VI
Ontzi-gidaria

        Yolandaren ezkongai ernea nolaz etzan egon bere maitearen aldean, jakiñik zer asmo beltzak Jordaensek buruan zeramazkien, orixe da, noski, nere irakurleak ondo ulertu ez dezakeana... Baiña aurrera bijua, ta laixter ikusiko du, Urdanibin ez gelditzeagatik, Yoanes Azturiagatarrak bere lana urrats alperretan galdu etzuala... Oroit dedilla bakarrik etxalaba aberatsaren maitallea bera beartsu ta ari illunekoa zala ta orregatik geiegi yauregiaren ingurunean gelditzeko zuzenik gabe zebillela. Zan bezelakoaz beste bat izango balitz, laixter Flamendarraren gogoeta tzarrak Yolandaren aitari salatuko ziuzkan. Baiña oraindik Ixtebek bere maitetasuna oneritxi etzualako, beldurrez zegoen, onek erantzun zizeyon:

        —Mutill! Ik ortan ikustekorik ez dek.

        Beraz iduritu zitzayon obe zuala Urdanibitik aldatzea ta ontzien joan-etorriak arduraz ikertzea.

        Berealaxe jakingo dezu, irakurle, etzala okerki ibilli.

        Jordaensek Urdanibitarreri gezurra sakatu zien, bere ontziak bioramonaraiño Azturiagako portura zeramazkiela esan zienean. Bidasoara eldu bezaiñ laixter, Lidwina len-bait-len Ondarribiko ontzi-gidari nagusiakiñ itsasoaruntz joan zediñ agindu zuan, Bella Amberesa ibai ertzean, ark bere asmo gaixtoa bururatu arteraiño, zai geldituko ziolarik:

        —Beste ontzi-gidari bat billa ezazute bigarren ontzi au itsasoraiño laguntzeko —esan zien— ta ordu baten buruan ni nere lagunekiñ emen nago.

        Eta, esan zuan bezela, bere egikizuna amaituta, Yolanda burusian gordea ta ertsiki lotkarriz josia zekarren ontzixkarekiñ etorri zanean, bere gizoneri galdetu zeien:

        —Ontzi gidari ordekoa topatu ote dezute?

        —Bai, jauna, kai ortan bertan berealaxe aurkitu degu. Or daukazu.

        Ta lema aurrian zegoan euskaldun mutill gazte bat erakutsi zioten.

        —I nor aiz? —galdetu zion Jordaensek.

        —Ni? Ondarribiko ontzi-gidari ordezkoa.

        —Zeiñ dek izena?

        —Piiotua... Beste izenik Ondarribin ematen ez didate.

        —Baiña... nik nunbait ikusi aut... Nun?

        —Ontzi orien artean beti banabill.

        —I... ez intzan gaur Urdanibiko bazkarian?

        —Bai zera! Ni bezelako txiroak eztira yauregitarren artean jaten oituak!

        —Azturiagako ondarpe ta arkaitzak ondo ezagutzen ote dituk?

        —An bertan jayoa banitz bezelaxe.

        —Beraz, goazen aurro. Leku au len-bailen utzi nai dikat.

        —Emendik ordu bat arte, eziñ.

        —Zergatik, motel?

        —Ondarroak bideari aurka ditugulako.

        —Gezurra diok! Lidwina, nere len ontzia, ya itsasoratu zikiguk.

        —Baliteke. Baiña ondarroak batean ara bestean onera badabiltz. Oraintxe ur-bidea etsitzen digutela jakiteko, an, krexalak dakarzkan aboiñ lerro xuri urak ikustea naikoa da.

        Jordaensek gidaria urkatu nai izan balu bezela lepotik artu zuan ta esan zion:

        —Deabruaren anima! Ixillik geldi adi, ta agintzen dikatana egik...! edo bestela!...

        —Goazen, bada —iñardetsi zion mutill gazteak—. Baiña zure ontzia galdu dizutala zuk esan dezazun beldurrez nik nai det zu ementxe, nere aldean, geldi zaitezen.

        —Banauk! astaputza! Aurrera!

        Bere gizoneri aginduak emateko biurtzearakiñ, Flamendarrak nabaritu zuan antxe zegoan amabi urtetako mutill koxkor bat.

        —Zeiñ da aur txar ori? —galdetu zuan.

        Gidariak erantzun zion:

        —Au... nere anai gaztea. Nerekiñ badator.

        —Emen ez dikat iñor ikusi nai. Bijua!

        Pilotuak umeari esan zion euskeraz:

        —Abill, Manueltxo, ta olara laixter... Ordu baten buruan izan ditezen an, Arkaitzetan!

        Ordu artan, ontzixkatik atera ziran itsas-gizonak bazetozten, bi besoka zama beltz luze bat zeramatelarik.

        Orduan, aizeari kantuz ari izan balitz bezela, ontzi gidaria asi zan goratik abesten:

                Maria, nora zoaz eder galant ori...

        Baiña geroko itzek etzuten aipatzen olerki orrek dakarran «ardotxo xuria», ta euskera etzakiten kanpotarrak ezin ulertu zezaketen era batean, koblariak zion:

                Ez izutu ezertaz, zu, nere kuttuna;

                Zure zai emen dago zuk maite dezuna!

        Flamendarrak, aserre-aserre, ots egin zion:

        —Ixillik egon al nai dek, edo!... Ire deabruaren itzkuntza basa orrekiñ!

        Oraiñ gaba zabala da. Zelai ta iraztorzen azal gaiñean sortutako lañoak, eme-emeki, legorrez, itsas-aldera badabiltza. Biotznarko tontorrean atalayeruak gaberoko sua piztua dauka, ontzikarieri bidea argitzeko; ta beste otsik eztago ortzi-pean, Azturiagako arkaitzak jotzen dituan itsasoaren susmurru luzea baizik.

        Bella Amberesaren mutillak lanean ari ziran: Batzuk, ondarroan sartua zeukaten ankilla altzatzen, besteak aize-zapi edo belek aizetaratzen, soka-lotkarriak zinkiriz, aga-tantaiak karraskaz, katiak kurrizkaz aditzen ziralarik. Azkenik ontzi-aundia pixka bat igitu ta aurrean zeukan zur urrestatuzko itsas-sugea ur-ildoak autsi ta zatitzen asi zan.

        Lapurrak bere Flandretako portuetara jo zuten.

        Bitartean, Manueltxo Urdanibiruntz lasterka zijoan. Gabaz bazterretan ibiltzen oitua zana bezela, bide nasaia utzi-ta, arto landen artetik, zearka, zebillen. Urruti, yauregiko leioen argiak ta oian-pean beti txixtuz ari zan txirularen otsak nora jo bear zuan erakusten zioten.

        Ordu laurden baten buruan Urdanibira eldu zan, izerdi ta asnaska:

        —Nagusia! —esan zuan— Non dago nagusia?

        —Antxe, olan! —erantzun zioten.

        Beraz, etxeko jauna olan zegoan, biaramoneko lanetarako aginduak ematen. Ler adar batzuen suak olaren barren illuna nolazpait argitzen zuten.

        —Zer nai dek? —ots egin zuan Ixtebek mutilltxoaren deia entzun zuanean.

        —Andre Yolanda!...

        —Zer! Andre ta andre! Andre baten lekua au ote dek? Aren berriak etxean jakintzak. An izango dek, sukaldean, edo bestela plazan, dantzan. Dantzaz bizi litezkek gaurko neskatxak!

        Manueltxok erantzun zion:

        —Bai! dantzan ari zaizu, zure Yolanda, baiña zuk este eztezun dantza-tokiyan: an, Flamendarren ontzian preso egiña!

        —Zer diok, ergela?...

        —Diot, Joanes nere anaia ta nik Flamendarrak oraintxe bertan ikusi ditugula beren ontzian sartzen besoetan zaramaten zama luze bezalako batekiñ, ta zama artan, oialez ta sokaz josia, neskatxa baten itxura. Ura zure Yolanda zan! Siñistu nazazu... Edo zerorek emen billazazu. Eztezu aurkituko!

        Urdanibiko etxeko jauna bildurtu zan, ta arpegia xuri-xuria jarririk ate-alartzera joan zan, otsez:

        —Yolanda! Yolanda!

        Bakarrik txirularen abestiak iñardetsi zion. Etxera laster egin zuan, sukaldian sartu:

        —Yolanda!

        Amona ta bere alaba gaztena agertu ziran.

        —Non dago Yolanda? Non dun aizpa, Ixtebana! —galdetu zuan.

        —Yolanda? Dantzan, noski. Dan bezelakoa! Emen gu, amona, Luixa ta ni, lanari buru ezin emanez gabiltzala, ura jostatzen! Plamendar tzar oriez lilluratua dabilkigu.

        — Ez, Ixtebana —erantzun zion amonak—; ez esan orrelakorik. Ire aizpa neskatxa langille ta zurra dun. Gurekiñ eztalakoan, nonbait, bazterrak garbitzen edo dabillela deritzatan.

        —Baiña non! Non, emakumea? —oiukatu zuan Ixtebek.

        Ta Manueltxok:

        —Itsasoan, jauna. Itsasorako bidean! Bella Amberesaren presontegietan! Egia diozut!

        Dantzariak, beargabeko zerbaiten berria bazabillela oarturik, osteka bazetozten:

        —Zeiñek ikusi ote du Yolanda?

        Ez, iñork etzuan aspaldiz-kero topatu Ixteberen alaba geiena. Bakarrik, aren adiskide min-mina zan Oillurtako nexka gazteak esan zuan:

        —Flamendar mozorruak plazan agertu diranean, ta gu orien ondotik bagenbillela, iduritu zaut Yolanda, antxe, ola aldean, dantzan ari zala, ta Jordaens ere aren aurrean... Geroztik eztet ikusi.

        Etxeko jauna Manueltxoren aldera biurtu zart ta esan zion:

        —Baiña ik, mutill? Ikusi al dek, an, ontzian?

        —Aren arpegirik eztegu ikusi, baiña an dago. Nere anaiak gabaz eguarditan bezela dakuskaten begiak dauzka, ta ark esan du baietz, zama aren pean gordea dala, ta berritz aurkitu nai balinbadezu, oraindik ordu bete baiño len ogei gizon, aizkora ta azkonekiñ, bialdu bear dituzula Azturiagako arkaiztartetara. Gero berak egitekoa xurituko dizute.

        —Baiña, mutill, legorrez dijoatzan ogei gizon oriek, itsasoz dabillen ontzi bateri zer egiñ biar diote? Goazen gu ere itsasoz!

        —Ezetz esan du Yoanesek... Legorrez! legorrez! Ark badaki zergatik. Siñistu zazute!

        Ixtebek orru gaitz samingarri bat botatu zuan:

        —Goazen, bada, adiskideak! Zeiñ dator nerekiñ?

        —Zu, ez, jauna! iñardetsi zion Manueltxok. Anayak esan dit zuk etxean gelditu biar dezula; bestela naigaberen bat etorriko litekela bildurrez dago.

        Urdanibiko nagusiak ots egin zuan aserre-aserre:

        —Baiña, niri orrela agindu emateko nor da ire anaya? Eta bera non dabill?

        —Non dabillen ez al dizut esan? Beraz, toki egoki batean... Bera da Bella Amberesaren ontzi-gidaria!

        Lasterka ogei gizonak jo zuten Azturiagako aldera...