IJITOAK LIBERTADIAN

I

        —Uuuuufa... biba libertad! Auxe bai dala auxe!

        —Bai, Anton; baña eztegu asko gure buruak libratzea; beste preso daudenakgatik ere zerbait egi bear degu.

        —Zergatik esaten didazu ori, Kuleta

        —Bazeneki nik dakidan gauza bat...

        —Zer gauza da ba ori?

        —Zer? Soroandiko baserrian, salako kutxakisketian, daude preso zazpi ontza-urre, —lau txerriren balioa—, eta eztegu izango erruki andirik preso gaixoentzat, aiek an uzten baditugu.

        —Ez estutu, Kuleta. Egingo degu alegia libratzeko. Gerok ere ontzako bat badegu, eta juego de manos-ak ere badakizkigu ta... ánimo, Kuleta. Goazen Soroandira.

II

        —Abe Maria! ... Iñor bada emen?

        —O, Anton eta Kuleta! Zuek emendik?

        —Bai ba; guardasolik konpontzeko ote dezuten...

        —Ez ba; eztaukagu. Nundik ibilli zerate aspaldian?

        —Kartzelan, Mikela maitea, kartzelan.

        —Kartzelan? Eta zergatik?

        —Mesede andi bat egiteagatik.

        —Sinisten dizutet. OraiÑ mundu gaiztoa dago.

        —Ba... ari giñan dirua egiten adiskide pobre batentzat ixillik, baña adiskide onek. pozaren pozaz, konpiantzan, beste bati esan, onek inbidia, gobiernuari parte eman, eta gu kartzelan.

        —Eta dirua egiten badakizute?

        —Ya lu creo.

        —Eta zuek ala ere aiñ pobre?

        —Guri dirua egiteko eskubidea eman zigunak, pobreentzat egiteko eman zigun, ez guretzat.

mmorm;

        —Emen gaude ba, gu ere, pobre asko.

        —Nai dezute aberastu?

        —Nai?... Bai orixe.

        —Ba, hamabost egunen buruko, eun ontza-urreren jabe egiñ zindezkete.

        —Eta zenbat kostako litzake?

        —Ntsa; amar zentimo, eta sekretoa; au da, ixillik ibilli; au da bearrena.

        —Siñisteak ere lanak ditu.

        —Gizona: zer galtzen dezu prueba egitearekiñ? Geienaz ere amar zentimo.

        —Ezta asko.

        —Gaur ematen badidazu txakur andi bat, bigarko pezeta biurtuko zaitzu; bigar pezeta ura biurtuko da duro; etzi, durua ontzako-urre; etzidamuko, ontzako arekiñ izango ditzu bi, aiekiñ lau, eta ala, egunetik egunera geituaz juango dira ontzako-urreak.

III

        Eman zioten txakur andi bat, eta Antonek paper batian bildu, gurutze bat egiñ,

aopian zerbait esanaz, gabeko amabietan zabaltzeko papera, eta arkituko zutela pezeta, eta, nai bazuten pezeta ura duro biurtu, joateko bigaramonian beregana, ola zarrera, eta berdiñ egingo ziela.

        Antonek esan bezela, guzia gertatu zitzaien: txakur andiarekiñ, pezeta; pezetarekiñ, durua; duruarekiñ, ontzako-urrea.

        —Aizazu, Mikela.

        —Zer nai dezu, Patriz?

        —Ezta au txantxetako gauza, eta betoz ijitoak onera.

        Etzuten izan bi aldiz abisatu bearrik.

        —Ola, Patriz; nola goaz?

        —Ez ba gaizki're.

        —Ez; amar zentimorekiñ ontzakoaren jabe egiñ zera iru egunian ta...

        —Alaxe da ba, baña begira: Ontzako onekiñ egin ditezke bi, bigarko?

        —Oraindik ere dudan zaude?

        —Ez, baña beste gauza bat nai det jakiñ.

        —Zer da ba?

        —Bi ontzako gaur ipiñita, egin ditezke lau bigarko?

        —Baita laurekin zortzi, ta zortzirekiñ amasei ere; eta, ogei ekartzen badizkidatzu, berrogei izango dituzu, eta ez egon atzera begira, bada etzi lan auxe bera egitera joan bear det beste leku batera; ona emen karta: Benguste kuanto mas antes mas mejor: aki estan prest beinte potes ojalataos kon ontzakos llenos, sakaos de Banko, para berinkar uste, y aumentar como chindurris.

        —Ekarriko ditut ba al ditudan guziak, norbaiti eskatuta bada ere.

        —Ez iñori eskatu; bestela, parte emango balu, kartzelara joan bearko genduke. Obe dezu ontzako bakar orrekiñ bi egiñ; bi aiekiñ, lau; eta gero, berriz biurtzen naizenian,

geituko ditugu.

        —Ara ba: egia esateko, ortxe dauzkat zazpi ontza-urre, lau txerriren balioa; oraingo berriarekin zortzi dira. Egiñ ditezke oiekin amasei bigarko, eta etziko ogei t'amabi?

        —Ori bai.

        —Ona ba emen zortzi ontzakoak.

        Antonek sartu zituan zortzi ontzakoak sedazko poltsa txiki batean, Patriz eta Mikelaren aurrean; josi zuan ondo poltsa, eta iru gurutze egiñ eta eman zien, esanaz gabeko amabietan idikitzeko.

IV

        Etziran etorri gabeko amabiak nai baño len, baña noizbait ere jo zuten zorionean edo zorigaiztoan. Poltsa presaka askatu ta idiki zan, eta arkitu ziran hamasei... txakur txiki.

        Joan ziran lasterka senar-emazteak ola zarrera; baña lasterrago joan ziran andik —eztakigu nora— Anton eta Kuleta; ala ere arkitu zuten senar-emazte Patriz eta Mikelak beren konsuelorako sedazko poltsa bat, ontzakoak sartu izan ziran aren berdiñ-berdiña; eta bere barruan papertxo bat izkribaturik onela:

                Esango badet oso

                argiro egia,

                zuen gutizia da

                izan geiegia;

                andiagoa berriz

                oraiñ naigabia,

                txoriak juan ta utsik

                uztian kabia.

1903-ko Uztaillaren 27-an.

«Ibaizabal», 83, 1903-ko Agorrilla-ren 2-n