www.armiarma.eus
idazleak eta idazlanak Herri literatura TESTUAK Corpus arakatzailea Klasikoen Gordailuari buruz



Lora
Pedro Mari Otaņo
1907

      [liburua osorik RTF formatuan]
      [inprimitzeko bertsioa PDFn]
      [Literaturaren Zubitegia]

 

Iturria: Bertso guziak, Pedro María Otaño (Antonio Zavalaren edizioa). Auspoa, 1994.

 

 

aurrekoa hurrengoa

LENENGO EGINTZA

 

        Iruditegiak aurkeztatzen du Elizondoko erriko plaza Baztango Balleran.

        Santiago erriko patroiaren eguna da, eta illunabarra, festako jendia aldegiten asi dan orduba.

        Aditzen da fandango baten azkena, eta neskatx eta mutillak urruntzen dijuazen bitartean, kantatzen dute onela:

 

 

LENENGO IRUDIA

 

                Guazen, lagunak, goazen,

                illunabartu da;

                goazen, festa eder au

                goguan degula.

BATEK:

                Gaurko pozezko dantzak

                bat ez du nekatzen.

BESTE BATEK:

                Mutillak, berandu dek

                ta etxera goazen.

TALDE BATEK, 1°:

                Elbetearrak nekatu dira

BESTEAK, 2°:

                ta Gartzaingoak geiago,

BESTE, 3°:

                Lekaroztarra deitutzen danik

                aspertzen ez dala nago.

BESTE, 4°:

                Bejondaiola Iruritari

                guziyak baño gorago,

                errikoetxean beren izena

                mill'aldiz jarriya dago.

1°, 2°, 3°:

                Baztandarrak badira

                ez da zer esanik,

                ez baita bat atzera

                geldituko danik;

                naiz festan, berdin gerran,

                noranaira joanik,

                eriotzari ere

                bildur gabetanik.

BATZUEK:

                Ara, izarrak agertu dira,

                otzaro dator aizian,

                eta geiena maite dubena

                gure zai dago etxian.

DENAK:

                Egiya da, orain ta len

                amak zer onak diraden,

                biotza barren-barrenen;

                penik eman gabe, arren!,

                mugi gaitezen lenbailen;

                berriz ere festak emen

                laster ditugu izanen,

                goazen, bada, goazen, goazen.

 

(Alde banatatik joanaz, taldeka)

 

                Kantatu itzatzute,

                napar menditarrak,

                sorterri ederraren

                glori antziñarrak,

                ondo irabaziyak

                len guraso zarrak,

                biotz eta burudun

                euskaldun azkarrak.

 

                Bizi bedi Naparra

                doatsu ta pakez,

                bere fueruakin da

                bere borondatez;

                norbait miñdutzen bada

                gure libertadez,

                berendu dezatela,

                guk bezela, legez,

                ta ez guri kendu ta

                berentzat ezerez.

 

                Oitura on eder au

                zeñek ez du naiko?

                Mundu onetan ez da

                oberik jarriko;

                beragatikan gorde

                dezagun betiko,

                beiñ galtzen bada berriz

                ez da etorriko.

 

(Festazaleen kantu-oiartzunak
urruntzen dijoazen bitartean,
gelditzen dira iruditegian Agiri eta Araz.)

 

 

II-GARREN IRUDIA

 

(Araz eta Agiri.)

 

AGIRI:

                Zergatik da zu triste

                gaur egotia?

ARAZ:

                Ai, Agiri, nago txit

                kezkaz betia.

AGIRI:

                Zer da, ordia?

                Zergatikan zu etzaude alai?

                Ez al dirazu len bezela nai?

ARAZ:

                Animan ekaitz beltzak

                baitit eraso,

                ezin det azaldu ta

                ezin det jaso...

AGIRI:

                Esan Araz,... o!

                Ordu gaiztuan nago ikusten

                zeluak lotu ote zaituzten.

ARAZ:

                Ez, Agiri maitia,

                maite kutuna;

                ez da nere miña zuk

                uste dezuna

                orren illuna;

                bañan zertan itzegiñ? Zergatik?

AGIRI:

                Zerbait gordetzen dezu, ez dakit...

                Esan zaidazu Jainkuagatik.

ARAZ:

                Bai; amorezko su bat

                garturikan dena

                da emen

        (biotza señalatubaz)

                txit barrenen

                gordeta dagoena,

                nere biziyarentzat

                gauzik biarrena,

                eta nere anima

                kiskaltzen dubena.

AGIRI:

                Lorerik politena

                zugatikan beti

                badakizu ipintzen

                detala maitati,

                nik aingeru bati?

                Ezerk ez nau poztuko

                zugandik urruti.

AGIRI:

                Urrutira al zuaz?

ARAZ:

                Uste det ala,

                badakizu biotzez

                nai dizudala,

                eta neretzako zu

                dena zerala,

                o, aur leiala,

                ta zuri eskeintzeko

                deus ez derala.

                Ez det dirurik,

                ez eta etxerikan,

                ain gutxi lurrik,

                ta doatsu ikusi

                nai zinduzket nik.

AGIRI:

                Araz, maite nazu ta

                aski dut ori.

ARAZ:

                Bañan nik ditxa eman

                nai dizut zuri

                eta, agur egiñaz

                sorterriyari,

                banua sarri,

                bear dana kentzera

                Amerikari;

                andik etorri

                ta jauregi batean

                nai zaitut jarri

                erregiñ bat bezela.

                Bañan, Agiri!

                Denbora luzian ez

                banaiz agiri,

                itxoingo al dirazu

                benetan neri?

AGIRI:

                Ait'ama onraduben

                alaben gisan,

                nik itxedongo dizut,

                ez bildur izan,

                naiz emen, naiz an;

                eta illko baziña

                zere lankintzan,

                otoitz elizan

                egingo nuke beti

                bakar-bizitzan,

                Jaungoikuak zeruban

                elkartu gaitzan.

BIYAK:

                Urte luzeak, urte samiñak,

                garratzak eta zikoitzak,

                leunduko ditu, maite laztana,

                barrengo biyon oroitzak;

                lasa joan zaitez, itxoingo dizu

                lasa joango naiz, itxedongo dit

                erru gabeko biyotzak,

                beti zugatik egiñaz nere

                beti nigatik egiñaz bere

                erregu eta otoitzak.

 

(Bikida ¡ya bukatu danean, agertzen da
txokoan Lora, oiturazko gozotasunean.)

 

 

III-GARREN IRUDIA

 

(Lengoak eta Lora.)

 

LORA:

                Araz gizagajua,

                Agiri gaixua,

                ai, kendu al baneza

                zuen arazua!

AGIRI-ARAZ:

                Lora, zu beti ona,

                zu beti gozua.

LORA:

                Onak zer baliyo du,

                ez bad'indartsua?

ARAZ:

                Asnas berri pizkorra

                da nekatubentzat

                eguzki gozatsuba

                ekaitz gogorrentzat,

                argi dizdizariya

                illunpearentzat,

                iturri pozgarriya

                egarriyarentzat,

                ta laguntza bakarti

                triste daudenentzat.

LORA:

                Nola onak zeraten,

                adi nazazute:

                aita zai dago eta

                joan ordu dezute;

                gaur emen itzegiña

                neurtu ezazute,

                baldin gero damuba

                sortzen bazaizute,

                illdakorik malkoak

                piztutzen ez dute.

                Goazen, goazen, galaiak,

                lagun nazazute.

 

(Joaten dira txokotik.)

 

 

IV-GARREN IRUDIA

 

(Gaintza, bakarrik, irteten da eskuitik.)

 

GAINTZA:

                Gazte oriek nun ote daude?

                Gauz onek miñ ematen dit!

                Baña zer egiñ, alabearrak

                patu au ekarri badit?

                Gure Jainkuak ainbeste seme

                maitagarri eman dizkit

                eta, Berari eskerrak, denok

                ondo arkitzen gera txit;

                bañan Arazen bizilekuba

                nola billatu ez dakit.

 

                Nik ez nuke nai Araz iñola

                nere ondotik bialdu,

                Amerikara joan nai dubela

                esana izan biar du;

                neregatikan etorkizuna

                berak ez dezala galdu,

                debekatzia gaizki deritzat

                saiatu nai baldin badu;

                aberastutzen ez bada ere

                bizi dedilla onradu.

 

                O, Jaungoikoa! Zenbait seme on

                zor dizkitzun gurasuak

                eskatzen dizu begiratzeko

                errukiz beren pausuak;

                Gaintza zarrari argitasuna

                giyatutzeko gaixuak,

                noranai joanda izan ditezen

                garbi eta fedetsuak,

                gaitzik gabeak ta onradubak,

                beti euskaldun prestuak.

 

 

V-GARREN IRUDIA

 

(Gaintzak bukatzean, agertzen dira Lora eta Araz.)

 

LORA-ARAZ:

                Aita maitea, non zabiltz?

GAINTZA:

                Zuen billa etorri naiz.

LORA:

                Goazen orduban etxera

                elkarrekiñ apaltzera.

DENAK:

                Guazen apaltzera.

 

 

VI-GARREN IRUDIA

 

(Aditzen da barrenen, ardandegi batian
balitz bezela, kantu au:)

 

                Aditzen al dezute

                soñu eder ori? (bis)

                Saratik eldu zaigu

                gure Muñagorri. Rau!

                Rau, rau, rau, rakataplau!

                Au dek umoria,

                utzi alde batera

                euskaldun jendia.

 

(Bitartean agertzen da Aldun, Lora
eta Arazekin Gaintza joan dan beste aldetik.)

 

ALDUN:

                Loraren ibiltoki

                bedeinkatubak,

                entzun zaizkidatzute

                nere kantubak.

                Ai, baleraki

                nik zenbat nai diotan,

                bañan ez daki!

                Eta aur alaiak

                ainbeste maite ditu

                aita t'anaiak;

                gañera berriz

                Gaintzaren etxe ona

                pozez et'argiz

                dauka betia.

                O, aur laztangarriya,

                Lora maitia!

                Nola neretu zure

                borondatia?

 

(Aditzen da berriz ardandegiko euskal kantua;
iruditegia dijua illuntzen, eta jarraitzen du Aldunek:)

 

                O, aingeru zerutar

                Lora garbiya,

                Elizondoko kutun

                erogarriya,

                mirabe fiña,

                udaberriko lore

                urrez egiña;

                zu gabetanik

                eziñ izan nezake

                bizitze onik;

                zeru goitiyak,

                leortu itzatzute

                nere begiyak,

                ta zenbat nai diotan

                esan, mendiyak.

 

                O, izar dizdizari,

                gordeka zeruban

                zabiltzana, lañuak

                baño goraguan,

                ikusi zazu Lora

                lotan noiz daguan;

                eta esan zaiozu

                amets gozaruan,

                bulla gabe, ixilka,

                belarri onduan,

                jakiñ dezan Aldun-ek

                zenbat maite duban.

 

 

VII-GARREN IRUDIA

 

(Eguna zabaltzen ari da, eta
gaugaltarrak irteten dira ardandegitik.

Egiten da aldaera bat eta aurkeztatzen da Pasaiako kaia.

Gaintza, Lora, Agiri, Araz eta onen anai eta
adiskide batzuek, eta Amerikarako ontzira dijuan jendia.
Orkestak jotzen du zerbait.)

 

1 ° TALDEA:

                Buenos Airesa zuazte, beraz?

2° ID.:

                Ala nai genduke beintzat.

1 ° ID.:

                Aize bigun ta itxas geldiya

                izan dedilla zuentzat.

EMAKUME BATZUEK:

                Asko ikusten ditugu joaten

                Amerikako aldera,

                bañan txit gutxi etortzen dira

                berriz sorterri maitera.

GIZONAK:

                Ez degu zispuru ta

                negar biarrikan,

                euskaldunak ugari

                daude Amerikan;

                gaur ez dago iñolaz

                lengo konturikan,

                joan-etorriya errez

                egiten da andikan.

DENAK:

                Euskal-errira laster,

                orañ zuaztenak,

                pozkidaz etortzia

                nai genduke denak,

                aitak, amak, anaiak,

                arreba zuenak,

                ta beste biyotzetik

                maite zaituztenak.

GAINTZA: (Arazi)

                Agur, seme on biyotzekua,

                izazu zeruba lagun,

                ta Jaungoikuak eman deizula

                bear ainbat argitasun;

                etzaitezela Beraz ta nitzaz

                aztuta okerrera jun,

                pobre bai, baño badakizu zer

                izen garbi daramagun.

 

                Suerte txarrez ondasunikan

                eziñ badezu ekarri,

                arlote bizi zaitia baño

                ez iñon mantxik ezarri;

                Elizondotar Gaintzako seme

                bezela prestu ta garbi,

                etzaitezela sekulan izan

                erriyaren lotsagarri.

 

                Araz maitia, seme laztana,

                elkar utzitzera guaz,

                estura ontan aita zar batek,

                bere biotza lertubaz;

                eskatzen dizu: zere lanetan

                ondo naiz gaizki bazuaz,

                ez gero aztu Euskal-erriyaz,

                aitaz eta Jaungoikuaz.

 

                Eta, zabiltzan leku guztiyan,

                ezagutzen zaituztenak,

                zu ikustean esan zatela

                egiya maite dutenak,

                oroiturikan euskaldun zarrak

                utzi dituzten omenak:

                «Aitorren seme kantauritarrak

                dira jenderik onenak,

                beren izena loitu baño len

                noiznai illko lirakenak».

ARAZ:

                Nik juramentu egiten diyot,

                o nere aita maitia!

                Non-nai ta beti jarraituko det

                berorren borondatia.

LORA ETA AGIRI:

                Agur, nere anaia,

                Agur, Araz, agur;

                etzaitezela aztu

                non uzten nazun gaur.

 

(Joaten dira ontzira balijoaz bezela Amerikara dijuazenak,
eta iruditegiyan gelditzen diranak esaten dute:)

 

                Agur, euskal prestubak,

                joan zaitezte ongi,

                ondo pasa zazute

                itxas zabal ori;

                emandako itzikan

                ez aztu iñori,

                zori on bat dedilla

                zuengan erori,

                ta zeren lur maitera

                lenbailen etorri.

 

(Dijoazenak kantatzen dute barrenen:)

 

                Agur, Euskal-erria

                ta zure almenak,

                asnasa ta argiya

                eman zigutenak;

                agur, txoko gozo ta

                mendi alaienak,

                baso, arkaitz, iturri,

                zuaizti lerdenak;

                agur, guregatikan

                triste zaudetenak,

                agur, gure biyotzen

                maitagarrienak,

                agur, mundu ontako

                gauzarik onenak;

                Jainkuak nai dun arte

                agur, agur, denak.

 

(Burtiña erortzen dan bitartean,
iruditegian daudenak astintzen dituzte
beren esku-zapi eta txapelak, dijoazenai agurka.)

 

 

LENENGO EGINTZAREN BUKAERAN

ERASKIÑA

 

(Pasaian.)

 

ARAZ:

                Agur, aita laztana,

                Lora, izan ongi;

                agur, adiskideak,

                urruti nua ni.

 

                Eta zuri, Agiri,

                nola esan egiya?

                Ikusten dezunian

                goiz egunsentiya,

                leiotik gelatxora

                datorren berriya,

                gozoro banatubaz

                zeruko argiya,

                ta gero igotzean

                sutan eguzkiya,

                alaitubaz landare

                intz-malkoz bustiya,

                sinistu zazu dala

                gauz ori guztiya

                nik zuganako detan

                naitasun aundiya.

 

                Ta gero eguzkiya

                goititzen danian,

                argiya zabaldubaz

                mendiyen gañian,

                soro zabaletan da

                baso illunian,

                oroitu zazu Araz

                zure barrenian,

                gogora zaitez beti

                nere izenian.

 

                Eta illargi txuriska

                zeruban goratzen

                ikusten dezunian

                argiz dizdiratzen,

                ni bezela zu ere

                zaude begiratzen,

                biyon begiratubak

                an bildu ditezen.

 

                Txor-txor aditutzian

                iturritxoari,

                eta mur-mur soñuba

                errekatxoari,

                edo aize jostallu

                zuzmurlariyari,

                esan biar diyozu

                zere burubari:

                «Araz-en biotzeko

                kantuba da ori».

 

                Itxas-ertzean noizbait

                bakar zaudenian,

                bagak leun ta geldiro

                datozkitzunian,

                artu biar dituzu

                maitetasunian,

                zergatik joango dira

                nere izenian,

                muñ ematera zure

                ointxoen gañian.

 

                Oiuz edo ixilka,

                nola edo ala,

                uste badut zugana

                joan ditekeala,

                zernai gauzi esango

                diot bereala:

                «Zuaz, mintza zaiozu,

                maiz entzun dezala

                Araz bere maiteaz

                aztutzen ez dala».

 

                O, Agiri kutuna,

                nere itxumena!

                Zurekin gelditzen da

                nere biotz dena.

 

aurrekoa hurrengoa