URTE-GIROAK ENE BEGIAN

I — BIZIA LO

        Otsail-erdi

Egur ezearen kea

goiak du kolore:

egunaren atariruntz

zauri bat, gordiña,

odol-bearrean urre.

Sakoneko laiñoz gora

tontorrak elurrez:

itsasoa iduri,

ametsezko ontziez.

Bide-ertzean, ez marrubi

ez belar gizenik.

Otalorea, bakanka,

goiztxo karraxika,

Udaberriari deika.

Or pago bat, lerden-aski

igazko apaingarriak

(gaur orbel gorriak)

oso yaregin nai-ezik,

nola baituten oi

neskazar ezin-etsiak.

Ostobakandu-sasian

kabi bat, uts, urratua...

Arru-beetik errekak ots,

euriteak bulartua...

Basora naiz. An-or,

goldiozko ogean,

yoan-elurte gaitzaren

ondarrak nabari;

kabidun usoak, ala

emazte zuurraren

zapiak iduri.

Aritzak, eundaka,

aier zazkio goiari,

argi-leenenkia

egarri baitute,

arako urrezko zauria

izanik iturri.

Orregatik daude

luze-luze egiñik,

artean oiñak illunik,

azken-arbazta-begiez

udaberrirako

ornitzen biziez.

O, zein aizen eder loa:

eriotzaren anaitzakoa:

bizitzazko urloa!...

II — Sagar-lore

        Loreil-bete

Anitz egunez, ez gera alaitu

lurtarrok. Goien sar egin baitu

Euri'k Eguzki giltzapean;

yaun orail eder, legorteen aita,

katez loturik egona baita

odei bustien sabelean.

Gaur, orra agiri, tarteka, urdiña...

Sor zait barruan larrera-miña;

ta, aspaldi ez-ta, mendi-aldi.

Bete ditzadan argiz begiok;

eten zain-giar lotuegiok;

bularra asetuz noan geldi.

Badut zalantza zein giro izaki;

otzaren aala danentz ebaki;

ikus ezpaitut Udaberri...

Baiña, bat-batez, gain-beera, maldan,

moltso zuri bat... Elur ez al-dan,

loreak ote... aal igerri!

Ari beltz oker naasi sareak

eundaka atzitu ditu... loreak?

elur-malutak?, mitxeletak?...

ltxon: txori bat, zear, egaka

dabil, kabigai-lorrez, esaka:

—Gaur dira gure maite-bestak!

Sagasti berri, sagasti zuri,

inguma-atsegintokia iduri,

elurte arian geldia!

Ezin urtuzko txingor ugari,

azpi gizenean duk nabari

zelai-bitxizko loredia...

Zertan udalen dan igertzeko

begi bear diot bide-ertzeko

pago pertxenta gazteari,

ta ikus orbelez dan erantzia

ta apaingarri berriez yantzia,

baso zabalen aitzindari?

Zertan bear dut yakin Itzala,

pagadiaren ume yaukala,

neska-kozkortzen ari al-dan?...

Kilker olerkari arloteak

neurtitz ozenak ditun boteak

lurrezko yauregi-atean?...

Bego tximirriten egaketa;

beude marrubi-loreak, eta

irusta-sailla ere bego:

dantzari-talde, Baco'tiarrak,

naaspil zoroan zuti-baldarrak,

esku goituan ontzia ardo...

Ene begiok, ez so besteri:

bide-ertz onetan nadin eseri,

iri begira, sagastia...

Sagasti gazte, sagasti zuri,

inguma-atsegintokia iduri,

elurte arian geldia!

Txuriaz naasi, pipil gurien,

ler-gabe-lore zabal-zorien

gorrixka, nabari duk sarri,

odol-tantoak antzo... Begira:

erditze baten aztarnak dira:

Bizi-erditze zoragarri!

Ibil, txoriok, ta kanta alaiki.

Negu agurea illa da, baiki,

lurra soil baitago elurrez:

oro dezaken esku naroak

erein baititu zuaitz-soroak

ogi berriaren apurrez...

Bekik iretzat oiu alai au,

sagasti, iretzat; bereizki bai'au

yaiez yantzi zorna berriak!

Bizitza duk agiri garretan...

Bizitza, ler-berri, adarretan...

Igan dik sort-ogea Udaberriak!

III — Baso itzal

        Uzta-uzta

Urrun duk, sagasti berri, lorea.

Arizti, urrunago elurtea.

Gaillurrera igoa dugu Iguzkia,

nondik yaurtiko zutago gezia.

Begi-ogeak nork sakon-askiak

gaiñez ez dakien aren argiak?

Uda! Mendiak i au eguerdi,

ta urrezko opor-aro, ta abaro-aldi...

                * * *

Gurdibide bakan-ibil ertzetan

masusta-sasia dago loretan.

Ango kixkalbearra! Ango marmarra!

Ego-begi izaki ta, aizeak garra:

irakin diraki, beroz ezezik

erleen egoek yo ta naasirik...

                * * *

Arru-beetik ez dator gaur ur-otsik...

Txoriak abaroetan ixilik,

goiz-yardun bakarrez etsi baitute.

Egonean daude zuaitzak ere...

Sagarrak eskuan ditu igaliak

Eguzki erregeri eskeiñiak:

geldiak gizendu, egonak goza,

nagiak noizpait yalkiaraz bitza...

                * * *

Beroak zapalduta datza oro:

bizidun, landare, aitz eta soro.

Muskerra ta artoa dagotzu soilki

eguzki gorritan ezin izerdi.

Neguz untzi lirain, laiño-gaiñean,

Txindoki, orain agokit aurrean,

goriak astundu-tantai arrizko,

beeari iñoiz baiño errotuago.

Beste erpin musker bat or baita agiri,

maldan-gora zaizka zuaitzak geldi:

oker, ats-estuka, lurrari itsatsi-

mendizale makal unatu iduri.

                * * *

Zigor ontaz, Uda, ba'al-duk aterpe?

Ara zuzen nazak, luzatu gabe!

                * * *

Leioak itxitako yauregia

basoak iduri. Lo nagusia.

Baiña, badu norbait —zoragarria—

bidazti-zai eder: bai, alegia!

Begira non dedan, aterpean zai,

gorputza sotilla, betartea arrai.

Itzal!, Baso'ren ume yaukal,

xaloagorik ezin aal:

beltxeran, begi bai azal:

        Itzal!...

        Itzal!...

Sar naun geldixe, taupaka biotza.

Ar maitez, otoi, lerregin-arrotza...

Oial illaun batez legortu didan

bekokia. Gero, aldamenean

atzaidan eseri, andereño otxan,

ta, ai, zein gozo gauden, aopekotan!...

Atsedenaren eliz, zutoiz bete,

osto-pillo ta izar izunak abe:

ta i bertan oianeko yaupaleme...

Gure inguru lurra lurrun-yario,

urre urtuzko yasak baitaragio.

Euri gori ortaz basoa aterri.

Gauden, bada, maite, basoan geldi.

Zuaitz-tartetandiko urre nabarra

bezagun udaren bitxi bakarra.

Begoz emendik ate ire ederkiak;

ar bitzate besteek laztan goriak.

Nik ireak naiago, oianeko Itzal,

ezpaitiñe egiten odola kixkal...

                * * *

Uda! Gar zoragarri, suzko itsaso:

untzi geriza untan nai aut igaro...

                (Bigarren Euskel-Olerti-yaiean, Tolosa'n,

                zillarrezko aritz-abarrez sariztatua).

IV — Ondar gorri

        Azaro-leena

Uda —suzko itsaso— baitut ibilli

gerizpe atsegin bat nuela untzi,

ondoaz legorra yo dit emeki:

ondarreta bat du, soil eta gorri.

(Itsasoak bai baitu, urrun-ertzean,

urre gorizko bide-goenean,

legor bat —odol-uts iñularrean—

Eguzki nondik sar atsedenean...)

Aingura bota dut Arratsaldean:

oiña dut ezarri Udazkenean...

                * * *

Berriro igo nauzu ene mendira,

oroigarri zaarrei maitez begira...

Andre Lurrak yaulki ditu igaliak;

zurbil dauka arpegia, itzal begiak.

Gurdibide bakan-ibil ertzetan

untza dago oraindik, nagi, loretan.

Or-emenka, lore zimel gaiñetan,

ingumak ari, gozo-miazketan...

Mitxeleta gorri, zarpil egoak:

maitatzeka atsotu diranetakoak.

Kemenak uts-eta nekez bainoa,

zalantza eiut zaartu naizelakoa...

Udazkenak aulagotzen dit atsa,

orbelak ozenagotzen oin-otsa,

aldapak larriagotzen biotza...

Leenetan ez bezin autsia natza.

                * * *

Arru-beera itzuli nago. Ixurkia

basoz ta garoz yantzia:

noizbait orlegi, gaur nabar basoa;

tarteka gorri garoa.

Beste gain erpin bat bazan agiri

leen eze: gaur burni-meatz iduri.

Lurraren azala erdoitua da,

ala dut odola begietara...?

Aizea dabil, busti setatia:

lurrari daragio ots negartia.

Larreko xornorro ozenen zantzurik

ez da iñon. Aspaldidanik

ixil zen olerkari yaun Kilkerra:

aixtian, alper eder den Txitxarra.

Ta zuek, nora, txoriok, saldoka

zoazte, iraduz urrundu-bearka?

Adiskide Urretxindor il zaizute,

ta aren ilkizunetara

—egoak ikara—

berandu-beldurrak al-zaramate?

                * * *

Oi, zein dan ituna

beera-bear au!

Nik ez nai eguna

biurtzerik gau!

Giroen argia galtzerakoan

leen-oiartzuna dut ozen gogoan.

Iru giro izanok, nik dei ta atozte:

nork-zeren saria ekardazute:

batak itxaro, besteak berbizte;

irugarrenak bizitza-indar bete.

Oro bear zaitute ene biotzak,

Leen-min baidamada neurtitz zaarren otsak!

        (Negu)

lkus bezat, Yauna, bein ta berriro,

otalore eziñegona...

        (Udaberri)

Bekusat sagasti gazte elurgiro,

udalen-sortoge dana.

lkus bitzat arako irusta-saillak

eskuan ditutela ardo-txanbillak.

Entzun bezat iñoizko olerkaria,

zelaiean baitzun lur-yauregia...

        (Uda)

Yainko-muño-gaiñetara baiño leen,

(ederra baita bizia!)

urrezko itsaso bebilt urduria,

Itzal dudala laguntzaille lerden.

                * * *

        (Udazken)

Ta udazken-atsarreko goiz batean

esnatu nadi Yainkozko Betean!

1930