OGEITA ZAZPIGARREN IRAKURGAIA

1. Babiloniako katibutasuna

        Judarrak beren buruak katibu ikusi zituztenean, etsi zuten izaera onetan igaro bearko zituztela Jeremias profetak esan izan ziezten irurogeita amar urteak. Ezagutu zuten neke aiek guziak beren gaiztakeriak ekarri zieztela, eta Jaunari eginda.ko irain edo ofensaen damua bertatik agertu zuten, eta asi ziran Jainko egiazko, ainbat aldiz Judan baztertu zutena, egiaz adoratzen eta zezaketeneraño serbitzen. Onetarako asko lagundu zieten Jeremiasen lenagoko ondo-esanak eta gaztiguak; eta onen ikasle Baruk, Ezekiel eta beste profetaen erakutsiak.

        Judarrak nekazaritzan eta edozeñ esku-lanetan txit azkarrak eta argiak ziran; eta beren izerdiarekin zer jana atera zezaten, Nabukodonosor-ek lur-erlo andi eta bazter zabalak oparo eman ziezten, maneatu, laboreak ereiñ eta abuztu onak izan zitzaten. Onela urte batzuetan bizi izan ziran. Bitartean Nabukodonosor-ek Persiako probinzia bi beretu zituen eta oietako jendeak Judara bialdu, eta Babilonian zeuden judarren erdiak Persian ipiñi zituen, eta trukaera onen bidez, erdiak arkitu ziran Babilonian eta besteak Persian, non berriro asi bear izan ziran eman zitzaiezten bazterretan nekatzen eta bizia ateratzen; eta bi lekuetan Jainkoak begiratu zien errukiz eta mesede andiak eginaz.

2. Daniel profeta

        Arestian esan da judarrai Babilonian asko lagundu zietela profeta santuak, zeintzuen artean Daniel ipiñi bear da. Daniel, oraindik gaztetxoa zala, Joakin Judako erregearekin batean eramana izan zan Babiloniara, non Joakin erregea etxera itzuli arren, beste katibuakin geratu zan, eta Juda guzia ara zanean, an bizi zan. Onen izen andia laster agertu zan, eta begira zergatik.

3. Susana

        Susana, Helzias-en alaba eta Joakin zeritzan gizon aberats baten ernaztea zan. Guziz ederra eta moduzkua izateaz gañera, gurasoak eman zioten aziera onari zintzo erantzunda, Jainkoaren bildur andikoa zan, eta ez munduak nai duen, ezpada Moisesen legeak eskatzen zuen eran bizi zan. Joakinek bere etxe ondoan zeukan baratza eder batean judarrak biltzen ziran egurastu-aldiak artzera. Urte artan jueztzat bi gizon zar-eldu ipiñi zituzten, eta juez oiek eta zer esana zuenik bazan, Joakinen etxean batu eta ezdabaida edo auzi guziak erabakitzen zituzten. Jendeak aldegiten zuenean, Susana baratzara irten eta ibilli oi zan, egurastutzen. Andre onen edertasunak zar aiek lilluratu zituen, eta Susanaronzko amorio zoroa biotzetan sartu zitzaien; eta, nor bere aldetik, era billan zebiltzan, elkarri beren barrun galdua eta zoramena agertu gabe. Bero andia egindako bein batean, Susana baratzako putzuan mainatu nai izan zan, eta ain begiratua izanik, neskameak baratzatik kanpora bialdu zituen, putzuan zegoala ikusi etzezaten, eta atea bere aldetik itxi zuen.

        Gizon zar aiek eginkizunetatik irtenda, elkarri etxerako agur egiñik, ustez banakatu ziran; baña nor bere aldetik, isillik baratzan sartu eta elkar laster topatu zuten. Orduan batak besteari bere eresi galdua agertu zioten. Leku ezkutu batean jarri ziran, Susana bakarrean atzitzeko eraren zai, beren gurari likitsa asetzeko. Oartu ziranean Susana baratzan bakarrik gelditu zala, biak joan zitzaiozkan eta beren gogoa agertu zioten, esanaz: Ateak itxita daude; iñork ez gaitu ikusten; eta guk nai degunera jarri zaite: bestela, guk gerok esango degu galai batekin zeundela, eta onekin gozaroago egoteagatik neskameak baratzatik atera dituzula. Itzketa lotsagabe au aditu zuenean, aieska min bat egin zuen, ziola: Alde guzietatik estu nago; zuen esana egiten badet, anima ilko zat, eta ez badet, gorputza ilko da: baña obe det zuen eskuetan il, Jaunaren aurrean utsegin baño.

        Itz oiek esanda, laguntza eske deadar egin zuen. Zarrak ere oska asi ziran; baratzako atea idiki zuten; eta Susanaren modian txit antsiatua eta itz gabe ikusi zuten. Zar likitsak, beren gaiztakeria besteri ezarri naiez, gezurra zeriotela asi ziran, eta morroiak lotsaturik etzuten biotzik izan esateko baizik, alako gauzarik etxekoandreagatik sekulan etzala aditu.

        Susana garbia etxera itzuli zan, neskameak laguntzen ziotela, eta etsirik mundukoak etziotela gauza onik egingo, Jaunaren eskuetan jarri zan eta eskatu zion aren garbitasunari, arren, begiratzeko. Susanaren senar, guraso eta ezagunai aldats egiten zitzaien onelako gauza bat Susanak egin zuela sinistea; baña zar berdeak lana aurrera zeramaten; eta Susanak ikusikizunik ez izan arren, lekuko edo testiguak esan ezkero, judarren legeari zegokanez, arrika il bear zan.

        Biaramonean oi bezala Joakinen etxean batu ziran, auziak ikusi eta erabakitzera. Susana bereala erakarri zuten, eta eskuak oni buruan ipiñirik, zartzar aiek esan zuten: Emakume au, atzo baratzan genbiltzala, bere neskameakin sartu zan, neskatxak bereala bialdu eta ateak itxi zituen; gero galai bat ezkutatuta zegoan lekutik irten zitzaion, eta biak gaiztakerian ibilli ziran. Guk galaia atzitu nai izan genduen; baina gu baño geiago zalako, iges egin zigun, eta oni eldurik, galdetu giñion zein zan, eta etzigun esan nai izan. Guk gerok au guzia ikusi genduen. Bilduta zegoan jendeak zar aiek ziotena sinistu zuen, gezurrik esango etzutelakoan, eta erabaki zan il zedilla.

        Susanak etzuen itzik atera, eta biotza zeruronz jasorik, Jaunari onela erregutu zion: Ene Jainko betiko, gauza isillak ezagutzen eta egin baño ere lenago dakizkizuna; badakizu egin ez dedan gaiztakeria ezarri didatela, eta oiek nigatik esan dituzten gezurrakgatik iltzera noala. Jainkoak entzun zion, ez ordea gizonak ezertan artu. Lotu zuten, eta urkamendira zeramatela, Daniel gazteak deadarrari eman zion, esanaz: Ez naiz ni andre onen odolean kutsutzen. Itz oiek aditu zituztenean, Danieli ingurukoak esan zioten: Orrela zer diozu? Danielek orduan esan zien: Burutik jauziak al zaudete, geiagoko gabe eta ikusikizunik ez duen gauza bategatik, Judako alaba bat iltzeko? Itzuli zaitezte, eta gauzari ondo begiratuta, berriro erabaki ezazute: andre oni ezarritako guzia gezurra da. Erabaki-leku edo tribunalera itzuli ziran; jendeak Daniel erdian artu zuen eta bere iritzia eskatu zioten. Danielek erantzun zien salatzalleak banakatu zitzatela, eta ark bere galdeak biai bat-banaka egingo zieztela. Banakatu ziranean, Danielek bati otsegin, eta galdetu zion: Zer arbola-petan galaiarekin emakume ori ikusi zenduen? Legeltxorra-pean, salatzalleak erantzun zion. Danielek esan zion: Ori, zer gezurra. Gero besteari deitu eta galdetu zion, ea Susana eta galaia zer arbola-petan ikusi zituen. Arte-pe batean, bigarren onek erantzun zion. Zer gezurra diozun, oni ere Danielek esan zion. Aditzen zeudenak ikusirik esanetan biak bat etzetozela, ezagutu zuten gezurretan zebiltzala, eta Susanaren aide jaiki ziran, esanaz, oni nai zioten eriotza bera, agure gezurti aiek merezi zutela. Susana askatu zuten; zar salatzalleak lotuta urkalekura eraman eta arrika il zituzten. Daniel zeruetaraño altxatu zuten, eta onen azkartasun argia bazter guzietara barreatu zan; eta Susanaren garbitasuna ere agirian geratu zan: geroz len-lenagoko begirunea gorde zioten, emakume on eta jainkozkotzat iduki zuten, eta oraindaño aitortu eta sekula guzian aitortuko da deabruaren amuetatik gorde nai diranen maisu eta ispillu garbia dala.

        Susanaren kontu au gertatuta laster, Nabukodonosor-i gogoak eman zion ain aginte andia zeukan erregeari zegokion gortea edo serbitzari asko ipintzea, oietatik bere anditasuna ezagutu zedin. Mendean zeuzkan erreinuetako mutil gazte ederrenak bere etxera eramanerazo zituen, bere maietik jan eta edanaz, eder eta galant azi zitezen; eta kaldearren itzkuntza eta eskola ikasita, gero etxean serbitu zezaten. Judarren artean Daniel, Ananias, Misael eta Azarias onetarako autuak izan ziran.

        Daniel bereala bildurrak artu zuen, ematen zitzaien janarian izango ote zan zerbait Moisesen legeak debekatua edo idoloai eskeñi edo ofrendatua, eta ezertan ere ez kutsutzeagatik beren agintari edo kontuartzalleari esan zion beste jan-gauza batzuek emateko. Beingoan beste janaririk etzien eman nai izan, erantzunaz, baldin jan gabez gañerakoak baño ubeltxeagoak bazeuden, erregeak ari nozierazoko ziola, eta ezin egin zezakean gauza eskatzen ziola. Danielek etsi etzuen; bigarren kontuartzalle Malasar-i mesede bera eskatu zion, esanaz: Amar egunean baberrumak jaten eta ura edaten iguzkizu, eta gero begira zaguzu, erregearen maietik jan dutenak edo gu ederrago geran. Malasar-ek ala egin zuen; eta amar egunen buruan besteak baño ederrago eta galantago arkitu zituen; eta iru urte, artarako izentatuetan, baberruma eta ur utsarekin bizi izan ziran; eta Malasar ere onela ondo zijoan, men erregearen maietik zetozkion jan-edanak saldu eta oien dirua beretzat zuen. Bitarte onetan, gorputzeko edertasuna ez ezen, jakinduria eta gauza isillak asmatzeko doaia ere lau gazte aiei, batez ere Danieli, Jainkoak eman ziezten.

        Iru urteen buruan, nork bere kontukoak erregeari aurkeztu ziozkaten eta erregeak ikusirik ederrenak Daniel eta bere lagunak zirala, eta itzketan ere argienak, bertatik bere serbitzora artu zituen.

4. Nabukodonosor-en ametsa

        Andik zerbait denborara, Nabukodonosor-ek gau batean amets izugarri bat egin zuen, eta esnatu orduko, aztu zitzaion zer zan. Erreinuko sorgin, azti eta asmatzalle guziak bildu zituen eta agindu zien zer amets egin zuen asmatu eta zer esan nai zuen azaldu zezatela; bestela, ilerazoko zituela. Azti oiek ezin zuten asmatu zer amets zan; eta erantzun zioten, munduan au zezakeanik etzala, eta asi ziran guziak iltzen. Daniel eta bere lagunak ere asmatzalletzat zeuzkaten, eta besteak bezala, billatzen zituzten iltzeko. Orduan Daniel erregeari aurkeztu zitzaion eta esan zion, baldin epea edo leku ematen bazion, asmatuko ziola. Itz onetan Daniel bere lagunakin jarri zan Jaunari erregutzen, eta Jainkoak naiko guzia agertu zien. Bereala erregeari joan eta esan zion: O errege! Zu jarri zera ondoren zer datorren pensatzen, eta gauza isillen berri duenak etorkiñak agertu dizkizu. Niri ere adierazo dit zure ametsak zer esan nai duen. Guziak begira jarri zitzaiozkan, eta gisa onetan itzegin zuen.

        O errege! Sunbil edo giz-antz begiratu ikaragarriko bat zure aurrean ikusi dezu. Burua urrezkoa, bularra eta besoak zillarrezkoak, sabela eta isterrak kobrezkoak, bernazakiak burnizkoak eta oñak erdi-burni eta erdi-lurrezkoak zituen: eta zu begira zengokiola, amildu zan arkaitz batek oñetan jo eta guzia porrokatu zan: une, zillar eta beste gaiak aizeak daraman autsa bezala aienatu ziran; baña arkaitza mendi egin zan, eta mundu guzia estali zuen. Zure ametsa au da. Erregeak ezagutu zuen Danielek egia ziola eta ezertan ere utsegin gabe amets guzia asmatu zuela.

        Onen ondoren azaldu zion zer adierazten zuen, esanaz, urrezko buruak bere erreinaldia aditzera ematen zuela; zillarrezko bular eta besoak gero sortuko zan beeragoko erreinaldi bat; kobrezko sabel eta izterrak irugarren erreinaldi mundu guzian zabalduko zana; eta burni eta lur nasteko bernazaki eta oñak laugarren erreinaldi erdibituko zana. Atzenean arkaitz ark adierazten zuela lau erreinaldi oien buruan sortuko zala beste bat, gañerako guziak desegiten ikusi eta berak beti iraungo zuena.

        Danielek itzketa onetan geroko berriak eman zituen, bere begiakin ikusitakoak izan balira bezala. Nabukodonosor-en agintearen ondoren medo edo persaena izan zan; gero greziarrena; atzenean erromarrena. Eta oien guzien ondoren eta buruan Jesu Kristo gure Jaunak ipiñi zuen bere Elizako erreinu, beti iraungo duena eta gañerako guzien gora-beerak eta autsi-osoak ikusiko dituena.

        Nabukodonosor Danielen azkartasun eta argiarekin arritu zan eta auzpeztu zitzaion, adoratu eta inzensua eskeñi naiez, baña Danielek etzion utzi, esanaz, agur hura Jainko egiazkoari bakarrik zor zitzaiola. Ordutik Daniel goeneneko mallan jarri, eta erregearen lenengo serbitzariaren aulkian eseri zan, denbora batean Egipton Jose egon izan zan era ber-berean; eta Danielen lagunak ere erregeak agintean ipiñi zituen.

5. Nabukodonosor-en giz-antza

        Nabukodonosor-ek Danielen erakutsi onakin erreinuko gauzak txit zuzen eraentzen zituen; eta Israel eta Judako katibu guziak ere beren erritar ain gora zegoanaren babesean, lasaitasun andian eta eskurantza askorekin bizi ziran. Baña urte asko baño lenago, ezinikusiak leku egin zuen. Babiloniarrak onean ezin eraman zuten Daniel eta bere lagunak, arrotzak izanik, alako eskubideak izatea. eta asi ziran Nabukodonosor-i iguinerazotzen. Erreinuko lanbideetan eta eraenean nondik eldurik etzuten arkitzen. eta erlejioaren aldetik sartu ziran. Erregeari esan zioten lenago izandako amets ark merezi zuela ondorengoai oroipen bat uztea, eta eragin zezala lotan iruditu zitzaionaren erako giz-antz bat, guzia urrezkoa, eta erreinuko andizki guziak hura adoratzera beartzeko.

        Erregeak esan au ondo artu zien, eta eragin zuen urrezko giz-antz bat, ogeita amar kana luze eta iru zabal zana, eta Dura-n ipiñi zuen. Erreinuko andizki eta buru guziak Duran bildu eta giz-antz oni belaunikatu zitzaiozkan; baña ikusi zutenean Danielen iru lagun Sidrak, Misak eta Abdenagok etzutela besteak bezala egin, erregeari salatu zioten iru gazte aiek etzutela aren agindua ezertan artu, eta giz-antzaren aurrean ez ere belaunikatu.

        Nabukodonosor-ek beregana otsegin eta esan zien: Egia da nere jainkoai ez diezutela agur egiten eta nik eragin dedan idoloa adoratzen? Orain, bada, baldin ez badezute nik agindua egin nai, labe goritu batean sar erazoko zaituztet: eta, zein Jainkok nere eskutik aterako zaituzte? Gazte santu oiek, Jainkoaren amorioarekin suturik, esan zioten: Ez dagokigu gai onetan zuri ezer erantzutea, zeren gure Jainkoak labe goritutik eta zure eskuetatik atera gaitzakean; eta au egin nai ez balu ere, jakin ezazu, O errege! ez diegula agurrik zure jainkoai egingo, ez zure idolorik adoratu ere.

6. Danielen lagunak labe gorituan

        Mundu guziak baietz esaten oituta zegoan Nabukodonosor arroak, ez da zer esan erantzuera au nola artuko zuen. Begiratu zorrotz bat eginda, berai itzik esan gabe, agindu zuen labe bat sutu zedilla besteetan baño zazpi aldiz beroago jartzeraño, eta iru gazte oiek ondo loturik botatzeko, erre eta auts egin zitezen. Zerbitzariak ala egin zuten, eta ain goritua ipiñi zuten non gana ogeita lau kana eta erdian igotzen zan, errekinak ematen ari zitzaiozkan guziak erretzen zituela. Iru gazteak garretara bota zituzten, eta lotura guziak Aingeruak askaturik, labe gorituan zelai eder batean bezala or-emen zebiltzan Jainkoa alabatzen, akatsik txikiena ere suak egin gabe.

        Nabukodonosor-i au esan zioten, eta bere begiakin mirari au ikusteagatik labe ondora joanda, begiratu zien eta esan zuen: Au zer da? Ez dituzute iruak, ondo ootuta, labera bota? Ala ere nik neronek dakuskit, lokarri guziak askatuta, batera eta bestera dabiltzala, Jainkoaren semea dirudien bat lagun dutela. Nabukodonosor arkitu zan zer egin edo zer esan etziekiela. Geroenean labera alderatu zitzaien eta otsegin zien: Jainko andiaren serbitzari onak, irten zaitezte eta atozte. Laugarren lagun Aingeruak bereala aldegin zuen, eta iru gazteak gar artetik irten ziran. Errege, andizki eta gañerako guziak arriturik gelditu ziran, ikusi zutenean ille-izpi bat ere etzitzaiela erre: eta Nabukodonosor-ek agindu men, baldin Sidrak, Misak eta Abdenagoren Jainkoagatik iñork gaizki esaten bazuen, il zedilla; bada, beste Jainkorik ez da, zion, labeko su-garretatik onela gorde ditzakeanik. Len-lenago baño ere geiago altxatu zituen, eta oiek ezin ikusiz eta galdu naiez zebiltzan biotz dollorrekoak lotsaturik geratu ziran.

        Mirari onen ondoren urte batzuetara, izan zuen beste amets bat txit ikaragarria, eta lenagokoa baño obeto gogoan geratu zitzaiona. Bazter guzietan zeramazkien garaipenakin arroturik, etzuen uste bera ainbat iñor zanik, eta Jainkoak urgulleri au beeratu nai izan zion. Lotan iruditu zitzaion zekusala zuaitz edo arbola bat zeruraño iristen eta munduaren lau ertzetatik ikusten zana. Orri txit ederrak eta fruta asko zituen. Lurreko abereak onen itzalpean eta aireko egaztiak adarretan egoten ziran. Zer jana guziai ematen zien. Nabukodonosor amets onetan zegoala, kontuartzallea zerutik jatsi zan eta otsegin zuen: Arbola ori ondotik ebaki, adarrak autsi, orriak astindu, frutak barraiatu edo zabaldu, abereak bere itzaletik eta egaztiak adarretatik igesi joan bitez; baña epait-ondoari lurrean utzi bekio, burnizko eta kobrezko kateakin lotuta, belar artean, intzak busti dezan. Gizon-biotza, biotz basati itzuli bedi, eta gisa onetan zazpi denbora edo urte igaro bitza. Ametsa au zan.

        Zer esan nai ote zuen jakiteko, erreinuko sorgin eta azti guziai Nabukodonosor-ek deitu zien, baña etzion iñork azaltzen. Atzenean Danieli otsegin eta onek agertu zion. Ara nola. Arbola ori zu zera, O errege! Danielek esan zion. Zure anditasuna zeruraño igo eta zure agintea mundu guzira zabaldu da. Gañerako iruditu zazkitzun arbola-ebakitze, adar-auste eta besteak, ara zer adierazten duten. Giza-artetik botako zaituzte eta lar-abereakin bizituko zera, belarra idiak bezala janaz eta intzak bustitzen zaituela, eta gisa onetan zazpi urte joango zazkitzu, Jaun Zerukoak gizonen aginteak eskuan dauzkala, eta nori nai, ari ematen diozkala ezagutu dezazun artean. Epait-ondoa bere sustraietatik uzteko esateak adierazten du zure erreinua zuretzat izango dala, eskualdi guzia zerutik datorrela ezagutzen dezunean. Nere esana orain ar ezazu: zure bekatu eta gaiztakeriaen truke limosnak egin itzatzu, beartsuai lagunduaz, eta Jauna menturaz zuzaz errukituko da.

        Nabukodonosor-ek albista onekin ikara andia artu zuen, eta Danielek esandako gauza onai ekin bearrean, gerrako iskanbillakin zerbait aztutzen ote zitzaion ikusteko, Egiptoko eta auzoetako beste erregeai indar andiakin eraso zien, eta guziak naierara menderaturik, Babiloniara itzuli zan, arrokeriaz beteta, mundu guziaren jabetzat bere burua zeukala.

7. Nabukodonosor abere egiña

        Garaipen oien ondoren, Danielek ametsa azaldu zionetik amabi illabetera, egun batean etxean egurastutzen zebillela, Babiloniako erri ederrari begira jarri zan, esanaz: Zer? Babiloniako uri eder au ez da, nere anditasun guzian bizitutzeko nik eragin nuena? Itz oiek esan orduko, zeruko ots bat aditu zuen, ziola: Zure erreinua zugandik badijoakizu: giza-artetik irtenda, abereetara zoaz. Danielen esanak bereala asi ziran gertatzen. Burutik jauzitako amorratu baten eran, uste du aberea dala, eta abereen griñak artzen ditu; soñekoak urratzen ditu, itzegin nai ez du, eta idiak bezala muu egiñaz, lau-oñetan abiatzen da.

        Etxetik irtenda, gizonetatik iges egin zuen; basora joanda, sasiteetan sartu zan eta lar-abereen eran belarra jaten zuen; eta gisa onetan zazpi urte igaro zituen, izotz eta inziarrak, eguzki eta euriak, kazkabar eta beste ekaitz guziak aragian artuaz: larrua kaskartu eta illea, egaztiai lumak bezala, azi zitzaion, gorputz guzia estaltzeraño; azkazalak luzetu eta kakotu zitzaiozkan. Gauza ikaragarria! Mundu guzia bere mendean jotzen eta anditasunean iñor alderatzen ere etzitzaiola uste zuen Nabukodonosor, bere arrokeria, antuste eta urgulleriak bas-abere biurtzen du.

        Bitarte onetan biotza zeruronz jaso zuen, eta ezaguturik Jainkoa dala zeru-lurren jabea eta erreinu guziak nori-nai eta noiz-nai eman eta kentzen dituena, alabatu eta adoratu zuen, eta aitormen onekin giz-antzera itzuli zan. Daniel kontuan zegoan zazpi urteak noiz betetzen ziran, eta orduan, onen gaztiguz, erreinuko andizki guziak baturik, errege bere etxean artu zuten, eta egundaño baño goratasun andiagoan jarri zan. Jainkoak arekin egindako mirari andiak aitortu zituen, oiek adituta, bere agintepe guzian Jainko egiazko bakarra adoratu zedin. Andik bi urteren buruan il zan, Jainkoagana menaz biurtu zalako ezagunbide eta aztarnak utzirik; len-lenagoko arrotasunik, benik bein, etzuen agertu, eta Jaun Zerukoari lurreko guzien buru eta jabetzat begiratu izan zion.

        Aitaren lekuan Babiloniako errege Ebilmerodak sartu zan, eta bereala adierazo zuen Danieli eta onen katibu-lagunai aitak bezain begiramendu ona ziela: txit pake onean eta Jainkoak nai zuen arteraño erbestean egon bearra, beste nekerik etzutela bizi ziran. Erregeak begi onez begiratzen zien denbora berean, berak ere alegiñean etzioten iñori gaitzik egiten eta naigaberik ematen, eta ardura guziarekin Jainko egiazkoaren legea osotoro gordetzen zuten.

        Joakin Judako erregeak kateetan ogeita amazazpi urte zeramazkien, Nabukodonosor bildur zitzaiolako, berriz ere odol-isurtzeren bat eragin zezan; baña Ebilmerodak semeak, agintean sartu zaneko, ainbeste urtean itxian usteltzen zegoana atera zuen, bere etxean bizilekua ipiñi zion eta bere maiean artu zuen; baña etziran luzaro elkarrekin egon; bada, Ebilmerodak urtebeteren buruan eta Joakin andik laster, lenago ez bazan ere, il ziran.

        Ebilmerodaken seme Baltasar aitaren aulkian eseri zan; baña oraindik aurra zalako, bere ama Nitokris-ek agintea artu zuen. Emakume au, ain argia eta azkarra izanik, ogeita lau urtean eraenduta, semeari eskua eman zion. Bitarte onetan judar katibuak, lenagoko erreinaldietan bezala, beren izaeran ondo zijoazen: eta au bera esan dezakegu Persian zeudenai ere gertatzen zitzaiela.