ITALIA!

        Milla arasu eta zeregin mingatx euki ditugu Vintemille deritzaion Italia-ko lenengo urian, bada emen izan dira barriro pardel ikusi bearrak eta Italiako burni-arietararaldatu premiñak.

        Baiña, Iaunari eskerrak, bakoitzak billatu dogu nolabait geure tokitxua eta bagoaz aurrera. Gabeko zortzirak dira eta Italiako lurrari begira nago. Au da Italia, diñot neure artean, au da Italia, biurtzakintzaren [poesía] eta au utegien [artes] erria, Europako baratz ederra, zeruetatik lurrera jausitako zati bikaiña, ainbeste bidar ames egin dodan Italia bere zeru urdiñagaz, bere illargi zuriagaz, bere zulanpoakin [lagos] bere gandolakaz, bere izkera bigunagaz, bere kanta eztitsu Euskalerriko zortzikoen antzerakoakaz; au da Italia ainbeste bidar ikusi dodana paperetan ziamartua orain egiaz eta dan modura neure begien aurrean dakadana.

        Eta illargia emen dago iñoiz ikusi eztodan aiñan garbi ta ederra, ez bakarrik maitagarritzen sortitz guztia baita bere gauza onean zeregindua, argi egiten euren lanean emen ikusten diran arrantzale gizajoai etxadi edo familiarentzat ogi zati batzun billa dabiltzazan artean.

Buruillaren 16-an

        Gaberdian eldu gara Genova-ra, baiña nik ikusi dodan Genova ezta ziamartetan ikusi izan doguna. Nik eztot ikusi izen andiko uri au eskillera mailletan legez ugolkoaren [golfo] aurrean iarrita dagoala, nik eztot ikusi iauregi-zar kondaratzurik, eztitut ikusi bere etxe goloreztu iruderrekoak [vistosas]. Nik ikusi dodana... beste edozeiñ erriren gizako geldi-leku arimeari izer esaten ezteutsan bat bakarrik da. Kristobal Kolon-en sorterriko atetan egon eta ezin barrura sartu!

        Baiña ezta gertau olakorik Pisa-n. Ia iru orduan gelditu ez gara: iru ordu ondo progoistuak. Eztakit zelako samiña eta negargurea emoten deusteen lenago andi izan diran iende ta gauzak urri, makur eta izereztuak ikustean. Esan leike euren arpegi eta izate guztian darabillela damorri [melancolía] triste baiña leiñargi bat, damorri bat euren artean dabillenari ezarten iakona, biotzik badauka beintzat. Zeiñ irago ete da iñoiz koroia galdu daben errege baten aldamenean errukitasuna sentidu baga?

        Pisa-ko kalietan zear niñoiala uri onen antxiñako anditasun eta alizatea gomutaurik, eta oraiñ begiratzean erri txiki baten itxuran dagoala isill ta baketsua, euki dot tristura apur bat; baiña pentsau dot maitagarriagoa dala oraiñ umill dagoanean bere alizate andienean baiño; bada altsutasuna eta arrokeria alkarren ondoan ibiltzen dira geienean.

        Arrada baten iatzi gara lagun batzuk tren-eko gelditokian egozan manurga edo kotxietan Katedral-eko plazara (Piazza del Duomo) nun dagozan uri onetako gauzarik ikusgarrienak: katedrala. Dorre okerra (Campanile) Batiolekua eta Kanpo santua. Katedrala iasoten da mee, lerden eta lirainkiro plazia-ren erdi-erdian. Bizanzio-Grezia eta Erromatarren egintza moduak nartaurik dago egiña, marmol baltz eta zuria biñakidauta [combidados]; arpegi edo aurrea guztiz da ederra eta sarrerako ate nagusia, brontzeskua, Maria Santiaren bizitzako gertaerakaz oso apaindua. Barruan kanpoan baizen ederra da: bost otoigope [naves] daukaz eleiz jira guztian balkoidi eder andigoitia: altara danetan dagoz santuen irudi ondo egiñak, pintura, otaillu [escultura] eta zizelan gizonik andienenak.

        Eleizatik urten da bereala sartu gara Batiolekuan: au da egintza bat katedraletik banakatua dagoana, biribilla, arri piñez egindakoa. Bere erdian dago marmol zurizko aska andi bat, bertañ sartuta batietakoa, eta albo batean sermoileku edo pulpito bikaiñ bat Nicolas Pisa-kok egiña. Dauka gautera Batioleku onek uztatzin [bóveda] bat mireztiturik itxi gaituana: ara zergaitik. Erakustzailleak ixildu gaitu danok eta asi da geldi geldi, malla mallaka deadar neurtu batzuk egiten... eta an goialdean sortu da, biarzunagaz, soiñu bat aiñ gozo, aiñ leun, aiñ gora bera polit, aiñ naste eder eta atsegingarria eze, guztiok gelditu gara arrituturik gora begira zeruko aingeru aldraren bat ikusi bear ete genduan ustean gure gaiñeon... eta azkenengo oiartzuntxoak mee... meekiro... amaitu diranean... danok bat batera eskatu deutsagu erakustzailleari egin daizala barriro lengo deadar maillak bigarrenaak euki daigun atsegin lenengokoa.

        Batiolekutik ioan gara Kanposantura. Zer naibagea! Utsagiri [patio] triste atan dagozan taillu, obi, iskirotallu [inscripción], arruztai eta pintura zintzo gosartariak... eta nai zan beste denpora euki ez ikusteko! Juan de Pisa, Giotto, Andrés Orcagna, Benozzo Gozzoli-ren egintzarik amaituenak gure aurrean eta begirune aideko bat baiño ezin egin!

        Kanposantutik urtenda beste begirune bat egin deutsat Dorre-okerra-ri. Batzuk gora ioan dira: nik eztot astirik izan. A! Iñoiz al badot etorriko naz astiroago Pisa-ra eta orduan ikusiko dodaz obeto emengo oroikarriak. Iaungoikoak nai izan daiala. Trenera orain.

        Gu erabilli gaituan manurgaria [cochero] legezkoak badira Pisatar guztiak, Pisako iendeak eztabe Pisa merezi. Beste batzuk aiña eta anbat geiagoan arautu gara Uriko jirabira egiteagaitik; alan emon bere deutsagu; baiña oraindiño geiago kendu nai euskun, ezaguturik arrotzak giñala. Eskerrak an ebillen erri-zaintzaille bati...

        Beste gauza ziabesgarri baga egun onen illunabarrean ikusi dogu Erroma.