BERTOLDAREN AZKEN-NAIA

        Bertoldaren gelako ardurea euken otseñak, arek lo egitten eban oia taiatuten iñardubela, pildriskiz eta ingiz beteriko lotura bat aurkittu eben otoz-otuan lastarramagearen barruban, be aldian. Geiagoko barik, artu lastamarragea edo zalakua, ta barruban eukozanakaz eta guztijakaz bakaldunari eruan eutsen. Eta bakaldunak dan-dana azkatu ta zabalduteko aginddurik, ara non idoroten daben ingi ta idazki arein tartian Bertoldak il baño egun asko aurrerago amoniko azken-naia. Ezer baño len, bakaldunak, azken-nai au egin eban baratarijari beingo-beinguan etorteko aginddu eutsan, bere aurrian irakurri egijan. Bai arin etorri be baratarija, ta bakaldunari oi yakon gurkerea egiñez, ba-diñotso:

        —Emen naukazu, ene jaun altsu orrek, aginddu daistazun edozer egitteko gertu.

        —Esan; egin al-dozu zuk iñoiz Bertoldaren azkez-nairik?

        —Bai, jaunaltsu ori; bein egin ixan dot.

        —Luzaro al da egin zendubala?

        —Ba-dira ixango urrian iru illabete.

        —Ia au danentz? Eutsi ba, ta irakurri zeuk, ni neuk ezin ixango neukelako. Zubek baratarijok egin oi dozubezan zirriborruak eztodaz nik errez ulertzen, izkijen ordez kako-makuak baño eztozubez egitten-da.

        —Egin-egiñian be, jauna, ba, nik, ogetabi urte ikastolara ibillirikua ixan arren, ezin ixan dot iñoiz irakaslego mallea igaro, ta eztakit idazten errijak egitten dauan eraz baño; eta, egija esan, biar be eztot geiago, ozte laubagaz atondu biar ixaten dot-eta.

        —Zelan dozu zeuk ixena?

        —Ordollo Dollorretxeko derist, jauna.

        —Ixen egokija, benetan; abixena be eztago orren txarto, baña oba zeunke, nire ustez, Ordollo barik Mordollo ixena euki, zubek, inpernuko lumadunok, mundu osua mordollotu ta nastau egitten dozube-ta. Ia, ba, Ordollo jauna; irakurri gogo onez, eta ondo ulertu dagitsudan ogutzi egidazu argi, zoli ta baratxe.

        Ordollo jaunak, azken-naia irakurriz, ba-diño:

        «Asikera onaren ixenian ixan dedilla, ta onerako bedike. Nik, Bertolda deristen onek, Bertolot zanaren seme, ta arako Bertuz Bertingo ta Bertolin Bertañakoren illoba ta birloba onek, ikusirik gu gixasemiok, puxika andittuben antz-antzera, edozein zistadak ustu ta autsez-iperdi botaten gattuzala; ta ezaguturik, batta, ni lez bein irurogetamar urtera ezkeroko gixona ogetairu ordubak jota dagola esan dattekela, edo ba-lettekela beñipein ogetalaurak jo ezin al ixatia eta gero guztijoi gabon: gatz apur bat neure trentin onetan daukodan artian beintzat, neure arazo-marazuak atondu egin gura dodaz azken-nai pizka bat emonez, bai neure atsegiñerako ta bai neure aide ta beste enparadubak be lasattu dedixan, esker-oneko ixan gura naiakoe-ta. Eta, beraz, arren egitten dautsat une onetan neure onduan dagon Ordollo jaun oneri, azken-naitzat emoten dodan liburuko au aldatu dagijala ingittara; eta len-lenik:

        Izten dautsodaz Bertola jaun zirolari, neure lau soroko oski lodijak; eta ganera zortzi zuriko oraingo dirutan, nigaz beti ixan dalako mazal, eta bein baño sarrijago itzi ixan daustalako beren estena zurrumai emendijo batzuk egitteko eta beste zer batzubetan be lagundu ixan daustalako; ta abar eta abar.

        Bardin Mamukijo jaun baratzañari, neure lastozko kapelea, beñola baten, goxian-goiz, eskubete porru emon ixan eustazalako urdalla garbi euki ta jateko gogua biztuteko.

        Bardin Txolin jaun ardotegizañari, neure ugal luzia ta narruzko zizkuba, biar ixan dodan bakotxian pitxarra betetu ixan daustalako ta beste zeregin batzuk be egin ixan daustazalako.

        Bardin Zukulin jaun sukaldarijari, neure aiztua bere magijagaz ta guztijagaz, noxipein errauts azpijan neure gogoko diran arbijak egosi ixan daustazalako, eta batta be iñoiz lapikotxu bete baba kipuleaz imiñi ixan daustalako, ixanbe janari au nire ixakereari eratara yatorkana dalako ixan, eta opillak eta eperrak eta osterantzeko mizkerijak baño on geiago daustana egitten.

        Bardin autortu biar dot, ni ona bera etorri nintzanian (an goian baraurik ez gelditziarren, egija esan), ba-nebala mendijan beste iñor itzi: Markolbe neure emaztia, Bertoldin deritxon amar urte agiñeko seme bategaz. Baña, atzetik jarrai ezekidezan, olako lekubetan agertzeko lango piztijak eztira-ta, eneutsen adietan emon nora nentorren bixi ixaten, tentel antzekuak bait-dira. Eta ixanik ni etxaguntzatxu baten jaube ta abere batzuben ugazaba, batzubon eta bestiaren eta dodan guztijaren ugazabandratzat izten dot neure emazte Markolbe, semiak ogetabost urte gin dagikijozan artian; eta urtiok betetzian, guztijoen jaun eta jaube semia dedilla gura dot, baña baldintza oneikaz:

        Iñoiz emazterik artuko ba'leu, bera baño geiago dan andrarik artu eztagikiala.

        Adittu ezin leikezan gauzakaz eztattekela salerosketan asi.

        Bera baño nagosijuagakaz eztattekela nabasi ixan.

        Bere auzokuai eztagikioela kalterik egin.

        Daukakian lain jan dagijala, ta al dagikian giñuan lan egin.

        Gixagalduen eta bada-ezpadakuen aolkurik eztagikiala artu.

        Gexorik dagon osagilliagandik eztagikiala osakairik artu.

        Eskubak ikara egitten dautsen bixargiñari, eztagikiola odola atarateko besorik emon.

        Bakotxari beria emon dagikiola, zorrik ez ixateko.

        Bere arazo ta garatzetan zur eta adi dagokela.

        Ardurarik eztautsoen gauzetan eztattekela sartu.

        Eta, batez be, bere egokereaz poztu dattekiala beti, ta obagorik gura ixanaz eztattekiala iñoiz irrikatu, ta begiratu dagikiala bilddotsa askotan ardijaren aurretik juan duala, au da, erijotzeak, eskubetan beti oi daukan gezijaz, zar naiz gazte bardin aparaten dittuzala. Eta emen diñotsadazan guztijak sarri oldoztu ta auznartu ba'daiz, kalte egin dagikion ezegaz eztauala iñoiz oztoporik egingo, ta azken zorijontsu ta ona baño obia dauala ixango.

        Era berian autortu biar dot, enazala ezer geiagoren jaube, iñoiz eztautsadalako bakaldunari ezer artu gura ixan. Eta naiz-ta ak alegiñik asko sarri egin, emon gura ixan daustazan ereztun, bitxi, diru, janzki, zaldi ta beste bezuza ederrik asko nik artzeko, beti uste ixan dot aberaztasunokaz eneukiala ezer oldoztuko eta, biarba, milla lotsagabekeri egindda, guztijentzat gorrotogarri ixango nintzakiala, ba-dazaudazalako nik batzuren-batzuk sortzetik ezerez eta billauak ixanik eta euren aduak gura ixanda gixona igon datteken gorengo malletara eldurik, alan be, igoera garbirik ixan eztabelako, jaiotzatik aldian dakarren lupetzea ezin dabela ganetik kendu. Baño, ni, txiro iltteaz pozik nago; eta ekixube eztodala iñoiz neure bakaldunagaz ezetariko zurikeririk erabilli, bai ostera dettu ixan nauan bakotxian neure eretxija ta aolkuba emon, argi ta garbi berba egiñez eta ez bestetara. Eta bakaldunak berak ikusi dagijan nik neure azkenerarte dautsadan on-eretxija, idazki-agiri puzkok izten dautsadaz. Ba-dakit eztautsela ingijoi muker egingo; bai ostera eureango esanak ziatz bete, naiz-ta baserrittar lander baten abotik urtenak ixan. Ona emen zertzutan ardura ixan biar dauan:

        Aztakiña beti dendunian eukittian, naiz landerrentzat dala naiz aberatsentzat ixan.

        Auzijetan epaia jaurti ordduko epaibidiak ondo ta ziatz arakatutian.

        Amurrutan dalarik iñor ez ebaztian.

        Bere errijagaz mattekorra ixatian.

        Zurikatzalliai ta bigurrijai alde eragittian, eta batta min labanak uxatutian, eurok ixan oi diralako jauregijetan su ezarten dabenak.

        Zerga larregi menpekuai ez ezartian.

        Alargun eta umezurtzen babesa ixatian eta euren aldez garbi jokatzian.

        Auzi arazuak igittu erazotian eta auzillari gaxuai batera ta bestera; gora ta bera, egun eta egunetan auzitegijan ibilliazuaz ez gogait eragittian.

        Gomutagaitzat emoten dautsadazan aolkubok ziatz jabon ba'daiz, pozik eta alai ixango da bixi eta menpekuak jaun on eta zuzentzat ixango dabe euki.

        Eta onenbestegaz, ba-damait».

        Bakaldunak, azken-nai au entzunik, eta berentzat itziriko gomutagaiak ikusirik, negarrari eutsin ezinda malko bete-betiak ixuri zittuzan, eta etzan aspertzen edonori esaten gixon aren zurtasuna ta berari euki ixan eutsan zintzotasuna, bai bixi zala eta batta ildda gero be. Eta Bertoldaren azken-naia, bakalduntzako bitxi ta marrik ederrenen tartian gordeteko aginddu eban.