NEKAZAIYA

Gertaera Donostiyan

(BAKARIZKETA)

Iruditegiak aurkestatzen du baserri bateko
atariya nekazaitzako tresna batzuek ageri dirala.
Martiñ bere aieri begira txit mingarritxu mintzatzen da.

        Noratu niteke orain nere biziera baserriyakin batian bukatu badirate? Zer egin bear det ukulluko bei, eta gañuntzeko gauzakiñ? Nekazaitza guztiya ondatu dute Donosti inguru ontan aberatsen apaindurizko Jauregi, eta lorediyakiñ.

        Baserri maitagarri ontan jaio ziran nere gurasuak, ni, (Negarrez) eta nere ondorengo guztiyak, berrogeita-amar urte osatu ditut lur gozatze onak igaroaz, eta oraiñ ongintza guztiyen ordañez esan dirate, etxia eta lurrak usteko. Zer beargaitan saiatuko naiz ez baldin badakit ezertan? Eta nori salduko diyozkat, arre, aitzur, jorrai eta beste gauzak, baserriyak desegiten asi badira? Nork erosiko ditu? Zatar biltzalleari saldu nai badizkat, pitxar bat sagardorentzat ez dit emango, ematen badit ere; erdiya baño geiago berak edango dit, eta, nik zertarako ditut nekazari izateaz utzi bear badet? Ez dakit; ez dakit zertaratu bear detan. Antxua baliak jaten dubela? Nekazaiya berriz, aberatsak jango luke ez geiago beren begi aurrez ikustearren jaki goxua balitz.

        Gero esango dute nekazaitzak ez dubela batere aurreratzen. Nola aurreratuko du aurrerakisunetako gai guztiyak kentzen badizkigute?

        Gutxiyenez bagera Donosti inguru ontan irurogei baserritar gutxiyago; bada aben guztiyen nekazaitzak malkarrot egin du betirako, zeren ez gindeakien geiago azaleratu, eta nekazaitza galtze onek urrutiratzen du jendea jakiña dan bezela bazka leku obearen billa.

        Gero erdaldun albixtariyak ari omen dira beti berriketa dariyotela esanaz: Ez uzteko iñori emendik aldegiten. Bañan ez al dute ikusten goziak non azia topatu bear dubela? Saiatu nai dubenari zerbaitetan, eragotzi egiten diyote, edo bestela kentzen diyozkate saiatze lekuak apainduri goitiritzizkoaz baztar guztiyak betetzeko.

        Non, edo nolatan ikusiko ditugu nekazaitzako aurrerakisun naikidatsu oriyek? Ote da iñor ludi onen borobiltasun guztiyan, gaur emen arki geran gaiakiñ, gauza miraditsu ori egingo lukienik?

        (Itxedon) Nekazai guztiyak noratu ez dakigula gabiltza, gau illun ekaitzu batean egaztiyak ibiltzen diran bezela, an erori eta emen altxa eziñik.

        Gure biziera guztiya desegiñ dute aberatsak, zaldi zarra putriak desegiten duben gisan, eta ez dago guretzat baztar batian toki pixka bat ere, etxadirako bazka eramateko gisakorik. (Kalkatuaz) Au lana: au lana egin digute guztiya bear duten eziñ aze diran oriyek !

        Gure lur, pallakuz aur baten gisan gozakirotsu ibilli ditugun aietzaz desegiñ gera, ez gintezke geiago jabetu, zeren garbiro eta ezeren kezka gabe esan liteken inguru abetako nekazaitza osoro ondatu eta galdu dala.

        (Itxedon) Au guztiya orla dalarik, biziera berriya arturik bizi bearko det, eta errexena izango da neretzat, zelataritza baldiñ nere gaiak ontzat artzen badituzte, alkate, eta gañuntzeko erri batzarreko jaunak.

        Bañan nola artuko dituzte, baldiñ esaten duten bezela erderaz jakin bear bada, eta nik ez badakit? Au ere, lotzagarrikeri aundiya da Euskal-erri baterako, bada, euskeraz ez dakitenak ontzat arturik daukazkite, eta erderaz ez dakitenak baztarreratzen dituzte utsegite aundi bat balitz bezela.

        Orra; orra nekazaia nola gelditzen dan ez mendirako eta ez kalerako; oraiñ nola esango det len esan oi nuben bezela guk egiten ez badegu kaletarrak nola bizi bear duten? Nik egiñaren zai badaude, tripan somurruak aterako zaizkate.

        Erderaz jakin bear orrek ondatzen nau, bestela bitarteko onak topatuko nituzke Donostiyako plaza zarrean; guztiz adixkide aundi neriak dira Ginda, Gozeti, Praxkuelo eta Botxa, eta abek ere zer esanik ez dago, ezaguera aundiyak artzeko tokiyan igarotzen dute eguna, gaba non igaro bear duten jakin gabe.

        Lengo gau batean topo egin nuben len esan detan toki ortan Motxarekiñ, zeñari esan niyon adiskidetasunaren bitartez, baso bat sagardo edanaz bakallo pixka bat jan ondoren, lotarako garaia zala, eta erakutzi zezaidala lotarako leku bat, zeñak esan ziran bereala, gau batekuagatik iruditzen zitzaiola antzarakeri bat oiaren billa iñon ibiltzia, eta nai banuben, berak egiten zuben lekura joango giñala, eta nik ere merkeago ateratzearren bertatik esan niyon: Azeto alajainkua.

        Gero nik, jakiña dan bezela, gizalegezko ordañak eman nairik esan niyon, beste txurrut bana edango genuela lotaratu baña len, eta Motxak esan ziran sagardotik naikua edan ta arkitzen zala, eta ardo pixka bana edan obeko genduela musian jokualdi bat egiñaz bere lotarako lagun Gozeti, Ginda eta Praxkuelokin.

        Esan bezela joan giñan ardandegi batera, eta edanaz bear baño geiago, an pixtu genduen ixkanbilla gogor bat non sortu zitzaigun txilbor gañian argiya zeraman gizon bat, zeñak makilla gora jasoaz esan zigun, joan gintezkiela berak agintzen zigun lekura.

        Nik ez nekiyen zer gertatzen zan, bañan azkar igarri niyon gauz onik etzitekiela gertatu gure artian; nere gau artako oia gogorra izan zan, txurikin gabeko laztaida, nere orditasun guztiyakin ere antza eman niyon arri otza zala neri etzan lekutzat ziñalatu ziratena.

        Etzan baño lenago berriz, eman zizkadaten zigorkada batzuek, non iruditurik gobara jotzeko arriya nitzala eta gari jotzen ari zirala, esan niyoten, obeko zutela aski egiñ, zergatik zeguen egualdi txarra laztoa metatzeko.

        Urrengo egunian etorri zitzaigun gizon bizar zuri bat, eta esan zizkigun nai zituben guztiyak, nik uste nuben makilla gora jasoaz asi zanean berrirotu bear zubela aurreko gabeko gari jotzea; etzan ontara iritxi, bañan gau artako lo lekuak merkian garestiya jo ziran neri.

        Irteterakuan ala diyo len esan dedan bizar zuri orrek, ogeita bosna pezeta da zuen eman bearra, eta ematen ez dubenak bereala Erregiñaren auzotar izan bearko du Antigua- ko ondartzan daguen ostatu aundi artan.

        Au aditu niyon ondoren esan niyon, lenbiziko gaba zala ostatuan igaro nuben ura, eta iruditzen zitzaidala geiegi kentzen zirala arri gañian lo egitia.

        Nere leiatze guztiyak alferrikakuak izan ziran, etzuben gutxiyagotu nai izandu eskatu ziranetik txakur txiki bat ere, bañan nola nere mendian etzan arkitzen ainbeste diru, eraman ginduzten gau artako erapeko guztiyak Antigua-ka legoi kaiolara bazka truk, pixti ezitzallien mendera. Bost egun antxen igaro nituben nere etxeko iñor ikusi gabe, zergatik nere emaztiak uste zuben nere gurasuetan nitzala baserriyakiñ zer gertatzen zitzaidan esatera joana.

        (Itxedon) Uste baño geiago edan gendubelako, lapur, eriotzgille eta gaizkilliak katibatzen dituzten lekuan iduki ginduzten erdi goziak!

        (Azkar xamar) Ai, nere baserri gaixua ! Zu gabetu nitzan ezkero, nere biyotza eta bere auzo lagun guztiyak pake gabe bizi dira borroka biziro biurrian! Zer arrimo topatuko det orain, eta noratu niteke? Berrogei ta amar urte lur maneatzen igaro ondorengo sariyak dira abek! Nik zer egin det nere bizi gisa orrela kentzeko! Ez al diyozkat nagusiyari errenta guztiyak zintzo eraman bear dan garaian?

        A, Jaungoiko altsua; arren da arren eskatzen diyot nere biyotzaren otoitzpidez, nere buruari eman dezaizkala oraindaño opatu diyozkan kemen argitasunezkuak, eta ez baderitzo ala...

        Osa bedi berorren borondatia!

Euskal-Erria, 1909