14
AKABANTZA

        Denbora luzez, karlisten armadak ibili ziren bitoriaz bitoria. Heien aintzindari Zumalakarregi, Elio, Egia, Villarreal, Zariategi, Urbistondo, Las Torres eta bertze hainitz jeneral aipatuek, beren balentriez, lehial eduki zuten bitoria don Karlosen banderari.

        Orotan mintzo ziren Cabrerak Aragoan zituen garaiziez, errege eta erregina zabiltzanean bere lagun leihalen hirriskuetan partzuer.

        Bainan, egun batez, ondikotz! traidorekeriak sartuz karlisten lerroetan, alfer egin zituen erran ditugun gerlarien entsegua

        Uzkurdurak eta azkenekotz etsimenak hartu zuen karlisten armada guzia; soldaduak, fidantza galduak aintzindarietan, zein bere alde barraiatuak abiatu ziren eta laster karlista bentzutuak jasaiten hasi kristino, ordutik Espainiako nagusien uztarria; don Karlos eta erregina ikusiz etzitzaiotela gehiago gelditzen ihesiaz edo gatibotasunaz, behar bada heriotzeaz, bertze hauturik, eman ziren desterrurateko bidean, utziz Espainiako lur, hanbat ohorez karlisten guduek berregindua.

        Bakarrik Cabrera jeneralak, Aragoa mendietan zuen ornen ospatuari esker, oraino zabilkan karlisten bandera eta egiten gudu ona kristinoen kontra; baina gizon handi hura, bere egin ahal eta balentria guziengatik, lehertua beti berratuz zoan etsaien osteaz, zokoratua bere soldaduen azken ondarrekin, etxatua da Frantziako lurretarat eta harekin suntsitu ziren Espaniatik don Karlosen azken lagunak.

* * *

        Mundu hau aldamio handi bat bezala da, erretaulez betea: batzuek atseginaren eta zorionaren itxura erakusten dute eta bertzek oroitzapen mingarriak gogoratzen.

        Hemen ama batek musuz ferekatzen ditu inguruan dituen bere haurrak; heien irriez dohatsu da. Eta, maiz, argamasa bat artean, bertze ama batek, marrasketan, oinazez funditua, bustitzen du nigarrez bere seme hain maitearen gorputz hila.

        Familia bat ontasunez gainditua igeri zorionean bizi da, eta etxe berean bertze familia bat goseak irestera doa, aitak ez duelakotz bere nigarrez deus bertzerik haurreri sokorri emateko.

        Gizon bat zorionezko ametsetan loak-artua da; etorkizuna irriz agertzen zaio guzia lore eta urre; eta, haren etxearen atala ustan, trikatu etsaiak, arpegi ikaragarri batekin, gogoan dabilka horren galtzea.

        Baina eskas da aldamio hortan erretaula lazgarriena.

        Erretaula hura gorderik dagoen errumeseriarena da, zeren zorigaitzean eroriz geroz errumesa bere bakartasunari utzia den; guziez ahantzia da eta uste gabez oroitzen balinbadire hartaz, jendeek u n egiten dute urrikalmendurik gabe.

        Bizkitartean, zenbat eskasia, zenbat urriki kirets, zenbat oinaze arrailgarri ehorzten direnak etxearen itzalean!

        Errumes ahalketua au enetan dago isiltasunean, igurikimena galtzen du, beti buruz bere buruarekin; bere haurren begiratzeak berak lazten du. Baina, kanpoan erakutsi nahi ditu oraino bere leheneko galdu aisea eta errextasunak; jazten du ere bestetako aldagarri beltza, iragan aberastasunean azken ondarra. Eta haren begi kexatua beha dago aldetik dabilzkion jendeen begiari; beldur da bere kopetako ilundurak sala detzan beti gorde nahi lituzken eta barnetik iresten duten bihozminak.

        Bizkitartean bada ez dute beti erokeriek, ez emaitza zoroegiek errekarat aurtiki gizona.

        Halere, egunak banazka badoazi, ezin dio gehiago garai etxean nagusi jarri zaioen gosetia.

        Orduan, ihes egiten du errumesaren zorigaitzez baliatzen ohi diren jendetarat.

        Etxeko traste ederrak, urreria baliosak biziko egun ederren oroitzapenak, salduak direez deusetan

        Eta, egun batez, errumes ahalketua, hebaindua eskasiez eta pairamenez, hiltzera doa, nihork urrikaldu gabe, adixkide esku bat etorri eskasian azken oreneraino gordetzea bilatu duen beharraren arintzerat.

        Holakoa da, bada, liburu huntan argitarat ezagutaraztea bilatu dudan gizonaren zortzea; irakurtzaileak barka dezadala baldin hemen egin baditut zenbait solas alegera oroitzapen mingarrien auzo.

        Ganixek joko eman zituen don Karlosen zerbitzuan zituen guziak eta prestamuz utzi karlisten armadari laur ogoi eta hamar mila libera diru.

        Holako dirutze batez gabetzeak kordokan eman zuen haren izatea, etzen halere errenkuratu ez eta behinere berearen galdetzen hasi, hartaz baliatu zireneri.

        E,gia bada ere, don Karlosek agindu ziozkan Ganixi urteko emezortzi ehun libera; baina agintza hori alfer gelditu zen Ganixentzat deus ondoriorik gabe.

        Eta karlist eta kristinoen gerla akabatuz geroz, hautsi ziren Ganixen karlistekin lokarriak; baina gelditzean don Karlosen lagunekin haren hariak, etzituen galdu bere herritarren amodioa eta, guziez ongi ikusia aitor hoberenak zituen bazter guzietan. Nihori ezbaitzuen ematen bere beharren berri, guziek aisean zaukaten zela.

        Bizkitartean, Ganix aspaldian beharrarekin borroka zagoen, eta ahal guziak higatzen nolazpait gordetzeko bere eskasia, begietarat errauts eman zezaketen itxura engainakorrez, eta gibelatzeko hanbatenaz azken errekan eman behar zuen erorikoa.

        Biluzten hari zen haren etxea, banazka kenduz handik Ganixen maiteenak zituen iragan egun ederretako oroitzapenak.

        Laster behar minak, sarjantak etendua, ezin buru eginez utzi behar izan ditu zituen ontasun guziak bere hartzeduneri. Ene begien bistan egin du Ganixek bere azken sakrifizioa, eta, entzunez haren boz hats-gorapenetan itoa, ikusiz haren arpegi bihotz-minak ubeldua eta begietarik erortzen zitzaizkion nigarrak, ezagutu dut haren zola gabeko errumeseria. Orduan, bortxaz ateratu eta errekarat erori delako aitorra, bilatu dut gizon dolugarri huni kurajie ematea mintzatuz eta hari gogorat ekarriz lehenago, behar orduetan, lagundu dituenen izen ezin a.hantzi dituenak.

        —Ez, ez jauna; ez dut oihurik eginen ezagutza zor nauteneri; ez naiz baliatuko orai naizen beharraz egin dituzkedan iragan ongiez oroitarazteko.

        Eta bihotza zauritua nigarretaraino Ganixen jenerostasunaz errumeserian berean erran diot: —Etzare nahi mintzatu, Ganix; bada ni mintzatuko naiz zuretzat.

        Zueri nago beraz, espainol ospatuak; zueri, don Karlosen alde izan edo zaretenak; miretsi duzue Ganixen arima ederra. Zueri nago, bihotz oneko zuen herria maite duzuen guzieri, nahiz erregetasunean edo errepublikan. Erregeren amodioa bihotzetan daukazue erlisione berri bat bezala; siniste eta esperantza berek bat egiten zaituzte familia bereko haurrak bezala. Elgarren lagun, sokorri eta lekuko zarete, anaiak bezala. Adituko nauzue eta ez duzue utzi nahiko beharrean, errumeserian, zuen banderaren azpian lagun on, saririk gabe, ibili den gizona.

        Haurretik gizonari emaiten zaioen jakitateak fedea haren baitan piztarazten du; maiz ere bere etorkiak erakusten dio zein banderaren azpian ibili behar duen. Baina ez duenak jakitaterik, ez buraso zaharretarik bidea ematen dioen erakuspenik, ez du bere bihotzeko karrak eta biziko gertakariek ematen dioten lehia baizik. Mendi eta oihanen erdian hazia, maitatzen du agertzen zaioen bandera, zuzenbidekoa iduritzen balinbazaio. Ganixek errege -nahi bat lagundu du, inperadore- nahi bat orobat lagunduko zuen.

        Jakitate gabeko gizonak ez daki gizonetik gizonerat, aitatik premurat koroa igortzen duen legea. Errumes bat gertatzen denean haren etxeko atalapustan, aterpea galdez, ikusi orduko, besoak zabaltzen diozka.

        Zueri nago beraz, zuria edo gorria izan dadien zuen bandera, zueri, guzien gainean ematen duzuenak ohorea, zuhurtasuna eta leihaltasuna, zorigaitzaren koroaz edertuak direnean.

        Zueri ere nago, mendeko dohatsu, harenganik ditutzuenak gozatzen ditutzuen edergailu eta atseginen iturri asko. Zuentzat zenbat hirriskutan ez da ibili!

        Lehenago maite zinduten eta bilatzen haren adiskidantza; jartzen zen zuen mahainean. Ukatuko ote duzue eta debalde utziko errumeseriak jo duenean?

        Ez, ez duzue hola eginen; nahiko duzue frogatu guzieri atsegina bezala ezagutza ere bizi dela zuen bihotzean.

        Euskaldun ene herritar maite, bihotz on eta kartsuak, zuentzat ere azken hitza. Nik bezala ezagutzen eta miresten duzue Ganix eta deitzen egiazko euskalduna. Zuek ere lagunduko duzue beharrean, ez duzue nahiko dolugarriak izan daiten haren azken egunak; mintzatuko zarete hartaz, ezagutzen ez duten guzieri, erranez Ganix dela egiazko ohore, leihaltasun eta kalapuaren mirail berezia, gure mendean eta gure Euskal-herrian.