GIZON GALANTA

(BAKARIZKETA)

Iruditegiak aurkestatzen du, baserri on bateko gela nausi
edo sala, bear diran tresna gustiyakin egokiro antolatua.

        Ara emen ni, gizon galanta! Ez da bada nekatzen ez naizelako bañan, bederatziren bat arrua izango naiz oker aundi gabe, eta ori, eguna argitu beziñ prest jeikitzen naizelarik nere eginkisunetan saiatzera.

        Badauzkat ukulluan sei bei, esnea ugari ematen dutenak, lau idi, nekazaitzarakuak, bi asto, (Kalkatuaz) neroni bañon aundiyaguak; ez da bada erreza ni bañon aundiyagua izaten, bañan ala dira.

        Ni aundia banaizela uste det zerbait, bañan astoak aundiyaguak dira asto isatez, zergatik itxuraz ere ez naizen astoa, eta ala banitz ere, ikusiko genduke zeiñ giñaken andiyaguak.

        Aserre aldi-en bat izaten degunean, askotan deitzen dit emazteak, (Kalakatuaz) a...stoa; orduan gelditzen naiz uste gabe, erdi txinixtua bezela, bañan ikusten detanian ixpillu aurrez jarririk (Bi eskuakin belarri gañetan siñu eginaz) ez dirala belarri neriak orla mugitzen, esaten det neregan, ez dala egiya izango emazteak esaten dirana; bada orrek esaten diran izena egiya balitz, izango giñake etxian, (Kalkatuaz) astarrak, bi, eta bi asteme, zaspi astakumekiñ; (da esatia) nerekiñ emaztiarenak, sei, eta eranegun jaio zan astakumia zazpi, guztira ondo zenbakitu ezkero, amaika asto; zer asto zalla belardi eder baterako.

        Nere emaztek ez luke edozer belar jango, zergatik dan guztiz kuitizitsua, eta nola astarrak emearen atzetik ibilli bear izaten duben, nik ere bera dijuan lekuraño joan bearko nuke, bada onek aukeratutako belarra ez litzake nolanaikoa izango.

        (Itxedon) Guk izaten ditugun aserre guztiyak izan oi dira beti, bazka berexiyagatik; zergatik eguardiyan etxeratzen naizenian, eziñ jan erazi izaten diyot neri maira ateratzen ditan bazkaritik ezer, nere emazte maitiari; eta orduan asten gera ez ta bai gogorrean batak bestiari amur eman nai ezik, non, nere emazteak bukatzen duben bere esakun guztiya deituaz neri, (Kalkatuaz) a...stoa.

        Orrek ori deituagatik geiegi dakit, ezer jan gabe ez dala egoten ni lanean naizen bitartean; bada egunero, esne, eta beste zerbait baratzakirekin joaten danean errira, musu gorriturik etortzen da etxera bideko ibillirerarekiñ nekatua baletorke bezela.

        Ez diyo nekiak egiten ez, aurpegi gorritze ori, baizik amaiketako onaren ondoren artzen duben pattarrak; bada nere aldamenean jartzen danerako, nabaitzen diyotan usaiez igartzen diyot baraurik etxeratzen ez dala.

        Ez du asko edaten bañan, jakiña dago edari pattarkiyak denik gutxiyena edanagatik, mesede urriyak egiten ditu gure barrunen. Ni astoa naizela?...

        Ni ez naiz astoa; bañan ala izan naiagoko nuke gizon edale barrun kaltegarri bat baño; zergatik beren kalterako gauzik edari bidez ez duten egiten astoak, orregatik naiago det bizi asto antzera eta ez gizon edale pattar kutsuz beren buruak ondaturik bizi diran oien gisan (Itxedon).

        Lengo igandean mezatxo bat entzutera erriratu nitzan, eta arkiturik gutxiyenez ogei urte ontan ikusi ez nuben adixkide batekin, izketaratu giñan elkar diesoldu ondoren; jakiña dan bezela arkiera abetan, galdetu niyon beste gaztetako adiskide batengatik, eta erantzun ziran esanaz ezikan, bi illabete inguru bazirala ill zala edari pattarkiyakiñ ezteak kixkaldurik (Itxedon).

        Ageri, ageriyan dago, edari pattarkiyak kaltegarriyak dirala; abek menderatzen duten gizonari lazterkatzen diyote burunaspiltza edo erotzea, gibel gaixotza edo eztietako erresumintza, eta gaitz aben bidez... Eriotza: bere gaiz etorri bañan len!

        Astoa... astoa!... Giza itxuretxo asko dira gaur, astoak bañon astoagoak.

        (Dana indarrez) Desegin bitez betiko edari pattarki oriyek idukitzen diran edontzi gizon galgarriyak, eta ugari bitez baztar guztiyetan be-ederrak, beren esne koipatsuakiñ umanea indarrez osa dediñ.

        Asko, eta asko gizon dira gaur edariya erabat utzirik, esnea edanaz sendakiñaren agintzez kemen galduak ordaindurik txit osasuntsu bizi diranak.

        Esnea; esnea!... Ugari bedi esnea ezti erresumindu guztiyak ezeturik, indartu ditezen edari pattarkiyan bidez gaixotu diranak.

        Orain saltzen diran ardo pattarkiyetatik Aita Meagher-ek berriro munduraturik edango baluke, luma artuko ote luke esateko ardoak esando balu bezela,

                Ni naiz txit gauza gozoa

                eta pozkida osoa;

                beltza naiz ta zuriya,

                illuna eta argiya

                indarra det eta garboa

                eta izena det ardoa?

        Ez deritzot; zergatik ikusiko lukien oraingo ardo pattarkiyak ez dirala ark esaten duben bezelako edari osasuntsuak eta indartsuak, baizik, aultasuna ugaritzeko gisakuak; bada gaur nere iritziz erantzungo niyoke Aita jakintsu ari

                Eritasun ta nekea,

                kentzeko, bei errapea

                naiz garbi, ta zuriya,

                koipatsu on guriya,

                osasuntzeko eztea

                bei errapeko esnea.

        Badin esaten dutenak, gizalditik gizaldira dijuala auldadea ugaritzen; nola ez bada, maltzurkeriyak ere ugaritu eta zabalduak badauzka bideak? Gaur ez dago beste biderik luzaroko osasuna nal dubenarentzat, esnea, edaritzat artzea, edari patarkiyak erabat utzirik, eta onela urte askuan iraungo diyo osaunak, zeren izango dan kementsua naiz ez iritxi izatea ni beziñ... Gizon galanta.

Euskal-Erria, 1909