VIII itzelkarra

        INAZIO. Mutillak emen daude prest, eta nerea txit larri zer ikusiko ote duen, ni bezela.

        JOSE. Ezerez adi, jakiñ edo egin ez litekenik; guzia da errexa, ikusiko dezun bezela. Ola, Matxalen! arratzalde on; etxe aldetik, andre onrada eta bear dan bezela. Bizkor zabiltz?

        —Bai Jauna, osasunarekin berori serbitzeko. Norbaitek egon bear, bada iñor gabe ez deitzot ongi uztea.

        —Ez da bear ere; emakume zinzoak etxea gutxitan laga bear dute. Joan zaite bada zere lanetara, ta ni ekitera nua eskola erakusten zure senarrari ta semeari.

        —Bai, buru ona dute! Batak baño besteak gogorragoa; goait eraingo diote.

        INAZIO. Ala da; arrazoi dauke nere emastek; uste det nekatuko dala ezer aurreratu bage, eta alferrik igarako duela ezan duen denbora ta geiago.

        JOSE. Ez, badakit zer egitera nuan; eta egiaz esaten dizut eze ez bakarrik irakorten eta eskribitzen; baita ere ikasiko dituzute itzekinda, luzizaldea, lurlantzea, izarjakindea eta neurtakinda.

        INAZIO. Barka bizat gaizki esaten badet; bada uste det edo guzaz farre egin nai duela, edo txoratu eginzaiola. Eta zer da itzekinda?

        JOSE. Ez bata ta ez bestea; eta zuk esan dezun itzak du izena erdaraz Gramatika.

        Aita semeak. Aaaaah! jajajaaa! Kalamatrikea! Leen esan deana! Farregalea ematen dit! Ez bedi aserratu. Eta besteak zer izen dute?

        JOSE. Lectura, caligrafía, geografía, agricultura, astronomía ta geometría.

        AITA SEMEAK. Jajajaja! aaaaah! Au kalamatrika!

        —Zer deitzok Patxiko? Nork artzeitu oiek buruan? Erderaz bekin nekezak dituk euzkeraz. Oiek erderamordolluak! Beorrek egingo duela farre ta gu aigeraka.

        JOSE. Ez dira bada aienak ere; Gaztelauak konpondu zituzten latinezko ta griegozko itzakin. Zuk badakizkitzu bada beste itz onen okerrak.

        INAZIO. Beste burla bat! Nik ez jauna; ez det sekula ikasi dotriña kristiana piska bat baizik, nola diran: Pater nosterra, Ai Marie, Santa Marie, Kredoa, Salbea, Mandamentuk, Artikuluk, Pater nosterraren petiziok, Enkarnazioko misterioa ta beste orazio batzuk erakutsi diraden araura.

        JOSE. Banekien zuk gauza nekezaguak ikasi zinduzena, bada esan dituzuen itz guztiak ez euzkarazkoak dira, ta ez da gastelanizkoak ere, baizik latiñezkoak. Eta: Gloria badakizu?

        INAZIO. Orren astotzat nauke? Ez orrenbesteraño! ez asko ta ez gutxi. Ori ta zenbat Jaungoiko diren ikasten dute aurrak lenbiziko. Glorie Frati, Pilio, Ispiritu Santo. Sekulaeratan printzipion ez nuken senpren sekulako sekulariokoetan. Amen.

        JOSE. Oiek bai dirala asto keriak eta erderak edo latin mordollu edo gauza zikiñagoak! Baldin bazekizkizu nolakoak diran etzinduzke berriz esango; ezta ere beste iñork ni erretorea edo apaiza banintz. Zergatik euskeraz esaten ez dezu? Itz bat ere ez dezu ondo esan.

        INAZIO. Egia da? Euskeraz ez dakit, zeren txikitandik etxean eta elizan beti ala aditu ta esan det.

        JOSE. Aserraturik erantzun ez dirazu badakizula? Asko da bada berriketarik, eta lastoa utzita goazen alera, au da, irakortzera.

        Ikasi ditzagun letra oiek.

                A, E, I, (Y), O, U: (H).

                a, e, i, (i), o, u: (h).

        Ederkiro! Biok ikasi dituzute batean ta laister, eta ez dezute galdu ez batak eta ez besteak, baizik biok irabazi. Bada aiek bezela esaten dira oiek ere.

                Ha, he, hi, ho, hu; edo Ah, eh, ih, oh uh.

        Eta berakin bakarrik ona emen zenbat itz eta bitzera:

        i, au, ao, eo, ei, io, ia, ie, oa, oe, oi, ua, aoa=aua, eoa, eia eie, ioa, oea, oia, iyo, aiei, oiei, hi, iha, ihe, iho, ihoa, aho, ahoa, ahu, ahua, eho, ehoa, ehi, ehia, ehie, ohea. Oa, oe, ohio. Oa, i oa.

        —Eh? au aoa? —Uh! —Au oia? —Oh! —I oiei: ei aiei. —Ah! —Ih!.

        Orra ikasi irakortzen, eta gañera ziboldea! Baña oraindik ez; lautatik bat bakarrik, au da, sei izkira, ta beste oien irak erakutsiko dizutet lau igandetan, eta nai badituzute beste sei, oraindik denpora dagoen eskero, ekiogun berriz, eta uste det jarraituko dugula ere leenakin eta letra oiekin markatzen diran itz eta bitzera batzuei; eta besteak zer esan nai duten badakizute?

        INAZIO. Bai Jauna. Aizkeneko iru itzak bakarrik ez dakizkigu; eta beorri obra gaiztorik egiten ez bazaio edo nekatzen ez bada, nik leen baño gogo geigo dauket, zeren ez nuen uste onen errax izango zala.

        PATXIKO. Athe, niri ere lazki gustatzen zait, eta afaldu gabe ariko nintzake gau guztian.

        JOSE. Ia bada: Ia deitzen zaio Probintzi onetako eskribau bati ta bere gurasoai, eta Eo ta Ohio ibai biren izenak dira.

                B=V, C=Z, Ch, D.

                b=v, c=z, ch, d.

                be=ve(u), ce=ze(ta zeda), che, de.

        Bi, be, bai, obe, aba; baba, biba; ze, zu; da, do, du, duda, edo, uda, adio, odeia, idia, deia, doia, doaia; bea, baia, beia, abea, ibaia; azia, ezi, ezeezea, aza,izu, zozoa, aize, izaia; etxe, itxi, itxu, txea, txitxia, etxetxo; Badezu, aiz izena. Eba bizi bada zoaz. Abea ezea dezu. Bi otxabatxo diozu? Etxe bea ez da; eia itxi beza; idia edo beia da? Zozo izua bizi da? Bizi bedi bada. Adi ezazu; ia eo dezu? Itxozazu; odeia edo aizea da obea? Bide au, zubia edo eliza da obea? Ibaia doi doi doa. Adio; Biba! Biba bada! Ona non oiek ere ikasi; pauso onetan ariñ iritxiko degu guk ainbeste nai genduena. Orañ egingo det nik farre ta algara zuen itxuzpena gatik ez sinistu nairik nik nuenaz esaten nizuena. Fede geiago gabe badezu Jaungoikoaren arpegia ikusiko. Orain beste jai arte; gaur aiña ikasten badegu nik uste baño lenago bukatuko degu.