BALTZOLAKO GIZONA

        Durangoko ta Galdakaoko, Zornotzako, Arratiako ta Gazteizko mendigoizaliak atzo ziran Baltzolako kobak ikusten juateko eta onexek gogora ekarri dausku gure gaztetan koba orretan jazorikua.

        Enago ziur baña uste dot berrogei urte igaro dirala emen nik esango dodana jazo zanetik.

        Egun eder baten, Baltzola etxietako mutiko bat, koba-aldian ardi-zain ebillala jezarri zan kobearen berengo zulo-aurretxuan, eta an eguan txilibitua joten edo onetaiko zeregiñen baten; onetan entzun eban zaratia koba-barruan, burua bigurtu ta ikusi eban urtetan barrutik gixon, edo gixon-antzeko, ikaragarri bat; beintzat ule ta bixerrak gerrirañokuak ebazan eta soñekuak triskil-triskil eginda. Axe zan bildurgarrija!

        Mutikuak igesi egin eban beriala, zoratuta lez; bestiak, atzeikara didar egiten eutson ez bildurtzeko; bera be gixon bat zala, ezeutsola gatxik eingo eta danau euzkeraz esaten eutson. Mutikua arin-arin juan zan etxera ta gurasuei edesi (kontau) eutsen jazorikua.

        Ezin eben siñestu. Orraiti koba-aldera urreratu ziran eta... baita! antxe eguan «basatija» alkar itz-egin eben; esanik basatijak argin bat gura leukela koba-barruan lanen bat egiteko, bertan urte batzuk bixi ixateko ustez etorri zala-ta.

        Baltzolarrak Dimako alkatia jakitun ipiñi eben; onek txapel-okerrai esan eutsen, bada-ezpadan; txapel-okerrak, Villarokuak, juan ziran kobara, espe (preso) artu eben «basatija» ta Villarora eruan eben, eta gobernadoriari izparra bialdu.

        «Basatija» bilbotarra zan, eukidun sendi (familia) kua, itxastar ontzi-nagusija, Gorbeian aurrerako urte bijan bixi ixan zana basatijak lez, eta orduban Baltzolara beste urte batzuetako etorrija alako biximodua eukiteko.

        Esate-eben orduban, gixon orrek ezebala jaten bedarkija baño, bein bez okelarik ez koiperik, jantzi arin bat uda-ta-negu, eta egunero, naiz ta neguban otzik andijenaz be, mendiko errekatxuetan bustialdija artzen ebala.

        Bere ama ta sendikuak etorri ei-ziran Villarora ta gixon bakan ori eruan eieben etxera.

        Andik urte batzuetara (iru edo lau) lagun batzuekaz igande baten juan nintzan Madridetik Ciempozuelos deritxon errira, bertako Zoroetxia ikusteko asmoz. Zoroetxe aretan ta gerotxuago pralle bategaz etxia ikusten genbiltzala, batu yakun gixon sendokote itxura oneko bat, bixar andi baltz-baltza ebana, ta ulia atzerantza dana orraztuta kopeta lodi-lodi bat gerriraño jausten yakola, burutsik; eta geugaz ibilli zan goiz guztiyan eta berak erakutsi euskun etxe guztiya. Bazkal-orduban banandu giñian, eta pralle nausijaz ta beste bategaz bazkaldu gendun Madridetik juandako mutillok; orduban itandu neutsen ia a nor ete zan, eta esaustien axe zala Bizkaiko mendi bateko koba-zulo baten basatija lez bixiten eguala arrapau ebena, eta bere sendijak etxe aretara bidaldu ebala aurreraoko urte baten eta, antxe eguala!

        Nik ikara andija artu neban, igarri neban ba axe zala Baltzolako gixon bixartsu ta uletsuba.

        Guk ezkeutson igarri zorotasunik gixon areri; gure ustez iñok añako ezautasunaz oldosten eban. Pralliai itandu geuntsen ia zelako gixona zan, eta erantzun euskuben:

        «Ori gixonori gure ustez ezta zorua, orrek bere oldoskunak daukoz gizonatzaz ta bixitxeatzaz. Gaur ikusi dozuben modu-moduan dago ori ona ekarri ebenik geiago; bein be eztau zoro-gauzarik egin; baketsua da ta azikera oso onekua; begiretua bere itzetan; gugaz ezin obeto eruan leike; beti dago gertu geuri edozetan laguntzeko. Beti jaten dau bedarkija egosita, ta besterik ez; edaririk bein bez, ur utsa beti. Orrentzat ezta ez okela gauzarik, ez arrañik, ez esnerik, ez arrautzarik, ez ogirik, ez ezer, bedar utsa baño, bedar egosija. Jantzi beti bardin, uda ta negu, ta soñeko ariña. Bein be ezta gexorik egoten; osasun gogorra dau». Orduban esan geuntsen pralliei, olako biximodua penitentzijaz ete-eroian eta erantzun euskuben ezetz, ak ezeukala erlejiñorik, ezebala otoitzik egiten, ezta ezebala mezarik entzuten. Orraitiño, ez eutsoela iñoz itz bat be entzun erlejiñuaren aurka.

        Euberdi-ostian, zoro-etxeko gela nausijan, «Basati» ta zoro bat etorri-ta pianua joten ekin eben, ederto gero bijak. Arek bata bestiaren urrengo pianu-joten ebiltzan artian, pralle bati esan neutson: Pianu-joten be baki? Bai, esaustan pralliak, sarri ibilten da joten musika asko daki ta zaletasun aundija dauko. Gizon bakan edo «raro» bat da.

        Andik sei edo zazpi illabetera, Zoro-etxe aretako pralle, ni bizi nintzan etxera eskian etorten zanari itandu neutson ia zelan bixi zan nire errikide «basatia» ta esaustan.

        —Igesi egin dau andik. Goiz baten etzan agertu ez bere lo-gelan ez iñun; azterrenak artu ziran ba, ia ezer jakiten gendun nundik-nora igesi ein ete eban, eta eztogu ezer lortu; lorratzik itxi barik alde egin dau, eztakigu ezer.

        Nora alde egin ete-eban, Baltzolako gixonak? Amerikako edo Apirkako basamortuen baten bere azken lekuba idoro ixango eben urrian.