ANIMAS

POR
D. de A.

(Urrestilla — 1894 y Zumaya 1896)

Sancta et salubris est cogitatio pro defunctis exorare, ut á peccatis solvantur.
Santua ta osasungarria da il diranak gatik erregutzea
beuren sorretatik libratuak izan ditezen.
(Makabeotarren liburuan, 22 garren buru eta 46 garren bersuan.)

        N. a. biotzekoak: Badakizue zer dan kereiza, itzala edo añoa? Bada itzal bat baten edo kereiza baten itzak aditzen zaudete. Ni naiz kereiza bat, nere itzak kereiza edo año baten itzak dira. Ikusten nazue pulpito santu onetan gaur? Bada laster, oso laster, zergatik munduko egun guztiak oso lasterrak diran, nere gorputza lurperatua egongo da or nunbaiteko basterren batean, ta munduan nere oroimenik izango ezta.

        ¿Quid est homo? Zer dira gizonaren egunik luzeenak betikotasun neurrigabekoaren aldamenian jartzen badira? Egun labur bateko orduak bezela, iñoiz entzun dezuen izen bat bezela, aizearen soñua bezela, kereiza. Laster asko nere azken eguna etorriko da, esagunen artean iltzen banaiz, nire ilberriko kanpaian dilin dolon tristea aditzean, aita guriaren batzuek erresatuko dira nere arimagatik; lagun egiazkorik badet, negar malkoren batzuk ixurtzea izan liteke nere eriotzan, bañan askar legortuko dira malkoak, ixilduko dira kanpaiak, nere lagunak jungo dira bakoitza bere lanetara, ta nere gorputza an geldituko da lurpean bakarrik. Nere izena astuko da beriala, eta ondorengo jenteak nere oroimenik eztue izango: kereiza nintzan. Pulvus, cinis, nihil.

        ¿Quid est homo? Zer da gizona?... Ez naiz aspertzen pensamentu abek nere buruan erabiltzen, ta ez naiz ere aspertzen da n. aditzalleai onela itz egiten, zergatik au dan pensamenturik osasungarriena. Bada nerekin gertatuko dana...

        Eta nerekin gertatzen dana, o n. a. m.!, nerekin gertatzen dana izango da zuekin ere. Begiratzen det eleiza onetako basterretara, eta ikusten zaituet gizon ta emakume gaste ta osasunez beterik zaudeten asko, baña badakit zuen kontra sentenzia gogor bat emana dagola, badakit jarraitzen dizuela beti, pausurik pausu, egunez ta gabaz zuen etsai bildurgarri batek; eriotzak. Badakit ziartu emendik eun urtera, eta zer dira eun urte? zuek zaudeten tokietan egongo dirala beste jente batzuek, orain bizi eztiranak, zuen oroimenik izango eztutenak; ta nere tokian, orain arteko oitura onak jarraitzen badue beintzat, beste predikatzalle bat, orain bizi eztana. Zuek eta ni ordurako astu giñan.

        Bañan, o Jesukristo Jaungoikoaren relijio santu ta beneragarria! zuk oroituko gaituzu mundua mundu dan artean, zuk erregutuko dezu gure arimakgatik. Gaur nik esango dizuedan gisara, n. a., gure gizaldia eta beste gizaldi asko pasatutakoan ere, igoko da pulpitu onetara beste egunetako sazerdotea eta esango diyue orduko jentiai gaur nik zueri esaten dizuedana: sancta et salubris est cogitatio pro defunctis exorare ut á peccatis solvantur. Oroitu zaitezte il diranekin: santua ta osasungarria da il diranakgatik erregutzea. Eskergabetasuna griña gaisto bat da; oroitu zaitezte kristau guziekin, bada kristauak zerate; oroitu zaitezte batez ere zueri ainbeste mesede egindako erritar, auso, esagun, adiskide, guraso, seme, anai ta beste aideakiñ. Il ziran: beren gorputza lurrak jana dago, bañan arima egon leiteke Purgatorio santuan zuen oraziuen zai zeruratzeko.

        N. a., zuek mugitzeagatik Arimen errukira esango ditut, itzaldi laburtxo batean, Arimak Purgatorio edo Garbitokian dauzkaten pena edo samintasun negargarriak, ta zuekgandikan dauken esperanza.

        Bear bezela egi au erakusteko zeruetako grazia bear det, eta grazi au Espiritu Santuagandik jaristeko, esan daiogun guziok gure Ama maiteari Abe Maria bana.

        Sancta et salubris... etc. (Esan ditudan liburu eta tokiko itzak.)

        N. a. m.: Badezue Job santuaren berririk? Zan Job santua lege zarreko gizon bat, oso Jaungoikozkoa, aberastasunez betea, biotz samurrekoa ta oiturarik onenetakoa, maitagarria ta Jaungoikoak maitatzen zuana. Seme askoren aita zan, morroi askoren naguzia, talde ugarien jabea. Atsegin ta gozotasunez inguratua bizi zan semien maitasunarekin ta morroiak errespetorik andienarekin serbitzen zuela.

        Egun batean Jaungoikoaren zigorrak ikutu zion bere birtuteak probatzeagatik, eta, bat batera, erori zan bere gozotasunezko jarrilekutik samintasunaren beren berengo sakoneraño. Erre ziozkaten bere aziendak eri bere morroiak, ill bere semeak; gaixotu zan gaixorik naskagarrienarekin, bada bere gorputza legenarrez, zauriz ta arrez bete zitzaion; atera zuen bere etxetik kanpora, adiskiderik andienak erabaki oker bat eman zuen bere kontra, iñazkiñatu zuan bere emasteak ere,... ta azkenez ikusi zuan bere burua bagaztegi batean tella zati baten laguntzarekin bakarrik bere gorputzeko zauri ta arrak zatika kentzeko.

        Gizon errukarria! Etzerate, n. a., samurtu gizon orren istori edo kondaira iñoiz aditzean beste askoren neke ta miñak aditzean bezela? Bada gizon orren istori ta naigabeak Purgatorioko arimen neke ta naigabeen iruditxo bat baño eztira. Purgatorio santuan dauden arimak, lurrean bizi ziran artean ere, anima Jaungoikozkoak ziran, Jaungoikoaren adiskideak ziran Job bezela, mundu onetatik batere pekatu ilkor edo mortal gabe jun ziran; baña gizonaren argaltasunak berakiñ daramazkian pekatu benial edo mantxa txikiren batzuk bazituen, ta nola zeruetan ezin leitekean sartu orbanik txikiena duan arima, orregatik daude Garbitokian, beren orban edo mantxa guzietatik oso osoan garbitu arte.

        O! Eta nolako miñ, nolako neke, nolako oñazeakiñ! Job santuaren mingaña nai nuke oraiñ, Salomonen jakituria, aingeruen iskuntza, biotzaren erdi erdiko naigaberik negargarriena agertzeko. Bañan ez, eztira naikoa Job santuaren mingaña ta Salomonen jakituria, eta askozas gutxiago izango da nere moteltasuna arimen naigabeak aditzen emateko.

        Anima, denok dakizue, Jaungoikuak egiña da ta Jaungoikuak beretzat egiña. Egastiak aidean egan ibiltzeko bezela, itxasoko arraiak itxasoan bizi izateko bezela, goitik bera botatzen dan arria lurrera erortzeko bezela, animak Jaun Egillearen kolkoan erortzeko ta Jaun Egillearen barruan bizi izateko egiñak dira. Fecisti nos, Dómine, ad te. Mundu onetan anima gorputz sakarraren barruan dagon bitartean, ezta zentitzen ainbestean Jaungoikoak gu beraganatzeko daukan indarra ta animak Jaunganako daukan ansia; bañan megope edo ispiritua libratzen danean gorputz lurrezkoaren presondegitik, an dijoa nai ta nai ez bezela bere Jaungoikoagana kaiola irikita billatu duan txoria bere kabia egin zuan mendi aldera igestzen dan baño gozaroago.

        Iduritu zaitezte orain Purgatorioko animak gorputz gabeak daudela Jaunaganako ansiarekiñ ta Jaunagana juan eziñik; iruditu zaitezte, beti, lurrean ere Jaungoikua maitatu bazuen, gaur, askozas geiago maitatzen duela, askozas obeto esagutzen duelako; pensatu zazue maitasunez beteak daudela, maitasunez gañezka..., maitasunez iltzen; izate bat gorputz gabea, pensamentu utza (aditu zadazute ondo), pensamentu utza ta pensamentu bakarrekoa, maitasunezko pensamentua, maitasunezko gogoa; eta jakin zazue gero maitasun orrek ezin duala bete iñortara ere bere maitasunezko egarria, ezin duala bete bere desio bakarra, ezin duala ikusi bere maitea. Aditzen dezue nolabait izate errukarri orren naigabea? Bada orrela daude Garbitokiko arimak. Jaungoikuaganako maitasunez gañezka, maitasunez iltzen; eztauke beste pensamenturikan gorputzaren lokarrietatik desegin ziran eskero; eztauke beste desiorik, eta desio ori ezin bete due beñere.

        Geiago oraindik. Naigabe andia da arima gaixuak bere desio bakar ta indartsuena ezin beterik egotea, beti larritasun andi batean, beti zeruruntz begira, beti Jaungoikoagan pensatzen; beti ikusi naian Jaun Egillea, Salbatzallea, gurasorik onena, maixurik jakintsuena, adiskiderik maiteena; betiko poza, betiko pakea, biotz biotzeko gozotasuna, arima arimako eztiya; eta ezin ikusirik beti; bañan askozaz naigabe andiagoa da arimentzat, jakitea Jaungoikoak eztiela nai begiratu, Jaungoikuak beragandik apartatzen dituala, arimen maitasunezko diadarrai erantzuten diela bere beso altsuko kastigurik gogorrenarekiñ. O ze minkaitztasuna Garbitokiko arimentzat!

        N. a.: Pentzatu zazue zenbatereñokoa izango dan samintasun au. Maitasunaren gose-egarriz beteta, eta maitetasunagandik gorrotoaren señaleak ikusten dituela beti. Gauza abek eztira beiñ adituarekiñ ondo ikasten diranak; erabilli zazuez or zuen buruetan, nolabait entenditzeko arimen naigabea.

        Orrezaz gañera ere badue Purgatorioko arimak beste miñ bat, beste oñaze bat negargarria: Garbitokiko su-garraren kiskaltzea. Bearbada oñaze onek geiago mugituko zaitue, n. a., baña sentimentu andi bat daukat lurreko ejenplu batzuk baño besterik ezingo ditudalako esan; eta munduan miñ ematen duen gauzetatikan Purgatorioko miñetara lurretik zerura baño alde geiago dago, ezizatetik izatera beste. Entzun zazue zerbait.

        Iltzea berez da gauza bildurgarria; eztago iñortxo ere eriotzaren aurrean billurtzen eztanikan. Eta eriotza jenero edo mueta guzien artean, etxekoen ondoan oian iltzea da biguntxoena, berez gogorra bada ere; bada askozas txarragotzat euki oi da kanpoetan laguntasun gabe iltzea, eta txarrenentzat piskaka ta piskaka miñen minez ezin illik egotea. Eta zer izango da sugarrik gogorrenen erdian beti iltzen bezela egotia beñere il gabe, ez ordubetian, ez egun batian, ezpada, menturaz urte askoetan? Bada ori berori da Purgatorioan gertatzen dana: an daude arimak miñaren miñez beti iltzen beñere il gabe, beti kiskaltzen beñere kiskaldu gabe.

        Ta nolako surtan? Ezin neikizue esan bear bezela, baña begira dezagun lur onetan ikusten degun sua, eta ortik esagutuko degu zerbait nolakoa dan Purgatoriokoa. Lurrean ikusten degun suaren indarrak kiskaltzen ditu landararik ederrenak, arbolarik andienak, mendirik zabalenak; suaren indarrak botatzen ditu bera gizonak egindako etxerik ermoenak; suaren indarrak biurtzen ditu arriak kare, ta urtutzen ditu burnirik gogorrenak; lurrean ikusten degun suaren indarrak aidatzen ditu mendiak ta zapaltzen ditu inguruetako erriak; lur azpian dagoan suagatik, jakintsu batzuek diotenez, izaten dira lur ikarra bildurgarri asko, eta, azkenez, urak berak, baldin sua menderatu naian ikutzen badio, laño biurturik igeztu bear izaten du surtatik. Ainbesterañokoa da lurrean ikusten degun suaren indarra.

        Ta orrelakoa da Garbitokiko sua? A, ez!; milla ta milla aldiz gogorragoa, milla ta milla aldiz indartsuagoa. Batu al balitzatekez munduan izan diran su guztien indarrak ta egin su bat naikua itxas guztiak legortu ta mundu guzia kiskaltzeko ere, oraindik ezin giñake esan Purgatorioan arima bakoitzak orrelako sua daukala. Ez, Purgatorioan arima bakoitzak dauka su bat askozaz gogorragoa oraindik. N. a., nork esan lezake arima errukarri aien oñaze ta miña?

        Alperrik gizonik jakintsuenak, estuturik beuren adiñ edo entendimentu argiak, nai izan due aditzen eman zenbaterañokoa dan Purgatorioko oñazea; alperrik. Oroitu zaitezte gauzarik bildurgarrienakin: martiri santuak eraman zituen neke guziak, presondegietako gizon gaizkiñak daramazkitenak, parrilletan erretzeak, zatika, zatika gizona ebakitzeak, berun urtua edaten emateak, biatz ta atzazkalen bitartean orratz gogorra sartzeak; gizonak asmatu leikezan gauzarik ikaragarrienak utzak dira Purgatorioko arimen naigabearen aurrian. Ille purgatorius ignis durior est quam quidquid in hoc saeculo possit videri: Onela dio San Agustiñek. Eta S. Zirilo Jerusalengoak berriz esaten du: «Munduko naigabe, oñaze ta samintasun guziak bat egiñik, berdindu nai badira Purgatorioko nekerik txikienarekin, mundu guziko neke guziak gozotasunak dirala». O negargarria Purgatorioko arimen estadua! Zer da Job santuaren oñazea arimen gaixo aben oñazearekin berdintzeko?

        Eta, badakizue, a., zer dan Purgatorioko arima errukarrien esperantza? Arima gaixo aien esperanza da kristandadea dan artean eztala faltako munduan karidadea, eta karidadeak pagatuko dituala beurak Jaungoikoagan dauzken sorrak orazio ta beste sufrajiuen bitartez. Orregatikan natorkizue esatera Eleiza santaren izenean: Santa et salubris est cogitatio pro defunctis exorare ut a peccatis solvantur. Santua ta osasungarria da il diranakgatik erregutzea beren pekatuen sorra pagatzeko. Karidadea da, ta karidaderik andiena, Purgatorioko animakgatik erregutzea.

        Eta, badakizue gañera egon leitezkela Purgatorioan zuen adiskideak, zuen lagunak, zuen anaiak, zuen gurasoak, zuen semeak? Orrela izan bada, n. a., zenbat diadar triste egingo zizuen il ziranetik gaur arteraño! ¡Miserémini mei saltem vos amici mei! Errukitu zaitezte nizaz batez ere zuek nere adiskidiak!

        Il ziranean, oroitzen zerate? il ziranean bataren senarra edo bestearen semea; an, zuen etxeko gelatxoan ikusi zenduenean azkenengo arnasa ematen; ikusi zenduenean maitxo baten gañean bere gorputza illotzik; sentitu zenduenean apaiz jaunaren erresu santuekin batera etxetik kanpora zaramela, zer egingo zenduen instante artan semeari edo senarrari bizitza ta osasuna emateagatik? Zer egingo zenduen? Zergatik bada zuen orazio, limosna, komunio, mesa eta beste sufrajioen bitartez betiko bizitza eman alizan da, zergatik eman eztiozue?

        Nolakuak ziran orduan zuen negarrak? Eztizuet esan nai galde onekin gezurrezko negarrak zirala, ez. Gezurrezko naigabeak badira: askotan neronek ikusi izan det, arpegira begiratuarekin bakarrik, sentitzen det esaten ziran personaren batek gezurra esaten zirala; bañan negarra, biotzeko iskuntza, beñere ezta gezurra; mingañak esaten ditu gezurrak, ez biotzak. Esan dezela nai duena, eztu gezurretan negar egiten emasteak senarra il zaion orduan; eztu beñere gezurretan negar egiten semea edo alaba il zaion gurasoak. Dago gaitza gizonaren biotza mudakorra izatean, gaur pena dana biar ez pena izatean.

        Orregatik Eleiza santak berriztatzen ditu bere erakutziak, orregatik eleiza onetan ere urteoro esaten zatzue «oroitu zaiteztela Purgatorioko animekiñ, batez ere erritarrekin, zuen etxeetan il ziranekin, bada, menturaz, zuen bearrean egongo dira». Il ziranean esaten bazenduen etzenduela beñere astuko aien oroimena, nola aztu dezue añ laster? Il ziranean bizitza emateagatik egingo bazenduen edozer gauza, zergatik egingo bazenduen edozer gauza, zergatik oraiñ egiten eztezue al dezuen guzia betiko bizitza ta betiko zoriona emateagatik?

        Badakit, n. a., biotz onekuak zeratena eta beti prest zaudetena mesede bat edozeñi egiteko, nola bada egingo eztiozue mesede andi bat Purgatorioko arima bedeinkatuai? Badakit edozeiñ pena ta naigaberen aurrian errukitzen zeratena, nola bada errukituko etzerate neke, naigabe ta oñazerik andienen aurrean?

        Oroitu zaitezte gañera zuek ere bearrean izango zeratela; gaur beste batzuekgatik erresatzen badezue, biar zuekgatik erresatu bearko da, bada ni bezela badakizue zuek ere zer zeraten: kereiza, añoa utza. Pulvus, cinis, nihil.

        Eleiza onetatik erten baño lenago, biotz guzietatik erten dedilla orazio bat Jaungoikoagana Purgatorioko arimen alde, O gure Jaun eta Jaungoikoa! Betikotasuneko argi ederra zera, argi egin zaiezu Purgatorioko arima gaizuei. Erregutzen dizugu, Jauna, ez arimak oso gaitzik gabeak diralako, ezpada zu miserikordiaz betia zeralako. Quia pius es. Erregutzen dizugu, ez arimak oraindik merezi duelako, ezpada santu guzien, zure Ama maitearen eta altara orretan eskeintzen dan zure odolaren merezimentuakgatik. Quia pius es. Jauna, gure gurasoak, gure anaiak, gure aide guziak, zure biotz miserikordiaz beteagatik, glorian izan ditezela. Requiescant in pace. Amen.

        Nere aditzalle maite zumaiatarrak: Biotzaren erdiko naigabearekiñ esaten dizuet: «Nere kontra sentenzi gogor bat emana dago: justizi zuzen t'egiazko batek kastigatzen nau. Banabill or ta emen; kaleetan ziar pasatzen naizenean etzait esagutzen nere barruko naigabea; baña nere gelatxuan edo eleiz txokorrean gauza onen gañian pensatzen dedan bakoitzean estutasun ta bildur andiak pasatzen ditut. Eta, zer da sentenzia? Iltzea, eriotza. Eta, noiz beteko da? Biar edo etzi, edo urte bete barruan, noiz eztakit; baña laster. Ai! Zer dira nere egunak betikotasun neurrigabearen aldemenean jartzen baditut? Egun labur bateko orduak bezela; iñoiz entzun degun izen bat bezela, aizearen soñua bezela; laño bat, kereiza, utza. Pulvus. Nere gorputza oso laster lurperatua egongo da or nunbaiteko basterren batian eta munduan nere oroimenik izango ezta. Geienez, nere eriotzako sentenzia betetzen danian, esagunen artean iltzen banaiz.