www.armiarma.eus
idazleak eta idazlanak Herri literatura TESTUAK Corpus arakatzailea Klasikoen Gordailuari buruz



Herri literatura - astolasterrak

 

aurrekoa hurrengoa

REKOKILLART ETA ARIEDER

 

(BNP, FCB, MS 138. Roland pastoralaren barnean,

ASJU, 1973, 188-224)

 

                (Jalki Hilera, mintzo paseiuz)

 

        Hilera

 

Jente hunak, huna niz

Plazer badüzie behatü.

Egün nahi nitzaizie

Rekokillartez minzatü.

 

Diela zunbait egün huntan

Deseiña bagünian

Rekokillarten feitak

Behar güntiela erran.

 

Jente hunak, huna nüzü

Orai zier erraiteko,

Ménagü huntan dien gizunak

Triste girela oro.

 

Har ezazie exenplü

Egün Rekokillartetan,

Eta hura beno hobeki

Goberna zien denboran.

 

                (Retira)

 

                Rekokillart jalki eta mintzo.

 

Badizüt phena bat bihotzian.

Aspaldiko denboran,

Emazte zena hilez geroz

Estit errepausürik etxian.

 

Eta orai enetako

Ez hanbat propi,

Leiho onduetan ebiltia

Gai oroz bethi.

 

Atzo izan nündüzün

Ariederen etxen baraskaitan,

Harek badakizü ederki.

Gizunen karesatzen.

 

Eta minzatü izan gintüzün

Eskuntziaz kestiune.

Eta akort izan güntüzün

Biak hitz batetan barnen.

 

                Arieder jalki, biak paseia.

 

Rekokillart, ene bürüzagisoa,

Net oküpatürik düzü,

Ene ezin aski unxa

Zureganik begiratüz

 

Bena nik zesa eraziren dit

Zure ganik begiratzetik,

Milla debriek ezpadü

lotzen banitzaio bilhuetarik.

 

Behin ikhusi naialakoz

Itza doian gorderik,

Bena eniagozü ez orano

Segürki dolütürik.

 

        Rekokillart

 

Arieder behar düzü

Orai eni behatü

Eta Larran belstar debrü hoiek

behar tüzü kitatü.

 

Haboro jakiten badüt

Egon zirela itza doian gorderik,

Ütziren zütüt fera futre

Juan zitian Lanbaresen undotik.

 

        Arieder

 

Rekokillart, zaude ixillik,

Hola desesperatü gabe,

Nik ene zankharteko xillua

Begiratüren dit oro zure.

 

        Rekokillart

 

Ale, emazte arraka,

Finezia gaiztoz bethia,

Zien desiraren konplitzeko

Tronpa ziniroie debria.

 

Déjà, erran nahi düzü

Zihaurtan düzün xilua,

Begiratzen düzüla éné

Oro oso osua.

 

Badizü 14 urthe

hasirik düzüla,

segür nüzü ingoitik

Erdia higatürik düzüla.

 

        Arieder

 

Areta, Rekokillart.

Unxa trunpatzen zira,

Segür nüzü ordian beno

Bi aldis handiago düdala.

 

        Rekokillart

 

Allo, arren, orai

Behar dizügü retiratü

Eta ene lüma

Zure izkiribigüan sarthü.

 

        Arieder

 

Badizü hogei urthe

Amorostürik nizala,

Eta etzitadazüt ihur ere

Mintzatü zü bezala.

 

Allo, arren, Rekokillart,

Har nezazü besapetik

Eta juan gitian khanberalat

Libertitzera hebentik.

 

                (Retira. Jalki Arieder eta Rekokillart.)

 

        Rekokillart

 

Orai jiten gütizu

Gure tresnak mesüratürik,

Elükezü mündian

Hobeki egin liuenik.

 

        Arieder

 

Rekokilart, zaude ixilik,

Trunpatzen zira ederki,

Nüsten agitü nüzü bestebateki

Juaiten beitziren hanitxez hobeki.

 

Eta nula beitüt nik

Mündü ororen beharra,

Ogi baten saria ahal badüt

Behatzen nüzü aisa.

 

        Rekokillart

 

Enzüten badüt haboro

Ihur ere jiten zure onduan,

Segür nüzü anzarakirik estiela

Haiek janen zurekilan.

 

        Arieder

 

Rekokilart nahi bazira

Enekila eskuntü,

Bizio gaizto horik

Behartüzü kitatü.

 

                (Jalki.)

 

Rekokillart nahi nükezü

Gaiza bat deklaratü,

Bena solamente

Enaizü behar gaiski hartü.

 

        Rekokillart

 

Zer elhe othe dün

Orai eni erraiteko,

Haboruenetz ere

Eni zerbait biltzeko?

 

        Arieder

 

Zihaurk ikhus ezazü

Orai zure estatia,

Haboruenetz ere eztella lüze

Izanen zure bizitzia.

 

Hainbeste denbora huntan

Zerbütxatzen zütüt,

Eta sekülla bezain

Bethi ingrat zütüt.

 

Zure semia eta ni

Biak malerus gütüzü,

Arranjamentürik egin gabe

Begiak zerratzen batüzü.

 

Hartakoz, arren, orai

Othoitzen zütügü,

Gure danjer tristia

Ikhus ezazü.

 

Ordeñü bat, othoi,

eni egin ezadazü,

eta zure semia ere

orhit ükhen ezazü.

 

        Rekokillart

 

A, Arieder, Arieder,

Malezia gaiztoz bethia,

Hire gaitzik handiena dün

Ene hatiaren bildü nahia.

 

Bena ixilik egoiten ahaliz

Berdin din balia,

Nik eztiñat emanen

Ihure ene photeria.

 

Eni hatia bil eta

Nahi üke egin erria,

Nik hartarik begiratüren ait,

Jüratzen deiñat fedia.

 

        Arieder

 

Aspaldiko adiskideak girella

Mündü orok badakizü,

Hamasei urthe phürü

Ingoiti badizü.

 

Zerbütxatü ükhen banü

Den personnarik praubena

Eman zikedazün harek

Zük bezanbat estrena.

 

Hainbestek entzüten dielakoz

Phena dizüt,

Bena mukanas baten obligazionia

Orano etzitüt.

 

Eta orai ja,

Hartaratürik nüzü,

Ahal nizan lekhialat

Juan nahi nüzü.

 

Semiari phürü

Zerbait ordeña ezozü,

Nahi badüzü gero zihaurk

Leher egin ezazü.

 

                (Abia juaitera, Arieder, bestia jarraiki un duan)

 

        Rekokillart

 

Zer debrü phensatzen dün?

Ützül adi hunat,

Eta bihar notaria

Erakharriren diñat.

 

Leheneko fama hura

Ehien hula tinkatü,

Bi haur egin eta

Halerez ezpehündien hartü.

 

Bena ni orai banonan

Amini bat jartera,

Eta hi ere abilua,

Egür haxe baten xerkara.

 

                (Biak retira. Satanak jalki.)

 

        Satan

 

Jupiter, behadi hunat,

Behar diagü unxa hitzartü,

Rekokillart eta Arieder

Gure ostatialat nahi tiat bildü.

 

        Jupiter

 

Voila qui fet, Satan,

Hori unxa düzü phenxatü,

Eta egiteko hortan

Nik ere nahi zütüt lagüntü.

 

Lehenik agertzen denian

Behar dizügü lothü,

Eta hirüren artian

Herresta bolatü.

 

Hamasei urthe huntan

Amure bateki bizi düzü,

Eta elizalat aldiz

Huillan zen ere eztützü.

 

                (Rekokillart eta Arieder jalki eta paseia.)

 

        Satan

 

Beha zite, Jaun anderiak,

Behar dügü orai mintzatü.

Gure ostaliallat nahi zütiegü

Herresta bollatü.

 

                (Tira arropetarik Satanek erdian bara.)

 

        Arieder

 

Khürütxe saintiaren berthütez

Nik ait akazatzen,

Eta ene khorpitza libra deza

Odre emaiten.

 

                (Arieder ützi bestia etxeki.)

 

        Aztaroz

 

Hik phürü behar dük

Orai jin gureki,

Zeren ezpeitük kreditik batere

Khürüxiareki.

 

        Jupiter

 

Nik nihauk entzün diat

Erraiten hire ahoti,

Hi hiltzen izanian

Bürdün arrestelü bar sartzez üzküti.

 

                Rixart jalki

 

Aparta zitaia horti,

Figüra gaistoz bethiak,

Bestella ene Sabriak deitzie

Jauzeraziren büriak.

 

                (Retira Satanak, jauziz bestiak paseia.)

 

        Rixart

 

Eman ezadak hunat, Rekokillart

Hire amuriareki,

Etziria orano nahi jarri

Beste bizitze manera bati?

 

Behar dük hasi mementian

Konzentziaren examinatzen,

Huntarzün gaiski akisitiez

Restitütione egiten.

 

Ber denboran amure hori

Behar dük kitatü,

Eta armaren blesürak

Ahalaz remediatü.

 

Exenplü orrible hori

Nahi diagü akazatü,

Amorekati izan ezkitian

Hil onduan damnatü.

 

Eta gizunak adin hortan

Ezpadü nahi ezagütü,

Hil onduan izanen dük

Ifernian enflamatü.

 

Korronpizione horik oro

Behartük abondenatü,

Eta lege veritablian

Ore fedia fundatü.

 

Hiri mihi theia

Berdenboran korrejitü,

Bestella mündia oro

Hik behar dük phozonatü.

 

Mündia tronpatü nahiz

Hainbeste finazia badük,

Bena azken egünian

Oro ihauren gaiñen ükhenentük.

 

Arren dük errana

Salamunen proberbiuan,

Ihaur hatzamanik izan iz

Besteri hedatü lazuan.

 

Malzür orrible horren

Süjekioneti jalkitia gatik,

Behar üke konxültatü

Elizako artzanareki.

 

Hark emanen deik konxolü

Hire arimaren sendotzeko,

Bai eta ere indar

Bidaje handian abiatzeko.

 

Eta orai presentian

Behar diagü retiratü.

Jaun hoiek plazer badie

Erretreta sonatü.

 

                (Rixart retira, soné. Bestik ere retira.

                Sarjent eta notaria jalki eta paseia.)

 

        Notaria

 

Egün hun, jaunak,

Zer berri zien etxetarik?

Badüzienez berri agorik,

Erran ezadazie bertarik.

 

Badenez prozesik

Edo egiteko gaistorik,

Ezkuntze egiterik edo

Zunbait ordeiñü egin liruenik.

 

Ni egün heben niz

Hürrünt danik jinik,

Entzünik herri huntan

Etzüniella notaririk.

 

        Sarjent

 

Ber gisan ni ere,

Jaunak, nahi niz mintzatü,

Eta ene estatia zer den

Zier deklaratü.

 

Arren, ene gradia da sargant,

Zien ororen zerbütxüko,

Eta eztienari ezterot

Nik deusere hartüko.

 

Eta hori zertako?

Gure ofiziua beita halako.

Lekhiarik eztienari

Ezterogü deus idokiko.

 

Deusere lan okherrik düzienian

Guregana jin zitaie.

Etxeratzuan sakolak

Arhin ekharriren tüzie.

 

Eta orai presentian,

Baliz ihurere

Zien errezebitzeko,

Huntarzüna bagünüke.

 

                (Rekokillart eta Arieder

                jalki arrakontra.)

 

        Arieder

 

Egün hun, Jaunak,

Plazer badüzie,

Kuriusegi ezpaniz

Ziek nunko zirade?

 

        Notaria

 

Hitz liabürrez erraitera,

Parisienak gütüzü,

Arauz gure libreiati ere

Ezagün ahal gütüzü.

 

        Arieder

 

Eta, zer egitekoz

Heben ebilten ziradeia?

Faxus ezpazaizie,

Erran ezadazie.

 

        Notaria

 

Behar düzü jakin,

Sarjent eta notari girella,

Eta jente bürü gaistuen khostüz

Gure egitekuak egiten tügülla.

 

                (Notaria eta sarjenta jar, bestiak paseia.)

 

        Arieder

 

Rekokillart, beha zite,

orai düzü thenoria,

Nahi badüzü egin ordeiñürik,

Badüzü okasionia.

 

Zü zihaur hirietarat eraistü

Etzira estatütan,

Eta profeita gitian, arren,

Okasione hun huntan.

 

Zure etxenko familiak

Badizie huntarzüna franko.

Dütüzünak oro behar tizügü

Ama sementako.

 

        Rekokillart

 

Egünon, egürü,

Ahalkegabe handia,

Nihauren phürü behardiñat

Begiratü erdia.

 

        Arieder

 

Zer phensatzen düzün

Erran ezadazü hunat.

Eztüzia ikusten behar düzüla juan

Berhalla beste mündiallat?

 

Zihauren begiratzen tüzünak

Zü hil unduan zien etxekuentako,

Bi zehe südür gero

Gure müthürrentako.

 

        Rekokillart

 

Eztiñat, ez, ahalke handirik

Hire südürrarentako.

Eztün ni bezallako kaponrik

Haboro pelatüko.

 

Bena, jaun horiek arauz

Gitiñe instruitüko.

Nula egin behar dügün

Beraiek gidatüko.

 

                Satan jalki

 

Egin itzok, egin,

Ariederri ordeiñiak.

Estitik nahi beno lehen gero,

Entzünen hire hil zeiñiak.

 

                (Aztaroz jalki.)

 

        Jupiter

 

Hori dük, hori Rekokillart,

Kolpü hardita egiten dük.

Huntarzuna ore haurrer idok eta,

Amurer emaiten dük.

 

        Aztarot

 

Hire uhuria ere

Horti goratzen dük,

Eta hil undoko ostatia

Gure etxen següratzen dük.

 

        Jupiter       

 

O, Arieder, Arieder,

Badün pasione gaintitü franko.

Azkenekoa Rekokillarti

Eragiten deron figaisto.

 

Ase dadin ordeiñüz

Behar derok ordeiñatü.

Egünian behin behar derialla

Südürra üzküti sarthü.

 

                (Satank retira.)

 

        Rekokillart

 

Egün hun, jaun Notaria,

Nahi züntüdan mintzatü.

Huntarzun buxi bat nahi nizün

Andere huni ordeiñatü.

 

        Notaria

 

Hunki jin zirela,

Zure konpañareki,

Zerbütxatüren zütiet

Milla plazereki.

 

                (Mahaiña ezar eta sar haurak.)

 

Laur jakile lehenik

Behar düzie huna erakharri,

Lekhü estranjerian beiniz,

Eniz deskartatü nahi.

 

                (Arieder retira, Olliberos eta Rollan jin

                berhalla bi lagüneki, Rekokillart juan

                Türkiara eta jin bigeki, Arieder mintzo.)

 

        Arieder

 

Jauna, hoiek dütüzülla

Orai heben jakilliak,

Ez deusetan falta

Formalitatiak.

 

        Notaria

 

Jauna, plazer badüzü

Behar düzü mintzatü,

Eia zer plazer derozün

Dama huni ordeiñatü.

 

        Rekokillart

 

Jauna, ordeiñatzen dirot

Beste ororen gaiñeti,

Jar diezazün egünian behin

Südürra üzküti.

 

Eta jan dezen egün oroz

Hamalaur libera xakürki.

Bai eta gero, edan,

Etxe gibeleko barga xiloti.

 

Jauna, etzizia üdüri

Aski uneski mintzo nintzalla?

Hola kunten ezpazira, zü ere

Astuak jo aitzella.

 

Desiratzen dirot orano

Beste orok eni bezalla,

Sei hilabeteren khakeria eta

Gero zazpiren ezin bareria.

 

        Notaria

 

Jaunak, arauz entzün düzie

Ordeiñü hunen zentzia,

Edo behartzen bada

Jakile hun izanen ziria?

 

        Olliberos

 

Ordeiñ bat aberatxik dela

Kunprenitü dizügü,

Eta ber huntarzünak

Zuri ere desiratzen deitzügü.

 

        Rollan

 

Hala huntarzün horik

Hain abondant badira,

Sargantak ere behar dizü

Haietarik bere phartia.

 

        Notaria

 

Jaunak, huillan zitaie

Kuntratü hunen sinatzera.

Gero juan gitian

Fitez barazkatzera.

 

                (Huillant eta sina.)

 

        Rekokillart

 

Arieder, abilua

Zerbaiten prestazera.

Deliberatzen diñat jaun hoier

Kolazione baten emaitera.

 

                (Arieder juan eta ekhar mestüra,

                onighon gordin jaten ari.

                Satanak jalki.)

 

        Satan

 

Xei handia egiten düzie,

Egün lekhü huntan,

Bena deus hoberik ez ekhartekoz, Arieder,

Sar zan südürra khakan.

 

        Aztarot

 

Behadi hunat, Arieder,

Huntarzuner khuntü egizü.

Egünko apairiak berak

Ostikobat emaiten dein.

 

        Jupiter

 

Kita, kita, plaza haur,

Butiga gaistua,

Dantza bat eman dezagün,

Libra palaziua.

 

                (Azotiaz erretira erazi oro, nur bere gainti.)

 

        Sortibran

 

Oho, Rekokillart, nun iz

Ore amuriarekilan?

Sarri behar diagü dantza bat eman

Orok algarrekillan.

 

A, Arieder, Arieder,

Pasione gaintitü handia,

Azkenekoz kausitü dün

Hire desein hartia.

 

Heben erran die elhia,

Behar dialla errejistratü.

Hori hala bada,

Gük ere nahi aigü lagüntü.

 

Adio erraiten deriat,

Berriz ützül artio.

Lagüneki huna ützültzin

Etzikük berantüren.

 

                (Retira, soné. Satanak dantza.

                Rekokillart eta Arieder jalki eta paseia.)

 

        Jupiter

 

Behadi hunat, Rekokillart.

Oraiko ene galthuari.

Nun egin eron khortia lehenik

Arieder horri?

 

Ikhusi züntien nurbaitek

Zien randevuko ostatian?

Hebetixe klarki erraitera

Barneiseko urdanthegian.

 

        Aztarot

 

O, begiraik lekhü ederra

Haitatü züniela,

Bena nunbait apüspres

Ziek merexi bezalla.

 

Huntarzunak arauz,

Horri deitzok ordeiñatü.

Hire hatiaren kostüz bere jaunareki

Behar dik unxa libertitü.

 

        Satan

 

Alle, pergüt eskelliak,

Behar düzie jin gure etxerat,

Edo bestella mementian

Hoben eman batailla bat.

 

        Rekokillart

 

Ingoiti eni mendekatzez

Etziria orano ase?

Phausia emadazie edo

Leher egin ezazie.

 

        Jupiter

 

Eztük remesionerik,

Behar dük bataillatü,

Bestella ene khakuaz har eta

Herresta nahi ait bolatü.

 

        Rekokillart

 

Allo, Arieder, preparadi,

Behar diñagü bataillatü.

Fripon hoiek behar tiñagü

Ahal batügü akazatü.

 

                (Batailla. Rekokillart blesa erditan bara.)

 

Alle, fripon madarikatia,

Hori diat, hori kolpia.

Alleta debriek eramaiten ezpahai

Ükhenen dük ordaria.

 

        Arieder

 

Rekokillart, hori düzülla

Gure fortüna gaistua,

Bena zihaurk ofenxatzen düzü

Bethi gure jinkua.

 

Etzira ebilten elizan

Eta bai ostatietan,

Zure gusta düzü kartetan,

Meza eta bezpera artetan.

 

Igante goizan juan eta

Segür gaiherdi artio,

Bai eta orano hanitxe aldiz

Astelehen goiz artio.

 

        Aztarot

 

Allo, ezta kestionia,

Gitian berriz batailla,

Bestella eraman nahi zütiegü

Herrresta gure ostatialla.

 

        Arieder

 

Jauna, zuri adresatzen nüzü,

Zelietako Jinkua,

Favori gitzazü, arren,

Othoi, zük jaun jüstua.

 

                (Batailla. Satanak eskapa.)

 

        Rekokillart

 

Allo, Arieder, orai

Viktoria badiñagü,

Eta orai amini bat

Retiratü behar diñagü.

 

                (Retira, soné. Gide Burgoiña jalki eta mintzo.)

 

Jente hunak, etzitaiella

Memento bat deüzia,

zeren gure süjeta

Orai dua finitzera.

 

Oren kart baten barnen

Dügü sekür finitüko.

Esparantzareki zien attentione hunez

Gütüziella lagüntüko.

 

                (Retira.)

 

                Rekokillart jalki

 

Arieder, badakin

Estatü tristian nizalla,

Eta orai ene sendotzeko

Erremedirik eztella.

 

Hik hala nahi badün

Nahi ait errejistratü,

Bestella ene semiak

Bastart behar din baratü.

 

Bena meragana ni

Ezpeiniz nahi presentatü,

Grefiera behar diñagü

Lehenik elhestatü.

 

Harek nahi badeizkü

Kridak mintzatü,

Bihar berian gero

Nahi ait errejistratü.

 

                (Grefiera jalki.)

 

        Arieder

 

Egün hun, Jaun Grefiera,

Zük plazer badüzü,

Rekokillarteki ezkuntzen nizalla

Kridak behar deizkützü mintzatü.

 

        Grefiera

 

Voila qui fet, madama,

Hori unxa düzü.

Erretira zite eta

Nahi tit püblikatü.

 

        Arieder

 

Gure izenak ere,

Jauna, plazer badüzü.

Letera huntan barnen

Edirenen dütüzü.

 

                (Grefiera paseia, bestiak retira.Soné.)

 

        Grefiera

 

Ezkuntzeko promes elibat batüt

Zier püblikatzeko,

Eta bi partidak nur diren

Deitziet deklaratüko.

 

Rekokillart, Jupiterren lehen semia,

Edireiten da gainti bateti,

Eta Arieder, kunkübina pirotina,

Aldiz, beste gaintiti.

 

Ihurk ere enpexamentürik

Balin badakie horietan gaiñen,

Revelazione egin beze

Hogei ta laur orenetan barnen.

 

                (Retira.)

                (Jalki Türkak oro.)

 

        Larmirant

 

Gomendü eman neizien

Diella zerbait denbora

Ariederetan gainen

Sonein hartüren züniella.

 

Ene ustez orai

Thenoria hona da.

Adret izan zitaie

Zien egin biden gitera.

 

Gero juan gitian

Solojü zerbaiten hartzera,

Eni ja erraiten deiziet,

Flakatü zait estomaka.

 

Arieta orok batetan

Zeliaz eta lürraz

Jüratzen dügü Egia.

Huna agertzen bada Arieder,

Dolütüren zaiolla.

 

        Larmirant

 

Gitian arren, Jaunak,

Memento bat retira.

Gure profetaren exekutatzera.

Sarri ützüliren gira.

 

                Mahaiña ezar. Oro retira,

                Soné. Satanak jalki eta dantza

                Salbü mera, Grefiera, Rekokillart eta

                Arieder oro bi gaintietarik jalki Mera,

                Grefiera eta Arieder, jalki erditi.

                Hirurak jar eta Arieder minzo.

 

        Arieder

 

Jauna, Rekokillart

Eri handia düzü.

Errejistratzera gure etxera,

Othoi, jin behar düzü.

 

        Grefiera

 

Arieder, holako lanik

Nik eztiñat eginen.

Phüntü batez ere legeti

Eman deskartatüren.

 

Haur dün lekhü komüna

Ororen zerbütxüko.

Har beza harek ere phena,

Nahi bada huna jiteko.

 

        Arieder

 

Jauna, arren banuazü

Orai beria etxera,

Eta zerbait ere maneraz

Ekharriren dit huna.

 

                (Retira, Rollan eta Ojer ere bai,

                ekhar arteka eria. Hirurei kaideran ezar.)

 

        Grefiera

 

Zunbat urthe tüzü,

Orai erran behar düzü.

Gero zure lana

Fitez eginik düzü.

 

        Rekokillart

 

Jauna, arauz errejistriak

Nunbait hor dütüzü,

Eta haien verifikatzia

Zien egitekua düzü.

 

        Grefiera

 

Jauna, zure errejistrerik

Ezin edireiten dizügü,

Eta ellizakuetan ere

Segür nüzü batere eztüzü.

 

Batheiatzeko zirela ere

Oro beldür gütüzü,

Zeren zure maneretarik

Gisa hanitx badüzü.

 

                (Grefierak xerka errejistria.)

 

        Arion (*)

 

Othoitzen zütüt, jauna,

Fitetz xerka ezazü.

Eri horri mendekatü nahiz,

Huillan niz errabiatü.

 

        Grefiera

 

Jaunak, azkenekoz

Ediren dügü hunen adina,

Eta errejistrü haur edireiten da,

Diela lauretan hogei urthe egina.

 

Eta orai, Jaunak,

Trankila zitaie.

Memento baten bürüko

Izkiribatürik düzie.

 

        Mera

 

Jaunak, Haur düziela

Izkiribatürik ea deia?

Plazer badüzie orok behatü,

Emanen nahi deiziet lektüra.

 

                (1ª Jalki Mera Sikanbrius esküñetik

                eta jar. Jalki eskuiñetik Aurelien, Jilla

                Xilperik, Marzelin eta Lüpüs, eta Aurelien mintzo)

 

        Aurelien

 

Jauna, baginikizüe gük

Plainta bat egin nahirik,

Herriaz oroz girelarik

Aldiz behartürik.

 

Plazer badüzü hartü

Behatzeko attenzionia,

Nahi deizügü, arren,

Deklaratü kausa.

 

        Mera Sikanbrius

 

Mintza zitzaie, arren

Eia zer den kausa.

Jüstizia eginen düt,

Ene photerian bada.

 

        Jilla

 

Bai jauna, segürki

Zure photerian düzü,

Eta estüzü behar,

Arren, arrafüsatü.

 

        Xilperik

 

Nik ere ene aldetik

Nahi zütüt othoitü,

Eta hoien bersendimentian

Edireiten nüzü.

 

        Marzelin

 

Jauna, ni, arren,

Hasiko nüzü minzatzen,

Rekokillartez eta Ariederrez

Dela kestionne esplikatzen.

 

Badakizü haien kondüta

Dela laidogarria.

Arren, merexi lükiela

Hürrün akazatzia.

 

        Lüpüs

 

Jauna, bata bestiareki egoiteko

Hurak nun dütüzü?

Bena jente unesten artetik

Hürrün behar likezie deskanpatü.

 

        Mera

 

Jaunak, hortan gaiñen

Unxa arrazu düzie,

Bena mement huntan

Deus ezin egiten ahal zaie.

 

Orai ünitürik beitira

Khanbia ditake

Berantxiago arren

Horrez, kestiune date.

 

        Aurelien

 

Jauna, haien biziuak

Sobera zahartürik da.

Thüpa gaistotik ardu hunik elkitia

Inposible da.

 

        Jilla

 

Jauna, bataren biziua

Khanbia daite,

Zahartüz geroz deus erraillerik

Ihur ere espeitüke.

 

        Xilperik

 

Jilla, hori egia

Handia erran dük.

Bataren biziua bortxaz

Khanbiatüren dük.

 

Rekokilarten biziua

Estük sekula khanbiatüren.

Thonban berareki huna

Dik ehortziren.

 

        Marzelin

 

Jauna, nezesarri lükezü

Lehen beno lehen,

Arren, plazer badüzü,

Düzü konsentitüren.

 

Izan ditian biak

Hürrün akazatürik,

Halaz beitükegü

Herria xahatürik.

 

        Lüpüs

 

Jauna, ene abisez ere

Determina zinirozü,

Eta, lehen beno lehen,

Nahi züntüket othoitü.

 

Amurekatik gure herria

Izan dadin unestatian,

Bai eta ere halas

Bethi ereko phausian.

 

        Mera Sikanbrius

 

Jaunak, arren, orai

Determinatzen düt,

Rekokillart eta Arieder

Izan ditian hürrün akazatü.

 

Kaballotxez behar die

Berhala hürrünt erazi,

Eta gero herexa

Lastoz erra erazi.

 

                (Retira oro.)

 

                (Scène 2ª Jalki Rekokillart eta Arieder)

 

        Rekokillart

 

Arieder, entzün dit berri bat,

Berri hanix gaistobat,

Herri huntarik gure akazatzeko

Hartü diela deliberazionne bat.

 

Zer eginen dügü

Edo nurat juanen gira?

Othoi, zük ere emazü

Zure konseillia.

 

Emaztek dütüzie, izpiritiak

Hanix penetrant,

Partikularki zuria düzü

Gaistualako konstant.

 

Arren, zerbait phensa ezazü,

Burra, milla diable,

Hebentik juan

Bejar badügü ere.

 

        Arieder

 

Rekokillart, lehenago nik

Zerbait niküzüna phensatü,

Bena orai gogua hanix

Zitadazüt hostü.

 

Hunialako ala gaistualako

Etzükezün ene paria,

Partikularki ikhusten banien bazela

Plazer edo irabas pidia.

 

Hainitxetan hanix plazer

Hanix gizuni dit kausatü,

Orai kuntre jarri zistadatzü

Zureki nizalakoz eskuntü.

 

Alle, diren bezalako

Fripon eskeliak,

Hanitxetan bere plazerak

Eneki igaru dütienak.

 

Areta estitit arruinatü

Eni diharü emaitez

Ezi ni kuntentatzen nündüzün

Pintu ardu zunbaitez.

 

        Rekokillart

 

Arieder, etzitadazüt zihaur ganik

Konbersa hori hanix propi.

Nahi bada banakian

Zure kondütaren berri.

 

        Arieder

 

Bazünükia amens eni egiteko

Zerbait arraprotxü?

Nula zihaur beitzira

Unxa gobernatü.

 

Ene üstez estizügü

Zük ez nik algar tronpatü,

Hartakos arroproxürik algarri

Ezin emaiten dizügü.

 

Herritik akazatürik izateko konbersa

Beste aldetik miseria,

Horrek behar dizü kausatü

Zure eta ene disgrazia.

 

Egia düzü algar ere

Estügüla unxa maithatü,

Nik ja orai beno lehen,

Sobera gizun dit ezagütü.

 

        Rekokillart

 

Arieder, zure kondütaz

Izan nündüzün instruitü,

Bena oihüs zihaurek erraitia

Estranje zitadazü.

 

Arren, bata bestia

Estezagün desfama,

Eta iseia gitian aldiz

Herrian egoitera.

 

                Retira biak. Scène 3ª. Jalki Aurelien,

                Jilla, Xilperik, Marzelin, Lüpüs eta Sikanbrius.

                Mera jar eta Aurelien mintzo.

 

        Aurelien

 

Jauna diela zunbait denbora

Rekokillartez eta Ariederez güntüzün         /minzatü

Eta hurak orano herrian

Edireiten dütüzü.

 

Mündia oro düzü

Haietzaz mintzatzen

Bai eta heben süpportatzez

Oro estonnatzen.

 

        Jilla

 

Haiek estizie merexi

Heben süpportatzia

Hori düzü segürki

Mündü ororen sendimentia.

 

Haien üngürünetan ükheitia

Estüzü gure uhuria,

Haien akazatzeko arren

Ikhusten dit nezesitatia.

 

        Mera

 

Haien heben sofritzera

Estüt ziek beno inbeiago

Bena uste düt bertan berak ere

Diela debeiatüko.

 

Jente unestei ere badie

Zer egina bizitzeko

Eta haiek arren

Zer gainti die jaukiko.

 

Estienaz gaiñian

Adiskiderik ez besterik

Hurak juanen dira

Ihesi hebentik.

 

        Xilperik

 

Nula nahi düzü

Ihesi juan ditian

Ihuren haien mendik

Estienaz gaiñian.

 

Baster ororat düzü

Hoien fama barreiatürik

Bai eta mündü oro

Haien kondütaz instruitürik.

 

Heben üzten badira

Gogo hunez dira egonen

Hartakoz akazatzia düzü

Nezesari izanen.

 

        Marzelin

 

Haien süpportatzia

Estüzü gaiza aisita

Eta haien bistan ükheitia

Nula posible da.

 

Arren arren erok dügün

Sui eta fundatzia

Rekokillart eta Arieder

Herritik deskanpa.

 

Haien itxuskerien handiz

Odola zait muntatzen

Ene büria nihaurek ere

Ezin beitüt konprenitzen.

 

        Lüpüs

 

Ziek jaunak uste düzie

Zerbait süjet badakiziela,

Baina segür izan zitie,

Nik bezain bat estakiziela.

 

Rekokillartek bere denboran estü

Deusere borda hütxetan hartü.

Ariederek, aldiz, gizuner

Plazer baizik estü errendatü.

 

Rekokillartek hil onduan

Badüke abantailla bat handia,

Adarrez adar aisa beita

Juanen beste mündiala.

 

Zeliala unduan gero

Estakit zer berri dükian,

Hanko adardün hurak haren haidürü

Uste düt prestik diratian.

 

Ariederek badüke han hatik

Bere primantza,

Bere bür hordari heben üzteko,

Egin baitüke egin ahala.

 

        Mera Sikanbrius

 

Jaunak, dügün egürüki

Zunbait egün orano.

Agian arte huntan

Berak dira deskanpiko.

 

Eta inkas, berak

Ezpadira herritik phartitzen,

Lastoz herexa erra erazirik

Dütügü bertan akazatüren.

 

Ezi holako süjetik

Ezin da süpportatzen,

Hartakoz ere ene errana

Bertan dügü exekutatüren.

 

                Retira oro.

 

                (Scène 4ª Jalki Arieder eta Rekokillart

                askena mintzo)

 

        Rekokillart

 

Arieder, phenareki ikhusten dit

Heben estükegüla phausirik,

Eta bortxatü izanen girela

Juaitera determinatürik.

 

Estit ürhaxik egiten ahal

Nun estüdan mespretxü enzüten

Sarri haiek benaie

Besterik egitera erakharriren.

 

Oren gaistua züzün arauz

Ni huna jin ninzanian,

Eta orano gaistuago

Zureki ezagütze egin nianian.

 

Nihauren kuntreko mesperetxiak

Segürki handi ditüzü.

Bena zure kuntrekuak

Hanitxez laxago dütüzü.

 

        Arieder

 

Rekokillart, ikhusten dit

Xahü poillotü ziradiela.

Beharrik nahi bada mens

Beste arrestakuak badütüzüla.

 

Zure denboran izan zira

Zer nahi egitera ekharria,

Eta orai elhe zunbaitegatik düzia

Galtzen korajia?

 

Jentiak gure kuntre mintzago

Emazü korajia handiago,

Halaz lotxa eraziren dütügü

Balira ere debrükiz oro.

 

Allo, arren, Rekokillart, emazü

Bi üngürü zure bihotzari,

Eta phenxa venjatzia

Herriko jente orori.

 

Ikhusten badie haiek

Gü lotxatü girela,

Aisa eginen dizie

Guri plazer diena.

 

        Rekokillart

 

Arieder, zure korajia

Hun dit edireiten

Bena, amens zunbait elhe erraile berri

Zünükia ediren ükhen?

 

Zerbait mesfidantxa orai

Deitadazüt har erasten,

Nahibada eta zure kondüta

Net arraro esten.

 

Balinbada halakorik,

Estizü hanix balia,

Eni adar egitera

Zuregana jiten bada.

 

        Arieder

 

Zük eni eraiteko enegana jiliak

Estiela hanix balio.

Uste dit zük bezainbeste phürü

Mündü orok dian balio.

 

Bena eskitian aharra,

Eta bai izan adiskide.

Agian gero mündiak ere

Zerbait errespeitü gure badükie.

 

                (Retira biak. Jalki Aurelien, Jilla, Xilperik,

                Marzelin, Lüpüs eta Mera Sikanbrius.)

 

        Mera Sikanbrius

 

Jaunak, uste düt orai

Rekokillart eta Arieder lotxatü diren,

Eta herria bertan

Kitatüren dien.

 

        Aurelien

 

Jauna, estüzü sobera sarri

Gaiza hori hala den,

Debrietarat juanen badira ere

Hebentik kanpo phürü diren.

 

        Jilla

 

Aurelien, arrazu dük

Hola mintzatzeko,

Halakuetan debriak badik

Eskunia franko.

 

        Xilperik

 

Rekokillart eta Ariederrez

Behar badü herriak gabetü,

Behar dügü haiekin

Solaz eta sürlürio.

 

        Marzelin

 

Jaunak, bozkarioz

Has neinte khantazen,

Eta hurak phartitürik ikhusiz geroz,

Eniz berhala ixiltüren.

 

        Lüpüs

 

Haien phartitzeko egünian

Banket bat dügü eginen,

Nik ja milla libera

Gogotik düt emanen.

 

        Mera Sikanbrius

 

Jaunak, gitian, arren, juan

Berhala ostatü batetara,

Eta banket handi bat

Berhala kommanda.

 

                Berhala kommanda (Retira oro.)

                (Scène 6.º Jalki Rekokillart eta Arieder)

 

        Rekokillart

 

Arieder, enzün dit herri huntan

Direla oro allagrantzian,

Bai eta besta handi egitera

Direla abiuan.

 

Zük eta nik ustez

Herria dügün kitatzen,

Eta harren heben egiteko

Zer debrü dügü phensatüren.

 

        Arieder

 

Intercus canis ore vert,

Latiz dira hitz hoiek oro,

Üskaraz erran nahi dit,

Horaren kaka dela haien ororentako.

 

Eta haien konplotaren

Orai destrunpatzeko,

Badizügü moien bat

Hebentik ezkutatzeko.

 

Eta haier erakasteko,

Haietzaz girela trüfatüko,

Gitian sar barna

Plazer baten hartzeko.

 

        Rekokillart

 

Alla, izpiritü brillanta,

Ene Arieder maitia,

Orai ikhusten dit

Zure mereximentia.

 

                (Besarkatziareki)

 

Graziuski besarkabat,

Arieder, deizüt galthatzen,

Eta beste lanen egitera

Orai gütüzü retiratüren.

 

Bertsio honen iturria: Patri Urkizu, Zuberoako irri-teatroa. 1998.

 

aurrekoa hurrengoa