XVIII
BASURDl SORGlÑETXE'N

        Arrats-illuna da. Laño beltzak zearkatzen dute zeru zabala, alderen beste. Ta illargia, bildur ba-litz, iges doa ayengandik, arpegi zurbil. Txakurrak zaunka ari dira. Aizeak txixtu gaitza dagi sasi ta zugaitzetan, eta ayen itzak beltzak luza-laburtzen ditu.

        Ayetako itzal bat dirudi Basurdi, basoko bide estuetan barrena. Sorgiñetxe'ra doa. Ollar bat darama besapean. Eta Txotxa, sorgiñaren eremuetara irixten danean, atera jostorratz bat, eta biotzean sartzen dio egaztiari.

        Ollarraren zaratara, inguru guziak argitzen asten dira. Etxeak orma zarrak untzaz jantziak ditu; eta gañean olezko dorre bat.

        Illargi orixta aren argi motelera, zugaitz eta landare nabarmenak ageri dira, ireltxu gaizto ta mamu itsusiak.

        Bide bazterreko zurkaitzetan. bele ta moxolu ikaragarriak kua-kua ta uuuka.

        Etxeko ate gañean, xaguzar aundi bat dago, egal batetik ormari itsasita, eta iñoiz ez entzundako ojuak ateratzen.

        Atea zabaldu, ta Basurdi bertan sartzen da. Gela asko ditu etxeak. Erdiko aundienean, lastozko aker aundi bat ageri da, argi-zuzi bat adarretan. Inguruetan, ollo lokak, katu beltzak eta zapo itsusiak. Zapoak beltzaz jantziak ta girgildun ugaltxoak lepoan. Eta orma zarren apaletan, muskerrak, sugeak, txakur, txerri ta tximuen buru-ezurrak...

        Basurdi bazterrak ikusten ari dala oraindik, argitasun berexi batek bete ditu inguru guziak. Begiak altxa, eta Txotxa, etxe artako etxeko-andre sorgiña ikusten du Basurdi'k.

        Txotxa'ren agertzearekin bat, olloak karakaka asi ziran, eta xaguxar eta belatxingak egalka. Ipurtargi-taldea zetorren sorgiñen aurrean argi egiten, eta aren atzetik zapo-taldea bere girgillei eragiñez.

        Kopeta zimur, buru-soil eta sudur luze, ollo zar bateren ite parregarria zizun atso sorgiñak. Begiak illun zitun, ortzik gabea aoa, beltxaran eta zimurti larrua, ta kokotxa ille zuri ta gogorraz jantzia.

        Sorgiña sukaldean sartu da bere talde nabarmentsuakin. Eltze bat du sukaldean, laratzetik zintzillik. Eltzeak bor-bor. Eta eltzearen bi albotan, bi sai tente, erne ta geldi. Katu beltz bat dabilkio atsoari gona azpian, isats muturra agerian.

        —Nor aut, seme, nungoa aiz? —Ok izan ziran sorgiñaren lenengo itzak.

        —Ni...? Mendaur'ko Basurdi... Zure laguntzaren billa nator, sorgin ama...!

        —Ondo ziok, seme! Eta zer dakark?

        —Ikus emen, ba...! Nik... Izartxo, neskatx polit ori maite nuan... Gero, bañan, Erko, mutur luze ori, etorri, ta eskutik kendu egin zidan... Ez nolanai ere kendu...! Ezin bestela, ta... nere neska lilluratu egin zidan ortarako; lilluratu bai, nik eztakit nungo liskaz... Eta ni ere... makil gogor batekin buruan jo, ta iya zerraldo utzi nindun bertan... Ikus or ba, nor dutan nik nere bizi ta zorionaren etsai!

        —Zer nai duk nik egitea, ba, seme?

        —Zer egin, esaten duzu...? Erko zital ori lenbaitlen ondatzeko, zure eskuarteko liska, begizko edo birao eragilleenik bertan eman...! Nik, gero, areri bereala egotsirik, bertan zanpart egin dezan, arrayo arek...!

        —Ain giza gutxi al aiz ba, ire kidetsuko mutil bat, ik eorrez ez ondatzeko...?

        —Ni gizon gutxi...? Ez dago Mendaur, Baztan eta Olearso guzian ere nik añako gizon eta pizti lurreratu ditun mutil azkar eta indartsurik...! Ai...! Esku-muturren lana ba-litz bakarrik! Erko madarikatu ori sorgindua dago, ordea, sorgindua, Txotxa... Eta ortxe dago koxka...!

        —Sorgindua...? Bai ote...?

        —Sorgindua..., bai noski, ama. Ez nintzan ni, bestela, onara etorri izango. Onezkero, bertan garbitua izango nizun, da...!

        —Nork sorginduta zegok, ba?

        —Ez dakit nik ziur ondo... Erroma'ko Kristo azti aundi orrek edo...

        —Ki... ki... nola esan duk, Basurdi?

        —Kristo...! Ez al duzu izen orren berri? Eta ortarako bakarrik, Erko'ren sorgintsu ori kentzeko laguntzaren billa etorri nauzu, bakarrik...! Bestea, bizia kentzeko lan atsegin ori, nere gain artzen dut, ama. Eta ez da ez, ez du orain, sorgintsu ori kendu ezkero, nere eskutik iges egiten lanik izango... ez orixe!

        Basurdi'k itz egin bitartean, sorgiñak, gona azpiko katu beltza, eskuetan artu, ta bere begi urdiñetara zorrotz begiraturik, sorgiñezko itz ok esaten

asi zitzaizkion:

                Mix-mix, Errainix;

                arratoya kolkoan,

                ematen, ematen, ematen...

                neronei ematen.

                aala maala,

                Kristoren aala;

                indarra mindarra

                Erko'ren indarra.

                Pun!

        Bitan, irutan, esan zitun itz berak, katuari geroago ta zorrotzago begiratuz. Alperrik, bañan. Etzun katuak iñungo keiñu ta zirkiñik egin. Katu madarikatu! Eta artara beartzeko, atsoak jostorratzakin gibelian zulatu zunean, katu minberatuak sekulako atzaparkada egin zion sorgiñari, eskugañean.

        —Ezin diat, Basurdi, ezin diat, azti arrotz orren aurka ezer ere egin...!

        —Sorgin madarikatua...! Zer arrayoko sorgiña aiz ba i...? ...Mendaur'en bizi nintzanean, Akelarre'ra joaten nintzan, pizti edo etsai baten aurkako laguntza eske... Ta beti, entzun dun ondo Txotxa, beti iritxi izan nun gogo nun guzia... Edo ta, beartsu bat naizela uste al dun, bestela ta ez diñatela iri ordaintzeko diñik...? Lareun baño ardi buru geyago larratzen ditun nere zelayetan, ba-dakin...? Eta nayago diñat, bertan danak galdu, nere barruko asmo au eskutik galtzea utzitzea baño...! Entzun dun, Txotxa...?

        —Baita... baita... Emengo arao-biraoak baño eragilleagorik nai ba-dituk, oa, larunbatean, Txurrumurru'ko billerara... Oa, bai, arin....! Ez au iñork onara deitu!

        Basurdi'k Tx urrumurru izen ori entzun zunean, bare ta apalago jartzen asi zan.

        —Txurrumurru... diozu...? Ez, ez. Ez neri aitatu orrelako izenik. An ere ezaguna bait da Erko ori...! Tia...! Erko'ren sorgintsu ori kendu ezin ba-duzu ere, aren bizia kendu al zenezakezu, beintzat...?

        —Etsayen bizia kendu...? Amaika artarako nastekeri ta arao-biraoak egin dizkiat, mutil!

        —Bi ardi-buru, alako araogatik!!

        —To...! Gizon azkarra aiz?

        —Uste artan egon naiz beti.

        —Artu ikatz-mutur ori, ta arraskatu, sukaldeko lur ortan, Erko, ire etsayaren gorpuzkera.

        —Tira ba...

        Ikatza eskuan, makurtu zan mutilla; ta arrasto bakoitzaren ondoren, beti zutiturik (bere antzea ikusi nairik edo) bukatu zizun Erko'ren irudia, noizbait... moldakaitz itxura ba-zizuen ere... Bear baño anka luzeago ta burua aundiago dun atera zitzayon, baño sorgiñari ondo iruditu zitzayon, eta... pozik gelditu zan mutilla!

        Aizto aundi bat artu zun, ordun, sorgiñak. Eta bor-bor ari zan eltzean sartu. Aren gonaren ikutuaz, sayak egalak aztindu, eta karrak aundi bat atera zuten. Atsoak aiztoa eltzetik atera gero, ta Basurdi'ri eskeñi zion, sator-odolean busti ondoren.

        —To... eiztari-adoirik ba duk?

        —Adoirik diozu...? Ez neri galdetu ori... Galdetu Mendaur'ko zugaitz, egazti ta piztiei...

        —Artu, ba, ordun, aizto au, ta jaurti yok indarrez, Erko'ren irudi orreri. Xuxen jaurti, gero, alik eta biotzaren erdi-erdian sartu al ezakion...

        —Bai, bañan... Ez al dizut, sorgindua dagola, len ere esan?... Eta ala danez, nere aiztoren bide zuzenena ere okertu lezaikedala, len aizkorakin eraso nion artan egin zidan bezela...? Txotxa, beste bi ardi-buru, arao edo nastekeri berri bategatik.

        —Nere begizkorik okerrena botako zioat, Basurdi. Eta ez dik artatik iges egiten lanik izango.

        —Eztakit, ba...! Ez al dira, begizkoaren aurkako kutunak ere, aurkitu izaten?

        —Bai... Ba dituk, bai batzuk... Ez diat bañan uste, Erko'k, nere onen aurkako kutunik, idoro izan al lezakenik.

        —Ez geyegi fidatu, ama. Erko orrek kutun bat darama, bular gañean. Eta ez al da ori izango, berari, alako indar eta aalmen berexi, ematen dizkion zera ura?

        —Nolakoa duk, ba?

        —Kristo aren irudi edo kutuna izan bear dizu, bi arrasto...

        —Aski..., aski... Eorrek ikusi duk ondo...! Ezin diat nik ezer, orren aurka.

        —Beste bi ardi... nastekeri edo ta birao eragille batengatik...

        —Orain ez, orain etzaik kale irtengo, Basurdi...

        Eta exerita dagoan alkitxotik zutiturik, su gañean bor-bor ari dan eltze aurrera joaten da. Aren era berean, inguruko ollo, zapo, arratoi, moxolu, bele, sai ta katuak ere zutitu, ta sorgiñaren birundan jartzen dira danak, erne ta buruak gora.

        Makurtzen da sorgiña eltze miresgarri aren gañean, da sekulako keiñu ta zirkin itsusi ta bildurgarri egiten asten da esku-arpegiakin.

        Eta ala keiñu ayekin batera, birao beltzak aotik jalkitzen asten da, ots legor eta pitzatu batekin. Ta ango zorigaiztoko egazti ayek ulu erdiragarriekin laguntzen diote, ta Basurdi'k ere laguntzen oju basatiakin:

                Ilko al duk, Erko gaizto ori. Amen.

                Itoko al duk, Erko zikin ori. Amen.

                Lertuko al duk, Erko tripaundi ori. Amen.

                Tximistak erreko al dik, Erko kiskali ori.

                Amen.

                Otsoak jango al dik, Erko iresle ori. Amen.

                Lepazurra autsiko al dik, Erko zuri orrek. Amen.

                Amaika milla basajaunek eramango al ditek, Erko lillutzalle ori. Amen.

                Tximistak burutik sartu ta orpotik ateta ta errebenta arrayo egingo al                         dik, Erko zital ori. Amen.