AIDEKO TXORIYA

(BAKARRIZKETA)

Iruditegiak izan bearko du moldatua, lotarako gelan antzera,
oia ta gañuntzeko bear diran tresna gustiyakin.

        Ez daukat zer galdurik! Nola izango det bada, billutsik jaiua banaiz?

        Sei urte badira gutxi gora beera gurasuak bidaldu nindutela sendakintzako ikasdaritzak egitera, bañan nere goguak ez dira gai oietarako luzatzen diranak.

        Nagitasunak, eta alferkeriyak menderatzen naute, ta ezin diyot nere buruari eman, bear nukien azkatasunik, nai aña jakitera iristeko.

        Ai, ama, ama! Zergatik egin ninduzun onen alferra? Al banu izango nitzake lanerako arreta geiagokua, bañan ez dakit zer gertatzen zaidan; zelairik ugariyenak baño, kalabaza geiagoren jabe egiten ditut nere gurasuak sei urte oetan.

        Amaika bider esan dit maisuak; purra pullino, ladrón del pan de tus padres, zuquete; arrazoi oek beti iduki oi ditut goguan, bañan aztutzat idukiko banitu bezela dira guztiyak.

        Au lana! Au lana! Jesus! Ez al dirazu liburuak zabaltzeko, daukatan baño indar geiago emango, gauden illaren barrunbian kandel argiyakin betilliak kixkalduko baditut ere, zerbait egiten saiatzeko?

        Liburuak! Liburuak! Bañan, non ditut? Noratu dira, edo aizeak eraman al ditu? Oek ere esku aldatuak dira: an egongo dira, rastroko apaletan edo autzez eztalirik lurrean zoko batera baztartuak, ta guztiya, zergatik? Aideko txori batengatik; bai aideko txoriya!

        Emakume zirtzill bat da nere biyotzari ezpata zorrotza sartu diyona ta burua korapillo sendoz lotu dirana; bañan, zein da txarra, au edo ni? Nik zergatik ez diyot gurasuak jarri ninduten bide legun, ta ederrari jarraitu? Ez al det nik, jipoa, jipoa egitia merezi? Nere eginkisun jatorrak non zeuden, liburuetan edo emakumetan? Ta, griña kalte aundiko au aski ez dalarik, Jorje belarri luzeak ere beregandua nauka, ta joan berriya dan illaren azkeneko egunean, gurasuak bidaldu zizkiraten diru, etxekoandriari zorrak kitatzekuak ere, ni konturatu nitzanerako kendu zizkiran ijito lapur orrek.

        Ta, orain zer egin bear det nik? Zer esan bear diyet nere gurasuai? Asmatuko det; ikasdaritzan gabiltzanok gezurrak asmatzen iaiuak gera ta. (Piska bat itxedon ta.) Paper mutur bat baneuka, berela egingo nuke nere gurasuentzat, neretzat ongi etorri litekien eskadi bat, eta etxekoandriari ere ez litzaioke gaizki etorriko.

        Bañan ona, zer esango diyot niganako aserre arki bada? ta, nola ez da egongo aserre, iru illabete oetan zorrik kitatu ezpadiyot?

        Gaur goizian ere mutur goxua jarri dit gozariya eskatu diyotanian; ta nik ezagutzen det arrazoi aundiya daukala, bañan, zer egingo det, aideko txori, ta Jorjek kentzen badizkirate, etxekoandriari eman bear diyozkaten emaitzak?

        Kalte aundiyak datoz neretzat! Pakea urruti dabill nigandik! Onla bizi baño obe luke batek!... Jesus! Jesus! Zure laguntza bearrian arki naiz! Damutasun aundi batek, lertzeko zoriyan nauka! Ez daukat noa joa-nik! Zer egingo det! Nere burua urkatu! Ez, ez; orra zertaratu naizen.

        Libururik ez, ta soñeko guztiyak urratuak dauzkat! Etxekoandria aserre ta gurasuak nere berri gabe! Alferrak iñondik gauzonik ez! Bide guztiyak arantzez josiyak arkitzen ditut! Ez ote dit beiñ edo beste illargiak zuzen argi egingo?

        Ama! Amai Barkatu ez det geiago egingo oraindaño bezelako biurkeririk. Onez aurrera ona izango naiz, baldin Jaungoikuak bere naiez ortaratzen banau; itz onek indarra dezala.

        Etxekoandre; betor nigana, ta aditu bezait guztiya! Oraindaño esan dizkaten gezur guztiyen ordañez, oiek denak eztali, ta garbituko al zaizkit, neretzat zikin zeuden bide lakarrak.

        Aideko txoriya! Aideko txoriya! Zu izan zera neri kalte oek ekarri dizkiratzuna; bañan orlakorik gertatuko al zitzaiden txori orreganuntz begiruna jarri nubenian, liburuetara begiratu izan banu arreta ta griña aundiz? Ez dut uste. (Dei-ka.) Etxekoandre! Etxekoandre! Betor nigana! (Pixka bat itxedon ta.) Ez du etorri nai. Au lana! Au lana! Noratu niteke oraiñ! Au egarriya!

        (Artzen du pixontxiditik urakin dagun txarrua.) Mingaña lokaztua baneuka bezela daukat, eta ez nago nere onetan! Buru guztiya kixkaltzen daukat berotasunan indarrez, eta biyotza bere lekutik irtena.

        (Txarrora begira.) Zer dago emen? Bart arratsean ipiñi ziraten ur epela da bere txalburu ta guzti, ta onek ez lirake egarririk kenduko. (Usten du berriro txarrua.) Ez ote da etxekoandria etorriko? Uste ote du zorrak kitatzeko asmorik gabe nagola?

        Nere gurasuak oraindaño egin izan dituztenak kitatu oi dituzte, ta nik oraiñ egiten ditudanakin ere, ez deritzot iñor kaltepean utziko dutenik.

        Au berua! Ezte guztiyak badirudite, erresumindurik dauzkatala, Etxekoandre! Betorkit aguro ur presko, preskoakin; bestela egarri geiegizko onek itoko nau.

        Betor, betorkit; etzaio damutuko ta! berdinduko dira eztuasun ontatik ateratzen banau.

        Ibili bedi azkar, ta ager bedi nere aurrera, ni egarriyak ito baño len. Ez da ageri! Au lana! Au lana!... (Pixka bat itxedon, ta artzen du berriro txarrua.) Epela bedeik, edan egin bearko det, ia mingain gañeko loia kentzen ditan; onla ez nezake luzaro iraun. (Txarrotik edaten du.) Epela ez; berua da au! Badirudi su gañean lagatzetik zintzilik egona dala. Onek ez lezake egarririk ill ta mingain zikiñik garbitu.

        Ama! Ama! Berorrengandik urruti izanak, orra zenbaterañoko kalteak niganatu dizkitan. Berorrek eta aitak ipiñi ninduten bide zuzenari jarraitu izan baniyo, gaur jaun aundi bat izango nitzan, ta orain, zer naiz? Orain ezker gabeko ume petral bat.

        Ai, au lana! Zer da nigan gertatzen dana? Oek otzikarak! Au berotasuna! Au eziñ egona! Ama!... Ama! Ezin det geiago! Eriotzako sega beltzak eten dizkit biyotzeko zañak! Au egarriya! (Balantzaka inguratzen da pixontzi maira ta artzen du txarrua.) Au mingain legorra! Au loia! Edan! Edan! Bañan zer? Ur zikiña! Nork?... Nork ekarri dizkit zorigaitz oek guztiyak?... (Dardaizoka txarrua ezpañetara darama.) Aideko txo...ri...yak! (Ezpañetara txarrua jasotzen duben beziñ azkar, erortzen zaio lurrera ta bakarrizketa-lariya ere eroriko da zilipurdika illa.)

Euskal-Erria, 1916