BIGARREN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Euskaldun etxe aintzin bat... Bi hiru eskaleren buruan, sukaldeko atea... Sukaldeko leihoa, tranpa bat. Ate aintzinean, egur pikadera, eta, nahi bada, zakurtegia.

        (Bettiri, boneta harro, ari da, akitua, egur pikatzen aizkorarekin. Zango batean badu, trapu zuriz lotura bat... Han ari da, nardatua, buruari hatz, izerdia xuka... Oharturik zangoko lotura barraiatzen ari zaiola, jartzen da eskaleretan, eta trapua biltzen duela)

BETTIRI: (Oihuz) Mayi!... O Mayi!... (Orroaz) O Mayi!...

KATTALIN: (Sukaldeko leihotik fierra) Zer duzu gizona? Ala... ulitxetan zare?

BETTIRI: Ha... Nunbaitik ere... Alaba deitu eta emaztea agertu... Gure neska horri errozu, min hunen lotzerat etortzeko!... Mila ingurutan trapu tzar batzu ezarri ditu hor, eta, denek ere, ez dute oren baten iraupenik... Mila fantexia ba, hor, seroretan ikasten dutela, min tratatzen... Eta, min bat tratatzeko eman-eta, horra kitantza!

KATTALIN: (Aterat agertuz) Zer duzu gizona, holako erasietan?

BETTIRI: Ori! Badut zuretzat ere lana... Egur hauk garreia-zkitzu sukalderat... Nahi nuke jakin gure neska hura zer ari den.

KATTALIN: Gizona, zaude ixtant bat... Baratzeraino joana da. (Oihuz) Mayi! O Mayi!

MAYI: (Agertzen da etxe sahetsetik) Zer duzu holako oihutan, ama!

KATTALIN: Aita dun, neska, ez hauela nehon ikusten, penatua!... Badakin nola diren gizonak!... Zerbait lotu orduko, etxeko emazteki guziak ondotik behar ditizten.

BETTIRI: Bon... Ontsa da... Elizan apeza predikuan eta gure etxean apez-tsa... Erran Mayi... Ez zakinat zer demontre ikasi dunan serora horietan, bainan hire trapu tzar eta sendagailu guziengatik, ene aitzineko mina, gero eta gaizkiago zioan... Neska, ikas-an min baten lotzen, atxikiko duen moldean... Mila aldiz jada errana daunat... Lot, kotzino, lot mina!...

MAYI: (Lotura eginez irriño batekin) Aita... Egin ahalak egiten ditut... Bainan, zuk duzu zango bortitza!

BETTIRI: Bortitza edo ez bortitza, lot zan hobeki min hori... Eta lot zan, laster sendatuko den gisan... Senditzen dinat arras ontsa, zango hori, zalutzeko orde, hiltzen ari zautala.

KATTALIN: Biper gorriarekin egin-zon lotura... Zalutuko zaion ba...

BETTIRI: Biper gorria ba!... Biper gorriztatzeko, aski luke ene minak zure mihiaren milika bat.

KATTALIN: Edari gutixago edaten bazinu, ez litazke, zure minak hola gaizkonduko.

MAYI: Bon... Orai has zaizte, berriz ere, kalapitan!...

KATTALIN: Zuk ere, ez dakit, nola duzun sudur hori hoin gorri.

MAYI: (Aitari zango azpia kilikatzen dio) Kilik, kilik...

BETTIRI: (Irriz) Hihihi!... Neska! Zertako ari haiz hola kilikan?

MAYI: Aski duzu ixilik egoitea!

KATTALIN: Ba... Igande arratsetan ez din ez minik... Orduan nork atxik gu?

BETTIRI: Ba... Mayi emazten falta omen da, senarrak ostatuetan ibiltzen badira. (Mayik kilikatzen dio zango azpia) Hihihi (Irriz)...Neska ez nezanala kilika!

MAYI: (Irriz) Aski duzu ixilik egoitea.

KATTALIN: Beha zan horri! Ez dugula ongi tratatzen etxean! Zer kopeta!

MAYI: Ama, ixilik zu ere!

BETTIRI: Ba, eni pegarra, eta zuentzat ixilka kopa ttipiak. (Mayik kilikatzen du. Bettiri irriz zalapartaka)

MAYI: Bon, egon ixilik!

BETTIRI: Hi bezalako neska nausiturik, behin ere ez dinat ikusi... Hi hartuko hauen senarra, urrikari dinat, gizagaizoa!

MAYI: Egonen naiz beraz ezkondu gabe, senar malurus bat gutiago izan dadien munduan!

BETTIRI: Hi, ezkondu gabe egon! Galtzadunik munduan ez balitz, orduan ba nahitaez, egonen hintazke ezkondu gabe... Bainan, galtzadun bat bakarra munduan deno, ez huke ezkontzea etsituko.

MAYI: Ikusiko dugu hori. Denak harrituko baititut. Serora sartuko bainaiz.

BETTIRI: Hi serora ba! Hi serora! No! Ene baimena badun segidan... Habil, habil... Pentsatu dun behin bederen!...

MAYI: Kasu ez zaitudan hitzean har!

BETTIRI: Basabeltzeko bigarren horren «oremus»-ak sobera kartsuki segitzen ditun no, izpiritua komentuan izaiteko.

MAYI: Uste duzuia badela zerbait Erramun eta ene artean?

BETTIRI: Ez zakinat... Hori, zuen sekretua dun! Haatik goberna zaizte ontsa... Ez dinat gero, etxe huntan, larre xitorik hazi nahi!

MAYI: Uste duzuia ontsa eman nezakela Erramunekin?

BETTIRI: Ba... Salbu ilargi kanbiotan eta galernetan... Orduan kasu elektrikari... Hura bolbora eta hi sua... Elgar piztu-eta, ez jakin noraino garrak hedatuko diren.

MAYI: Jes! Hola jite jauzikorra ote du ba Erramunek?

BETTIRI: Basabeltzekoak hola ditun... Onez, onean, gizonak... Bainan, tzarrean sartuz geroz, debru tzarrak! Eta Erramun hori, dena bere aita dun.

MAYI: Bon... Kuraia emaiten dautazu zuk!

BETTIRI: To, to, to!... Guk hura aipagailu eta hura heldu... Horra nun heldu den Erramun. (Hau agertzen da, lasterka, kara kexatu batekin)

ERRAMUN: Fite, fite!... Nun behar dudan gorde, erran dezadazuet... Alemanak ondotik ditut... Gure etxean sartuak dira!

BETTIRI: Hee!... Alemanak!... Debru semeak!...

MAYI: Sar zaite belar meta azpian.

ERRAMUN: Ez, beldur naiz hor atzemanen nautela... Zakurrekin baitira!

BETTIRI: Zakurrekin!... Hago ixtant bat... Emanen deat ba nik, zakurren sudurrek usmatuko ez duten gordetegia... Ikusten duk tranpa hori... Horren gibelean, aurkituko duk bi murruen arteka bat... To-tzik zurubiak. (Ekartzen ditu) Habil goiti... Atxikiko dauzkiat... Bahiza? Ikusten duka gorde tokia?

ERRAMUN: Ba...

BETTIRI: Ontsa duk... Orai ken ditzagun bixtatik zurubiak. Kattalin, ekazu hunarat grezila zorta on bat... Ale, laster, laster!...

KATTALIN: Zertako grezila?

BETTIRI: Ha! Denak aintzinetik jakin behar!... Ekazu grezila, eta ikusiko dugu!

MAYI: Ori, grezila, ori, aita!

BETTIRI: (Grezilaz bustitzen ditu bere inguruak) To, huntaz benedikatu tokietarat, jin ditela aleman zakur guziak... Hire usainaz egiteko orde, grezilaz sudur ziloa usainduko ditek... Ontsa hiza to!

ERRAMUN: Ba, arras ontsa!

BETTIRI: Bon... Alemanak, hunarat jiten badira ere, guk hobe diagu bakotxak gure eskualdetarat aldaratzea!

ERRAMUN: Zoazte otoi bat ene anaiaren abisatzerat! Beldur naiz zerbait gerta dadien egun nere etxean.

BETTIRI: Ontsa duk!... Nihaur joanen nuk segidan, landaz landa... Emaztek aski duzue etxean egoitea... Emazte kondu, beti goxokiago oldartuko baitzauzkitzue zueri!

MAYI: Ni ez naiz segur gizon itsusi horien beha hemen egongo... Artoperat noa ilar biltzerat.

KATTALIN: Zoazte biak... Atxikiko ditut ba nik gizon horiek!... Zer zauzte, mutur zuri horiek izitzen? Datorzila. (Bettiri eta Kattalin, etxe barnerat sartzen dira)

MAYI: (Erramuni) Ho!... Agian ez zauzte atzemanen!

ERRAMUN: Ho ba! Neke liteke.

MAYI: Ontsa gordea zirea bederen?

ERRAMUN: Ba, ba! Arras ontsa!

MAYI: Bon... Agur... Ixtante artio!

ERRAMUN: (Eztiki) Agian ba, Mayi!

MAYI: (Tokiaren gainean dago, ez jakin zer erran bezala, burua behera zangoz lurra torratzen duela)...Bon!... Ixtante artio!

ERRAMUN: Ha!... Ixtante hura, nik desiratu bezala izanen ahal da!

MAYI: (Gogoetatua, ixtant bat egoiten da ixilik) Adio!...

KATTALIN: (Agertzen da atean) Neska zoroa!... Aita joana dun... Artopean gorde gogo balin badun, mugi hadi hi ere... Hor hago adorazionean bezala... Jes! Ikusiko dun ba, gero ere, hire Erramun. (Mayi, jauzi batez urruntzen da. Kattalin, aizkora harturik, egur pikatzen lotzen da... Erramuni mintzo) Errak to! Eliza aldareko potretak bezain prestu hago gero, heldu badira!

ERRAMUN: Ez dut zuk erraitearen beharrik!

KATTALIN: (Ixtant baten buruan) Ez hadila gero urtzintzaka lot, ahantzi-eta!

ERRAMUN: Urtzintza eta gainerateko bideak hertsi atxikiko ditudala jakiten ahal duzu, hunarat hurbiltzen badira.

KATTALIN: To... Naski hor dituk... Ez hadila mintza ere, gehiago... Ba, ba, hek dituk... Edmon muki hori ditek gidari... Mutil zitala! Ez ziroiat jasan mutiko hori, begiko zikina baino gehiago. (Urratsak hurbiltzen dira. Hiru alemanak agertzen dira Edmonekin)

POLIZA NAUSIA: Durchusen Sie alles! (Bi poliziak etxean sartzen dira)

EDMON: (Kattalini) Ikusten duzun bezala, etxea inguratua dute... Badakigu Erramun hemen gordea dela... Errozu, bere onetan, segidan agert dadien... Bere onetan!...

KATTALIN: (Harroki mintzo) Nungo pika buztanak argiturik habila, to, hemen, Erramunketan?... Erramun Basabeltzean bizi duk gero! Eta ez hemen!

EDMON: Errazu, ez zaitela gero sobera gora mintza haueri!

KATTALIN: Ez nauk ni hauieri mintzo!... Hiri mintzo nauk ni... Ala, ez nauka gehiago ezagutzen. Ttipia hintzelarik, zuen ostatuan zerbitzari bainintuan, zonbait aldiz ibili haut ene besoetan... Ezagutzen ahal haut aski, hiri aise mintzatzeko!... Ez hau to hire aitatxi zenak ikusten egungo konpainia huntan!

EDMON: Ba... ni ere, manaturik nabila gero hauekin!

KATTALIN: Lehengo beharri luze hek berak hirekin dituk ba, ofizio mota huni lotzeko.

EDMON: (Koleran) Kasu emazu gero zer erraiten duzun. Ikus-azu norekin naizen!

KATTALIN: Zuentzat beraz oro haizu dituk... Nonnahi, nornahi sartzea... Edozoin tenorez!

EDMON: Ez duzu deuseren beldurrik, ez baduzu, ez gizonik, ez armarik gordetzen.

KATTALIN: Badakik arras ontsa, hemen ez dela, ez armarik, ez gizonik.

EDMON: Armarik ez dakit, bainan badakit gizon bat hemen gordetzen duzula.

KATTALIN: (Oihuz) Gizona?... Nun duk gizona hemen?... Kuia burua hi!...

POLIZA: Was?

EDMON: Ha!... Ez duzu eni mintzatu nahi!... Huni egin beharko duzu haatik! (Polizari mintzo da ahapetik)

POLIZA: (Orroaz Kattalini) Die Arme auf!

EDMON: Besoak goiti altxatzeko. (Kattalinek obeditzen du)

POLIZA: Fragen Sic!

EDMON: Ez du balio ukatzea... Badakigu Erramun hemen dela... Eta badakigu nun gordetzen duzuen!

KATTALIN: Nahi nikek jakin nor duzuen holako argi emaile famatua! (Polizak errebesiaz zaflako emaiten dio)

EDMON: Nork argitu gaituen nahi duzu jakin?... Nork?... Erranen dautzut Erramunen aitak berak... Uste duzue beharbada ez dugula gizon funtsazkorik gure adixkidetan... Jakin-azu nehork uste ez dituzuenak ditugula argitzale herrian... Erramunen aitak berak erranik dakigu, Erramun hemen gordea dela... Eta badakizu nun?... Ez dut batere zuk salatzea beharrik... Hor, belar meta azpi hortan du bere gordetegia.

KATTALIN: Ez duk egia!

EDMON: Orai, hautua emaiten dautzut... Edo, zuhaurek agertaraz zazu Erramun... Hobeki jaliko gira... Edo guhaurek altxaraziko dugu bere ohantzetik... Eta orduan, hanbat gaixto, ba harentzat eta ba zuretzat.

KATTALIN: Ez duk Erramunik hemen... Eta, hemen bahu ere, ez nezakek sala. Ez nauk ni ustela.

POLIZA: (Agertzen diren bi poliza gizonei) Nichts?

BIEK: Nichts.

POLIZA: (Ahapetik mintzo da Edmonekin... bi poliza gizonei) Kommen!

EDMON: Badoatzi belar metarat... Dolutuko zautzu ukaturik. (Alemanak jalitzen dira)

KATTALIN: (Besoak beheitituz) Zer ukatu diat nik?... Asto ziria hi!...

EDMON: Ez dakit zertako gogor egiten duzun hola!... Bere aitak salatu duenez geroz, zertako zu, aita baino aintzinago sartzen zaren!

KATTALIN: Aitaren berri, nik ez zakiat... Nik dakidana duk, Erramunik ez dela hemen... Eta hi, ez hiza ahalge herritarreri hola jazartzeko! Zer birika!

EDMON: Badakit zer ari naizen.

KATTALIN: Oroit hadi egun hauk izanen dituztela biharamunak!

EDMON: Utz-atzu biharamunak etortzerat... Barneak hantuak hor zagozte angeles amerikanoek gerla hau irabaziko dutela... Ikusiko duzue nor den nausituko... Ondoko egunetan, humilki etorriko baitzarete ni agurtzerat.

KATTALIN: Hi agurtzerat? Hi? Hi agurtzerat? Gure etxean ez diagu usaiarik astoari bixkotxen eskaintzeko... Eta, ez ahal gaituk sekulan hortaratuko!

EDMON: Ba, sartuko dituzu ba oraino zure espantuak... (Alemanak berriz heldu direla ikusirik, besoak altxarazten ditu... Apur bat ixilik... Poliza nausia mintzo Edmonekin... Nehor ez dute belarrean aurkitu)

POLIZA: (Kattalini) Raus!

EDMON: Libro zare! (Koleran) Ez da Erramun belar meta azpian... Hanbat gaixto Basabeltzentzat, gezurra erran baitauku... (Denak urruntzen dira... Kattalin, ixtant bat, aizkorari lotzen da)

KATTALIN: Ufa!... Azkenean urrundu dira!... Ufa! (Izerdia xukatuz jartzen da eskaleretan) Debru basak!... Ufa!... Aise emaiten dutela zaflakoa horiek!... Hor hiza Erramun!... Entzun dituka horien larderiak. Edmon zirtzila!... Agertzen ahal haiz ba, Erramun... Joanak dituk handik harat. (Erramun jausten zurubirik gabe, zintzilik eman-eta, jauzi batez) Ha, Edmon... Bat balin baduk garbitzekoa, gerla bururatu-eta, hori izanen duk!

ERRAMUN: (Kopeta ilun, kolera hotz batekin) Edmon baino lehenago, garbitze bat izanen dut, etxean berean egiteko...

KATTALIN: Hori errak!... Izigarri duk ba, haatik, aitak hola semea saltzea.

ERRAMUN: Aitarik ez eni gehiago aipa... Aitarik ez da gehiago enetzat... Hura eta ni bi etsai gerlan ari. Huts egin naute... Nik ez dut hura huts eginen...

KATTALIN: Eta xehetasunak ontsa emanik igorri dituela!... Belar meta azpian gordetzen hizala!

ERRAMUN: Hemen erranez lekuko izanen zira... Ustela! Mesfidatua nintzen... Gorde tokia hautatu daut, etsaiak segurretik eneganat gidatu beharrez! Ha, Judas! (Errebolbera erakutsiz) Etxera sartu ordu, hunekin hil gogor aurtikitzen dut...

MAYI: (Agertzen da) Ha!... Hemen zaretea?... Ho, beldurtua nindagon ez ote zinituzten ereman bederen?... Zertan zabiltzan?

KATTALIN: Hunen bila ibilki!... Etxe guzia miatu diten eta karatosa aldi bat eman... Halere osorik utzi bainaute!

MAYI: Eta Basabeltzean, nola utzi ote dituzte?...

ERRAMUN: Han, gure aita beren adixkidetarik dute!... Ni nun nintzen gordea salatu diote... Ez badiote oraino jan eta edaterat eman, konduen gain!

KATTALIN: Ikusi behar dut pentze mutur hortarik, ean zer alderdi hartu duten. (Jalitzen da)

ERRAMUN: (Jarri-eta trixte eta ilun dago... Apur bat ixilik dagotzi. Xutitzen da... Mayiri hurbiltzen zaio eta kartsuki) Zuk bederen, zuk, ez nezazula utz... Maite zaitut Mayi... (Lotzen zaio besarkatu nahi balu bezala... Mayik zaflako bat emaiten dio. Biak egoiten dira zozotuak bezala... Erramunek boneta bilduz) Ha, bon, bon... Ontsa da... (Finki) Zure falta izanen da fin gaixto egiten badut... Ez estona kriminel bat bilakatzen banaiz... Zure falta izanen da!... (Urruntzen da laster lasterra. Mayi jartzen da eskaleretan... Apur bat ixilik bera dago, begiak urrunean galduak... Hasperen handi bat egiten du)

KATTALIN: (Sartzen da) No!... Ototan sarturik, Basabeltzetik urrundu ditun... Nun da Erramun?

MAYI: Ez duzuia ikusi?... Etxe alde hartu du ba!...

KOSE: Ez zakinat zer egin behar duten horiek, aita semek... Aitari jazartzea itsusi dun, bainan aitak ere izigarria egin din semea hola salatzea!... Bainan, hik, zer dun?... Begiak gorri ditun... Zerbait badun hik!

MAYI: Hemen gertatuek barnea arras nahasi dautate...

KATTALIN: Hik, hik, serora egin behar dunala!... Ez zakinat Erramun ez ote den hire bokazioneari nausituko.

MAYI: Mundu huntan, ama, izaiten ditugu denek gure gorabeherak... Edozoin eskualdetarat abiatzea da errexenik. Abiaduraren bururatzeak emaiten ditu lanak.

KATTALIN: Ez zakinat zer erran gogo dunan!... Ez duna itzuli bat egin nahi Basabeltzerat?... Zertan diren ikusteko!

MAYI: Ni, orai Basabeltzerat?... Ez...

KATTALIN: Oas!... Norbaitek behar giniken ba agertu!

MAYI: Gauden aitaren beha!... Ikusi-eta zertan diren, gero itzuli bat eginen diotet...

KATTALIN: Ha! Nola bururatu behar ote dute ixtorio hauek?...

OIHALA