GOYAN EDURRA

        Mendija gora, bai-dua pozik, bai arintsu Teles gastia! Arpegija alai ta oñak iradu, arkatxik-arkaitz, amearen billa diñardun oreña-antzera bai-dua Teles bizkorra.

        Uso zuri-antzez mendi garai-tontorran dagon Mendieta basetxerantz begirakun lera-sutsubak zuzentzen dauz. Basetxera urreratuten dala, bere bijotz-zauzkadeak arindduten dira. Bertan neskatilla lirañak joranez beragaz oldozten daula igarten dau. Ori dala-ta, axe aztundun uri baltzetik urten eta, nekatu-barik, mendi-tontor argijetaraño igoten da.

        Eta gero ta ariñago dua, bide leun eta luziak itxitta, bide zidor-oyartsubetaz-ziar, gogo-pozak gorputzaren nekia aiztu erazoten dautsala.

        Azkenez, ekin eta ekin bere gurarija lortzen dauna lez, Teles gastia bere mattaliaren abira eltzen da.

        Mendiko lorarik ederrena, neska polit apala basetze-ondotxuban dago, bastar (solo)-lanari ekiten. Buruba jaso ta Teles berari begizka dakusanian, bere begi urdiñetan mattasun-izpija dargi.

        —Zer dokala-ta ator, Teles?

        —Ez neuri ittandu, Edurne. Mendieta basetxe onek eratorten nayon. Gero, be, uri-aldian bai-az ikuskatxa.

        —Nik gura bai, baña.... enok buru-jaube.

        Ittunak bere bekokija tximurtzen dau. Gero diño:

        —Ezintzan etorri biar.

        —Zer donala-ta?

        —Neure attea... (ta au esanik bere ezpan gorrijak dar-dar dagije), neure attea... bai-dakik nor dokan.

        —Etxian ete-yagon?

        —Ez; baña etorri yattekek.

        —Bayetorna, ba. Etxakin, ala? Eta etorrizkero be, nik ekingo yautsonat atzaltzen. Nik esango yautsonat bere alabea donan mattagarrija, atteak seme-alabaen zoruna billatu biar-yonala.

        Urittarrak eta neskatilla lirañak dagijen mattasun-eleztea luzaro dirau. Bat-batez bekokija illundu ta neskatilleak diño:

        —Neure atteak eutzaz esan yostakana, egija ete-dok, Teles?

        —Zer esan dausna, ba?

        —Esateko bilddur nok, guzurra edo-dok-eta.

        —Ez; esan, esan.

        —Ikaskintza barri-zoruakaz euzkotarren artian gorrotua eretten baso-errijetaz ibilli; aberri ixuna matte-ixateko, egijazko aberrija, gorrotau; ta arrotzak eta nire attearen alderdija ezesten yuezanetarikua azala esan yaustak... Egija ete-dok, Teles?

        Neskatilla ixiltzen da erantzunaren begira; baña Teles-ek itzik be eztiño. Adikatuta dago. Neskatilleak ekitten dautsa:

        —Guzurra dok, eztok, Teles?

        —Aberrija matte-ixaten euzko-anayai irakasteko etxetik urten eta or-emen azi ona eretten yiñardunenetarikua bai; orretarikua non ni, zorunez.

        —Bai-ete? Gaizto orretarikua az?

        —Gaiztuak ez, Edurne, abertzaliak baño. Ire attearen ustez guk eretten yonagun gorrotua, mattasuna, aberri-mattasun utza baño ezton.

        Eta Teles gastiak, mattasunaren mattasunaz, Aberri gaxo aiztuba gogoz ta sutsu goralduten dau.

        Edurne-k begijak-betti ta bijotza-otz entzuten dautsa. Noxian-bein ziñeskatxa bere aurpegijan darakus. Amaika uste ixun bere atteak sortu erazo dautsa Teles-en itz sutsubak bat-batez ulertzeko.

        Oindiño barriketea bai-dirau, baña orain mattasun-atzarik eztauka.

        —Eu be orretarikua?

        Eta bere itzak, lenago leratsubak, edurra baxen otzak dira oin. Attearen alabea, azkengo gudatian guda-buruba ixan zanaren alabea!

        Guenez, ezer lortu-barik, alkarri agur-dagitsae.

        —Eutzaz enayuan ori uste, Teles. Bai-dakik, baña. Aurrerantzian Mendieta basetxera etorri gurako ba-az, etorri atteke, nire attearen bayetzaz ta be. Baña orretarako uste oker orrek itxi biarko dozak.

        Abertzale gastiak mendiz-bera dagi. Eztua, baña, aurpegija-alai, ez oñak-iradu, ez arkatxik-arkaitz ama-billa diñardun oreña-antzez. Bijotz-bijotzan arantza zorrotza dau: mattasun bi alkarren aurka.

        Bat-batez Edurne-ren attea aurrian dakus.

        —Bai-yakijat nundik atorran. Mozollua gaimelurratxari lez nire etxe-inguruka abil. Baña bein eta betiko diñoskat: aberri ta bakaldun-atxin dozakan uste gaiztuak eztozak Mendieta basetxian sartuko. Bai-dakik.

        Eta Teles-en bijotza lettuten daun begirakun mergatza egindda, mendiz-ziar aurrera dagi.

        Azkenez gaste gaxua urira eldu ta ittun-atsege etxian sartzen da. Uriko keyak bere bularra ittoten dau; ta axe garbija gura-daula, mendi-goirantz bere begijak dagije. Laño-multsuz estalduta mendija agiri-ez dago.

* * *

        Egun gitxi-buru gaste-talde bat bai-dua mendirik-mendi abesten. Edur barrijak mendijak zurittu dabez. Au dala-ta gaste-talde andija urittik urten eta axe otzaren bilddur eztala, ortik dua mendirik-mendi. Bai-dira mendi-gallurretara elduten; bai-dira ikuskixun ederraz geltzen.

        Abertzaliak dira. Mendijan dagozala, basetxe-atietan joten dabe abertzaletasun-azija sartuteko. Eta euzko-abesti zar-barrijak, abesti aberkoyak, abesten dabez.

        Teles eurekin dua. Lengo egunetan guda gogorra sortu zan bere bijotzan. Mendieta-ko neskatilla berak matte-ebana! Bere Aberri gaxua berak laztan-ebana! Gero, be, bere bakaldun lur-jua ta gudarozte gastien zalekerijaz Edurne-ren attea zan temati ta buru-gogorra.

        Eta bijetarik bat, Aberrija ala Edurne, autetsi biar.

        Aizkidiak urrengo ibilgundia iragarten etorri yakozan. Lenenguan etzala juan gura esan eban; geruago, abertzaletasuna zala-ta, bayetz esan eutsen. Baña Mendieta-aldez-ziar ez-juateko esan eutsen.

        Eta or duaz, mendirik-mendi, euzko-gastiak, ikuskixun zuri-ederrakaz gelduten, eta azi ona edonun eretten. Euzkotar gastiak dira eurek, axe aztundun urijetatik urten eta mendi-tontor argijetaraño, bixitz-axia artzen, igoten diranak.

        Baña eguzki-argija itxungitten asten da, ta atzera egin biar. Batzuk diñue Mendieta-ondoz juateko, bidia laburtzen. Teles-ek eztau gura, baña bestiak geyago dirala, Mendieta-ondoz duaz. Teles, bakarrik ez lotutiarren, gura-ta-ez, eurekin dua.

        Mendieta-ra eltzen dira. Basetxe-atian Edurne ikaratuta dago gaste-talde andija etorten dakusala. Bere atta-billa bilddurrez dua. Baña gaste-artian Teles dakus.

        —Teles!

        Gastiak aurrera dagi. Azkengo irabakija artu dau.

        —Emen non, Edurne.

        —Nortzuk dozak orrek?

        —Ire attearen ustez, ikaskintza barri zoruakaz euzkotarren artian gorrotua eretten baso-errijetaz ibildden donazanak. Ikusi egiñaz, Edurne; ikusi ta entzun egitsoen. Eta esan gero orren gaiztuak donazan.

        Urre-urrian gaste-taldiak «Itxarkundia» abesten dau. Mendiko lora politta ixillik dago, abesti aberkoyak bere gogua sutetan eztaula.

        Attea, zaratea dala-ta, atera urteten da. Bere bijotzeko naibagia aurpegijak darakus.

        —Eu emen, Teles? Eta gorroto-abestijak abesten yuezan orrekin? Neure itzak aiztuta, neure basetxera etorri az? Alde, alde emendik bizkor, bestelan!...

        Eta bere ixakerea, lengo gudatian Karla bakaldunaren guda-buru ospetsuba ixan zanian lez, ixukorra da.

        Teles, gotas-eske, neskatillearen begijetara beriak bigurtzen dauz, baña neskatilleak, begijak itxirik, buruba beste aldera dagi.

        Bijotz-atsebagerik samiñenaz mutil gaxuak atzera dagi, ta talde urruti-ostez bai-dua.

        Urreratuten dala gero ta argijago abesti ederra entzuten dau. Gastiak abesten dabe:

                Goiko mendijan

                edurra dago

                erreka-aldian

                ixotza.

        Eta buruba bigurtzen daula, edurra, ziñez, goyan bai-dagola dakus.