SAGUNTO-TIK

1914ko ekainaren 21ean

        Ostera be kai zorioneko honetan gagoz, bertara jo dogu hainbeste itsaso igaro eta hainbeste tokitatik ibilita.

        Herri hau, Euzkadiren zati txikitxu bat legez da, ba hemen dagoen guztia euskotarrena da, eta nire ustez zatirik txikienik be ez daukie beste inongo tokikoek.

        Valentziarren batzuk, beharbada, oraingo esan dabe: «horreek morroiok kezkaz ibili ohi dira atzerritarrak euren herrira joan ohi direlako, eta barriz eurok hemen datoz geure herrira bizibide bila». Arranoa! Hori egia da, baina euren bizibidea atereaz batera inork ez deust ukatuko hainbat laguni jaten emoten deutsenik.

        Hemengo Cendoya plazan atzo txerpolari batzuk egin ebezan kirimilkeria batzuk. Han egoan emakume eta umekeriak azkenik ez eukan; neure lagun Omarrementariak bainostan:

        — Batxi, hamaikatxu elikatuten jok horregatio meatz-konpainiak.

        — Bai —erantzun neutsan—, mordo ona jagok hor.

        Eta berehala hasi nintzen gogoraketan neure artean, badagozela munduan gizonak mun eginda hartu behar leukiezenak, herrietara daroezelako bizia, ogia, lana eta hainbat sendi txirok euren umeak elikatzeko era.

* * *

        Albisteak? Ez jakiat, heldu baino egin ez dogun legez oraindino ez dot ezer sumatu hemendik. Dena dago lehenago legez, etxeak lehengoak, ke-zuloak lehengoak, kafetegiak eta abar asko gehitu dira, ba orain atean bat dago ia.

        Txerpolariak zuek be sarritan ikusiko zenduezen, ezta? Ba, lehen esan deutsuedan legez, nik be ikusi dodaz hemen eta ez uste izan gitxi zirenik; hamabiren bat baziren eta upielako antzoki funtzioak emon dabez bart, pozik egoan jendea ikusten La niña perdida en el mar, lehenengo zatia eginda gaztigatu ebenean atabaka igaroko eutsela aurretik: «Ene, hau dubarik ez da ba?» elkarri esanda, jesarlekuak hartuta denak abiatu ziren arin etxerantz, hasten da zarataka txerpolari-burua: «Respetable público», baina inork jaramonik be ez.

        Mutilok, gauza estimatua dok dirua toki guztietan! Hiru txakur txiki ez ebazan batu gizajoak. Eskerrak gero oilar argal zahar bat zotz egiteko ipini ebala, txakur-txiki baten txartela, eta atso baltz ipiski bati urten jakon. Berak esan eban gaur gauerako arrozagaz ipiniko ebala, baina ez jakiat! Ha jateko hagin erreskada on bi beharko dauela-eta nago.

        Nere bizi guztian ez dot uste idazki tentelagorik egin dodanik, ez daukat lanerako gogorik eta. Bero handia egiten jok hemen eta, hor eguerdi ingurura ezkero txakur zuria aldean dau batek, eta ezin gero zirkinik egin.

        Hauxe berau jazo jakon gure herriko Petornille Triperreren emazteari be. Beti egoan bere agureari esaten noiz utziko eutsan egun bat aske, señorak legez egoteko. Urteak joan urteak etorri, egun batean Triperreri burutik ia eragin eutsan atsoak beti bat esaten eta otu jakon Petornilleri egun bat señora uztea.

        Jagi zen Triperre ohetik eta han ebilen katiluak garbitu, eskaratza itsuskitu eta abar egiten. Zortzietan jagi zen Petornille ohetik eta jesarleku handi batean jesarri zen, eta han egoan abaniko bategaz haize eta haize: «ekartzu txokolatea» inotsan senarrari. Bien bitartean han ebilen gizajoa, esnea erazten joan eta sua amatatu jakon. Esnea egosten ipinita joan zen txarriari jaten emoteko uretan eta han doa esnea gainez. Taloa erreten ipinita badoa abereei jaten emoten, eta talo hori kakarraldoa baino baltzago. Bat be ez eban gosaldu, eta han doa bedar ebaten eta etorri zenean, atsoak oraindino txokolatea eta txokolatea eskatzen eutsan.

        «Bai? Oraintxe ikusiko dozu eginda», gorosti adakiaz emon-ahalak emon eutsozan. «Neuk aterako deutsudaz zuri señorakeriak» inotsan. Eta jipoia bero-bero egin ondoren, beretzat gosaria ipini eragin.

        Horixe egiten ez badeuste neuri be apurtxu bat bizkortuteko, ez jakiat, idazkiak egiten ahaztutera edo joat-eta.