www.armiarma.eus
idazleak eta idazlanak Herri literatura TESTUAK Corpus arakatzailea Klasikoen Gordailuari buruz



Herri literatura - astolasterrak

 

aurrekoa hurrengoa

MALKÜ ETA MALKÜLINA

 

(Arue, 1807, 15-II. Bordeleko Herri Liburutegia, MS 1695, 21.)

 

La maniere darriber auo Triate (sic.)

 

        1eme compagnie

Enseñe

Don Feliz

Rixilde

Bifroi

Ferdinand

 

        2eme compagnie

Arieder

Arihün

Benüs

Polina

Majiziene

Malkülina

Malkü

 

        3eme compagnie

Liki

Khoxo

Barbera

Belot

 

        4eme compagnie

Bründemor

Satan

 

        5eme compagnie

Grefierra

Münstro

Abokatia

Konxelliera

Presidenta.

 

        * Beste zerrenda (f. 135)

1. Malkü

2. Malkülina

3. Polina

4. Arieder

5. Albino

6. Bründemor

7. Satan

8. Grefierra

9. Bifroi

10. Don Feliz

11. Rixilde

12. Barbera

13. Khoxo

14. Belot.

 

 

PREMIER PROLOGUE

 

Jinkuak egün hun deiziela

ene entzüle maitiak,

hünki jin ziriela

xipiak eta haundiak.

 

Satifamenthü haundi bat

egün badüt bihotzian

zeren güre ikhüstera

oro jin ziradian.

 

Galtho egiten deiziet

istant baten atenzionia

eta esplikatüren deiziet

süjetaren senxia.

 

                Marche

 

Mispeit Monxaretako montaganian

ermithain bat bazen

eta haren izena

Jean Gerein deitzen zen.

 

Exatoki ari zen bethi

penitenzia egiten

bena izpiritü gaistuz

tentarik izan zen.       

 

Andere seintha Graziari han

komentü batzian bastitü

eta andere Rixilde han

solitüdan baratü.

 

                Erdian

 

Permeti ezadazie jenthe hünak

amiñi bat phausa nadin

eta ene plazan jaun haur

orai mintzatzen has dadin.

 

Hünek ere badaki

zerbeit erraiteko,

jaun anderiak etzirie

segürk(i) debeiatüko.

 

                Bestiak

 

Jaun hünek eztü nahi

bere büria fatigatü

zeren auher laket beita

orai nahi düt phausatü.

 

Bena nik nai deiziet

istoria kontinatü

orano jaun haur ezpeita

erdiaz ere minzatü.

 

                Phaseia

 

Jenthe hünak, ikhüsi düzie

esplikatzen süjet bat,

bena orano badügü beste

manifektüra eder bat.

 

Permeti ezadazie, arren,

bi hitzez esplikatzia

egün jokhatüko dügün

phezaren beste phartia.

 

Iragüan Hauster goizian

ezarri ükhen ginian,

ogen haundirik gabe

Phanzart presüntegian.

 

Geroz erreport hanitx

izan da haren kuntre,

eta krima suerte oroz

aküsatzen dizie.

 

Gormant dela lehenik

eta gero pütaner,

hanitx afrüntegile

neskatila gaster.

 

                Jaux zola zalara

 

Egün ikhüssiren düzie

jaun hüra kondenatzen,

eta zenbat krima suertez

aküsatia izan zen.

 

Aküsatzen die Jaun hüra,

hürez horditürik

eta borda hüxetarik

ahariak ebaxirik,

 

Neskatilak izorratürik

fraiden komentian,

eta presünera libratürik

herri hüntako (Arue) gastelian.

 

Mendi horietako dühüriak

oro ebaxi dütü,

güre elizetako graneraak ere

oro bihiz gabetü.

 

Plaza hüntan sarthü da

kontregiltzak eginik,

eta merkhatia ereman,

biskarrian hartürik.

 

Ikhussiren düzie,

ene popülü maitia,

zenbat gosta izan zen

Phanzarten atzemaitia.

 

Lan izigarririk

izanen da jüstizian,

Jenthe hünak egin,

Jaun haren kondenatzian.

 

Ikhüssiren düzie egün

beste espedienzia bat ere,

hartaz ere enauke

bi hitz erran gabe.

 

Ezagütüren düzie

mithil gastek beno

maitiago dütiela neskatilak

alhargünek orano.

 

Gastiak behin beno lehen,

zaharra ezkuntzen berritan.

Ezta possible egon giten,

orai ixilik gisa hüntan.

 

Ikhüsiren düzie Malkü

bere neskatüeki,

zenbat tratü egin zien

jaun harek haieki

 

Bai eta bergisan

Polina haren ama,

semiaren ezkuntzetan

hüra oposatüren da.

 

Albina, Arihün, Arieder

emazte gei zütien

düda gabe bazizün

münizione ororen.

 

Arihünek eta Ariederrek die

eginen batailla haundirik,

bilhüetarik lothürik

Malkü gaizüaren gañetik.

 

Arieder barberian

bere plagen sendotzen

ikhüsiren düzie,

tristerik minzatzen.

 

Barber hüra date

izigarri sabanta,

trünpatürik emanen dü

xilo handiti ajüta.

 

Jente hünak, eztütüt

esplikatzen ahal oro,

zeren behar beinüke

hanitx denbora haboro.

 

Ikhüsiren düzie Malkülina

dolore haunditan,

duelian eraunxirik

bürüzagiarekilan.

 

Gero eritarzünez

hanitx atakirik,

sabelaren barnian

hexürrak eginik.

 

Ikhüsiren düzie

gaitzetik libratürik,

bena harekati

eztate dolütürik.

 

Gizün alhargün batez

hanitx agrada date?

Bena harek khasürik

eztiro egiten batere.

 

Ikhüsiren düzie

nüla izan zen jokhatü,

bai eta zer gisaz zien

gizün hüra gorteiatü.

 

Bere esortak oro

nahiz egin zütian,

erresaz bestiak oro

galdü ükhen zütian.

 

Gero emazte batek

beste bat zeon xerkhatü,

eta haren ondoti zen

mementian abiatü.

 

Ikhüsiren düzie

ordian etxe ikhüstia,

eta hartarik landa

gero errejistratzia.

 

Beste hanitx artikülü

bere segidetan,

bena eniz sartzen ahal

xehetarzünetan

 

        Erdian

 

Jenthe hünak, pharka

izan baniz lüzeki.

Banüa lagünen xerkha

zien premisianiareki.

 

                (Fin de la prologue 89 vers.)

 

                Figure 1. Polina.

 

        Polina

 

Jenthe hünak, banüa

bidaie bat Maulera.

Neskatuareki üzten düt

ene seme jauna.

 

Areta enüzü trankil,

algarreki üzteko,

zeren ene semia pallart

beita ezinago.

 

Nahi likezü naski

neskatuareki ezkontü,

bena ni bizi balinbaniz

behar dizü kitatü.

 

Arramarki dit semia

khorte egiten neskatüari,

ezpeilero harek ützi

ahünza mothüareki.

 

Bena begiratüren dütüt

alkharreki egoiteti,

jauzeraziren derot

neskatua etxeti.

 

Ah, neskatila arraka,

debrü zankharte berüak,

ezteitzie freskatüren

balinba ene semiak.

 

Emaztiaren mina hori

ahazen ziozü bertan,

josirik denaz geroz

neskatila horietan.

 

Bere lanaren segida

güzia oro galdürik,

khorte egitia beizik

eztü phenxatzen besterik.

 

Jenthe hünak, othoi,

ikhüsten badütüzie

nüla ajitzen diren,

erran ezadazie.

 

                Sonez. Retira.

                Bründemor. Satan.

                Alhargüna eta neskatüa jelki.

                Figure 2. Albina eta Marko.

 

        Marko

 

Albina, erradazü

etzireia gonbertitzen?

Eztakizü segürki

zenbat düdan sofritzen.

 

Züre ikhüstiak berak

begien aitzinian

egiten ditadazü

mobimentü zankhartian.

 

Uste nizün banakiela

amodiüaren berri,

bena eztit nik ükhen

seküla hain borthizki.

 

Ezkontürik izan nüzü

dakizün bezala

..................................

..................................

 

        Marko

 

Zer phenxatzen düzü

erradazü, Albina.

Arrazü hori bihotzeti

eztüzü erran balinba.

 

Uste düzia badakidala

bi figüraren egiten,

gogüan düdan gaizaren

beste gisa bat erraiten?

 

Hartako naizia arren

orai zük etxekiten.

Ah, ene xarmangarria!

Enaizü ezagützen.

 

Üste düzü eztüdala

kunplitürik adina

amaren gati egiteko

nihaurek nahi düdana?

 

Balinbanitz ere

herriko püxantena

eta behar banezazü ere

soñeko mantharra,

 

eztezazüla phenxa

khanbia laitiala

bihotzian sarthürik

düdan amoriua.

 

Nik ezpalinbazüt

ene besüen artian,

edireiten nüzü segürki

dolügarri ni mündian.

 

Zerk üste düzü, Albina,

naiala estonatzen?

Bertanago zeren eni

etzeitan behatzen?

 

Hanbat zirade basa

enetako bethi.

Areta nitan konfida har

ordü zünüke ingoiti.

 

Enkas eta zütan

malürrik hel baledi,

badakizü eztatiala

okherrik ene aldeti.

 

Hainbeste denbora hüntan

arterik ezin ükhenez,

güztian elhe egiteko

egon gütüzü hain nekez,

 

eta orai harzara

artia ükhen dügüneko,

zük badüzü hainbeste

petresta emaiteko.

 

Güre ama Mauleti

ingoiti hüna zeiküzü,

ene xarmagarria arren

othoi, soleia nezazü.

 

        Albina

 

Marko, enezazüla

zentzüti jauzerazi.

Aski pena eta erregret

nik badit bihotzeti.

 

Zük bezainbat, ene üstez,

sofritzen dit nik ere,

bena zük eztüzü

hirriskatzen deus ere.

 

Tripa betherik

bara banindadi,

eta ezpanündüzü

gero zük hartü nahi,

 

ordian lükezü ene

malerüs errendatzia.

Arren, hobe dit orai

nahirik egoitia.

 

        Marko

 

Horren düda handirik

othien zerk emaiten deizü?

Gaur espüsa zinzaket

ahal balin banü.

 

Bena, ene amoriuaz

segür izaiteko,

eman nahi deizüt

aski seinhale hartako.

 

Emazte zenaren pendentak

züre beharrietan

ezarten deitzüt, eztezazün

gero düdarik ükhan.

 

Eta haren arropetarik ere,

zerbait haita ezazü.

Eztüdala maleziarik

phenxa ahal dirozü.

 

Eta mentian

güazen khanberala,

güre ama Mauleti

ingoiti hüna beita.

 

                Donez, retira. Besoz beso.

                fig. 3

 

        Satan

 

Bründemor, güre fraide,

izan dük konbertitü,

zeren eta penitenzia

garratzik egin beitü,

 

eta Rixilde ere,

bizirik kunxerbatü,

Santa Grazia malerüs harek

hori khausatü beitü.

 

Güre efort güziak

oro auher dütük,

balinba beste zenbeit

orano izanen dük.

 

        Bründemor

 

Sira, üste nikezü

hantxe khanbera hartan

partida zenbeiten egiten,

ari diren sisetian.

 

                Sendi

 

Sira, ürrineti nik

hüak zer ari diren,

ezagützen dütüt nik eta

ziek badakizia nür diren.

 

        Satanek (Sendi)

 

Arrazü dük, Brandemor

ürrina seindi diat,

eta hüak nür diren

ere bazakiat.

 

Albina eta Marko

ari ahal dütük sisetian,

zeren eta egün

ama ezpeitik etxian.

 

Bena ünxa egiten die

beren tresnen ibiltzia,

zeren erdoiltzera üztia

ezpeita zühürtzia.

 

        Bründemor

 

Sira, arrazü düzü

hün dizie ibiltia.

Markok bildürik zizün

orai apetitia,

 

eta bestiak ere,

düdarik batere gabe,

zeren haren ükheitia

ezpeita hanbat aise.

 

Sira, güazen gü ere

hantxeko haietala,

orai heben berian

dantza bat eman eta.

 

                Sonez. Retira.

                Albina eta Marko jelki.

                Fig. 4. Albina, Marko.

 

        Marko

 

Albina, behar dizügü

lana abanzatü.

Ingoiti güre ama

etxerat horra zeiküzü.

 

Ene püxüña orai

trenpü hünian düzü,

zola haur hüra bezala

trankatzen dizü.

 

        Albina

 

Adesako pünxian harek

josi behar balü,

oren bat eta erdi hüntan

aizina har lirozü.

 

        Marko

Albina, arrazü düzü,

batere eztüt seindi

adesako mobimentürik,

orai khorpützeti.

 

                Sonez. Potina jelki,

                phaseia eta retira.

 

        Albina

 

Aiei, aiei, Marko!

Züre amak, zer othe dü?

Güri deus erran gabe

retiratü düzü.

 

Behar dit bai jüan

lanen egitera,

zerbeit egiteko ütziz

segür nüzü khexü dela.

 

                Albina retira.

                Polina jeiki.

                Fig. 5.

 

        Polina

 

Erran ezadak, Marko.

Badakika zer ari hizan?

Zer tratü egin ditak

neskatila horrekilan?

 

Hire zentzüti arauez

jauzten ari hiz presentian,

etxekiten dianianian

maneria hori etxian.

 

Pendent hüak, zeren trükü

eman ditzok neskatüari?

Aferen xüxentzeko,

ekar ezak errieri.

 

Zer partitü hünari

hitzaitan jarreikiten,

balinba ezteitüzie

erri haundirik eginen.

 

Ekhia sarthü gabe,

kanpua hartüren dik,

beharrietan dütien

pendentak heben ützirik.

 

        Marko

 

Ama, zer zütü arren

hüla koleratzen?

Enüzü ni orano

zük ünxa ezagützen.

 

Üste düzia, arren, nik

güretako hün eztenik

ekharriren düdala

etxe hüntarat ihüntik?

 

Nik erranagati

zenbeit elhe flako,

bazakit, bai, arrestan

zer den hün enetako.

 

        Polina

 

Bai, bai, hik badakik

hire plazeren phasatzen

den gütizia hüxartia

dienian atzemaiten.

 

Ahalke behar hüke

hire itzal haundiaz,

ez ardürago ez orhitzeko

emazte hil zeianaz.

 

Haren arropez hizanian

ari besten feiratzen,

zentzia etzeik arauez

seküla arranjatüren.

 

                Albina jalki laniala.

 

        Polina

 

Mementian harrezadan

etxe hüntarik kanpua,

hizan bezalako fripu,

pendarda gaistua.

 

Exenplü hünik emaiten dün

neskatila lagüner,

ari beihiz eragiten

fin gaistua gizüner.

 

        Albina

 

Ezakit solamente

zerzaz naizün aküsatzen.

dakidalarik deus ogenik

ihüri eztit egiten.

 

Ari nüzü lanian

ni ene ahalian,

aski dizie exenplü

hartzia horren gañian.

 

        Polina

 

Ale, seserata hi,

nahi hükia ezabatü?

Üste düna ene bista

arras düdala galdü,

 

eta eztüdala nik

phenxatzen deusere?

Arauez, bazakinat

ikhüsiak bedere.

 

Bena, erraiten deiñat

kanpua har dezanan,

begien bistan haboro

ikhüs ehezadan.

 

        Marko

 

Zer balio din, ama,

horren kanpuan ezartzia,

eta beste baten

gero xerkhatzia?

 

Beste baten ara hartzia

aisago dükezia?

Egün eztüzü aise

jenthiaren ezagützia.

 

Khanbiatzen aritziak

güti balio likezü,

zeren eta haur orai

ezagützen beitügü.

 

        Polina

 

Eta preseski ere

ezagützen dügülakotz,

jauziak eginen ditik

mementian hartakotz.

 

        Albina

 

Ogenik egin badüt

parka ezadazie,

eta orano etxen

etxeki nezazie.

 

Khanbiuak zientako

deus eztü balio ükhenen,

eta mündiak ere

ezkitüzü entzünen.

 

        Polina

 

Hitzaz eta bestezaz

ünxa trüfatzen nün,

eta hik mementian

kanpua hartü behar dün.

 

                Albina retira nigarrez.

 

        Marko

 

Arren, ezarten deitazü neska

ogenik gabe kanpuan,

ohart etxekiren deizüt nik

daigün bi ostiralian.

 

        Polina

 

Etxekezak nahi badük

üdüri bazeik hobe,

khexatzen bahiz ere,

eztiat axolik batere.

 

Ni orobat biziko nük

eztiala düdarik,

eta nahi ezpahiz eneki

heure gisa egik.

 

        Marko

 

Aski düzü erranik

nik eginen dit eniaz,

eta etzizela zü mela

ene ezkuntziaz.

 

                Retira khexü.

                Ama ere gero. Sonez.

                Albina paketarek jelki eta minza.

                Fig. 6.

 

        Albina

 

Maradiakatü dela

orena eta mementua,

behar badüt kitatü

Marko gizagaizüa!

 

Harek erakuxi deit

eni hanbat amorio,

eta behar düta erran

sekülakotz adio?

 

Ezteia hori, arren,

zorthe ezinago tristia

behar düdala kitatü

Marko ene maitia?

 

Adio, ene plazerak

eta kuntentamenthiak,

hainbeste phenxa dezan

emazte gaisto hark.

 

                Sonez. Retira.

 

Nürat jüanen dira ene (...)

edo zer bide hartüren düt?

Marko ene adiskidia.

beraz, kitatü behar düt.

 

Banüa, jenthe hünak,

orai errephausatzera,

bestela ene xangrinak

ekhar nindiro hiltzera.

 

                Sonez. Retira.

                Marko jelki. Sonez.

                Fig. 7

 

        Marko

 

Jenthe hünak, haur zer da?

Eztüta pazenziatüren,

zeren düt hainbeste amodio

emazte debrü horien.

 

Zer xarma die, arren,

horiek enetako bethi?

Eztüta pairatüren

zenbeit egün bateki.

 

Bata maite düt eta

bestia maitiago.

Üdüri zeit behar tüdala

herriko emaztiak oro.

 

Jenthe hünak, badakizie

orok alhargün nizala,

zenbeit denbora hüntan

tristeki bizi nizala.

 

Iragan bi urthian

ene emaztia hilik,

jüja ezazie, jenthe hünak,

badüdanez penarik.

 

Behin kostümatüz geroz

emaztiareki etzaten,

eztüzü hanitx aisa

gero gabe egoiten.

 

Xarma, mila debria,

sarthü zeit khorpizian,

ezpeinite gabe egon

balinbada etxian.

 

Eta presentian han ere,

gabe niz edireiten,

ezpeitüt sobera güstian

denbora eremaiten.

 

Bena baten xerkhatzen

abiatü behar niz,

gero harekila

trankil izanen beiniz.

 

                Phaseia. Arihün jelki.

                Marko, Arihün.

                Fig. 8.

 

        Marko

 

Nürat ari zira,

andere Arihün,

bide bazter horietan

ageri zena zenbeit egün,

 

ala lanak egiteti

etxerat horra zira?

Nik ere lan banikezü,

jin nahi bazina.

 

        Arihün

 

Orobat jinen nüzü

mila plazereki.

Nülaz eniz ariko

ni lanian züreki?

 

Ilkhiko baniz ere,

bestia egin den bezala,

khexa erazi ondüan

züre ama zaharra.

 

        Marko

 

Eztüzüla anziarik

ene amarentako.

Neskatüez eztüzü

haboro oküpatüko.

 

Nik eniaz egiten dit

eta beriaz harek ere.

Eztizügü harentako

axolarik batere.

 

Eta orai behar dizügü

hebenti retiratü,

eta kondizione horiez

minzatüren gütüzü.

 

                Sonez. Biak retira.

                Bründemor bera jelki.

                Fig. 9.

 

        Bründemor

 

Jenthe hünak, badakizieia

ene bürüzagiaren berri?

Lephüa eta biskarra hausteko

debrü figüra hari.

 

Hainbeste denbora hüntan

hi haren zerbütxia,

bost liberako bat ere

ezpeitüt behar ordian.

 

Hainbeste lan eginik

iragüan aspaldian,

hobeki egin nükian

auher egonik etxian.

 

Bena nahi niz abiatü

orai haren xerkhatzen

eta laurdengatüren de (...)

ezpalinbanai phakatzen.

 

                Sonez. Retira.

                Arihün eta Marko jelki.

                Fig. 10. Arihün, Marko.

 

        Marko

 

Arihün, badüt gaiza bat

züri erraiteko,

eta heltü bada zük

enaizü sinhexiko.

 

        Arihün

 

Nülaz eztüt sinhexiko,

Marko, nik züre errana?

Zer profeitü düzü, zük ere,

gezürra balinbada?

 

Zük eni gezür bat

sinhex erazirik ere,

etziniro ez egin

balentriarik batere.

 

Erradazü, arren, bertan,

zer düzün phenxamenthian.

Aski sinheste hartzen dit

nik züre erranetan.

 

        Marko

 

Arihün, erradazü

eia maite naizünez,

ene phenxamenthian

trünpatzen nizanez.

 

Seküla presünarik

eztit, eztit ükhen mündian

zü zütüdan bezain barna

sarthürik bihotzian.

 

Lanian ari nintezü

bi begiak zerratürik,

zeren züri soz aritzen

beiniz kostümatürik.

 

Ez lanian, ez janian,

eztit oküpazionerik,

hain egia züri so

egitiaz besterik.

 

Zü ezpalinbazütüt

begien aitzinian,

hasperen beizik eztüzü

ene bihotzian.

 

Posible balin baliz,

Arihün, nahi nikezü

ene denbora arrasta

zürekila phasatü.

 

Erradazü, arren, othoi,

komenitzen zeizünez,

bestela nik behar dit

züti aihartü xangrinez.

 

        Arihün

 

Konfida ahal banendi

züre erranetan,

plazer haundiagorik

enikezü mündü hüntan.

 

Bena gizünek badüzie

habitüda erraiteko

gogüan eztüzienaren

güre ilüsitzeko.

 

Nik banaki züre

bihotzaren berri,

elükezü faltarik

segürki ene aldeti.

 

Bena erraiten dizie,

jenthek, elhe frango

emaztegeiak badütüzüla

hamar beno haboro.

 

Azken neskatila ere,

hartakotz zela elkhi,

sarthü zelakotz sobera

amoriotan züreki.

 

Emazte zenaren pendentak ere

hari eman züntian,

düda haundirik gabe

ordian maite zünian.

 

Hüra zela khasü zinen ere

samürtü amareki.

Nüla nahi düzü, arren,

fida nadin züri?

 

        Marko

 

Ah, Arihün maitia,

horren xipi zireia?

Eztakizia gizünari

khanbiatzen dela ideia?

 

Nik ordian hüra

maite ükhenagati,

zü etzinzaket kita

mündüko hünegati.

 

Eztit zü bezain barna

hüra ükhen bihotzian

Hain egia, nüla hil behar b(...)

orai hebetxe berian.

 

        Arihün

 

Gizünak, hala khanbiakor

balinbadü ideia,

phenxatzen düt hori

dela ene bespera.

 

Harez bezain ünxa nizaz

desgüstatüren zira zü,

zeren orano beste bat

maithatüren beitüzü.

 

        Marko

 

Hain egia erraten deizüt,

nüla ikhüsten benaizü.

Ene amoriua sobera

finkatürik düzü.

 

Arihün, eztükezü

seküla mankarik nitan,

fidatzen ahal zira eni

zer nahi okasionetan.

 

        Arihün

 

Eztüzüla erregretik

aski familier gütüzü,

nahi bada malürrik

orano etzeikü heltü.

 

Bena, haregati

hanitx loxa nüzü,

amorio berri batek

engana zitzan zü.

 

        Marko

 

Arihün, ingoiti

aski badizüt erranik,

ahal banü jüra nirozü

zankhüak bürian ezarririk.

 

Behar dügü retiratü

denboraren phasatzera,

eta zük gose denari

emozü asetzera.

 

                Sonez. Retira.

                Arieder jelki bera.

                Fig. 11

 

        Arieder

 

Jenthe hünak, badakizieia

ziek Markoren berririk?

Harek othe lükenez

langile baten beharrik?

 

Biskandi jüaitia

ükhen dit deliberatü,

eta Marko ganat jüan ninte

harek beharrik balü.

 

Zeren eta hüra

alhargüna beita,

zerbeit tratü egin niro

hareki heltü bada.

 

Nik ere orai gizün bat

ahal banü gorteiatü,

seküla egitekotz

orai ordü nikezü.

 

Etzaitan gero jiten

nahi bezalakorik,

nihaurek hasarda bat

hobe dit eginik.

 

Heltü bada, Marko

nitzaz kuntenta letake.

Halaxe agi baladi,

ene abantalla lizate.

 

Bena, ez enetako,

eztate fortünarik,

orai artino ere,

enüzü kostümatürik.

 

Banüa, jenthe hünak,

esperantza haundi gabe,

bena nahi nüzü

iseiatü bedere.

 

                Phaseia. Marko jelki.

                Sone. Fig. 12.

                Arieder, Marko.

 

        Arieder

 

Jinkuak deizüla egün hün,

Marko, plazer badüzü,

nülaxe ekharten ziren

erran ezadazü.

 

        Marko

 

Ünxa nüzü, Arieder,

züre zerbütxüko.

Zü eri bai gisala

dispost ezinago.

 

Etzintüdan ikhüsi

aspaldi haundian,

areta berriki orono,

ükhen zütüt memoriuan.

 

Inplegü hanitx badizügü

eta lan güti egiten,

neskato baten biharrian

nündükezü edireiten.

 

Gero orhitü zitadazü

jinen othe zinenez zü,

phenxamenthü hori berri

iraganik nüzü.

 

        Arieder

 

Marko, gogo hünez

jinen nüzü züre ganat,

nahiz enizan kapable

zük behar bezanbat.

 

Bena, ene ahal eztit

behin ere gorderen,

hortaz erreporxürik

eztitadazü eginen.

 

        Marko

 

Arieder, segürki zütan

nik badit esperantza.

Barnen minza gitien,

hox, gitien retira.

 

                Sonez. Retira.

                Arihün jelki. Sonez.

                Fig. 13.

 

        Arihün

 

Zer behar düt nik egin

edo zer behar düt phenxatü,

güre Markok beste neskatilak

ükhen beitü xerkhatü?

 

Malerüski harek

hüra maithatzen badü,

ene fortünak aphür

balia ükhenen dü.

 

Debrüsa gaisto hüra

zerk erakharri dü hüna?

Agertü gabe haux bala (...)

lephüa eta biskarra!

 

Ah, ene bihotza,

eta zertan hizate hi,

Marko neskatila hareki

amoriotan sar baledi?

 

Haren menajü güzia

nik egiten beitüt,

gaizen gustian egitera

iseiatü behar düt.

 

Bestiari aldiz ez ützi

eskurik sartzera batere.

Bugresa, begiratüren ait

hortarik bedere.

 

                Sonez. Retira.

                Arieder. Marko jelki.

                Fig. 14. Arieder, Marko.

 

        Marko.

 

Arieder, badüzia

zük deus erremediorik

ene pena doloren

solajatzeko gai denik?

 

Bestela ene biziaz

nik behar dit exitü,

ene gaitzaren erremediorik

zük beizi ihürk ezpeitü.

 

Othoi, behar naizü

entzün konpasionez,

bihotza hünkirik dit

pena eta dolorez.

 

Züre entrada ederrak

ezari deit bürian,

ordü düdala ükhen

emazte bat saihexian.

 

Ene alhargüntziak orai,

badizü denbora hanitz,

eta gerozti hünat

bethi saje izan niz.

 

Eztit segürki enplegi

auherretan elherik,

ez gaiaz, ez egünaz

ihürat egin ürhaxik.

 

Eta orai, bati

nahi nikezü adrezatü,

eta ene denbora

harekila phasatü.

 

Zük harrerazi ditazü

hainbeste phenxamenthü,

eta ene proposamenthia

plazer düzia atzetatü?

 

        Arieder

 

Marko, nik merexi beno

hobeki minzo zirade,

nihaurek erranen neizün

izan banitz kapable.

 

Bena malerüski

inkapable nüzü,

nik deusere erran gabe

zihaurek ikhüsten düzü.

 

Plazer nikezü izan

zü ziren beno haboro,

gero atzetatzeko

züre galthüa oro.

 

        Marko

 

Seküla enüzü nahi

mündüko hünez gidatü,

bena ene gogüa

nahi dit satifatü.

 

Zük ezpalinbanaizü

presentian atzetatzen,

ni seküla ezkontürik

eztizie ihürk entzünen.

 

        Arieder

 

Ene menxian ezkuntzeko

egon behar bazünü (...)

sekülako erregreta

bihotzian banikezü.

 

Ez, ez, nik etzütüt

nahi errefüsatü,

axülütoki eneki

ezkontü nahi badüzü.

 

Acuntraire zütüt

hanitx erremestiatzen,

beste ororen arteti

naizülakotz preferatzen.

 

Enakike zer egin

züre phakatzeko,

zeren düzün enetako

hainbeste amorio.

 

Bena beste neskatilak ha(...)

ezpadü hartzen penarik,

nahi nikezü jan ditzazün

gaizak nihaurek prestatürik.

 

        Marko

 

Arieder, ene desira ere

segürki hala lükezü,

ene menajia heben harat

arren, zük egin ezazü.

 

Orai, güazen barnialat

mementian hebenti,

jenthe horiek ezkitzen

amenx aprezebi.

 

                Sonez. Biak retira.

                Arihün jelki, bera

                Fig. 15.

 

        Arihün

 

Jenthe hünak, ni nun niz

edo zertan othe niz?

Marko Ariederreki

amoriotan da berriz.

 

Eni hanbat amorio

erakuxi ondüan,

nüla khanbiatü zeitan

beste debrüsa jin denian?

 

Leheneko abantallak

oro dütüt galdü,

etxeko menajia ere orai

harek egiten dü.

 

Ene büriaz beste

egin niro presentian,

hain gogo hünez sar ninte

naza baten barnian.

 

Bena, ez orano,

eztit fin gaisto eginen,

lehenik düt nünbeit

aztaparra phausatüren.

 

Gero hilen baniz ere

nahi nüzü mendekatü.

Ariederreki behar dit

orano elhestatü.

 

Ikhüsiren naizie lothürik

ni haren bilhüetarik,

nüla laharra lotzen beita

ardiaren ilhetarik.

 

                Malkülina eta Liki

                jelki eta sar.

                Malkü, Liki.

 

        Liki

 

Malkülina, ene maitia,

domestiko fidela,

züri badit aspaldian

gaiza bat erran nahia.

 

Bena behar düzü, othoi,

atenzionez behatü,

zer nahi deizüdan züri

egün proposatü.

 

Malkülina, aspaldian

güre etxen zira zü,

ene imüra ingoiti

ezagützen düzü.

 

Badakizü enizala

minzazale gezürrez,

eta orai, erradazü

sinhexiren naizünez.

 

        Malkülina

 

Orai artio ere nik

sinhexi ahal zütüt,

eta sinhexiren zütüdala

segürtatzen zütüt.

 

Othoi mementian,

zer plazer düzün errazü,

eta gero mementian,

züre neskato nükezü.

 

        Liki

 

Züre edertasünak

ükhen nizü xarmatü,

eta züre karaterak

ene amoriua doblatü.

 

Nün ezpeitzeit üdüri

besterik seküla,

ene bihotzak haboro

maitha lirüela.

 

Malkülina maitia,

enezazüla errefüsa,

ükhen dezadan bizitzeko

zerbeit erresürsa.

 

Bestela eztikezüt

erresürsarik mendian,

zü ezpalinbazütüt

bi besüen artian.

 

        Malkülina

 

Züre arrazüak sobera

jenerüs dütüzü,

azeta ahal baintza

kunten nündükezü.

 

Kuntrariorik erraitera

enüzü ausartatzen,

bena züre bihotzak mihiareki

eztereizü erraiten.

 

Aparentzia balikezü

jauna, züretako,

hüla minzo zirela

ene trünpatzeko.

 

Badakizü eztüdala

hüntarzünik aski,

eta ezkuntzak egiten tüzü

haren amorekati.

 

Segürki bihotzeti

maite züntüzket zü,

bena malerüski

inkapable nüzü.

 

        Liki

 

Zük badüzü hüna franko,

eztüzüla erregretik,

ezpazünü ere

züre büria beizik.

 

Nik zü behar zütüt

zer nahi beita jinen den,

güre etxerik etzira

seküla elkhiren.

 

Behar dükezü heben

bürüzagisa sarthü,

eta züre oraiko plaza

beste batek hartüren dü,

 

eta jinen nitzaizü

sarri züre ohera,

zürekila besarka,

gaiaren phasatzera.

 

        Malkülina

 

Nik ünxa plazer dit

egoitia züreki,

bena gaistua zira

ezinago segürki.

 

Etzira egon nahi

ükhürü behin ere,

eta eztit bihotza

nik trankil batere.

 

Adin süspetian nüzü,

dakizün bezala,

eta malürriz heltzeti

Jinkuak begira nezala.

 

        Liki

 

Erretira gitien, othoi,

amiñi bat khanberala,

eta gero hünat

jinen gütüzü berhala.

 

                Sonez. Retira.

                Bründemor. Satan jelki.

                Fig. 16.

 

        Satan

 

Holaxe, jaun anderiak,

emazie askarki,

eta popüla mündia

ahal bezain abondanki.

 

Bründemor, sendi dütügün

jenthe egile hüak hik,

nülaxe ari diren

ohen gañen etzanik.

 

        Bründemor

 

Ützi itzazü, sira.

Traballa bite askarki,

agian ezarriren dizie (Arhuen)

hirüna liberaz peti.

 

Hortzeko saldo hori ere,

oro birazka jarririk,

sarri ikhüsiren tüzü

erdiak lürrian etzanik.

 

Beste erdiak oheti

ezpeitükie jeikitzerik,

ez eta kota iphürdien

batere xahatzerik,

 

eta bihar goizian,

berdin phünzela tüzketzü,

oheti jeiki ondüan

galdegiten badütüzü.

 

        Satan

 

Arrazün dük, Bründemor,

ükhatzen die azkarki,

nun eta eztiradien

ahoradino ernari.

 

Ordian ere eztikeie

eraunxi behin beizik,

eta bera lo delarik

gizatzar batek sarthürik.

 

Bestek beste gisa bat,

aldiz erraiten die,

bena eztütük heltzen

aldi bat beizik batere.

 

        Bründemor

 

Sira, arrazü düzü,

nihaurek ikhüsi dit

sei ürtheren bürian gerthatzen

errenkuntriak emanik,

 

eta phünzela züzün

bethi arte hartan,

nahiz traballatzen zen

astian ehünetan.

 

Ikhüsiren dizügü

espidentzia berhala,

bena gitien retira

dantza bat eman eta.

 

                Sonez. Retira.

 

                Malkülina jelki izor...

 

Ah, ezteia malerüs

emazten zorthia?

Izan behar phünzela

edo tripa bethia.

 

Nik, aldiz, hainbestetan

entzün dit zaharretarik,

eta konfüsionetan orai

izan behar düta nik?

 

Biskitartian, bada zenbeit

arrosa elhorri gabe,

ezpeitira gaiski heltzen

libertitürik ere.

 

Haien zorthia da

mündü hüntan üros,

atzetatzen ahal beitie

parada düten oroz.

 

Bena, ünxa gostürik

parada ükhen ondüan,

haur da hantüra tristia

düdana khorphitzian.

 

Egia da. Orai eztüt

deusere hirriskatzen,

bena hoztarzün handi bat dit

bürüzagiari ezagützen,

 

zuiñen ohartziak benai

ikharagarri tristatzen,

eta haren sentimentia

ezin beitüt ezagützen.

 

                Phaseia Liki jelki.

 

        Malkülina

 

Zer erraiten ditazü orai?

Lehengo disküsetik

etzireia minzatzen

elhe eder haietarik.

 

Züre kondizionetan

ni fidatü nüzü,

eta ene üstez orai

dolütürik zira zü.

 

Ene amoriua oro

bai eta floria ere,

ereman diztadazü

batere ützi gabe.

 

Ene estatü tristia

orai ikhüsten düzü,

eta ene malürra, othoi,

errepara izadazü.

 

Bestela ene biziaz

exitzen ahal düzü,

ezpanaizü nahi

orai ni espüsatü.

 

        Liki

 

Malkülina, badakizü

ene nesesitatia,

eztüdala erremediatzen ahal

züre ganik etxia.

 

Züre jenthe ororeki

ni minzatürik nüzü.

Bi mila libera beizik

zük doterik eztükezü,

 

eta zer nahi beita den,

nik mila luis nahi dit.

Ene nesesitatiaren

berri nik bazakit.

 

        Malkülina

 

Etzirela ohartzen zü

züre promesez batere,

hartü gei beinündüzün

doterik gabe ere?

 

        Liki

 

Ene haur maitia,

ene ezin bestia düzü.

Nik hartü züntükedan

mila luis ükhen bazünü.

 

                Liki retira. Sonez.

                Fig. 17.

 

        Malkülina

 

Adio ene bizia,

adio ene izaitia,

adio ene floria,

eta Liki maitia.

 

Neskatilak, nitan

exenplü har zazie.

ükheiten ahal tüzien

presünak maitha itzazie.

 

Orai eni bezala,

hel eztakizien

zien berriak xüxen

segretian ororer.

 

        Ager kartak.

 

Karta horien berthütez

nik düt phenxatüren,

zien bizi orotan

zer zaizien agitüren.

 

                Malkülina jelki.

                Fig. 18.

 

        Malkülina

 

Anderia, plazer badüzü

ni bertan hüna nüzü,

jakitera zerbeitez

plazer naizünez sabantü.

 

        Majiziene

 

Mila plazereki,

ene anderia, bertan

güazen, arren, jartera

kaidera haietan.

 

                Sone. Biak jar.

                Majizienak soegin ünxa.

 

        Majiziene

 

Karta horiek kopa itzazü

ezkerreko eskiaz,

eta bertan zirate

instruitürik nitzaz.

 

                Kopa. Majiziena minza.

 

Anderia, segürki

dolügarri zira,

zeren eta astoti

(...)nari beitzira.

 

(...)ezko astüa düzü

trünpatü zütiena,

bena eztikezü haundi

harek ere fortüna.

 

Haren esperantzarik

eztüzü zer ükhan,

bena ezkontüren zira

fite beste batekilan.

 

Bena ordian ere

xangri behar düzü,

ezkontü eta labürzki

senharra hilen zeizü.

 

Gero beste alhargün bat

hasiren zira elhestan,

bena etzira ezkontüren

orano harekilan.

 

Berrogeita hamar luis

idokiren ditzozü.

Heltü bada marxandizaz

phakatüren dütüzü.

 

Harekila ezkuntzeko

eztükezü aski dote,

bena beste alhargün bateki

ezkontüren zirade.

 

Emazte brünet batek

xerkhatüren deizü hüra,

seküla ikhüsi düzün

gizünik ederrena.

 

Beste zerbeit nahi deizü

deskubritü segretian.

Jarreiki zite eneki,

erranen düzüt khanberan.

 

                Sone. Biak retira.

                ............................

 

zerbeit gisaz nik hüra

behar düt jauzerazi.

Haren loxarik gabe

nahi nüzü trankil bizi.

 

Adio, jenthe hünak,

banüa mementian.

Othoi, ezkitzaziela pharti

lotzen nitzakonian.

 

                Retira. Barbera jin kam...

 

Bon jour, tous le monde,

haur naiziela barbera,

plusieurs operasions,

egiten düdana.

 

Mesieurs, je suis eta

mündiaren bost parthetan,

et plusieurs operations

egin dit haietan.

 

Je suis eté en Portai,

Parisen eta Madrillan,

le premierus operacions

egin (ükhen) nütien haietan.

 

Toute sorte de maladies

nik sendotzen dütüt,

aprobaçion de tous lieu

sinatürik heben düt.

 

Queri partit daroue

hamasei ürthetan,

pramu guere lu bilage

iñorantzia haunditan.

 

Enta dise la bertat,

banian adin hartan

mei que tout le monde du

zentzü haboro bürian.

 

Quelesei trabersax

Hongria eta Normandia,

queliy bisitat encore

Etzarreko bortia.

 

Han ikhasi ükhen dit

hagin idokiten,

eta hanko ahünzer

elkhiten beinitien.

 

Beste hanitx erremedio

emanen deiziet orano,

seküla ezpeitzirie hilen

haxak manka artio.

 

Bena, permiti ezadazie

triatü hortara jüan nadin,

zeren ene arribanxako

ükhen beitie egin.

 

                Sone. Igan triatiala.

                Fig. 19.

 

        Barbera

 

Beste erremedio bat

nahi deiziet erakuxi,

zeren espidentzia beitüt

bortü hortan ikhüsi.

 

Hanko horek nuiz ere

sabelian min beitzien,

beren erremediua oro

huistü belharra zirien.

 

Hanko behieki, aldiz,

señatzen dit ikhasi.

Batak bestiari sartzen zizi (...)

adarra phankollati.

 

Hanko marrüek bürüti,

nuiz ere beitzien sofritzen,

bürüz bürü jar eta

alkar joiten zizien.

 

Jenthe hünak, ziek ere

halaxe egiten badüzie

aski zinez joiten bada

sendotüren zirie,

 

eta ardi miserable hüak

eritzen zirenian,

marrüa gaira iragan eta

sendotzen ziren ordian.

 

Jenthe hünak, irüski nik

beitüt hori ikhasi,

eta pratika haundirik

ükhen dit gerozti.

 

Ala solejü haundia

neskatila gastentako,

bere eritarzün

ororen sendotzeko.

 

Ah, ene xarmagarriak,

erri düziela egiten?

Areta üsütto zaizie

eritarzüna lotzen.

 

Nik ahal bazüntiet

oro solejatzen,

Amerika haundirik

banikezü heben.

 

Beste operazione bat ere

ikhasi dit berriki.

Nüla behar den eman ajüta

edo kristela üzküti.

 

Biskitartian ikhüsi dit

malür heltzen haregati,

xiringa mokua sarthürik

kuntreko xiloti.

 

Ikhüsi dit hartarik

inkropisia lotzen,

eta bederatzi hilabethez

ez erremediatzen.

 

Operazione garratza

ezteia hori othian?

Seküla ezta behar ezarri

hatza dien xilüan.

 

Jenthe hünak, banüa

mortifikatürik,

operazione horrek

osoki harritürik.

 

                Sonez. Retira.

                Arieder jelki eta lanen

                egiten ari, gero jelki

                Arihün.

                Fig. 20.

 

        Arihün

 

Arieder, abilüa,

hire laniala,

hebenkuen egiteko

ni nün kargütia.

 

Ene bürüzagiak,

hala emanik odria,

eta ützi behar dün

kostüma hartia.

 

        Arieder

 

Hik zer egiteko dün

hebenko lanetan?

Ni hi bezain akort nün

bürüzagiarekilan,

 

züñek eman beiteit

ordre hori eni,

eta aldizka gitien

ahal dün komeni.

 

Eztütün, ez, hik ere

errüak hain azkar.

Aitzineti sobera

eztün bantatü behar.

 

Üste balinbadün ere

bürüzagisa hizala,

nik segürtatzen ait

hori gezürra dela.

 

        Arihün

 

Gezürra müthürreti

hik hori erranen dün,

eta ni hi beno

lehenxago heben nün.

 

        Arieder

 

Horrek eztin inporta

deusere hiretako,

eta ünxa kapable niz

bertan kanpua hartzeko.

 

        Arihün

 

Ale, hizan bezalako

fripuna debria,

hitzaz behar düta

izan gobernatia.

 

Zer abantalla debriak

hartü deiztanan heben?

Bürüko bilhüak galdüren tük

hori egin beno lehen.

 

        Arieder

 

Kapable hiza, erran,

hi ene bilhoti lotzeko?

Aigü, hüllen adi,

bertan dün esprabatüko.

 

                Batalla eta lothürik retira oro

                Sonez. Arieder jelki.

                Fig. 21.

 

        Arieder

 

Ala malür haundia,

beitzeit eni agitü,

neskatila maradikatü hüra

ezin beitüt garhaitü.

 

Horiek dira kolpiak

deiztadana burratü,

horietarik behar düt

arauez bizia galdü.

 

Kolpü horiek behar nütüzke

ahalaz fite sendoerazi,

ihür ere enük behar

aprezebitzera ützi.

 

Behar düt, arren, phartitü

barber baten gana,

eta ari egin erazi

sendotzeko behar dena.

 

                Sonez. Barbera jelki.

                Arieder, Barbera.

                Fig. 22.

 

        Arieder

 

Jinkuak deizüla egün hün,

jaun barber ilüstria,

ünxa desiratzen nizün

züre etxen ikhüstia.

 

Ene plazera lükezü,

ezpazina ihürat presan,

haur naizüla eri miserable,

tristerik züre presentzian.

 

        Barbera

 

Anderia hartüren dit

behar den denbora,

Güazen, arren, jartzera

kaidera haietala.

 

                Sonez. Biak jar

                Fig. 23.

 

        Barbera

 

Anderia, elhe emaitia

pena ezpazaizü,

zer gisaz kolpatürik ziren,

othoi, erradazü.

 

        Arieder

 

Jauna, lüzegi lizate

ororen khündatzia.

 

Othoi, permeti ezadazü

pharte baten labürtzia.

 

Jauna, ezkuntzera

orai abian nündüzün,

eta boskariuaren haundiz

ene lekhürik etzüzün.

 

Jauna, hortxe etxe batian

lanian ari nündüzün,

eta bürüzagiak

khortia egin zitazün.

 

Bena, nüla han beitzen

beste neskato bat ere,

düda gabe egin ziozün

khortia hari ere.

 

Harek egiten beitzien

etxengo menajia,

bürüzagiak eman zitazün

gero eni kargia.

 

Ene fede hünian

hasi nüzü lanen egiten,

eta bürüzagiaren

menajiaren preparatzen.

 

Gero, hüra jin zitazü

eta kargüti idoki.

Nik üste nizün libro ninzala

hüra beno hobeki.

 

Ordian, bühürtü nitzozün

egia erraiteko,

bena lürrian ezarri nizü

üste beno lehenago.

 

Zihaurek ikhüsazü,

orai, ene estatia.

Etzitazü posible

haboro minzatzia.

 

        Barbera

 

Aiei, eta anderia,

hola agitü bada,

segür nüzü borthizki

kolpatürik zirela.

 

Bena, haregati

harrezazü koraje,

sendotüren zirade

labürki behar ere.

 

                Sonez. Bisita eta minza Ba.

 

Aiei, eta anderia,

phikotak heltü zeitzü,

ageri tüzü elkhiten

bilhüa bezain üsü.

 

        Arieder

 

Jauna, eztüzü posible,

eztit phikotarik.

Xartatürik nüzü mila aldi

bi azpien artetik.

 

Bai, eta gero orano

segürki hanitx barberek.

Jauna, horiek kolpiak tit

eginik bügresa harek.

 

        Barbera

 

Arren, ezarri zütü, anderia,

kolpüz güzia ünitü,

oro hartürik ikhüstiareki

aise nüzü trünpatü.

 

                Sone. Berriz bisita.

 

        Barbera

 

Aiei, eta oro kolpüz

bat eginik zira.

Orai enüzü segürki

adesa bezain fida.

 

Behar zünüke orai

sangre bat zankhoti,

ezpadüzü odola

arras harritürik.

 

                Sonez. Seiña eta minza

 

        Barbera

 

Anderia, etzeizü elkhiten

batere odolik.

Behar dizügü phenxatü

beste erremediorik.

 

Bizpalaur ajüta hartüz

bihar arte hüntan.

Haiek kurriaraz lirozie

odola zañetan.

 

Zeren züre odola

beita gatzatürik.

Harentako eztüzü

beste erremediorik.

 

Jenthe horietarik

bizpahirur etxekiek,

anderia, behar ginizketzü

ezpazina ahalke.

 

        Arieder

 

Jauna, eztit batere

etxekizale beharrik,

nihaur egonen nüzü hortxe

üzküz gora jarririk.

 

        Barbera

 

Alo, arren, anderia,

zük bihotza hün düzü.

Prepara zite berhala,

ni orai prest nüzü.

 

                Emaitiareki Arieder minza.

 

Jauna, xilho hori

aise atzeman düzü.

Horren gañeko briulet kolorea

xipi hori düzü.

 

        Barbera

 

Zaude ükhürü, anderia,

atzemanen dit berhala.

Nihaurek ere etzela hain haundi

banizün bai beldürra.

 

Züaza, anderia, horraxe,

ene ohiaren gaira,

eta ni jin artino

egon han üzküz gora.

 

                Arieder retira.

 

        Barbera

 

Jenthe hünak, ikhüsi düzie

ene operazionia.

Nüla hatzeman deodan

xilho xipiñi hüra.

 

Bena, orai han beitüt

khaka ezin atxikiz,

üntziaren pharatzera

bertan jüan behar niz.

 

                Sonez, retira.

                        ...

                Jelki Rixilde, don Feliz

                eta phaseia. Gero jelki

                Polina eta Marko.

                Fig. 24.

 

        Don Feliz

 

Jinkuk deiziela egün hün,

ama eta anajia,

bai eta algüarreki

deiziela ünionia.

 

        Polina

 

Hünki jin ziriela,

ene haur maitiak,

plazer egiten deit zien

osagarritan ikhüstiak.

 

        Rixilde

 

Hanitx penareki

ükhen dügü kunprenitü,

ama semen artian zerbeit

ükhen düziela phasatü.

 

.......................................

.......................................

ustez hala egiten zien

bere amaren errana.

 

Bere ohe zeliareki erori

züzün khanbera zolala,

eta abiatü ziozün

belarreti odola.

 

Abiatü zen marraskaz

bere amari erraitez,

etzakiela zer gisaz

odola (züen) ekharten.

 

Amak, ai, asto haundia

Hik eztük ezagützen,

odola jauzi ziak

gaxüa phüsten beitzen.

 

Andere miserablia züzün,

ohe zelia gañian,

beste kokart bürü haundia

heiagoraz lürrian.

 

Jenthe hünak, orai

debeiaerazi bazütiet,

othoi, pharkamenthü

galtho egiten deiziet.

 

                Retira. Sonez.

                Ganeton jelki eta phaseia.

                Gero Benüs jelki.

                Fig. 19.

 

        Benüs

 

Ale, hizan bezalako

ürde nahasia,

hik edan behar hiana

gure gophor esnia!

 

        Ganeton

 

Zer mintzo hizan badakiña,

erho zar oihatia?

Nik nuiz edan düt, erran,

zien etxian esnia?

 

        Benüs

 

Heure etxian jan dün

Satürnak ekharririk.

Phenxatü banü, ezpeihian

segurki eginen errürik.

 

Hik üzten ahal hian

hura gorteatü gabe,

orobat eztün ükhenen

profeitürik batere.

 

        Don Feliz

 

Hox, gitien retira.

Behar dügü minzatü,

eta lehen bezala

behar düzie akordatü.

 

                Sonez. Retira.

                Markulina jelki.

                Fig. 26.

 

        Markulina

 

Jenthe hünak, jiten niz

zien ikhüstera,

aspaldian egon nüzü

ünxa jin nahia.

 

Hüna gabe nahi nizün

ene egitekuak arranjatü,

bena, ene jenthe maitiak,

inposible zitazü.

 

Malerüski, jaun anderiak,

alhargünxa nüzü,

eta hori dela khausa,

behar dit hanitx sofritü.

 

Presüna baten gaira

ene begiak dütüt egoxi,

bena amoriotan ahal da

besta zenbeiteki.

 

Hara aski beitüt

desolatürik jartzeko,

bena nahi nikezü

zerbeit phenxatü orano.

 

Khoxo deitzen düzü

gizün hüra segürki,

zeiña maite beitüt

bihotzaren erditi,

 

eta harek, aldiz,

ez khasürik egiten.

Ene xangrinik haundiena

khorrek beitü khausatzen.

 

eta harek, aldiz,

ez khasürik egiten.

Ene xangrinik haundiena

khorrek beitü khausatzen, (sic.)

 

eta orano, bestalde,

alhargüna delakotz,

elgarren erraitekorik

ezpeitükegü hartakotz.

 

Mithil gaste horieki,

aldiz egonik ere,

honek eztizie

adrezürik batere.

 

Gizün alhargünak aldiz

oro dirade hartako,

eta elütüzketzü hün

gabe egoiteko.

 

Eta alhargünxena

phenxa zazie ingoiti,

debriek elezake etxeki

ohian sarthüz gerozti.

 

Üsatziak emaiten dü

errabia haundia,

Jinkuak begira nazala

kostümatü izaitia.

 

Hartakotz, jaun anderiak,

behar düt hasardatü,

eta gizün alhargün hüra

nihaurek gorteiatü.

 

Estaküriaren behar deot

soma, büxi bat galthatü.

Gero zer erranen deitan

ikhüsiko dügü.

 

                Phaseia. Sonez.

                Phaseia Khoxo jelki.

                Malkülina Khoxo.

 

        Malkülina

 

Salütatzen zütüt hanitx,

jauna, plazer badüzü,

eta nüla ziradian

erran ezadazü.

 

        Khoxo

 

Hünki jin zirela,

Malkülina anderia.

Badüzü mila egün

züre hüna jitia.

 

        Malkülina

 

Bai, jauna, hala düzü,

enüzü jiten hain üsü,

eta ene bidajiaren süjeta

bertan jakinen düzü.

 

        Khoxo

 

Ziauri lehenik jartzera

kaidera hautara,

phausüz elhestatzeko

badizügü denbora.

 

                Biak sar. Sone.

 

        Malkülina

 

Jauna, zenbeit sosen

beharrünian nündükezü,

eta züri zerbütxü xipi bat

nahi nükezü galthatü.

 

Oligazione xipi bat badit

phakatü beharrik,

eta memento hüntan

eztizüt muienik.

 

Egia erraiteko hati,

nahi banitz arranjatü,

ene aferak aise

üni ahal nitirozü.

 

Bena, orano ja

eztit atzetatzen,

zeren eta presünaz

ezpeiniz satifatzen.

 

Alhargünxa nizalakotz

alhargün nahi nikezü,

ordian erratekorik

batere elükezü.

 

        Khoxo

 

Züre phenxamenthia

ezpazünü traditzen,

bertan has nintezü

züri zerbeiten erraiten,

 

eta, plazer badüzü,

zük enekila ezkontü,

desein berian ni

edireiten nündükezü.

 

Orai, ahal badügü

elkar erremediatzen,

zeren gira biak ere

bestetan ebiliren.

 

Nik badit dühürü,

orai, memento hüntan,

eta zerbütxatüren zütüt

ibili gabe bestetan.

 

Zenbat behar zünien,

erradazü, dühüria

nik emanen deizüt,

behar düzün güzia.

 

        Malkülina

 

Berrogeta hamar luisez

erremediatzen nüzü,

eta ahal bezain bertan

turnatzera jinen nüzü.

 

        Khoxo

 

Eztüzüla anxiarik

horren turnatziaz batere,

algar gana behar dügü

orobat gero ere.

 

eta orai, memento bat

gitian retira

dühüria khünta eta

billetaren sinatzera.

 

                Sone. Retira biak.

                Majiziena jelki.

                Fig. 28.

 

        Majiziene

 

Jenthe hünak, banüa

bidaje haundi batian.

Nahi ziriela ihür jin

ene biskarrian?

 

Ikhüsiren düzie

lekhü agradablerik,

haniz müsizien tinbala

eta danzari ederrik.

 

Oren batez eginen dügü

hirur ehün lekhüa,

enplegatzen balinbadüt

ene majiziengua,

 

eta ützüliren girade

argia beno lehenago,

plazereki ikhüsirik

hanko trionfak oro.

 

Hanitx axo badirade

etxen ezin higitüz,

ikhüsiren dütüzie hüak dantzan

üzkiak ünxa altxatüz.

 

Bena, zien aizüetako jenthe

zenbeit ikhüsirik ere,

eztükezie behar

estonatü batere.

 

Bentüraz zien adiskide

zenbeit izanen da,

barda arraxian bezanbat

jenthe biltzen bada.

 

                Sonez, phaseia.

                Bründemor jelki.

                Fig. 29

 

        Bründemor

 

Aigü, hünat mementian,

emazte blagür haundia.

Nahi diñat ikhasi

sabatualat bidia,

 

eta nünti jüaiten zirien

hain arte gütiz hara,

eta gero jiten

argitü gabe etxera.

 

        Majiziene

 

Jar hadi ene biskarrian

eta gero jakinen dük.

Arrestan gai oroz sabatua

lekhüz khanbio egiten d(...)

 

Harako gütük segürki,

oren bat beno lehen,

triatü hüntan beno aisago

beihiz han dantzatüren.

 

                Sone. Majizienak har biskarrian.

                Sone. Phaseia.

       

        Majiziene

 

Aiei, maradikatia,

phezü hiz izigarri.

Beharko diagü phausatü,

hara gabe naski.

 

Fida hinzatia, errak,

etxerat gidatzeko?

Nik balinbanü gastokeria

hire heben üzteko.

 

        Bründemor

 

Khürützian itzatü zenaz

hait errekeritzen.

Othoi, enezanala ützi

desertü hüntan barnen.

 

        Majiziene

 

Khürütxia deitaka orai

eni aiphatzen heben?

(L)arria elkhiren ahal zeik

etxera beno lehen.

 

                Ürthüki triatüti kanporat

 

        Majiziene

 

Hor, hor, maradikatia,

(...)azüa phakatüren dük.

Berrehün lekua bidetan

etxe bat ihün eztük.

 

                Majiziene retira. Danza...

                Bründemor triate...

 

Helas, ni zertan niz?

Ala, haur lekhü theia

debriek ereman balü

orrokoz belhagilia.

 

Balinba ehün debrük

airatüren die.

Nik ja beharko dit,

orai, peritü hebe.

 

Ala lekhü ülhüna,

eta elhorri tegi garratza!

Saphar horien pian othien

peritü behar düta?

 

Ene lagünak, nün zirie?

Enaizieia entzüten?

Sokhorri nezak, Jupiter,

othoi, hik bederen.

 

Nun zirade, Satan?

Ah, ene bürüzagia,

othoi, hel zeizkit, zü,

eta eman eskia.

 

                Satan jelki minza

 

Nün hiz Bründemor?

Zer ari hiz desertü hüntan?

Zer debrü gisaz sarthü hiz

elhorri hoien artian?

 

        Bründemor

 

Sira, abiatü nündüzün

emazte baten bizkarrian,

eta sabatüaren ikhüstera

bagündüatzün airian.

 

Phezü nintzala oxez,

ürthüki nizü jüaitian,

eta orai heben nüzü

estremitate haundian.

 

        Satan

 

Aigü, ekharrak eskia,

eta gitien retira.

Ardüra malerüs dük

emazter fidatzen dena.

 

                Sonez, igan eta retira.

                Khoxo jelki, minza phaseiuz.

 

Jenthe hünak, ezteia haunitz

gizün baten üxümenthia,

nüla khanbiatzen zeon

hartzen dien ideia?

 

Malkülinaz haniz

agradatü izan niz,

beno kontrara, orai,

asererik khausitzen niz.

 

Hari eman dühüriak

eskietan balinbanütza,

ützi niro gogo hünez

hasi dügün ezkuntza.

 

Bena, azkenian dühüria

galdüren badüt ere,

enüzü nahi hareki

ezkontü batere.

 

Harek eztü nik beno

haboro hirriskatzen.

50 luisen khostüz

üste düt phakatürik den.

 

Debriek ereman balütü

emaztiak eta aliak!

Harek beno haboro

min deit dühüriak.

 

                Sonez, phaseia.

                Malkülina jelki.

                Fig. 30

 

        Khoxo

 

Hünki jin zirela,

andere Malkülina,

ideietan nündüzün

jiteko züre etxera.

 

Badakizü sostho hüak

eman neitzün gogo hünez.

Erradazü orai ützültzia

ordü lüketenez.

 

Zerbütxia egiten dit

nik ezinago bihotzeti,

gero xüxen turnatzia

ohartzen zaionari.

 

        Malkülina

 

Ünxa estonatzen nüzü

züre khanbiuaz ni.

Eztakizia zer kundizionetan

hartü nien dühürü hori?

 

Ordüko proposamenthü,

zihaurek egin tüzünak,

atxikiren ahal tüzü

zihaurek hitzemanak?

 

Üste düzia beste bateki

tratü hoberik egin?

Hasi dügün tratia

fini dezagün behin.

 

        Khoxo

 

Bai, bena halere,

nihaurek ikhüsten dit

ükheiten ahal düdala

dote haundiagorik.

 

Bi mila libera

zük ükhenik ere,

enüzü erremediatzen

beste hainbeste gabe.

 

        Malkülina

 

Mila proposamenthü

eta elhe propi

zük bazündien, eta orai,

beriain adarrak üdüri.

 

Mündü hüntako ziek

ari zirie oro.

Dühüriaren beizik eztüzie

hanitx amorio.

 

Nik eztit dühüria

hanitx estimatzen,

hüra bertan jüaiten da eta

presüna, aldiz, baratzen.

 

        Khoxo

 

Parabola hoietarik

ez haboro erran eni,

eta sos hüak helitzadazü

ahal bezain labüzki.

 

                Khoxo retira.

 

        Malkükina

 

Ez ahal deik dühürü harek

sakolarik erreko!

Damürik ezteiat atzeman

beste hainbeste haboro!

 

Haboro malür diat

hire esperantzan,

ezpeitüt ihür minzatü

hainbeste denbora hüntan.

 

Bena, agian orano

izanen dük beste bat,

kasta idokizale haren erran(...)

heltzen badira egiak.

 

                Sonez, phaseia. Benüs jelki.

                Fig. 32.

 

        Benüs

 

Jinkuak deizüla egün hün,

andere Malkülina,

aspaldian egon nüzü

züregana jin nahia.

 

Ene baitharik züri

zerbeit badit erraiteko,

ezpazirade elhetan

abantzatia bizikitho.

 

        Malkülina

 

Benüs, erradazü

ezkuntza zenbeit denez.

Atzetatzen deizüt

segürki gogo hünez.

 

Eztit memento hüntan

ihüreki elherik,

eta nihaur, aldiz, nüzü

arras ezkontü nahirik.

 

        Benüs

 

Zük eztüzü ezagützen

nür deizüdan proposatzen,

bena atzetatzen düzün gero

aise düzü ikhüsiren.

 

Ene illoba bat düzü,

hati alhargüna,

bena kartier haitako

gizünik ederrena.

 

Eztüzü ihün gizünik

hüra bezain ederrik,

ez eta hala, hala,

lekhü xarmantagorik.

 

        Malkülina

 

Atzetatzen deizüt

gogo hünez segürki,

bena nahi nikezü bera

eta lekhia ikhüsi.

 

        Benüs

 

Nik minzatüko dit hüra

egün berian segürki,

eta jüanen gütüzü

gero biak elgarreki.

 

Preseski orai ni

harat jüaiten beiniz,

bihar arraxa gabe

ützüliren nüzü berriz.

 

        Malkülina

 

Mila, mila goraintzi,

nik exi erran ezozü,

eta nüla ükhen düdan

ikhüsi gabe maithatü.

 

                Malkülina retira.

                Bestia phaseia.

                Malkü jelki. Sonez.

                Benüs. Malkü.

                Fig. 32.

 

        Benüs

 

Nülaxe hiz, Malkü,

ene loba maitia?

Desiratzen nin aspaldian

hire ikhüstia.

 

        Malkü

 

Hünki jin zirela,

ene tanta maitia

eta erradazü bertan,

berriagorik badüzia?

 

        Benüs

 

Deusere eztiat ekharten

beizik eta berri hünik.

Hiretako badiat

emazte gei bat xerkhatürik.

 

Bena, behar dükek

segür hari behatü,

ezpeipeitüt gero nik nahi

hire gaitzik xerkhatü.

 

Harekila jinen nük

bazter horien ikhüstera,

zeren beitü harek

gaiza horren ideia.

 

Mila, mila goraintzi

badiat hiri erraiteko.

 

        Malkü

 

Hox, güazen barnialat.

Han gütüzü minzatüko.

 

                Sonez. Biak retira.

                Barbera jelki.

                Fig. 33.

 

        Barbera

 

Jenthe hünak, haur naiziela

ni heben orai ere,

abis bat nahi deiziet eman,

deus phakatzerik gabe.

 

Orai zier minzo niz,

ene gizün gastiak,

plazan eztützie behar

haitatü zien emaztiak.

 

Bai, hari erranen düzie:

ah, zer neskatila kuriosa!

Bena, hüra eztükezü

etxen hanitx baliusa.

 

Plazan bistüs dütüzü,

bai eta hanitx entrada,

arropa ederrak soñen eta

bilhüa oro pumada.

 

Bai, hüra hün lükezü

gaiaren phasatzeko,

bena ez aitzür bateki

landalat igortzeko.

 

Solamente labekaren

egiten etzakizie,

eta gero eiherazañen

ogen egiten dizie.

 

Eihera zañek balikezie

berek defautez asia,

zeren ebasten baitie

ünkhai gaitzüria.

 

Bena, heben egoiten baniz,

erranen dit sobera.

Banüa phausatzera

amiñi bat khanberala.

 

                Sone. Retira.

                Benüs eta Malkülina

                jelki eta phaseia.

                Fig. 34.

 

        Benüs

 

Malkülina, orai

phartitüren gireia,

bertan hel gitien

ene lobaren etxera.

 

        Malkülina

 

Benüs, jüan gitien

ahalik sarriena,

ikhüs ahal dezadan

gizün eder hüra.

 

                Phaseia. Malkü jelki. Sone.

 

        Malkü

 

Hünki jin zirela,

ene tanta maitia,

bai eta ekharten düzün

kunpaña nüblia.

 

        Benüs

 

Malkü, jiten gütük

hitzartü günien bezala,

hire espüs geia eta biak

hire ikhüstera.

 

        Malkülina

 

Jinkuak deizüla egün hün,

Malkü ühürablia,

hau düzü, arren, heben

ederrik züre etxia.

 

Ala, lekhü ederrian

izan beita bastitü.

Hülako hüntarzün bat

estimable düzü.

 

Eta bazter horiek oro

ederki zerratürik,

eta, aldiz, funxak

oro alkharri lothürik.

 

Bidiaz peko horiek ere

züriak direia Malkü?

Züre hüntarzüna segürki

lekhü ederrian düzü.

 

        Malkü

 

Orotarat so egin eta

zer ere ikhüsten beitüzü,

Malkülina, ene maitia,

oro eniak dütüzü.

 

Bista hüntan besterik

batere eztüzü,

bidiaz pe hori ere

oro enia düzü.

 

Eta etxe khorphiza ere

erakusteko hün düzü,

eta plazer haundi nikezü

kuntenta bazinte zü.

 

        Malkülina

 

Kunten nizanez düzia erraiten,

Malkü, ene maitia?

Emaiten deizüt eskia,

bai eta ene fedia.

 

                Malkük har eta minza

 

Malkülina, (...)orizü eskia,

tantaren aitzinian.

Besterik eztizü sarthüren,

seküla ene bihotzian.

 

        Benüs

 

Jaun anderiak, güazen

mementian barnialat.

Elhe horiek eztirade

heben erran beharrak.

 

                Sonez. Retira. Don Feliz eta

                Barbera jelki eta phaseia.

                Fig. 35,

 

        Barbera

 

Don Feliz, jakin düka

Malkü ezkuntzen dela?

Behar diagü sürbellatü,

eta lagünak abertitü.

 

Herriak eztik, ez,

behar desühürerik.

Eztiagü ützi behar

ezkunzera alhargünik.

 

Nun eta ezkütien

arrazüableki phakatzen,

ikhüsiren tik triaten gañen

galharroxak egiten.

 

                Phaseia. Malkü jelki.

                Fig. 36.

 

        Don Feliz

 

Züzaz minzo güntüzün,

Malkü, plazer badüzü,

ezkuntzera abian zirela

jakin ükhen dizügü,

 

eta baitakizü zer den

üsajia zaharra orotan,

alhargünen tratatzia

ahal bezain odretan,

 

haitia orai züri düzü,

nahi gützünez phakatü,

bestela güre egin bidia

egin nahi dizügü.

 

        Malkü

 

Enüke nahi jaunak

triunfarik batere,

 

zerbeit satifamenthü

emanen badüt ere.

 

Barrika erdi bat ardü

emanen deiziet azkenian,

orok edan ezazien

ene izenian.

 

Eztüt üste erraitekorik

badükeziela gero,

eztit ja emanen

deusere haboro,

 

eta, plazer badüzie

edan kolpü bedera,

jaunak alkharreki,

sar gitien barnera.

 

                Sonez. Oro retira.

                Jelki Malkülina

                eta Malkü. Sonez.

                Fig. 37.

 

        Malkü

 

Malkülina, badakizia

zer zeitan bürüratü?

Gasteria selerat hori

behar dügüla trünpatü.

 

Barrika erdi bat ardü

ükhen derot hitzeman,

bena gero dolütü

zitadazü bertan.

 

Nüla orai hürak

trankil beitira egonen,

nik, aldiz, farza bat

propirik jokhatüren.

 

Behar dizügü segreki

aste hüntan espüsatü,

eta haier hitzeman ardüa

gihaurek edanen dügü.

 

        Malkülina

 

Phenxamenthü hoberik m(...)

elükezü posible,

gero Arueko gasteria

afrüntütan beitate.

 

Behar dizügü phartitü

notariaren etxera,

ahal bezain bertan

kontratiaren egitera,

 

eta espüsatzeko, aldiz,

jaun erretora minzatü,

eta egün berian

erreistatüren gütüzü.

 

Jenthe hünak, othoi, othoi,

ez erran ihüri,

bi aldetarik müsika

eztakigün jarreiki.

 

                Sonez. Retira.

                Grefiera jelki.

                Fig. 38.

 

        Grefiera

 

Bon jour, tous le monde,

voi içi le grefier.

Nülaxe ziradie,

plazer badüzie?

 

Üdüri düzie orok

kunten ziriela,

eta jurnal hun bat

irabazten düziela.

 

Ni ere heltü niz

berifikatzeko,

edo eta bestela

zenbeit errexistro.

 

Senhar emazte geiak ere

zütiet erreistratüren,

eta neskatila horiek

arraxistatüren.

 

Hantxeko hüak ere ezkon(...)

iragan egünetan,

beren errexistrüak egi(...)

nunbeit zokho horietan.

 

Nüla egin dütien

galthatzen bazüntie,

bat pian bestia gañen

erran lirozie.

 

Orai ekharten dit mahaña

iskiribatzeko hünaxe.

Lanik balinbadüzie,

mementian zaurizte.

 

                Malkülina eta Malkü jelki.

                Grefierra jat mahañan.

                Fig. 39.

 

        Malkü

 

Jauna, plazer badüzü

behar gütüzü reistratü,

ezi grefier zirela

ükhen dügü kunprenitü.

 

        Grefiera

 

Jauna, nüla deitzen ziren

erradazü lehenik.

Arren, ezkuntzera

zira determinatürik?

 

        Malkü

 

Jauna, pharkamentüreki

Malkü deitzen nüzü,

eta andere hüneki

ezkuntzera nüazü.

 

        Grefiera

 

Eta zü, anderia,

nüla deitzen zirade?

Izena nüla düzün,

erradazü zük ere.

 

        Malkülina

 

Jauna, Malkülina

düzü ene izena.

 

        Grefierra

 

Ünxa, algarrena üdüri

düzie biena.

 

Orai behar düt jakin

iskiribatzeko.

Malkü, hartzen düzia

Malkülina emaztetako?

 

        Malkü

 

Batere eztit, jauna,

horren hartziaz düdarik.

Orai beno lehen ere,

enikezün damürik.

 

        Grefierra

 

Andere espüsa, orai

züri minzo nüzü.

Malkü, senharretako

hartzen düzünez, errazü.

 

        Malkülina

 

Zer nahi düzü, jauna,

erran dezadan besterik?

Nik estit aspaldi haundian

beste phenxamenthürik.

 

        Grefierra

 

Balindadüzie orai

besterik deus erraiteko,

jakin behar dütüt

oro iskiribatzeko.

 

        Malkü

 

Zük badüzia, Malkülina,

deusere erraitekorik?

Nik ja eztizüt

deusere besterik.

 

        Malkülina

 

Deusere, deusere, jauna,

finitzen ahal düzü,

güre erran nahiak

oro badazkitzü.

 

        Grefierra

 

Arren, sinatzen düt

akort ziriela heben,

nüla batek bestiari

hitzak eman dütüzien.

 

Malkü, emazte ederra

ükhen düzü haitatü.

Nik ere hülako bat

ünxa nahi nikezü.

 

        Malkü

 

Besterik ahal eztienaren

hori badüzü asia,

solamente zankhartian

balinbada hatia.

 

        Grefierra

 

Hüra badien, bali ala ez,

ahal dakizü ingoiti,

hartzen düzünaz geroz

haren amorekati.

 

(...) ei ahal zirie egon

algar esprabi gabe,

ezi zien minak

hartakuak dirade.

 

Bena pharka itzadazie

ene arrallariak,

eta gitien retira

mementian barnialat.

 

                Sonez. Retira.

                Belot jelki.

                Fig. 40.

 

        Belot

 

Satifamenthü haundi bat

egün badüt bihotzian,

zeren hoinbeste jenthe

khausitzen den elizan.

 

Behin hogei eta hamar sos,

eta gero sei libera,

zazpi libera eta erdi,

horiek jiten dira.

 

Egün oroz balinbanü

holaxe irabazpide,

eta gobernamenthüti

jiten zeitana bestalde.

 

Haboro irabazten düt

jenthiak hiltzen direnian,

bena kredit hanitx

egin behar dit ordian.

 

Jiten zeiztanian

espüs batzü elizala,

hitz bat erran gabe

badit sei libera.

 

Bena ezkunzati kanpo,

beste okasionetan,

ene phakatzeko

sosik ezta jenthetan.

 

Jenthek erranen dü aphezek

eztiela beharrik,

üstez eta eztüten

haiek enplegürik.

 

Orai ere hebentxe,

arras inkietatürik,

espüs batzien aidürü niz,

orano barürik.

 

                Sonez. Malkülina eta Malkü jelki.

 

        Belot

 

Jaun anderiak, berhala

belhaurika zitie,

aspaldi askaldü nahirik

hebentxe naukezie.

 

                Belhaunik biak.

 

        Belot

 

Malkü, nahi düzia

eta hartzen düzia

züre emaztetako

Malkülina anderia?

 

        Malkülina

 

Bai, jauna, hartzen dit

ünxa gogo hünez,

amenx gibel eztakidan,

ari zite, othoi, fitez.

 

        Belot

 

Zaude errephausüki, anderia,

eztüzü züre aldi.

Ez ahal zeizü balinba

gibeltüren engoiti.

 

Malkü, nahi düzia,

ala eztüzü erran nahi

hartzen düzünez emaztetako

khantüko andere hori?

 

        Malkü

 

Bai, jauna, hartzen dit.

Phenxatzen ahal düzü,

errefletzione egiteko

berantegi düzü.

 

        Belot

 

Eta zük, anderia,

ez ahal düzü düdarik?

Üdüri düzü jin zirela

ünxa disposatürik.

 

        Malkülina

 

Jauna, erranen deizüt

berdin hamarretan.

Enüzü etxerako

segürtatü arte hüntan.

 

        Belot

 

Malkü, erhaztüna

erhian ezar, ezar ezozü,

zuintan ezarri behar den,

ingoiti ahal dakizü.

 

        Malkü

 

Jauna, erhaztünik

batere eztizügü,

zeren eta anderiak

ezpeitü merexitü.

 

        Belot

 

Ah, erramü beno lehen

egin düzia basko!

Azken senharra hartü beno

orano lehenago.

 

Jaun anderiak, behar düzie

orai ünxa behatü,

ezkuntziaren feitak

nahi deitziet esplikatü.

 

En el nombre

del padre,

del hijo, del ispitu

santo, amen.

 

Ego conjunto

et con patre naçio,

jaunak jüntatü zütien

Zirka eta Inazio.

 

Sit sarthis tahernan,

pintatis dolus,

nik ere jüntazen dütüt

Malkülina eta Malküs.

 

Ingainkha han finka,

quia çihigatis ergo,

gis hortan popülatzen

düzü mündia oro.

 

Adelante, oustras!

si quiera oste darnada.

egünko zien exortaren zola,

jenthe hünak, barna da.

 

Capiteon sisteom,

Balentin et Filon

alkkar esprabi zien

adar arteko zilhon.

 

Eta ene exorta

orai finitien deiziet,

adar haundi bedera üzküti

desiratzen deiziet.

 

                Fin dela trajedia.

                Atürrak oro jelki.

 

                Figure 100. Malkülina eta

                Malkü jelki. Sonez

                        ...

                Sortide 0

                Malkü jelki eta minza

 

        Malkü

 

Ah, malerüsak, malerüsak!

Ene tentaerazi zaliak!

Ene lanak emaiteko deiz

emaztiaren hartziak?

 

Bifroi, malerüs horrek,

zentzüti nahi jauzerazten,

gaste infamü horieki

delakotz akordatzen.

 

Oro adiskide dütüt

elhestatzen dütüdanian,

eta gero traditzen naie

ene behar ordian.

 

Bifroia ere emaiten deit

hanbat üdüri ederra,

eta ene partidarik gaitzean

segür niz hori dela.

 

Malerüsen Jüdasa,

ene emaztia nahiz,

zenbat aldiz agüdo

ihaur ibili hiz.

 

Eta gero arzara,

ezin ükhen dienianian,

behar düka hik izan

enetako malezian?

 

Hik, ene emaztia

ezin dük gorteiatü,

eta hartakotz nahi hiz

eni mendekatü.

 

                Sonez. Bifroi jelki

 

        Bifroi

 

Gezürrak erraiten tük

müthürreti horik oro,

nahi ükhen banü banikea

hik beno lehenago.

 

Ezpadüt hartü ere,

ene falta dük segürki,

ükhen diat hareganik

entradarik aski.

 

Harek bazia ararteko

ene eretzeko hünik.

Aidürü egon dük zenbeit aldiz

aiharia prestatürik.

 

Eztiala zeren ükhen

enetako maleziarik,

ene gati sar ezok

südürra üzkü zilhoti.

 

                Sonez. Retira oro.

 

        Azken pheredikia

 

Jenthe hünak, ikhüsi düzie

güre trajeria finitzen,

hartü düzien atenzioniaz

oro zütiet erremestiatzen.

 

Libertitü bazinandie,

plazer günüke segürki,

satifatü bazinandie

güre eretzeti.

 

        Marxe

 

Gü düdatü izanagati,

othoizten zütiet ümilki,

etzitien güretako

gaiski erraiten ari.

 

Kunxidera ezazie hüxa

gü beno zaharrago dela,

eta mündia oro

hartala süjet dela.

 

Egünko güre trajeriak

merexi zükien, hargatik,

hüna presenta gintien

hobeki prestatürik.

 

Ünxa preparatzeko

eztügü hartü denborarik,

bena ezkünien hargati

borondatiaren faltarik.

 

Iküsi düzie egün

Güreñen bizitzia,

eta hartarik landa,

Phanzarten jüstizia.

 

Ikhüsi dütüzie ere,

Malkü eta Malkülina,

Arihün, Arieder, Benüs,

bai eta ere Albina.

 

Jenthe hünak, izan baliz

üdako egünetarik,

bagünüken, bai, orano

zerbeit haboro besterik.

 

Izan balinbaliz ere egüna,

hülakorik hirür lüze,

ülhüna jinen zen orano gük

egiak oro erran gabe.

 

        Erdian

 

Othoizten zütiet, arren,

ene aurhide maitiak,

retira zitien oro,

ahalik goizena etxerat.

 

Amex eta eskandalik

khausa eztezazien,

eta hartarik xangri biderik

amenx eztükezien.

 

Eta orai ihürk ere,

plazer badüzie danzatü,

mementian soniak

haserazten dütügü.

 

Oneski libertitzera

nitzaizie gomendatzen,

eta berdenboran, jenthe hünak,

gai hün bat desiratzen.

 

Fin

 

Bertsio honen iturria: Patri Urkizu, Zuberoako irri-teatroa. 1998.

 

aurrekoa hurrengoa