EUSKERAREN ALDE

Bilbao'ko «Campos Eliseos» antzokian, ill onen 2'an,
Euskal-Esnalea'k, arratsaldean egindako jaian,
Domingo Agirre jaunak irakurritako idaztia.

        Arratsalde on, euskaldunak, nere anaiak.

        Zorionean gaur ainbeste iritzitako gizadiak, errikoi zeraten denok, euskerazale guztiok oso alkarturik zakustaz.

        Zer: dalata baña? Agindu oker baten adorez. O! Arrotasun gabeko izaterik ezta, ta guk ere, aitor dezagun, bagenduan noski gurea. Aitamak utzi ziguten: oroimen atsegiña jauregiko gelarik txukunenean gorde oi dan antzera, gure mendi tartean, pago ta aritzez inguraturik gendukan gure izkuntza, enda zarraren arnasa, antziñetako oiarzun biguna, gure arrotasun bakarra. Ta gure izkuntza maite oni, bere jauregi barruan, bere aterpe gozoan, ausardiz ta nabarmen, norbaitek, esi ta lokarriak jarri nai izan dizka.

        O! Begiko ninian ikutu digute. Agindu ori da arkaitz gañean dagon arranoak, arranoa dala ta beste gabe, baso itzaleko erretxiñolari esango balio bezela: «ixo, utzi zazu beiñ zure jarduna, ixildu zaite». «Ixildu nadilla? —erantzun dezaioke txoriak— o! ezingo naiz iñola ixildu; berezkoa det nere txio jotzea, errekarteko iturriak beren murmurra, zelaietako loreak beren usaia berezkoa duten antzera; kendu zadazu nere bizitza, baño ez nere mintzoa, bada neri dagokitan txio ezti gabe ni ez naiz erretxinol». Era berean esan dezakegu Euskalerritarrak: «jakin zazute, agintariak: gure mingañera euskera berez datorkigu; euskalduna euskera gabe ezta euskaldun ta euskaldun izatea ezingo digu iñork debekatu».

        Ezta gaurkoa gure mintzoa bere kabian ito naia. Aspaldietan dabiltza, oraiñ gogor ta arpegiz-arpegi, beingoan zearka, leun ta ziraun, euskera bastertzeko aitzaki billa. Ara emen asmatu dituzten andienak.

        Erbestekoak ezin dutela deusik ulertu. Ezta guk ere erbestekoen izkuntza, ikasi gabe. Bakoitzari berea utzi bear zaio ta euskaldunari euskera. Guk eztiogu erbestean iñori, nai ta nai ez, gure izkuntza jakin eraziko, baña gure etxe barruan guri ulertu nai digutenak, ikasi dezatela gure mintzoa. Au garbi dago ta eztirudi geiegizko eskabidea. Ikastunentzat euskera ezta batere zalla, uste dan baño askozaz errezagoa da; baño ala ere norbaitzuk alperreriz, nagitasunez, euskerari dioten gorrotoz, ezagutu' nai ezpadute, zer egin bear degu euskaldunak? Arrotzaren belarria mindu eztediñ gure aboa itxi? Ta ez al da ori alperreria agintzalle ta indarra nagusi jartzea? Ez al da ori ikasbide guztiak zearo estaltzeko neurria?

        Zarra dala. Zarra! Amaika gauza zar gorde oi dira lurrean arduratsu. Maite izan bear! Amaika tresna, amaika pitxi ta egintza zar erakutsi oi dizkigute basterretan arro asko... Urliaren eskumakilla, sendiaren txapel koipetsua, arako Jaunaren aulkia, beste arako gudariaren iskilloa; erromatarrak egin zuten bidea, mairuai kendu zioten oiala, godotarren erako elizatxoa, orko zubia, ango etxea, aruntzagoko gaztelua... zer ez? Ta ongi deritzot. Badira egundaño zartuko eztiran gauzak. Urregorria ezta beñere zartzen. Gauza onari, ona dan bitartean, zarra izateak eztio kalterik egingo. Egia, izkuntza zarretan zarrenetakoa da euskera, baño baita ere onenetakoa, baita ere berdingabea. Eztago bada zarra dalako bakarrik zertan bastertu.

        Gaur dan egunean ezertarako eztala. Jakin ezean izkuntza danak dirade alperrik.

        Bai, euskera ezertarako ezta erdaldunen artean; baita ere geiago: alperrikakoa da beren mintzoaz oso azturik bizi diranentzat. Baño ez ordea, oitura onari jarraituaz, gurasoak oi zuten bezela itz egiten degunentzat. Guretzat ezta euskera egundaño alperrik izan. Beti ta nolanai bear da gure gogamenari jazkera egokia emateko; gure uste ta iritziak gizartean adierazteko; gure aitonen izakera garbia ondorengoai erakusteko; gure poz ta atsegiñak, gure samin ta negarrak, gure animaren maitetasunak, itz neurtuetan, limurki eresitzeko; Aita Jaun Zerukoari otoitz bero ta zintzoak eroso egiteko... Ia zeiñ asartuko dan maitetasunaren izkuntza, otoitzerako izkuntza alperrikakoa dala esaten.

        Azkenez, gaixorik, ia illian dagoala. Gaixorik bai, ia illian ez, Jaunari eskerrak. Baña gaixorik baldin badago, zein ezta gaixoaren erruki? Nola eztegu euskera babestu bear? Noizko ditugu sendagarriak? Zertan daude eskubideko jakintsuak? Zer egiten dute zaintzalle izeneko gizon oiek? Nolakoa da, batez ere, gaixoa sendatu bearrean, geiago zauritu nai duan sendagillea? Nolakoa da bere ustez il zorian dagona jo ta zapaldu nai lukean agintaria?

        O! Bene benetan arritzekoa da gure izkuntzari erbesteko gizon maltzurrok egin nai diotena; baño, ai! askozaz arrigarriagoa da geuk, euskaldunok, egin dioguna; bada geuk jardun degu geien bat euskeraren kaltean, geuk iraindu degu erbestarrak baño ere geiago, geuk bota degu gure españetatik, geuk jaurtigi degu gure urietatik baso basterrera, izurriz kutsutua dagoanaren gisa. Bai, auzoetako mintzo apañak ezagutzean; gure izkuntza narras ta baldarra iruditu zaigu ta Euskalerriko semeak euskeraz mintzatzen, lotsatu egin gera! Ori egin oi dute, beren gurasoaz, goizetik gabera aberastu diran edo zerbait ikasi duten ume dollorrak. Geurea da, bada, errua; geurea obenik andiena.

        Euskaldunak, nere anaiak! Ernaitu gaitezen ta bide berriak artu ditzagun. Nik badakit ederzaleak zeratela ta edonungo ederrari abegi ona egiten dakizutela. Ordu onean izan dedilla; baño etzazutela orregatik euskera iñon ukatu, etzazutela besteak baño gutxiagotzat euki. Euskalerrian jaio zeraten guztiok, andiki ta beartsu, andikiak batez ere, erri ta erbestean, etxe barruan ta enparantzaren erdian Jaungoikoagatik! euskeraz itz egin zazute. O euskera kutuna, nere mintzoa! Etzera zu iñoren lotsagarri. Iraunkorra zera Ernioko gallurrak aria, lerdena zera Anbotoko erpiñen irudira, garbia zera Aitzgorriko elur zuria beste, liraña zera Aralarko Aingeruaren gisa, nerea zera ta maite zaitut. Zure kopeta zabalean antziñetako jatorri onaren kera ta kutsua dakuskizu, zure sorbaldetan izkuntza, gurasoen soñeko apaña daramazu. Naiz ta gaur gure mendi basterrean apala egon zure bizitza luzean alderdi askotan on egiña zera. Zuk eman diezu beste mintzo askori zure izatearen mendua, zure argiaren izpia, zure suaren txingarra, zure odolaren gorriunea. Izkuntza berri oiek arro ta gangar badabiltza ere, beti zure zorretan egon bearko dute. O euskera maitagarria! Zuri nai dizut eresi. Oso aurtxoa nintzala, oraindik seaskatxoan nengoala, ama laztanaren aoz sartu ziñan nere biotzean ta ordutik aurrera nere biotzean zauzkat. Etzera zu neretzat egundaño izan txiro ta itxusi; zu zera neretzat izkuntzarik gozo, samur, guri, mamintsu ta zoragarriena. Oraindik ezea zaude, oraindik kemena badezu, oraindik lore berriak eman bear dituzu. Gure animetan dago ta gure animetatik aterako degu zure azia; geuk ereingo zaitugu soro ta zelai, ibar ta mendi, egite ta baso-lur guztietan; erneko da oparo zure landare berria; gure izerdiz ta bear bada gure odolez narotuko degu, ta geuk azalduko zaitugu, azkenez, beste izkuntzen erdira onela esanaz: «ara emen euskera; ikusi zazute zeiñ txukuna dan, ikusi zazute zeiñ mardula dagon, begira zazute zeiñ egoki apaindua jarri degun».

        Ori egiñ ezik, ezkiñake seme onak izango.

        Gora zu, nere mintzo zarra, gora euskera maitagarria!