 |
TRAJERIAREN LEHEN PHARTIA
(Erretira. Sonu. Jin postillüna, karrera bateki,
asto bat thirazale. Egin paseiü eta postillüna mintza lürreti.)
Postillüna
Jente hünak, badeia heben
ihür aizinatürik?
Ezi badügü heben
ekipaje propirik.
Jaun-andere batzü dira
enekin bidajatü,
zuiñ beitia ollaltegiko
haga bezaiñ xahü.
Eginik dira deja
tapaje handirik.
Gizun bat badügü heben
kolpüz lapidatürik.
Emaztia hartü ükhen balü
bere eskü-peko,
egün etzükian, heltü bada,
barbera beharko
Orai karrosa hortarik
jalkhi zitaie bertan:
nik iganen zütiet
trionfa handitan.
Orain karruxatik elkhi eta igan
trionfan triatiala, postillünak
bandera etxekiz, paseiü bat egin
eta gero erretira. Sonu. Hirür satanak jalkhi.
Satan
Behadi hünat, Jupiter.
Egin düka errefletzione?
Behar nikek jakin
denborarik galdü gabe.
Jupiter
Bai, jauna, egin tizüt,
eta soberaxe merke.
Oürthian behar nikezü
bi sakolen bethia ürhe.
Satan
Sakolak aski xipi badütük,
horrez akort gütük.
Eta hik, Buljifer,
zunbat beharko dük?
Buljifer
Sira, ni gütiagoz
kuntentatzen nüzü;
bi milla libera, aments.
Behar nükezü.
Behar nikezü haiegati
hamar neskatila phüntzela,
güstü düdan oroz
libertitzeko hariekila.
Jupiter
Aiei, nik ere, jauna, banizün
bizpahiruen beharra.
Etzitazü ohartü, adesa,
horren erraitera.
Satan
Neskatila phüntzelak aurthen
arraroxe dütük;
plaza huntan orotan dena
hantxeko hüra dük.
Buljifer
Jauna, berzale zünbait düzü hura
bizkarraz alde hüntarat.
Gero zük ikhüsten dütüzü
haren bertz iphürdiak.
Jupiter
Ez tüzü ez mündü huntan
halako neskatilarik,
seküla balinda sorthü
emaztiaren üzkü-zilotik.
Satan
Ago hi, Jupiter.
Mintzo iz korteski.
Orizie ene larga-bista
eta so egin hobeki.
(Eman larga-bista eta biek so egin)
Buljifer
Aiei, jauna, hura düzü
mustro ikharagarria.
Begiak berak baditizü
bi xaskiren bethia.
Aho bat ere badizü
labia bezaiñ handiko
eta ezpaiñak propi
zaldari biltzeko.
Jupiter
Hura phüntzela izanik ere
eztüzü estonatzeko;
nik ja eztit nahi;
atxikazü züretako.
Buljifer
Hura kapable düzü
gizunaren joiteko,
eta orano bestalde
osorik iresteko.
Eztakizia egün ere
zertako giren heben?
Ifernialat eramaiteko
emazte gizon joiten.
Satan
Jaunak, ez, aren, xerkha
neskatila phüntzelarik,
zeren eta ezpeita
ohakuetan baizik.
Jupiter
Satan, ezpadüzü guretako
batere phüntzelarik,
ezar itzazü horiek oro
üzkü-ziloti sarthürik.
Buljifer
Eta gero zuaza
zihaur Zarabozalat,
galdeginik baitzira
erhuen palaziulat.
Satan
Ezpalin bazinezte
zien zankhuer fida,
ez ahal zintake
eni hola mintza.
Jupiter
Ezkütüzü zure beldür
haboro ezi ez ülü baten;
laurdenkatüren zütügü
ezpazira untsa mintzatzen.
Satan
Ale, kanailla salduoak,
maradikatü debriak,
orai nahi deitziet
bier idoki erxiak.
(Sonu. Batailla. Mithilak ezkapa.)
Satan
Bazuazte, jaunak, bazuazte,
adiorik erran gabe;
sarri ere, balinda, nünbait
heltüren girade.
(Kaniko sar. Xaribari.)
Kaniko
Hünen beste jente
egün heben badügü,
zien uhuretan nahi dit
billart bat plantatü.
Herri huntan ezpeita
egündano jokhatü,
beste aire batian behar dizügü
egün libertitü.
(Satan jalkhi herritatzera)
Satan
Ai, urde asto pürrua,
fantesiaz bethia,
hire bizkarrian dük egünko
libertitzeko lekhia.
Zer tresnak dütükan
billart baten egiteko
beste lanik badik, bai,
hire emaztiak hiretako.
Kaniko
Ene emaztia eta hi,
biak algarreki,
ezarriko zütiet
hortxe zankhoz goiti.
Satan
Hobe hüke emaztiaren
nausi izatia,
eta hüra nausitü onduan
besten desafiatzia.
Jinen tük, bai, berhala,
hire zorigaitzian,
bi gizon bohor bederetan,
ari nahiz tratian.
Hire emaztia gero
buillta baten bürian;
hire bizkar handi hortan
ariko dük billartian.
Kaniko
Ezpiritü gaixtuoa,
khen akit aitzineti,
ala, aments, akort iz
ene emaztiareki?
(Satan erretira. Sonu. Sabant eta Salha
tan zamariz jin eta paseia triate aitzinian;
Kaniko jalkhi eta mintza.)
Kaniko
Nürat ari zira
künpañarekin, Salhatan?
Nahi zira ari gitian
güre bohorrez trükadan?
Salhatan
Nula ez gira ariko
tratian ere, Kaniko?
Zunbat emanen düzü?
Errazü gañeatiko!
Sabant
Hamabost libera balio tizü
züriak haboro, Kaniko.
Bütilla bat ardu idok ezazü,
tratiaren egiteko.
Salhatan
Ützi nezak ene gisa
egiteko hortan,
ala hi kunprenitzen iz
behorren tratian?
Kaniko
Jaunak, aren, banua
arduoaren xerkha.
Jar zitie arten hüntan.
Hebenxe da mahaiña.
(Sonu. Ekhar arduoa eta hiruak mahai ñia jar.)
Kaniko
Nahi düka egin dezagün
jaun hunen erranetik?
Ezi hamabost libera
eniak hiriak beno haboro balio tik.
Salhatan
Eztüzü ez batere
hunen errana balable;
hamabost libera behar tit
eta ene behorra züre.
Sabant
Behar derozü, Kaniko,
eman hamar libera,
eta tratia hortan finitü.
Dügün edatera.
(Edan)
Kaniko
Jaunak, eginen dügü hortan,
bena behar dügü thermaño;
bost libera eginen dit Bazkoz,
eta beste bost Phentakosteko.
(Jan eta edan.)
Alo, aren, jaunak
akort girenaz gaiñan,
beste botilla bat ardu
phakatzen ahal düt konpañan.
Eta lehenik pipatü,
jaunak, ziekilan;
ardua erakharriren düt
gero mementian.
Salhatan
Ez presa batere;
pipa ezazü, Kaniko.
Ala eztüzü, aments, emaztia
ere zure manüko?
(Orai pipatzen has Kaniko;
argiarekin pipatzen. Gero mintza)
Kaniko
Nun ago, Belxitin?
Barne hortarik aigü hunat,
idok ezagün mementian
ardu butilla bat.
(Belxitin jalkhi eta mintza, südürriala juoanik Kanikori.)
Belxitina
Ale, ürde gormant,
zorriek jan-beharra!
Hüntarzünaren igorteko ere,
behar düka neskatua?
Oürde auher zarrak!
Eztüzieia jeiki ordü?
Ala nahi düzieia
barrika oro hüstü?
(Ferragus zamariala. Kanikok har botilla
eta abia balenzan. Belxitinak urthuki
mahaiña eta argia; gero loth Kanikori;
joiten dialarik, pipa urthuki.
Kanikok ostiko eman nahi eta ezin atzaman.
Sabant eta Salhatan loth.)
Sabant
Ale, milla debria! Eta horik?
Zer jesto dütüzie?
Gü girela kausa, lehen aldian
hasi othe ziradie?
Salhatan
Ez, debria baliz ere ez,
orai odol hotzian:
Ale, itxüsi zarrak!
Gorde zitaie mementian.
(Oro erretira. Sonu. Ferragus jiganta
zamariz jin, üzkialako aldialat delarik.)
Ferragus
Ha! Ha! Khiristiak,
nürat gorde zirie?
Ni ikhüsi naizienian
laster egin düzie.
Hatzeman bahündüt, Belxitina,
senharrari jokaz,
janen züntiedan biak,
zabaltürik ene mailliaz.
Bena balinba, zunbait
atzemanen zütiet.
Arrakuntratiak oro
zedi-eraziren beitzütiet.
Apetitü hun bat badüt
Khiristien jateko;
eznütüke hamabost
sobera apairüko.
Olandako landetan
bizi nintzan orai artino;
han ere ezdüt orai
bizigarririk haboro.
Iretsi dütüt hanko
zamari eta aberiak,
bai eta artzaiñer ere
bortxaz bere ardiak.
Mahaiñ huntan nahi niz
orai bertan plantatü,
eta maillü handi hunez
khiristiak oro zaphatü.
Ez da mündian sorthü
ni bezaiñ gizün handirik;
khiristiak xahatüren dütüt
ene maillü handiaz nik.
Orai mahaiñ huntan
gaiña igaraiteko,
lagün bat hün nüke
goiti thiratzeko.
(Jaitsi zamariti. Satan jalkhi.)
Satan
Hau naiala ni orai
hire lagüntzera jiten;
khako hün bat ere badiat
hire thiratzeko heben.
Aigü hunat bertan;
ekharrak eskia.
Nik thiratüren ait
khako hunekila.
(Thira eta Ferragus mintza.)
Ferragus
Ja, Satan, ja, emeki,
enezala hola thira.
Khako xar horrez
xilatzen deitak larria.
Satan
Igan adi, aren,
animal handia;
üdüri dük badiala
hamar kintaleren phezia.
Ferragus
Ale, debrü mithiria,
ützi ezadak larria.
Igaten baniz horra
idokiten derat bizia.
So egin ezak hunat,
ene maillü handiari;
hünek aphua bezala
lehertüren behai.
Satan
Igan adi, aren
triate huntan gaiña;
ikhüs dezagün bertan
nula zaphatüren naia.
Ferragus
Nahi düka ikhüsi othian,
ene müstra orriblia,
igaiten baniz horra,
zer lasterra eginen dia?
Satan
Ale, animal handia,
eztiat lasterrik eginen,
bena bai khako hünez
hi therresta eramanen.
(Igan triatera)
Ferragus
Alo, Satan, orai
behar diagü kunbatitü;
küküso bat bezala
nahi ait zaphatü.
(Batailla. Satan ezkapa.)
Ferragus
Ha! Miserable ülia,
ihesi juoan iza?
Hik zer eginen hian,
nik phentsatzen nia.
Bena jiten bahitzait
harzara herritatzera;
lehertüren ait hebexe
karakoill bat bezala.
Ni orai banua
aphür bat errepausatzera.
Sarri ützülien niz
khiristi zunbaiten jatera.
(Sonu. Erretira.
Kaniko jalkhi eta mintza)
Ha! Ezteia malerus
mündian ene zorthia?
Behar düt desesperatü
edo galdü bizia.
Zerentako abiatü niz
berritan ezkuntziari,
emaztia ükheitekoz
nihauren bürüzagi?
Hobe lüke gizunak
bere büria ithotzia,
ezi ez eta emazte
gaixto baten hartzia.
Ikhüsten düzie, jente hunak,
nüla agizü zaitan;
bai, eta orano ere
ni bardin arriskian.
Arduren idokitzera
hura manha nezan,
arrazuiñ bat zena othian,
olhuoak ükhen nitzan?
Bena daigün aldian
ezin badüt garhaitzen,
xahüki errabiatürik
naizie ikhüsten.
Ale, perfida traidoria,
maradikatü debria,
kostümaren üzteko ere
sobera iz trebatia!
Jente hünak, banua;
eniz batere fida,
ükhen eztezadan, aments,
püblikuoan deshuhuria.
(Erretira. Sonu. Belxitinatina jalkhi eta mintza.)
Belxitina
Nürat othe zait
ene senharra Kaniko?
Naski beharko dü harek
orano zünbait phanpako.
Ala sobera kolpatü
othe düt azken aldian?
Aleta, ükhenen tü bai
lehen errekuntrian.
Hanitx emazte ikhüsten tit
senharrak bürüzagi;
brida laxuegi üztiak
egiten dü hori.
Emaztekiak elüke behar
izan sobera astaiña;
jo behar die gizunek
bizkarreti behera
(Satan jalkhi eta mintza)
Satan
Arrazu dün, Belxitina;
behar dün lahardekatü;
gero, hura hil denian,
beste bat xerkhatü.
Ordian irabaziko dün
bentüraz zerbait tratian,
eta gero gureki
erreren ifernian.
Belxitina
Ifernian erreik edo gabe,
eztiat ja sofritüren;
hünen beste nizano,
petik diat etxekiren.
(Belxitina erretira)
Satan
Trüblamentütan nago,
ezpiritia nahasirik,
ene mithilak nün diren
ezpeitakit berririk.
Bügre hürak, aren
nünbait lo dütüt,
ezi bi oren hüntan
ezin edireiten dütüt.
Buljifer, hiri ziuoat:
Aigü hunat fite,
bai eta haiñ üntsa
Jupiter aphua ere.
(Buljifer jin eta mintza)
Buljifer
Jauna, zer othe düzü
hainbeste azantzekin?
Ala uste düzü egonen
girela bethi zurekin?
(Jalkhi Jupiter)
Jupiter
Zer düzie, jaunak,
hainbeste azantz egiteko?
Haur naiziela Jupiter,
eta zer düzie erraiteko?
Satan
Eztiat erraitekorik
zientako batere,
bena nün egon zirien
bertan errazie.
Buljifer
Jauna, eztüzü propi
orai erraiteko züri;
hartakoz pazentzia
har zazü arranküra gati.
Satan
Propi ala ez propi
erradazie fite;
bestela aldiz, kanpuoa
biek har ezadazie
Jupiter
Jauna, atsülütoki
jakin nahi badüzü,
hortxe, etxe gibelian
khaka egiten egon gütüzü.
Lan hori gük
zure zerbütxüko egin dügü,
eta satisfet güntükezü
hala kuntent bazina zü.
(Satan mintza khexatürik)
Satan
Beste manerarik ehiana
arrazu horren esplikatzeko?
Ziauzte, badiat nik xarpa
zier üzkiaren xahatzeko!
Buljifer
Lan hortako, jauna
eztüzü aski ezti hori;
egitekoz, egin itzagüzü
zure mihi lüziareki.
Satan
Errespetiak oro
nürat ützi dütüzie?
Alo, untsa mintzatzen
ikhasi behar düzie.
Defenda zitaie eni,
edo goguoa emazie;
bestela biek biziak
galdü behar dütüzie.
Buljifer
Koraje, to, Jupiter,
loth akio Satani;
larrütü behar diagü,
ene fedia, oraikoti.
(Batailla. Mithilak belharika.)
Satan
Eztü deüs egiten orai
heben belharikatziak.
Alo, eni eraküts etzatzie
xahü tüzienez üzkiak.
(Batailla. Ezkapa mithilak.
Satan dantza; gero erretira.
Belxitina, erhatz bat bizkarrian, jin.)
Belxitina
Ene senharra naski
oraikuan galdü dit;
ithürria ere nihaurek
xahatü beharko dit.
Areta, baliatü zaio,
zeren den eskapatü;
bestela beharko zükian
latsagia xahatü.
Gizunari etzaio behar
deüsere pharkatü;
emaztia malerus da,
gizunak gaiña hartzen badü.
(Erretira ezker. Sonu. Sabant eta
Salha tan jalkhi eta khanta paseiüz)
Biak
Biba la liberte, egalite,
Frantziako errepüblika,
nahi bada ükhen dügü
herrian erreboilta. (Sonu.)
Parisen erauntsi die
aberatsen kuntra;
heben aldiz emaztia
senharrari joka. (Sonu)
Parisen erauntsi die
hanitx diharü gatik;
heben aldiz botilla bat
ardu futüte gatik. (Sonu.)
Parisen erauntsi die
Frantzia oro gatik;
heben aldiz emazte batek
porra pasatzia gatik. (Sonu.)
Dügün, ene lagüna, egin
bazkari bat handirik,
eztügülakoz etxian
haiñ emazte gaixtorik. (Sonu.)
(Orai mahaña ezar eta biak jar.
Jaten ari; Kaniko ager bistara
botilla bat ardureki.)
Kaniko
Zer diozie, jaunak?
Badeia apetitü?
Nik ere hau badüt,
nahi banaizie khümitatü.
Sabant
Aigü, aigü hunaxe,
nahi bahiz, Kaniko;
gü bezaiñ hun iz, bai,
phartiaren thiratzeko.
Salhatan
Har ezak kaidera hori;
nik phartitüren diat orori.
Hobeneti idoki düka
botilla ardu hori?
(Orai Belxitina jalkhi ezkerreti,
erhatza bizkarrian; Kaniko erretira berhala eskuiñ.)
Belxitina
Egündanoti ez da ihun
eni lana falta;
orain ere behar düt juan
xermendien biltzera.
(Belxitina erretira eskuiñ;
ützi erhatza. Kaniko jalkhi eta juan
mahaiñera, borthan erhatza hartürik.)
Kaniko
Jaunak, ez erran eztüdala
seküla deüs ekharten;
erhatza ere badükegü
xahatzeko barnen.
(Jar mahaiñian; jaten has.
Belxitina jalkhi eta juan mahaiñera.
Khexatürik mintza.)
Ale, mila debria!
Zerk ekharri hai hi hüna?
Ni erhatzaren onduoan
eta kasü ere heben düka?
Ala ekharri dük, aments,
bizkarrian zerbütxatzeko?
Ezpadük hala ekharri ere
etzaik faltatüko.
Kaniko
Emazte mila debria,
khen akit aitzineti!
Aiher nün bi ostikataz hezadan
zankhaz gora urthuki.
Belxitina
Ale, koki bugria,
hik bahia eni ostiko?
Ükhenen tük, bai, erhatzaren
giderra hauts artio.
(Belxitinak erhautzaz jo;
Kanikok ostikoz atzaman nahi.
Sabant eta Salhatan lot.)
Sabant
Aiei, debrü emaztia,
gizuna hilen dün;
eta gero beste bat,
nün atzeman dün?
Salhatan
Holako emaztiaren, badük
segürki gizun bat franko.
Miserable tristia
phena ikhusteko!
(Erretira. Ferragus bera jalkhi eta jar
pipatzen.)
Ferragus
Ha! Zer plazera
piparen zihikatzia!
Neskatilak, erradazie.
Ezteia hori egia?
Miserabliak, ardüra
hütsik pipatzen düzie;
halere zien mihian
arrakastak handi dütüzie.
Nik pipatüren düt;
batüt arnes güziak.
Bena hantxeko mithil haiek
dütie zien pipen ziriak.
Soizie, soizie, hantxeko hüra,
begiak ürratürik,
ene bereki eraman nahiz,
ahua zabaltürik.
Areta, enai ükhenen
zeren tian begiak gorri;
bat beitüt hitzartürik
hogei mila liberareki.
Jaiki eta pase(ia.)
Ha! Zer plazera egün
heben paseatzia!
Üntsa aserik denak
desiratzen dü lotzia.
Ni ere arrigolatürik niz
itxain bat bezala;
idi bat jan düt bere larrü
eta aztaparrekila.
Orai nahi nintzate
aphür bat errepausatü;
ixil egon zitie, mement bat
behar beitüt lothü.
Bena othoizten zütiet
enezaziela interrunpi;
bestela lehertüren zütiet
maillü handi huneki.
(Etzan eta lo.
Satan bera jalkhi.)
Satan
Ha, ha! Hor intzana,
animal handia?
Aigü, jaik adi,
behar dük jin enekila.
Alo, bertan, aren,
iratzar adi berhala;
bestela khako hünez
eramanen ait therresta.
Ferragus
Zeitera iz hüna,
debrü Satan xarra;
khen akit horti,
eta ni ützi lotara.
Satan
Ehait nahi ützi,
maraut urdia;
behar dük orai phakatü
eni egin afrüntia.
Aurkhi, lasterkatü naik
lehü bat bezala,
bena orai nahi ait eraman
iferniaren erdira.
Ferragus
Ene eramaiteko
iferniaren erdira,
behar litikek, aments,
hi bezalakorik sei mila.
Satan
Aski ni nihau
hire eramaiteko;
jaiki adi bertan
eneki künbitatzeko.
Ferragus
Khen akit hebeti,
eta ni ützi lotara;
bestela lehertüren ait
apho xar bat bezala.
Satan
Enük khendüren
seküla, hi jeik artino;
nahi diat ikhüsi
hire tailla oro.
Ferragus
Nahi düka ikhüsi,
ene mustra handia?
Bena laster eginen dük,
leheneko aldian bezala.
Satan
Eztiat eginen, ez,
hire gatik lasterrik,
bena bai hi eramanen
bizkarrian hartürik.
Ferragus (Jaikitiarekin).
So egin ezak hünat,
ene maillü handiari;
hünek aphua bezala
lehertüren behai.
(Batailla. Satan ezkapa.)
Ferragus
Baliatzen zaik, Satan,
arhin baitük aztala;
bestela lehertüren ait
sagü-hüme bat bezala.
Bena jiten bahiz
berriz herritatzera;
ehiz eskapiren,
oraiko bi aldietan bezala.
Orai behar düt erretiratü
zerbaiten xerkhatzera,
idi bat ahal badüt ediren,
gero haren jatera.
(Erretira. Sonu.)
|
 |