduren idokitzera

hura manha nezan,

arrazuiñ bat zena othian,

olhuoak ükhen nitzan?

 

Bena daigün aldian

ezin badüt garhaitzen,

xahüki errabiatürik

naizie ikhüsten.

 

Ale, perfida traidoria,

maradikatü debria,

kostümaren üzteko ere

sobera iz trebatia!

 

Jente hünak, banua;

eniz batere fida,

ükhen eztezadan, aments,

püblikuoan deshuhuria.

 

                (Erretira. Sonu. Belxitinatina jalkhi eta mintza.)

 

        Belxitina

 

Nürat othe zait

ene senharra Kaniko?

Naski beharko dü harek

orano zünbait phanpako.

 

Ala sobera kolpatü

othe düt azken aldian?

Aleta, ükhenen tü bai

lehen errekuntrian.

 

Hanitx emazte ikhüsten tit

senharrak bürüzagi;

brida laxuegi üztiak

egiten dü hori.

 

Emaztekiak elüke behar

izan sobera astaiña;

jo behar die gizunek

bizkarreti behera

 

                (Satan jalkhi eta mintza)

 

        Satan

 

Arrazu dün, Belxitina;

behar dün lahardekatü;

gero, hura hil denian,

beste bat xerkhatü.

 

Ordian irabaziko dün

bentüraz zerbait tratian,

eta gero gureki

erreren ifernian.

 

        Belxitina

 

Ifernian erreik edo gabe,

eztiat ja sofritüren;

hünen beste nizano,

petik diat etxekiren.

 

                (Belxitina erretira)

 

        Satan

 

Trüblamentütan nago,

ezpiritia nahasirik,

ene mithilak nün diren

ezpeitakit berririk.

 

Bügre hürak, aren

nünbait lo dütüt,

ezi bi oren hüntan

ezin edireiten dütüt.

 

Buljifer, hiri ziuoat:

Aigü hunat fite,

bai eta haiñ üntsa

Jupiter aphua ere.

 

                (Buljifer jin eta mintza)

 

        Buljifer

 

Jauna, zer othe düzü

hainbeste azantzekin?

Ala uste düzü egonen

girela bethi zurekin?

 

                (Jalkhi Jupiter)

 

        Jupiter

 

Zer düzie, jaunak,

hainbeste azantz egiteko?

Haur naiziela Jupiter,

eta zer düzie erraiteko?

 

        Satan

 

Eztiat erraitekorik

zientako batere,

bena nün egon zirien

bertan errazie.

 

        Buljifer

 

Jauna, eztüzü propi

orai erraiteko züri;

hartakoz pazentzia

har zazü arranküra gati.

 

        Satan

 

Propi ala ez propi

erradazie fite;

bestela aldiz, kanpuoa

biek har ezadazie

 

        Jupiter

 

Jauna, atsülütoki

jakin nahi badüzü,

hortxe, etxe gibelian

khaka egiten egon gütüzü.

 

Lan hori gük

zure zerbütxüko egin dügü,

eta satisfet güntükezü

hala kuntent bazina zü.

 

                (Satan mintza khexatürik)

 

        Satan

 

Beste manerarik ehiana

arrazu horren esplikatzeko?

Ziauzte, badiat nik xarpa

zier üzkiaren xahatzeko!

 

        Buljifer

 

Lan hortako, jauna

eztüzü aski ezti hori;

egitekoz, egin itzagüzü

zure mihi lüziareki.

 

        Satan

 

Errespetiak oro

nürat ützi dütüzie?

Alo, untsa mintzatzen

ikhasi behar düzie.

 

Defenda zitaie eni,

edo goguoa emazie;

bestela biek biziak

galdü behar dütüzie.

 

        Buljifer

 

Koraje, to, Jupiter,

loth akio Satani;

larrütü behar diagü,

ene fedia, oraikoti.

 

                (Batailla. Mithilak belharika.)

 

        Satan

 

Eztü deüs egiten orai

heben belharikatziak.

Alo, eni eraküts etzatzie

xahü tüzienez üzkiak.

 

                (Batailla. Ezkapa mithilak.

                Satan dantza; gero erretira.

                Belxitina, erhatz bat bizkarrian, jin.)

 

        Belxitina

 

Ene senharra naski

oraikuan galdü dit;

ithürria ere nihaurek

xahatü beharko dit.

 

Areta, baliatü zaio,

zeren den eskapatü;

bestela beharko zükian

latsagia xahatü.

 

Gizunari etzaio behar

deüsere pharkatü;

emaztia malerus da,

gizunak gaiña hartzen badü.

 

                (Erretira ezker. Sonu. Sabant eta

                Salha tan jalkhi eta khanta paseiüz)

 

        Biak

 

Biba la liberte, egalite,

Frantziako errepüblika,

nahi bada ükhen dügü

herrian erreboilta. (Sonu.)

 

Parisen erauntsi die

aberatsen kuntra;

heben aldiz emaztia

senharrari joka. (Sonu)

 

Parisen erauntsi die

hanitx diharü gatik;

heben aldiz botilla bat

ardu futüte gatik. (Sonu.)

 

Parisen erauntsi die

Frantzia oro gatik;

heben aldiz emazte batek

porra pasatzia gatik. (Sonu.)

 

Dügün, ene lagüna, egin

bazkari bat handirik,

eztügülakoz etxian

haiñ emazte gaixtorik. (Sonu.)

 

                (Orai mahaña ezar eta biak jar.

                Jaten ari; Kaniko ager bistara

                botilla bat ardureki.)

 

        Kaniko

 

Zer diozie, jaunak?

Badeia apetitü?

Nik ere hau badüt,

nahi banaizie khümitatü.

 

        Sabant

 

Aigü, aigü hunaxe,

nahi bahiz, Kaniko;

gü bezaiñ hun iz, bai,

phartiaren thiratzeko.

 

        Salhatan

 

Har ezak kaidera hori;

nik phartitüren diat orori.

Hobeneti idoki düka

botilla ardu hori?

 

                (Orai Belxitina jalkhi ezkerreti,

                erhatza bizkarrian; Kaniko erretira berhala eskuiñ.)

 

        Belxitina

 

Egündanoti ez da ihun

eni lana falta;

orain ere behar düt juan

xermendien biltzera.

 

                (Belxitina erretira eskuiñ;

                ützi erhatza. Kaniko jalkhi eta juan

                mahaiñera, borthan erhatza hartürik.)

 

        Kaniko

 

Jaunak, ez erran eztüdala

seküla deüs ekharten;

erhatza ere badükegü

xahatzeko barnen.

 

                (Jar mahaiñian; jaten has.

                Belxitina jalkhi eta juan mahaiñera.

                Khexatürik mintza.)

 

Ale, mila debria!

Zerk ekharri hai hi hüna?

Ni erhatzaren onduoan

eta kasü ere heben düka?

 

Ala ekharri dük, aments,

bizkarrian zerbütxatzeko?

Ezpadük hala ekharri ere

etzaik faltatüko.

 

        Kaniko

 

Emazte mila debria,

khen akit aitzineti!

Aiher nün bi ostikataz hezadan

zankhaz gora urthuki.

 

        Belxitina

 

Ale, koki bugria,

hik bahia eni ostiko?

Ükhenen tük, bai, erhatzaren

giderra hauts artio.

 

                (Belxitinak erhautzaz jo;

                Kanikok ostikoz atzaman nahi.

                Sabant eta Salhatan lot.)

 

        Sabant

 

Aiei, debrü emaztia,

gizuna hilen dün;

eta gero beste bat,

nün atzeman dün?

 

        Salhatan

 

Holako emaztiaren, badük

segürki gizun bat franko.

Miserable tristia

phena ikhusteko!

 

                (Erretira. Ferragus bera jalkhi eta jar

                pipatzen.)

 

        Ferragus

 

Ha! Zer plazera

piparen zihikatzia!

Neskatilak, erradazie.

Ezteia hori egia?

 

Miserabliak, ardüra

hütsik pipatzen düzie;

halere zien mihian

arrakastak handi dütüzie.

 

Nik pipatüren düt;

batüt arnes güziak.

Bena hantxeko mithil haiek

dütie zien pipen ziriak.

 

Soizie, soizie, hantxeko hüra,

begiak ürratürik,

ene bereki eraman nahiz,

ahua zabaltürik.

 

Areta, enai ükhenen

zeren tian begiak gorri;

bat beitüt hitzartürik

hogei mila liberareki.

 

                Jaiki eta pase(ia.)

 

Ha! Zer plazera egün

heben paseatzia!

Üntsa aserik denak

desiratzen dü lotzia.

 

Ni ere arrigolatürik niz

itxain bat bezala;

idi bat jan düt bere larrü

eta aztaparrekila.

 

Orai nahi nintzate

aphür bat errepausatü;

ixil egon zitie, mement bat

behar beitüt lothü.

 

Bena othoizten zütiet

enezaziela interrunpi;

bestela lehertüren zütiet

maillü handi huneki.

 

                (Etzan eta lo.

                Satan bera jalkhi.)

 

        Satan

 

Ha, ha! Hor intzana,

animal handia?

Aigü, jaik adi,

behar dük jin enekila.

 

Alo, bertan, aren,

iratzar adi berhala;

bestela khako hünez

eramanen ait therresta.

 

        Ferragus

 

Zeitera iz hüna,

debrü Satan xarra;

khen akit horti,

eta ni ützi lotara.

 

        Satan

 

Ehait nahi ützi,

maraut urdia;

behar dük orai phakatü

eni egin afrüntia.

 

Aurkhi, lasterkatü naik

lehü bat bezala,

bena orai nahi ait eraman

iferniaren erdira.

 

        Ferragus

 

Ene eramaiteko

iferniaren erdira,

behar litikek, aments,

hi bezalakorik sei mila.

 

        Satan

 

Aski ni nihau

hire eramaiteko;

jaiki adi bertan

eneki künbitatzeko.

 

        Ferragus

 

Khen akit hebeti,

eta ni ützi lotara;

bestela lehertüren ait

apho xar bat bezala.

 

        Satan

 

Enük khendüren

seküla, hi jeik artino;

nahi diat ikhüsi

hire tailla oro.

 

        Ferragus

 

Nahi düka ikhüsi,

ene mustra handia?

Bena laster eginen dük,

leheneko aldian bezala.

 

        Satan

 

Eztiat eginen, ez,

hire gatik lasterrik,

bena bai hi eramanen

bizkarrian hartürik.

 

        Ferragus (Jaikitiarekin).

 

So egin ezak hünat,

ene maillü handiari;

hünek aphua bezala

lehertüren behai.

 

                (Batailla. Satan ezkapa.)

 

        Ferragus

 

Baliatzen zaik, Satan,

arhin baitük aztala;

bestela lehertüren ait

sagü-hüme bat bezala.

 

Bena jiten bahiz

berriz herritatzera;

ehiz eskapiren,

oraiko bi aldietan bezala.

 

Orai behar düt erretiratü

zerbaiten xerkhatzera,

idi bat ahal badüt ediren,

gero haren jatera.

 

                (Erretira. Sonu.)

 

 

TRAJERIAREN ÜNDAR PHARTIA

 

                (Barbera jin zamariz)

 

        Barbera

 

Jente hünak, jiten niz

egün herri hüntara,

zuiñ hau deitzen beita

Konstantinople herria

 

Hau naizela, aren, Barbera

egün zien herrian,

aprobazionez kestione

mintzatüren niz mementian.

 

Hünen beste jente heben,

güziak ene haidürü;

hartakoz behar düt

berhala jauregi huntan sarthü.

 

Hebenti mintzatüren niz,

eta lanian ariko;

nik sendo-erazten dütüt

eritarzün suertiak oro.

 

                (Igan triatiala eta jar.)

 

Jente hünak, huillan zitie,

eri blesatü güziak,

konkor, xainkü, begi-bakhotx

ütsü, mütü güziak.

 

Haginian min düzienak,

abis bat nahi badüzie,

hüra zuiñ zien etxetan

aisa eginen düzie.

 

Haginian min düke gizon batek,

eta eskiez ezin idok;

nik emanen deiziet abis bat

eginen beitüzie orok.

 

Nik ikhüsi düt Bersaillen

hazienda-büria hortzak batere ez /higitzen

tripa saldan egos eta

güziak esküz khentzen.

 

Jente hünak, hori

aise eginen düzie,

minik haboro ezdükeziela

ni bermatzen nitzaitzie.

 

Eta orano beste alde,

badüt erremedio,

neskatilek berek nahi dütien

senharrek ükheiteko.

 

Neskatilek preferatzen die

mantharik gabe ebiltia,

eta erremedio haren

botigan erostia.

 

Nik ikhüsi tüt neskatilak

Pariseko hirian,

bere martxandiza saltzen

beste muienik etzianian.

 

Neskatilak, eros ezazie

arragretik gabe,

nünbait arranjatüren gira

martxandizala gabe.

 

Nahiago dit erremediua

merke konposatürik,

hari phütz bat egin eta

hüra eman kitorik.

 

Gero ezküntüren zirie

phütz-egile zünbaiteki,

ohian büriak untsa kükütürik

berotüren algarreki.

 

Hantxeko huak ere

ezkontü dira aitzineko egünetan,

bena errexistruak egin dütie

nünbait, zokho horietan.

 

Khündia behar balüte,

bai eman hebenxe;

erran liote egin dütiela

nünbait piragainkaxe.

 

Orai zien presentziak

plazer balin balü;

nahi nintzate kargü hau beno

handiago batetan sarthü.

 

Jaun-anderiak, zien botzetan

behar naizie izentatü;

nahi nüke sarthü maiatzian

Parisen depütatü.

 

Ene eletzionian,

aski botz ezpada,

maiatzian emanen deitade

asto güziek bedera.

 

                (Kaniko jalkhi esküñeti. Paseia.)

 

        Kaniko

 

Jauna, hau naizüla

eri miserable bat,

züre sokhorriari

aprezatzen den bat.

 

Malür bat ükhen dit

iragan astian,

errekuntra dezadan

künpaiña bat auzuan.

 

        Barbera

 

Jar zite lehenik hortxe

kaidera hortan gaiñian,

xüti egoitez, aments,

akhit etzitian.

 

                (Jar Kaniko)

 

Esplika zaite orai,

ene jaun maitia,

eta erradazüt zer gisaz

zü ziren kolpatia.

 

        Kaniko

 

Jauna, erran den künpaiña hartan

gustian nintzalarik,

ene emaztia hara jin da

üdüri errabiatürik.

 

Bazkaitan ari zütüzün

güstian algarrekin;

ni ere hara juan nündüzün,

botilla bat ardürekin.

 

Erhatz bat banizün

ekharririk nihaurekin,

hartaz eman ditazü ehün ükhaldi

gütien gütieneti.

 

Beste aldiz ere, Jauna,

pegesa baten gaiñeti,

paso batez ezarri zitazün,

pipa frikazeiatürik.

 

        Barbera

 

Ha! Emazte gaixtuak,

holaxe egiten düzie;

senharrak maite ezpatüzie

joka erabilten dütüzie.

 

Zeren espeitie ükheiten ahal

berek maite dütien hürak;

hartakoz, emaiten dütie bester

ogenik gabe olhuak.

 

Emaztekin ezta

seküla fidatzeko;

horra nün zirien hirriskian

biziaren galtzeko.

 

Jauna, nezesari da

prüdenki aji nadin;

aments, kolpü horietarik

heben berian hil etzitin.

 

                (Bisita eta mintza.)

 

Aiei, eta jauna, bexküra horiek

oro kolpiak dütüzü,

üstez züre koloria zünian

abantzü nüzü trünpatü.

 

        Kaniko

 

Jauna, so egin ezazü untsa;

nezesari da so egitia,

ezi ene egitez ere arrastan

badit segürki beltx airia.

 

                (Barberak so egin eta mintza.)

 

        Barbera

 

Orano enian ikhüsi

kolpü horien parerik;

areta, ene denboran

zunbait eri bisitatü dit.

 

Sangre bat behar düzü

lehenik zankhoti,

odola behera

eraits dakizün bürüti.

 

                (Seiña eta mintza.)

 

Orano züre odola

alteratürik da biziki;

beldür nüzü erremedio

eztügün orano aski.

 

Labamentü bat behar zünüke

odolaren freskatzeko,

eta ez heben lagünik

haren emaiteko.

 

        Kaniko

 

Jauna, eztit nahi

ihür ere lagünik;

nihaur egonen nüzü hortxe

üzküz gora jarririk.

 

        Barbera

 

Alo, aren, jauna,

zük bihotza hün düzü;

denborarik galdü gabe

hartü behar düzü.

 

                (Eman aiüta.)

 

        Kaniko

 

Aiei, aiei, jauna,

eztüzü khausitzen xiluoa;

ifernian erre balitz

xiringa horren mokua!

 

        Barbera

 

Zaude ekhürü, aren;

kilika düzü üzkia!

Sühartüren zaizü ziluoa,

gizün milla debria.

 

                (Erretira. Sonu. Barbera jalkhi paseiüz.)

 

        Barbera

 

Jente hünak, ikhüsi düzie

ene operazionia,

nüla sendo-erazi düdan

gizon blesatü hüra.

 

Sangria beno hobe da

orano labamentia,

zeren zaphoratzen beitü

barne kurrunpitia.

 

Labamentiaren operazionia

difizil da, popülia,

zeren aisa beita küntreko

ziluoaren atzamaitia.

 

Süstut, neskatiler

neke da aplikatzia

zeren aisa beita

biez bat egitia.

 

Bizkitartian ausartago dira

berak Barbera beno;

hartakoz baratzen dira

trunpatürik gero.

 

Presuna bakhoitxak batü

bederatzü zilo,

eta haietan bat baizik

ez labamentiarentako.

 

Jente hünak, erredazie gero

gaitz denez trunpatzia;

ezta, ez, mirakuillü üsü

heltzen bada desordria.

 

Hanitx neskatilak

ekhar-azten die Barbera

eta gero behar berek nahi

düten lekhian xiringa.

 

Zünbait malür ezda heltzen

izanik ere Barbera;

ikhüsi dügü baratzen

üzkü-ziluoan xiringa.

 

Eta gero hüra

emeki-emeki hantzen;

bederatzü hilabeteren bürian

berriz operazione egiten.

 

Jente hünak, horra

nüla agitzen den;

abis gaistuoaguoak dira

batzietan üntsa phakatzen.

 

                (Erretira. Sonu. Kaniko jalkhi.)

 

        Kaniko

 

Eztüt beste berririk entzüten

orai bazter orotan,

baizik nahi direla libertitü

güre uhuretan.

 

                (Ürhatsa khexa.)

 

Areta, mila debria,

pentsatzen dit nurk erran dian,

bena beldür niz bidaje bat

enekin eginen dian.

 

Banua; behar düt orai

mementian zedülatü,

bai eta sekülakoz

presuntegian zerratü.

 

                (Erretira. Sonu. Kürriera jin zamariz.

                Salhatan jalkhi.)

 

        Kürriera

 

Jauna, letera bat

badit zuretako;

aski gomendatürik niz

xüxen emaiteko.

 

        Salhatan

 

Erremestiatzen zütüt,

jauna, züre phenaz;

zerbait inportantzia

hola diozünaz.

 

                (Salhatanek irakur letera;

                paseiüz. Gero mintza.)

 

        Salhatan

 

Zeren debrü behar düt juan

jüjiaren aitziniala?

Jente gaisto da batzütan

ikhüstia sobera.

 

Behar bezala ezpeitüt

ihün gezürrik erran,

ezpadie entzün nahi,

eztie egin behar.

 

                (Erretira. Sonu. Kürriera jin zamariz;

                mintza lürreti.)

 

        Kürriera

 

Badeia ihür ere

audientzia hortan?

Ezi badit istoria franko

paper eli batzütan.

 

                (Presidenta jalkhi.)

 

        Presidenta

 

Ikhüsi itzak hünat

eia zer dioten;

Pariseko berriak

düda gabe heben.

 

        Kürriera

 

Jelos nüzü hatik

othe direnez hantik;

huillanagotik ere

berri xarrak sendi tit.

 

                (Paperak har. Kürriera juan.

                Presidentak irakur paseiüz ixilik;

                gero mintza.)

 

        Presidenta

 

Ago, milla debria!

Heben düguia erreboilta?

Baia emaztiak hasi

senharren phanpaka?

 

Bada mira barberak

ezpeteit deüs erran;

areta, ikhüsi düt

orano egün goizan.

 

Behar düt, bai, irakurri,

gure audientzian;

behar dügü libertitü

arratsaldi hüntan.

 

                (Erretira. Sonu. Kaniko jalkhi. Paseia.)

 

        Kaniko

 

Ale debrien egina,

holako kartiera!

Berri-kharreiazaliak

bethi badireia?

 

Ala fortüna tristia,

betzait eni gerthatü;

orano ere behar dit

tribülazionian sarthü.

 

Helas! Thürmentü düt

bethi lekhü orotan;

bat ezin süporta

eta gero berritan.

 

Hürrari behera duenak ere

zer nahi phentsatzen dü;

hartakoz behar dit egia

gezürriala khanbiatü.

 

Behar düt abantzatü

nihaurk abiatü,

aments püblika dezen,

pleinta bat phausatü.

 

Ikhüsi gütien huak

behar tit zedülatü,

berria barreia eztezen,

jüstiziaz kreintatü.

 

Ordian gero hürak

beldür beitiateke,

halaz ene ühüria

gorderik dateke.

 

Egiteko horrez

behar düt orano kontsültatü

eta gero ahalaz

fite zedülatü.

 

Ha! Debrü emazte gaixtua!

Hik dün hori khausatü;

lehenik olhuak behar eta

gero ahalkia pasatü.

 

                (Jalkhi Barbera eta presidenta.)

 

        Presidenta

 

Behadi hünat, Kaniko!

Horik zer jesto dütük?

Gizun hoiek zer gisaz

zedülatzen dütük?

 

        Kaniko

 

Jauna, amurekatik

ihün eztitian mintza,

malerus horiek beitie

bethi zerbait pleinta.

 

        Barbera

 

Zer debrü nahi dük? Hoiek

eztie deüs deklaratü.

Ala hik behar dük

herria gobernatü?

 

Nahi badük herria

ixilik etxeki,

goizetan behar dük

orai beno goizago jeiki.

 

        Kaniko

 

Bena nahi tit menazatü,

ixilik egoiteko;

kapable beitira solazaren

aitzina phusatzeko.

 

        Presidenta

 

Bena, debrü gizona,

hori zer solas dük?

Garbiki mintza adi.

Gü ignorant gütük.

 

        Kaniko

 

Bazakit nihaurek

zertaz mintzo nizan;

nahi tit etxeki

amiñi bat kreintan.

 

        Barbera

 

Zer kreinta nahi dük hik

herrian phausatü?

Hitzaz eztük ihur

izanen enbrasatü.

 

        Presidenta

 

Bena, maradikatü gizona,

hik badük zerbait goguan.

Eztük nahi ezarri araber

ignoranta jüstizian.

 

        Kaniko

 

Bena beitakite nurbaitek,

emaztiak ni jo niala,

hartakoz nahi tit erakharri

eztitian deklara.

 

Eta naski deja

hasi beitie geia,

nahi dit bara ditian

errerik üzkia.

 

        Barbera

 

Ha, ha, ha!

Hori dük, hori! Debria!

Hiaurek beno hobeki eztik ihurk

barreiatüren berria.

 

        Presidenta

 

Heben orok jakinik ere,

ezpeita harat heltia,

hiaurek Sabantürik

ezarriren dük jüstizia.

 

        Barbera

 

Eta hori hala bada

hiaurek eztakila?

Nüri nahi dük horrez

eratxeki külpa?

 

Ixilik egon bahendi

eta etxerat itzül horti,

hiaurrek ezarriren dük

saltsa kharatsegi.

 

        Kaniko

 

Eztiat batere axolik

zer nahi beita den.

Nahi dütüt kreintatü;

ezteret pharkatüren.

 

        Presidenta

 

Jaunak, hau düziela

gizunaren büria;

abil, abil, juoan adi

eta liberti-eraz mündia.

 

        Kaniko

 

Banua bertan halere,

denborarik galdü gabe;

bihar zortziko

zedülatürik beitire.

 

                (Erretira)

 

        Barbera

 

Gizon hüra juan da,

ürhatsa aski üsü.

Alo, jaunak, gük ere

erretiratü behar dügü.

 

                (Erretira. Üxera, presidenta eta

                Luzien jalkhi eta jar.

                Gero, Salhatan eta Kaniko jalkhi.)

 

Jinkuoak egün hun deiziela,

kunpaiña ohoragarria;

badakizie zer gisaz den

gure bidajia.

 

Halaz xüxen jin niz,

hartü günian orenian;

horra nün düdan külpablia

ekharten neürekilan.

 

        Üxera

 

Jaunak, behar dügü

exenplia phausatü,

eta kalomnia-erailia

gaztelian zerratü.

 

        Presidenta

 

Ditzagün biak entzün,

prozesaren jüjatzeko;

ageriko da, defautian

zuiñ diren aitzinago.

 

        Luzien

 

Kontzentziaren erditi

erran ezadazü, Salhatan,

eia ikhüsi düzünez emazterik

senharrari jokan.

 

Jauna, ene arrazuoa

bethi gisa bat düzü;

ikhüsi eztüdanik eztit

seküla deklaratü.

 

        Luzien

 

Egia erraiteko

hala behar da, Salhatan.

Zeren erauntsi düzü Kaniko

hunentako pleintakan?

 

        Salhatan

 

Enetako lükezü bada

jaun hau obligazionetan;

Nik begiratü ezpanü,

emaztiak hilen baitzian.

 

        Luzien

 

Egün zortzi jinen zira

zure emaztiareki. Kaniko.

Ordian badit zier

bi hitz erraiteko.

 

        Kaniko

 

Ene prozesa, hartan

düzieia jüjatü?

Nahi dit Pauberat

plainta deklaratü.

 

                (Erretira berhala)

 

        Luzien

 

Jauna, idek azü bethi

ahalaz elhe güti;

egiak ere eztizü

erran behar bethi.

 

Erretira zite orai,

nahi zirenian,

eta ez jin haboro

diskus horiekilan.

 

                (Salhatan erretira eta bestiak ere

                gero berhala. Sonu. Satan jalkhi.)

 

        Satan

 

Soizie, soizie, xorrotx hek

neskatila haien kota-petan.

Maradikatiak, ezar itzatzie

eskiak sakola horietan.

 

Zeren hor beitie zunbait sos

etxekuer ebatsirik,

üzkü-zilo horietan aldiz

sei-arditeko bat baizik.

 

Areta, hüra ere ez da

segürki hanbat küriusa,

xürian balin badie

oihal gorriaren buketa.

 

Marixalak, bil ezazie

bost liberako horietarik,

zeren ezpetzaizie biltzia permis

erregeren figürarik.

 

Hunak oro biltzen tügü

ifernüko maseko,

zeren ezarri beitü

Frantzia trublatürik oro.

 

Jente hünak, hori

aisa da künprenitzeko;

ifernialat jiten zirenian

han dütüzkezie oro.

 

                (Erretira)

                (Jüstizia jalkhi eta sonü.

                Belxitina, Kaniko jalkhi. Oro jar.)

 

        Luzien

 

Erradazü, anderia;

zük kolpatü düzia jaun hori,

bai eta bizkarrian

erhatz-giderra hautsi?

 

Bai eta beste hanitx aldiz ere

pasokaz pipa hautsi?

Holako plainta franko

ekharri beitie eni.

 

Orai erradazü, horiek

egiak direnez, Belxitin;

egiak balin badia behar düzü

gaztelian sarthü mementin.

 

        Belxitina

 

Jauna, nik eztiot horri

holako lanik egin;

ixilik egoiten ahal düzü

bere astokeriekin.

 

        Kaniko

 

Erran. Hik enünduiana

erhatzaz jo ederki,

ündarreko behor haren

tratiaren gaiñeti?

 

Ehintzana hiaur jin,

bohorra hartürik,

baizik eta bazütiala

harek defaut handik?

 

Ordian enünduiñana ezarri

odol gorriz betherik,

jenten ahalkez egon benintzan

hiri südürra hautsi nahirik?

 

Hire eskü idorrekin

den gütienian pasoka

hireganatüz geroz, sakolan diñat

hogei eta hamargarren pipa.

 

Beste hanitx aldiz ere

ahalke ezpanintz aiphatzia,

lübürü bat egin laiten

Graduela bezaiñ handia.

 

        Luzien

 

Gizüna, behar zünian

zihaurek ere abisatü;

emazte gaixtuoari

ezta behar fidatü.

 

        Presidenta

 

Ala, prozes drolia!

Etziradeia ahalke?

Hebeti kanpo egoiteko,

ziek propiago zinezteke.

 

Zihaurek üdüri feitak

etxekiten dütüzie;

biak gaztelian sartzia

merexi zünekie.

 

        Üxera

 

Süjet horreki etxian

egoiten ahal zinaudian;

holakorik ezdügü ikhusi

orano audientzian.

 

Gizonak behar dü bai izan

aski asto purro,

emaztiaren arrazak

gisa hortan joiteko.

 

        Luzien

 

Zuazte fera futre,

ene aitzineti,

ziek etzirade hün

alkharrekilanko beizi.

 

Ezi jiten bazirie

haboro ene gana,

ziren bidajiak

badüke zerbait phena.

 

                (Sonu. Erretira plaiñantak; gero jüstizia.

                Praubiak jalkhi bi aldetarik.)

 

        Juanes

 

Nüla iz, Gilento?

badüka osagarririk?

Nüla deramak denbora?

Ükheiten düka amoinarik?

 

        Gilento

 

Ene lagüna, tranquil bizi nük;

eztirat arranküra handirik.

Ene hünak ezin arranjatüz,

eztiat enbrazürik.

 

Ene etxiak, lürrak eta kabaliak oro,

ezinago untsa dütük.

Nik zer jan balin badüt,

untsa baizik ezin izaten nük.

 

Balin badüt zerbait bildürik,

alagera nük ordian;

pintü ardü zunbait edaten diat

sakolan diharü düdanian.

 

Bena orai jentiak gaixtotü dütük;

eztie sinhesterik amoinan.

«Jinkuoak eman dizaziela» erran eta

üzten die praubia borthan.

 

Beste zunbaitek erraite die

«Nürk iraiñ lio prauber emaitez.»

«Oüntsa eginen düzie,»

«gü bezala tribaillatzez.»

 

Beste zunbait badük karitatüsxago:

Artho-buxi bat emaiten die.

Bena hura eman beno lehen Pater /eta (Abemaria)

hamarretan erran-erazten die.

 

Nüspaiko denboran ohart nük

aiphatzen banian Jinkuren izena,

emazte xahar eli batek betzeitadan

emaiten nahi niena.

 

Zünbait nahi merkhat-egünez

egiten düdan oihü handirik;

bena orai denbora khanbiatü dük;

ezin ükheiten diat tolosarik.

 

Erraiten diat merkhatzaler:

«Emadazie zerbait, jente hünak.

«Erreküntrü gaixtuetarik

«begira zitzela Jinkuoak.»

 

«Eman dezaziela grazia

«etxilat irüski ützültzeko.»

Bena haboruoak baduoatzak

deüs khüntürik egiteko.

 

Deüs emaiten eztien haier

erraiten diat ene bihotzeti:

Bizkarra eta lephua hauts ditzatziela

jalki gabe merkhatüti.

 

Segür da ene maraditzioniak

sartzen zaitzela zünbaiti,

ezi hilik edo kolpatürik

merkhatü-bide horietan badük bethi.

 

Jinkuoak begira litzake

eni amoina egin baleze,

bena taharnetan horditzeko

dihariak begiratzen tie.

 

Barneko malezia zaharrak

agertzen zitzek orditü onduoan,

eta makhila-khaldüz hasten dira

algarren kuntre ordian.

 

Zihauriek ikhüsten düzie, jente hu /nak,

zonbat malür heltzen den;

amoina eni egin gabez

horiek oro dirade gerthatzen.

 

        Juanes

 

Oüntsa mintzatü iz, Gilento;

egia handirik erran dük.

Bena haregatik horietan gainti

zünbait karitatüsik badük.

 

Parropia hünez etziruat erran;

heben jente hünik badük.

Biarnon eta Nafarrian beno

milatan karitatüsago dütük.

 

Heltü nük ni horietan gainti,

emaztiak berak ziradianian;

sükhaldiala sar onduan

galthatzen niana ükheiten benian.

 

Emaiten ditade lehenik

beraiek artho-bürü ederrik;

hürak ükhen onduoan galthatzen diat

xinkhor bat Jinkuoaren amurekatik.

 

Hürak ükhen onduan erraiten diat

Pater bat eta Abemaria bat,

eta ardürik balin bada galthatzen

edatera kolpü bat.

 

Erraiten dik etxeko anderiak

berhala neskatuari:

«Abil, Maria, ekharran gathülü bat         /ardu,

«gizün orazione-erraile horri.»

 

Holako jente zünbait nik

edireiten diat heben ere,

eta haier emaiten

milla beneditzione.

 

Orai ere badiat xinkhor bat,

etxe hüntan ükhenik;

mestüra-buzi batzü eli bat ere

goiz hüntan bildürik.

 

Beste aragi-poxi bat ere

ogi-zerratto batekin;

neskatilla batek eman diztak

lehen lehen etxian.

 

Hik balin badük beste haiñ beste

janen tiagü algarrekin,

edo bestela jin adi

botilla bat ardürekin

 

        Gilento

 

Nik ere ükhen diat bai

hortxeko etxe hortan,

xinkhor bat propirik

mestürarekilan.

 

Eltze handi bat bazian;

bazkari die gisala.

Segür nük jente horiek oro

khümitatürik direla.

 

Nüla sü handi bat baitzen,

han erre diat xinkhorra;

agian hüra jatian

arduoa ükhenen niala.

 

Bazko biharamenareki,

etzükeia ez mirakuillü,

ükhenik ere hüra jatian

Bizpahirür ardu kolpü.

 

        Juanes

 

Jente horietan bildüko dük bai

zünbait bi-arditeko;

erran ezek behar diala

familiaren hazteko.

 

        Gilento (Galtha)

 

Jente hünak, emadazie

othoi zünbait sos bakharño;

familia handi bat dit

eta inkomodatiak oro.

 

Erranen deitziet orazioniak

hitz bat hüts egin gabe,

Jinkuoak lagünt zitzaten

malürik ükhen gabe.

 

Pater noster at boniat,

fiat bolont astoooooa,

et ne nos inducas in tentazionen,

set libera nos a malo. Amen.

 

Abe Maria domines tecon,

et in terra imilieribus. Amen.

Errekien donais domine.

Loria patri. Sikut erat. Amen.

 

Ene lagüna, eztiot

ardit bat ere ükhen.

Segür nük ardü horren prepausa

entzün diela erraiten.

 

        Juanes

 

Ene lagüna, Üharterat

behar diagü phartitü.

Pillart-enian janen diaigü,

deüs ükheiten badügü.

 

                (Erretira. Sonu. Hirür satanak jelkhi;

                Sataneri, mithilek atxiki beso-onduetarik.)

 

        Satan

 

Jaunak, errabiamentü bat

badüt bihotzian sarthürik,

ezin beitirot ükhen

ihün errapausürik.

 

        Jupiter

 

Sira, eritarzün horrek

behar dizü erremediatü;

labamentü bat berhala

behar düzü hartü.

 

        Buljifer

 

Sira, Jupiterrek dizü,

züre gaitza ezagütü;

hartan gaiñen berhala

erremediuoa phentsatü.

 

Üzkiaren üzkia baizik

ezta beste izenik formatü;

hartakoz aiütaren hartzeko

behar düzü preparatü.

 

        Satan

 

Bai, ene kanuoak bethi

thiratzen dik okher;

astalila giña eta

südürra dik atzemaiten.

 

        Buljifer

 

Jupiter, nik etxekiren diat

errege beso-ondoti;

hik aldiz eman ezok

salda gibel-aldeti.

 

                (Eman labamentia.)

 

        Satan

 

Jaunak, ene gaitzeti

aiütak nai edeki.

Phena hartü düziena

phakatüren deiziet sarri.

 

Jupiter, ezagützen ait,

espiritüz penetrant.

Erresumako enperadore

orai izentatzen haut.

 

Sira, züre izentatzez ene

enperadore erresümako,

kuntent dira mündü oro,

sarri benaie ezagütüko.

 

                (Erretira. Sonu. Belxitina jalkhi.)

 

        Belxitina

 

Zer ikhüsten düt orai ere

heben hainbeste jente?

Aizuoak eta oro

kargatürik hebe.

 

Gützaz erri egitera

dirade bai bildü.

Ala fortüna tristia!

Behar düt desesperatü.

 

Ha! Maradikatua hi!

Debrü Salhatan handia!

Zorigaixto zela hire

güre etxian gerthatzia.

 

Hiri banjatü nahiz

behar diat galdü bizia;

seküla eztük zesatüren

ene malezia.

 

Ha! Bohor-arrazak orok

leher egin balü;

süjet hünen kausa

ordian zen formatü.

 

Ha! Madarikatü gizünak

eza emaztiak sinhetsiko

deseiñian direnian

gaizen begiratzeko.

 

Hobe deia, aren

kanpokuekin igortzia,

gero, finitü denian,

etxian aharra emaitia?

 

Ordian izanen dira

emaztiak edale handi;

ezdü ez barrikak senditzen

zunbait arrüsta gati.

 

Hobeki senditzen dü bai

zintzür lüze horieki,

batzietan ezpeitira kuntent

bira pintarekin.

 

Areta orano segür

gero dük bai bihar;

eztükek hortarik, Kaniko,

erreproxürik egin behar.

 

Bestela izanen dük

orano süjet haboro;

ezteiat pharkatüren,

balira ere debriak oro.

 

                (Jupiter eta Buljifer jalkhi.)

 

        Jupiter

 

Buljifer nizanaz geroz,

enperadore erresümako

badiat, aren bothere

hire manhatzeko.

 

        Buljifer

 

Seküla ehait nahi

ezagütü bürüzagi,

zeren ezpeiteiat ikhüsi

astokeriarik baizik.

 

        Jupiter

 

Eztük zer erran, to,

nitan badela astorik;

bestela erranen die

hitara nizala süsatürik.

 

        Buljifer

 

Eztiat estüdiatü nik

instrükzione hun baizik;

hik zer erraiten dian ere

ene ustez eztakik.

 

        Jupiter

 

Badüt büria hün badüt gaixto,

bürüzagi nük hiretako,

izendatü benai Satanek

enperadore erresumako.

 

        Buljifer

 

Erresumaren gobernatzeko

gizün bürü-hüna ezarri dik;

hitaz ez ahal dik ihurk

eginen khuntü haundirik.

 

        Jupiter

 

Hik jakinen dük sarri

eginen dianez khuntürik,

erakutsi nahi derat

hanbat denbora gabetarik.

 

        Buljifer

 

Khaka to hiretako.

Hi, zer enperadoria!

Elükek eskü gaistuoan

erresumako gobernia.

 

Ehait ezagützen nik

hi bürüzagitako,

zeren ezpeitük treitürik

ene üzkiak beno haboro.

 

        Jupiter

 

Enperadore bati deia

gisa hortan mintzatzia?

Ezarrak ezpata eskiala

balin badük korajia.

 

                (Batailla. Buljifer blesa.)

 

        Buljifer

 

Sira, errendatzen nüzü,

obedient izan nahi nüzü.

Zer plazer düzün orai

othoi erran izadazü.

 

        Jupiter

 

Behar dük, aren juoan

orai Satanen gana,

khündiak egin behar tügüla,

erakhar huna

 

        Buljifer

 

Sira, banuoazü

orai mementian.

Ekharriren dit errege

bertan nihaurekilan.

 

                (Erretira. Kaniko jalkhi eta paseia.)

 

        Kaniko

 

Ale, kanailla salduak.

khen zitie horti;

ziek begiratüren zütiet

ene lürretarik.

 

Nünti zer ikhüsiren düzien

zirie bai jiten,

harzara gero salhatzeko

müthil gazte horier.

 

Areta, mila debria,

ezpaniz zapartatzen;

solas horien abiatzia

zaizie dolütüren.

 

Eniz gelditüren batere

muienik düdano;

hatzemanen düt adixkide

zien kuntre orano.

 

                (Erretira. Hirü satanak jalkhi.)

 

        Satan

 

Jaunak, zerbait meskredenzia

ziek badüzie düda gabe,

ala ene zerbütxian

debeiatü ziradie.

 

        Jupiter

 

Jauna, badizü denbora

zerbütxatzen zütügüla,

nahi bada eztügün deüs ükhen

züre ganik seküla.

 

Eta plazer badüzü orai

jente horien aitzinian,

ditzagün khuntiak egin

garbiki presentian.

 

        Buljifer

 

Arrazü dük, Jupiter;

khündiak eginik garbiki

hobe ükhenen diagü

beldür nük jaun huneki.

 

        Satan

 

Jaunak, eniz ene beithan

orai khündien egiteko;

behar düt ükhen denbora

errefletzione egiteko.

 

Beste aldiz batez, jaunak,

eginen tügü hobeki.

Hor emazie orai aldiz

phausatzera hebeti.

 

                (Erretira.Sonu.Praubiak jalkhi, hordiak.)

 

        Juanes

 

Jente hünak, eztüguia

egün fortüna egin?

Emazte bedera baizik

etzen etxe bakhoitzin.

 

Ükhenen bagünü bira tripa,

nahiago günükian,

zeren eta haboro

janen baikünian.

 

        Gilento

 

Emazte hürak ari ziren

ixil askari egiten;

nahi tügünak ükhen tügü,

ixilik egon ginten.

 

Bere familiak zütüztela

errepüblikaren banketian;

gero hek ere behar zütela

egin beren gisa etxian.

 

Othoi ez erraiteko

berria ihüri ere,

hek bezala eginen

güniala gük ere.

 

        Juanes

 

Eztie segürki arriskatzen

erranen dügün ihün.

Miserable emaztiak,

fortüna egin diagü egün.

 

Ez, ene fedia, Juanes,

eztie segürki merexi;

hel direla medio gütük

untsa aserik eta ordi.

 

Guoazan taula hartara

lo bederaren egitera;

gero juanen gütük

hantxeko ostatü hartara.

 

        Juanes

 

Bai, ene lagüna,

orai aserik beikira;

lo egoiten ahal gütük

oren bat edo biga.

 

                (Jan eta lo taulan gaiñen.

                Kaniko jalkhi, eta taula hartziarekin mintza;

                praubiak eror zankhoz gora.)

 

        Kaniko

 

Oüste düziela taula hok

dütüdüla zientako?

Ürde zizill zarrak!

zorriz bethatzeko?

 

                (Erretira.)

 

        Gilento

 

Ale, ürde infame,

zezen bürü-tzüta!

Taula horren hartzeko,

beste manerarik eztüka?

 

        Juanes

 

Hire emaztiarentako

izan bahintz horren fier,

debrien astapituoa

hobeki eginen hien.

 

Zer üste dük, ene lagüna,

behar dügüla egin?

Bersü bedera behar dioagü

khantatü algarrekin.

 

        Gilento

 

Bai, bai, ene lagüna,

gitian has mementian,

emaztiak gizünaren

joitiaren gaiñian.

 

        Khanta

 

Kaniko giza-gaisuoa,

zer zaian gerthatü?

Emaztiak ümen hai

ederki zanphatü.

 

                (Sonu.)

 

Hori etsenplü hüna dük

arrastako emazten;

ez ahal die ükhenen

axol handirik gizünen.

 

                (Sonu.)

 

Bena behar bezala

beita orotarik,

eztie üsü atzemanen

hi bezaiñ gizün astorik.

 

                (Soinü.)

                (Khanta orai Belxitinaren.)

 

Emazte marimartin,

kolore berdia,

üste düna permis dela

gizünaren joitia?

 

                (Sonu.)

 

Hik merexi üke, bai,

bizirik erratzia,

eta gero hire erhautsak

aiziari ürthükitzia.

 

                (Sonu.)

 

Hire senharra eztün hün

jalkhitzeko borthara,

jenten ahalkez behar din

barnen egon lotara.

 

                (Sonu.)

 

Bena hatzemaiten bahait,

erran den Belxitina,

galdüren dün gizünari

joka hasteko mina.

 

        Juanes

 

Guazen, ene lagüna,

pinta-erdiaren edatera;

nik sei ardit badiat.

Guazan ostatü hartara.

 

        Gilento

 

Guazan, ene lagüna;

hamar ardit batiak nik ere.

Ordian janen diagü

sos baten ogia ere.

 

        (Erretira. Sonu.)

 

 

ÜNDAR SATANERIA

 

                (Satanak jalkhi.)

 

        Satan

 

Jaunak, egin tit ene beithan

errefletzioniak seriuski,

zien soldaten phakatzeko

diharüz jeneruski.

 

Denbora iragan horietako

eman nahi deizüt ardit bat,

eta zerbütxatüren naiziela

hebentik aitzina orobat.

 

Orai ez deiziet eman nahi

gal dezazien beldürrez,

gero has beitzindaizte

haurrak bezala nigarrez.

 

        Buljifer

 

Bet diable! Zer soldata

bi mithilen phakatzeko!

Ezkütük gaixki izanen

taharnetan ebilteko.

 

Hik nahi düzü, Jupiter,

zerbütxatü Satan.

Beldür nük eztian

ardit bat ere sakolan.

 

        Jupiter

 

Jauna, ezkütüzü haboro

entertenitüren gezürrez.

Eia! Ikher azü sakola

batere badügünez.

 

        Satan

 

Ale, ziraien bezalako

enpertinent xarrak!

Errege bati erraiteko

horik direia disküsak?

 

Ale, infame paria;

ziek zertarako zütiet?

Sabre-kolpü hünez

büriak idoki nahi deitziet.

 

                (Batailla. Mithilak ezkapa.)

 

        Satan

 

Jente hünak, tradizione bat

behar düt egin zieki;

ziek eztüzie deüsere

ixilik egoitia baizi.

 

Jiant handi hüra

nahi nüke atzaman,

eta gero ezarri

iferniaren zolan.

 

Hebexe behar düt

lekhü bat preparatü,

eta pholbora-meta bat

gero barreiatü.

 

Gero konposatüren düt,

behar den bezala,

hüra hüna deneko

bere mailliarekila.

 

Lehen maillü-kolpian

beitü sü jauz-eraziren,

otso phütz bezala

da zapartatüren.

 

Ni orai banua hebenti,

ez othoi aberti;

bestela erra-eraziren zütiet

oro algarreki.

 

                (Konposa eta erretira.

                Ferragus jalkhi eta mintza.)

 

        Ferragus

 

Zeitera zirie, kanailla saldua?

Zer disküs dütüzie nitaz?

Zuiñ ziradie hardita

mintzatü ziradeiana ene erhaitiaz?

 

Ha miserable ükhatiak!

Zer phentsatzen düzie jitez hüna,

mündü hüntan egoitez,

hain debeiatü zinandiena?

 

Solamente eni so egiteko

bihotzak ikhara dütüzie.

Lürrian barna fünditzen zütiet,

khentzen ezpazirie.

 

Eztüzieia ikhüsten zihaurek?

Üñürri eli bat zirie ene althian,

hartzen bazütiet aztaparretan,

osorik iresten zütiet eztarrian.

 

                (Maza-ükhaldü eman;

                tiro bat thira triate-pian.

                Ferragus eror hilik.

                Satan jalkhi eta mintza.)

 

        Satan

 

Ha! Zer plazera!

Egün beitüt ikhüsten

ene partida handia

hilik edireiten.

 

Othian eztüka erran nahi

nürk erho haian?

Üste nia etzela izanen

hire parerik mündian.

 

Hanitxetan lasterkatü naik

hire maillü handiareki;

egün ifernüko kapitxale-gei

nahi ait ezarri.

 

                (Alxa amiñi bat.)

 

Ale, animal handia,

eta horren phezü intzana!

Ago, ago, airian ezpada

eramanen hait therresta.

 

                (Thira amiñi bat.)

 

Nün dira oithian

orai ene mithilak?

Ni aldiz ürratürik

ezin eginez lanak.

 

                (Bi mithilak jalkhi.)

 

        Buljifer

 

Aiei eta, zer da hau

müstro ikharagarria?

Eta nüla phentsatzen düzie

hünen eramaitia?

 

Ez, ez, enüzü beldür,

bagina ere azkarrago,

ez eta jinik ere

ifernüko debriak oro.

 

Abil, ua, Jupiter,

bertan zotüka adi;

soka pare bat hünik

ekharrak nüntipaiti.

 

                (Ekhar sokak.)

 

        Jupiter

 

Egürü, jaunak, behar dügü

zankhuetarik estekatü;

ostrailla bat bezala therresta

gero eramanen dügü.

 

                (Esteka eta thira.)

 

Hots, hots, orai, jaunak.

higitzen dügü halere.

Dügün eraman bertan,

phausatzera ützi gabe.

 

Orai behar diagü, Baljifer,

gük untsa libertitü,

güre soldaten khostüz

alagaraki plazer hartü.

 

Diharü frango badiagü

orai irabazirik;

eztiagü segürki

gaiski izateko biderik.

 

        Buljifer

 

Bai, hala dük, Jupiter,

orai dük denoria;

beharko dik largatü

bere mültsa haundia.

 

Edo bestela ikhüsi

bera sarri ützülirik;

eztik ükhenen profeitürik

zonbait gezür phentsatürik.

 

        Satan

 

Zer ikhüsten düt nik,

edo ziek zer zirie?

Badüzieia aire hünik,

ala ene mithilak zirie?

 

Enezaziela trübla-erazi

ene phentsamentian,

eta ene mithilak bazirie,

mintza zitie bertan.

 

        Buljifer

 

Ezkütüzia ezagützen

züre mithilak girela?

Arauz büria nahasi zeizü,

ala, aments, hordi zira.

 

        Jupiter

 

Nabasiki ütsütü zira

eta zentzia galdü.

Nahi düzia ene larga-bixta?

Hünez ikhüsiren düzü.

 

                (Jeiki eta eman makhilaz.)

 

        Satan

 

Enük orano ütsü ez hordi,

ez eta galdü zentzia;

etxek ezazie present hau,

fripü ahalke gabia.

 

        Buljifer

 

Hau hil gabe eztiat nik, eztiat,

ükhenen deskantsürik.

Alo, Jupiter, dezagün erho

edo ezar laurdenkatürik.

 

                (Batailla. Jupiter ezkapa.)

 

Vient icy, Jupiter.

Üzten naika nihaur?

Tu es un grand cobart,

ezpanaik lagüntzen gaur.

 

        Jupiter (Jalkhirik.)

 

Quesquilia de faire,

moncher Buljifer?

Il faooooot que nous murrons

le Roi de l_Enfer.

 

        Satan

 

Que dit-tu, foutut bougre,

grand pendart Jupiter?

Tu viens en colere,

determine deme tuer.

 

Bena hots orai, aren,

prend l_epee a la main,

eta segürtatzen ait nik

tu ne sera en vie demain.

 

        Jupiter

 

Heben nük orai, Buljifer,

biziaren arrixkatzeko;

nik phausuak ükheitekoz,

behar diagü Satan erho.

 

Gero tranquil gütükek

paseiatzeko gure gisa.

Behaiñ phakürik hune ganik

eztikeiagü seküla.

 

        Buljifer

 

Zer phakü nahi dük

ükhen dezagün hune ganik?

Hünek eztik besteik deüsere

gezür baizik.

 

        Satan

 

Ale, pandart koki,

müthür ahalke-gabiak!

Orai nahi deitziet

bier idoki biziak.

 

                (Batailla. Bi aldetarik mithilak.

                Satan ezkapa.)

 

        Jupiter

 

Buljifer, oraiko aldian

garhaitü diagü Satan,

bena güre soldatak

eraman tik berekilan.

 

        Buljifer

 

Ho! Maradikatia hüra!

Ez dük gaixki trüfatzen.

Bena behar dik phakatü,

ezpagütü phakatzen.

 

        Jupiter

 

Adio, jente hunak.

Gü baguatza hebentik.

Ziek ere jin zitie

nahi bazide gureki.

 

        Buljifer

 

Jente hünak, orai

adio deiziegü erraiten,

eta plazer düzienak oro

dantzala khümitatzen.

 

 

ÜNDAR ENTRADA

 

Ikhüsi düzie, jente hünak

güre trajeria finitzen;

hartü düzien atentzioniaz,

oro zütiet erremestiatzen.

 

Gure plazera lizate

libertitü zinandian,

eta kuntentamentüreki

etxerat erretira zitian.

 

                (Paseia.)

 

Orok etsenplü har ezazie;

holakuoak arraro dirade.

Ümilitatia pratika,

koleran eman gabe.

 

Süstüt, emaztekiak,

süjet hau zier dago.

Etzünükie behar hitz bat erran

beste bat beno gorago.

 

Ezagüt etzatzie, othoi,

kasü erreserbatiak,

etzitien izan, aments,

eskümüküz joak.

 

Ezkirela agradableki

eta behar bezala konportatü,

nahi deiziegü presentian

gihaurek aithortü.

 

Hütsik egin ezpagünü,

mündüko lehenak ginatian;

bena ezkira plañitzeko,

hütsa haiñ komün denian.

 

Güre aitzinekuetarik ere

izan da hüts-egile,

Adan, aita lehena,

eta Salomon zaharra ere.

 

Bena ezta eni eman

süjet horiez mintzatzia,

zeren hartako haitatiak

Elizako aitak dira.

 

Ene disküsa nahi düt

bi hitzetan finitü,

eta kanpaña ühüragarria,

ziek oro othoitü.

 

Othoitzen zütiet, aren,

ene aurhide maitiak,

erretira zitaien oro

ahalik goizena etxerat.

 

Amürekatik ezkandalik

kausa eztezazien,

eta etxekuek xangrinik,

aments, ükhen eztezen.

 

Goizik erretiratzen bazirade,

plazer eginen düzie;

beste aldiko kredita

gero beitükezie.

 

Beste trajeria bat illabürzki

baitügü errepresentatüren,

ordian ere asestitzez

oro zütiet othoitzen.

 

                (xapeka eskian)

 

Esperantxa horreki batian

konjit beiziet hartzen,

eta ene insüfisentziaz

pharkamentü galthatzen.

 

                (erdian)

 

Aren, kuntentatzen niz

habororik erran gabe,

zeren eta juoaiteko etxerat

sarri ordü baitateke

 

Plazer badüzie ihürk ere

gürekilan dantzatü,

mementian soniak

has-erazten dütügü.

 

Libertitzez uneski

orai niz gomendatzen,

eta ber-denboran, jente hünak,

gai hün bedera suhetatzen.

 

Bertsio honen iturria: Patri Urkizu, Zuberoako irri-teatroa. 1998.

 

aurrekoa hurrengoa