AMARGARREN IARDUNA

I

Augustiñek egia nai du Iaungoikoa aitortuz.

        1. «Ezagu zaitzadan, ene ezagule, ezagutu, Zuk ni bezala» (I Cor. 13, 11). «Ene animari indar zakiona, sar zakio ta idukazu itzalik eta zimurrik gabe» (Eph. 5, 27). Itxaropide au dut; orregatik ari naiz, eta orrek pozten nau. Bizi ontako enparauak, negar egiñago ta eginbear ezago; ta ez egiñago ta negarbearrago. «Zuk egia duzu maite» (Ps. 50, 8), «ari darraiona argia baidator» (Io. 3, 25). Iarraiko diot nere biotzean Zure aintzinean aitortuz, eta nere gisa, aunitz lekukoren aintzinean.

II

Aitortu nai ezik ere, Iainkoak ezagutzen du giza-barrena. Lotsatzen da ta beregandik baztartzen Iaungoikoari eltzeko.

        2. Zer litzaizuke, ordea, nererik izkutu, aitortu nai ezik ere, Zure begieri ageri baitzaie giza-barrenaren tulunbioa. Izkutu, ni Zugandik ez-baiña, Zu nigandik ziñake. Orain ene zotiña lekuko baitut ene buruaz nardatu zaidala, Zuk dagidazu argi ta atsegiñ, Zu nai zaitut eta maite, lotsatzen bainaiz nitaz. Bastartzen naiz neregandik Zu laztantzeko, ta ez Zuri, ez neri ez bezaiot atsegiñ Zugatik bestegatik.

        Ageri nauzu, beraz, naizan au. Esana dut zer protxuz aitortzen dutan. Ez bainaiz ari gorputzaren itzez edo mintzoz; baizik animaren itzez eta gogoetaren oiuz entzuten baitu Zure belarriak. Gaizto naizanean, Zuri aitortzea ta nitaz nardatzea bat da; ona naizanean, Zuri aitortzea ta neroni ez egoztea berdin da, «zintzoa Zuk onesten baituzu» (Ps. 5, 13), baiñan lenik «gaiztoa on biurtzen duzu» (Rom. 4, 5). Beraz, ene aitorpen au, nere Iainko, Zure aintzinean ixilla da ta ez ixilla. Ago-soiñurik ez baiña biotz-oiua du. Ez diet gizoneri ezer zuzenik esaten zuk len ez entzunik, eta ez didazu ezer entzuten len Zuk ez esanik.

III

Gizoneri ere aitortzen die Augustiñek beure barnean zer dan. Ezin argiratu du egia diagola, baiña dioten maitasunez siñestuko diote.

        3. Zertako aitor nizaie gizoneri, «nere miñ guziak senda lezazketen gisan?» (Ps. 102, 3) Besteren bizia iakin-miña dute, ta berena zuzentzeko alper dira. Zertako nai didate entzun nor naizan, eta Zugandik ez dute entzun nai nor diran? eta ni neronetaz entzuten nautelarik, nola dakite egi danentz, iñungo gizonek «ez baitaki zer gertatzen zaion barrenean, barneko argitasunez baizik?» (I Cor. 2, 11). Aietaz zu entzuten bazaitute «Iainkoa gezurti da» ezin esan. Zugandik norberaz entzutea zer da, norbera ezagutze besterik? Beraz, nork esan ezagueraz «gezurra da» bera gezurti ez bada. Baiña maiteak guzia baitu siñesten, elkarturik bat dagiotenen artean, nik ere, Iauna, gizonen entzuterrean aitortzen dut, ezin baituket argiratu egia diodala; siñesten didate, ordea, belarriak maitasunak zabaltzen baitizkie.

        4. Zuk, ordea, nere barrenaren sendagille, argi dezaidazu, zer protxuz ari naizan. Nere lengo gaitzen aitortzeak —barkatu bai dituzu ta estali ni Zutaz doatsu egiteko, bataioko siñestez Zugan ni biurturik— irakurtzean eta entzutean biotza pizten dute, etsiz lo ez egiteko eta «ezin dut» ez esateko; baizik eta ernai ditezela Zure errukiaren maitean, Zure graziaren gozoan; onekin baita bizkor gaixo oro, ta onekin ezagutzen baitu bere gaitza. Oneri ere atsegin zaie beren lengo gaitzak entzutea, ez baititute orain. Gaitz diralako ez-baiña, izandu ta ez diralako zaie atsegiñ. Zer protxuz, ene Iauna, nere barrena egunoro ari baitzaizu aitortzen Zure errukia, lasaiago itxaronez beure errugabea baiño; zer protxu, esazu, gizoneri oraiño idatziz Zure aurean aitortu nor naizan, ez nor nintzan, protxu ori ikusi ta oroitu baitut. Baiña aitor aldian berean ezagutzen nauten ta ez nautenek ere iakin nai dute nigandik, nitaz zerbait aditu baitute; baiñan aien belarria ez dazarkio nere biotzari, ta onetan nago ni naizan oro. Nere aitorra nai dute, beraz, barrendik nor naizan, begirik, belarririk, ez ezaguerarik ez baidezakete sartu. Siñesteko nai dute; are ezagutzeko? Didaten maitasunak esaten die, ez diodala gezurrik aitortzean, eta ark siñestarazten die.

IV

Zer protxuz aitortu gizoneri? Iainkoari esker eman dezaioten eta arengatik otoitz egin dezaten.

        5. Zer protxuz nai dute ordea? Atsegiñak eman nai ai ditidate Zure doaiez Zugandik urbil nabillala entzutean, eta otoitz egin nai nere alde nere lorrez berantzen naizanean? Agertuko nizaie bada. Ez da protxu aula, nere Iainko Iauna, Zuri aunitzek nigatik esker emaitea eta nigatik otoiztea. Maita beza nigan anaiak, maitatzeko diozuna, ta miñ beza, miñ izateko diozuna. Anai-biotzak egin beza au, ez arrotzak; ez besteren semeak, agotik uskeria baitarite ta eskuiñetik makurkeria. Anaiak, onesten naunean pozten da nitaz, eta gaitzesten naunean, samintzen: onetsi, naiz gaztetsi, maite bai nau. Olakorik agertzen nakio. Asaska bedi nere onean as-estu nere gaitzean. Nere asmo on eta doai oro Zure da; gaitz oro, berriz, nere oben eta auzi-gai. Asask bediz aiekin, asestu auekin, eta eresi ta negar igo bedi zure aurrera, usai on dariten anaien biotzengandik. Zu berriz, Iauna, Zure etxearen usaiez ats arturik, erruki zakit Zure erruki aundiz, zure izenez, eta asi duzuna utzi gabe, buka ezazu bukatzekoa.

        6. Au da nere aitorpenen protxua, nolako nintzan ez-baiña nolako naizan aitortzea; ez Zugan bakarrik poz-ikara izkutuan, ez, goibel izkutuan itxedonez, baita gizaseme siñestunen belarrietan, nere poz-lagun eriokide iritar atzetik naiz aurretik ioan zaizkidan bidaide ta adiskideen belarrietan. Morroi dituzu; nik anai; Zure seme ta nere anai egin dituzu, nere nagusi, aien morroi izateko agindu baitidazu. Zurekin eta Zugandik bizi nai badut. Zure itzak itzez agintzea gutxi zan, aurretik Berak egin ez balu. Ni ere esan eta egin ari naiz, Zure egalpean, arrizku geiegiz Zure egalpean zintzo ez banindago eta nere gaitza bazenezagu. Aur naiz baiña, beti bizi dut aita, ni gisaz iagoteko. Beraxek egin nau ta iagoten. On guzi Zu zera, Zu, altsu Ori, nerekin bai zaitut ni Zurekin orduko. Nik serbitzea nai duzun oieri desaieket, beraz, ez nor nintzan, baiña nor naizan eta oraiño zer naizan; ez bainaiz nerau nere auzi-maisu. Beraz, ola entzun nazate.

V

Giza-barrenek beure berri badaki; ez, ordea, gauza guzietan; aitortuko du, beraz, zer dakin eta zer ez dakin.

        7. Zu zaitut ebazle, Iauna. Gizonak bere barrenean daukana barrenak beste iñork ez badaki ere, badu giza-barrenak bere berri ez dakin zerbait; egin duzun Orrek dakizu aren berri oso. Ni, ordea, nerau nardatu arren eta lur et auts etsi arren, alare nitaz ez dakidan zerbait Zutaz badakit. Erraiñu itzaltsuan, ikusten zaitugu orain, ez begiz begi. Orregatik Zugandik alde banillanean Zure baiño nere aurreanago nabilla. alare badazagut ezin zaitudala baztertu. Ez dakit, naski, zer tentaziori iazar al nakion, ez nakion. Itxaropide dut, zintzo baitzera, al dugun baiño geiago ez gaituzula tentatzen utziko, eta tentaldian iraupen emanen diguzula onez atera gaiten. Aitor bezate bada, nitaz zer dakidan, zer ez dakidan, nitaz dakidana ere Zure argiz baitakit; eta ez dakidan noiz arte ez dakit? Zure aurpegiak nere illunpea eguerdi biurtu dezaño.

VI

Maite du Iauna Augustiñek. Zer maite du, ordea, Iainkoa maitatzean? Ez gorputz eder, eta ez ageri dan ezer; ez beure barrua, ark egiña baita.

        8. Dudarik gabe, Iauna, iabe naiz maite zaitudala. zure itzez biotza zauritu didazu, ta maite zaitut, Zeru-lurrek et an daudenek oro nondinai desaidate Zu maitatzeko; bai beste guzieri ere, aitzakirik ez dezaten. Erruki zaizunaz errukiago zera, ta urrikaltsuari urrikaldu zakio: bestela zeru-lurrak elkorrentzat mintzo dira. Zer dut ordea maite, maite zaitudanean? Ez gorputz eder, ez aldi eder, ez begiok maite duten argi zuria, ez lelo guzien doñu gozo, ez lore ta gantzuki ta usainki guri, ez mana, ez ezti, ez aragi laztangarria: ez dut au maite Iainkoa maite dutanean. alare argi antzeko zerbait maite dut, mintzo edo usain edo ianari edo neregiza-barneko laztan antzeko bat dut maite, argi egiten ditanean: tokiak artzen ez eta mintzo du, aldiak ebasten ez eta usain du, aizeak barratzen ez ta iastu du, ianak ez du tipitzen, aseak ez du erauzten atxiki balekio. Au dut maite, nere Iainkoa maitatzean.

        9. Eta au zer da? Galdeign lurrari eta «ez naiz» esan zidan, ta artan dauden guziak berebat aitortu zuten. Itsasoko tulunbio ta narrazti bizieri galde, ta «ez gaituzu Iainko» erantzun zuten; «galde aruntzago». Uhats igeskorrari galde, ta «gezurra diago Anaximenek» erantzun zidan uhatsak bere egazti guziekin: «ez gera zure Iainko». Zeru, eguzki, illargi izarreri galde, eta «ez gera zuk nai duzun Iainkoa» diagote. Esan nien nitaz landa dauden guzieri: esaidazute zuek zerbait nere Iainkoaz, zuek ez bazerate. Ta oiu aundiz mintzatu ziran: «Ark egin gaitu». Nere galdea, aieri so egoitea izan da; ta aien erantzuna, beuren edertasuna.

        Itzuli zintzan neraugana ta «i nor aiz» galdegin, eta «gizona» erantzun. Gorputz-animak nere gain dauzkat, bat barne, bestea landa. Zein oetan billatu bear nuan, ene Iainko, lur-zeruen artean gorpuzki billa nere begi-errainuak urundu ala galdezka bialdurik? Obeki naski nere barnean. Zeru-lur eta ango guziek «ez gera gu» ta «Ark egin gaitu» erantzutean, barneari ari zitzaizkion gorpuzki ordezko oriek buru ta maisuari bezala. Barrenak badazaguz gauza ok landakoen bidez. Nik barnez ezagun ditut: nere barne-argiak gorputz-ataken bidez. Mundu zabalari galdegin nion ene Iainkoaz, eta «ez nauk ni» erantzun zidan, «Ark egin niagok».

        10. Gorputz-atalak oso dituten guzieri ez al zaie ageri edertasun au? Zergatik etzaie deneri berdin mintzo? aundi ta ttipi, ihizeek badakuste, baiñan ezin galdegin, ez baitute zentzu berri-emaileen gain, irizpidea nagusi. Gizonek, aldiz galdegin dezakete «Iainko ager eziña ageri diranetatik ezagutuz»; baiñan aien maiteak azpiratzen ditu ta ezin iritzi eman. Galde dagieneri ez baiño derizkienari derantzuiote. Ez dute mintzorik aldatzen, ots, edertasunik: batak ikusi uts, bestek ikusi ta galde, badagi bakoitzari bestela agertzeko: berdin agertuz, zaie, oni mintzul, oni mintzodun. Are guziari zaie mintzo, bañan Aren mintzoa landan artzen eta bernean egiarekin alderatzen dutenek ulertzen dute. Neri egiak «zeru-lur eta gorpuzki oro ez dituzu Iainko» diagot. Aien etorkiak diago, mukulua ttipiago da zatian osoan baiño. Obea zaitut, anima, Zuk biziarazten baituzu gorputz onen mukulua, bizia emanez, eta gorputzak ez dio beste gorputzi emanen. Zure Iainkoa, ordea, zure biziaren bizi duzu are.

VII

Animaren bidez igoko da Iaunagana.

        11. Zer dut beraz maite nere Iainkoa maitatzean? Nor da nere buruz gaiñeko ori? Animaren bidez igoko naiz Arengana. gorpuz-lokieri itsatsirik eta aiek betez dutan indarra gainduko dut. Ez dut arkituko indar orrekin ene Iainkoa, ezagurik ez dun beor eta mandoak ere arki bailezake, ta indar berorrez bizi da aien gorputza ere.

        Ba dut beste indarrik, aragia biziarazi ez ezen, ernarazten dunik. Iainkoak egin zidan, ez, belarria ikusteko, ez, begia entzuteko, baiña bata bat eta bestea beste egiteko; ta ernabide guzieri beuren toki ta eginkizun bakoitza: oriek oro nere animak bakarrk dagizki. Gainduko dut indar au ere, baitute au ere beor eta mandoak: ernatzen dira gorputzaren bidez.

VIII

Naimenaren bidez iainkoagna. Aundia da oroimenaren indarra.

        12. Igoko naiz ortik ere, mailka, egin nindunagana. Banator oroimenaren zabaldi ta iauregi aundietra ontan baitaude ezin-kontala erraiñuren gordairuak, erna-gauzek ekarriak. Or dago gorderik bururakizun oro, edo geituz edo gutituz edo ernabidez artua nolabait aldatuz. Baita ortan, gorde ta goraintzi dugun edozer, ahanzteak iretsi ta eortzi ez badu.

        Ortan nagonean, gogo dutena ekarriazi nai dut, eta olako berela datorkit, beste olako berantago, gordagu izkutuagotik letozen gisan; olako ta olako bultzaka datoz, eta besteren billa gabiltzala «ez al gera gu?» diagote erdira iauzika. aizatzen ditut eskuz bezala oroimen aurretik, nai dutan lañoa argidediño, ta izkututik aintzina datorreño. Zenbait, errez eta lerro galdu gabe eskatu bezala datozkit eta lengoek oraingoeri toki dagite, ta toki egiñez gorde oi dira, berriz nai dutanean ateratzeko. Au gertatzen da, zerbait buruz ialkitzean.

        13. An daude oro, batean eta bereiz gorderik, bakoitza bere atetik sartuak: argi ta margo ta gorputz-erraiñu begien bidez: mintzo mota oro belarriz; usain oro sudur-zuloz; dastagarri oro agoz; gogor eta bigun, otz eta bero, legun eta latz, astun eta arin, gorputz guziz, berriz, onen barne naiz landa. Bear dalarik guziak oro berritzen ditu ta iraultzen oroimenaren kolko aundi onek, eta har aren sabel izkutu eziñ esan-alako onek; oek oro bakoitza bere atetik sartzen dira ta an kokatzen. Ez dira berak sartzen; baizik eta erna-gauza aien erraiñuak; eta gertu daude oroi nai dunarentzat.

        Oek nola edutu diran, nork esan? Zein zentzuk eratu ta barnean gorde ditun ageririk ere? Illunbean eta ixil nagonean ere, ogo badut, ateratzen dituk margoak oroimenera, ta bereizten ditut zuri ta beltz eta beste edozer. Soiñuek ez dute elkar iotzen eta nasten begiz sartua oroitzean, an bereiz kokaturik bezala baitaude. Oeri dei dagiet nai-ala, ta emen ditut berela. Mihia geldi ta eztarria ixil, nai dutana dut kantatzen; alare an dauden margo aien erraiñuak ez dira tartean sartzen, ez dute elkar atertzen, belarrietatik daridan gordairua berrirotzean. Eta abar beste atzargailuen bidez sartu ta bildu oro, naierara oroi ditut, eta lili zurien usaia bereizten dut ubelenetik batere usnatu gabe; ta ezti leguna naiago dut latza baiño, ez iastatuz edo ukituz, baiñan oroituz.

        14. Barnez ari naiz ola, nere oroitearen gela izugarri ontan. emen gertu ditut zeru-lur itsasoak, aietan oartu ditudanekin, ahantzi ditudanaz lekora. emen arkitzen naiz nerua eta oroitzen, noiz, non, nola egin dudan, eta egitean zer egoeran nindagon. Emen daude nik oroi ditudanak, atzarriz naiz siñetsiz. Gordairu beretik eiotzen ditut lengo atzar-gauzen erraiñuak, naiz aietatik atereak, edo aietatik beste ta beste geroko eginkizun, gertakizun eta itxarokizun, eta auek oro berriro aurrean bezala diraultzit: «Au ta ori egingo» diagot nerekiko, oinbeste erraiñuz beterik daukadan animako sabel aundi ontan, eta au ta ori dagit. «Au edo ori gerta baledi», «Ez beza Iainkoak au ez ori!» diagot nigan, eta esatean gauza guzi orien erraiñuak gertu datozkit oroimenaren gordairu beretik, eta ez nezake olakorik esan ere oriek gabe.

        15. Aundi da oroitearen indarra; aundiskoa, ene Iainko; etxe aundi ta baztergabea. Nork aztertuko du sakon? au animako indarra dut eta neri dagokitana, eta ez dezaket ulertu naizan osoa. Ortaz, anima, bere bera idukitzeke estua da. Non dagoke beregan kokatzen ez dana? Berz landa ez eta beragan? Nola bada ezin atzi? Onek arritzen nau, onek balditzen. Badoazi gizonak, mendi garaiak eta itsas-ugin izugarriak, eta ibaien errai txit zabalak eta Okeanen ingurua ta izarren itzuliak arriturik begiratzera, ta beuren burua uzten dute ta ezdiraarritzen nik aiek aipatzen ez nitula begiz ikusten; eta ezin aipatu nere oroimenean ikusi ez banitu, ez mendi, ez ugin, ez ibai, ez izar, nik ikusiak, eta Okean siñetsia nere oroimen barnean kanpoan bezala ikusi ezik olako tarte ikaragarrietan. Ez nitun, ordea, ikusiz iretsi begiz ikustean, eta ez daude nigan, aien erraiñuak baizik, eta badakit zer suma-bidez ezarri zaizkidan gorputzean.

IX

Ikaskizun aitor, ele-eder eta abar, oroimenean daude erraiñurik gabe; ez, soiñua edo usaia edo iana bezala.

        16. Ez dakartzi oriek bakarrik ene oroite-leku neurrigabe orrek. Or dauzka ikaskizun aitorrak oraiño ahantzi gbe, barnago lekuturik, lekurik gabe. Orien erraiñuak ez baiñpo beroriek dakartzit. Ele ederra zerdan, zer dan baieztamena, zenbat galdera diran, ots, dakidan oro oroitean daukat; ez erraiñua gorde ta gauza landan utzirik; ez, mintzoak aldegin bezala ez, belarrian sartu dan zuzmurra berrituz, soiñu egiñez bezala, ez baitu soiñurik, edota usaia igaro ta aizean galdurik bezala sudurra atzarriz, andik baitakar oroitera beure erraiñua guk oroituz berritzen dugula; ez iana bezala, ez baitu sabelean atserik, eta alare oroitean atsegiten bezala du; ez eta ukitzean sumatzen duguna, urrun ere oroituz iduri oi baitugu. Gauza oek etzaizkio sartzen, baizik eta aien erraiñuak izugarri zaillu atzi oi ditu eta gela sorgin antzekoetan kokatzen, eta arrigarriro gogoratuz ateratzen.

X

Iru galdera-motak (badan, zer dan, nolako dan) ez dute erraiñurik uzten ezagueran.

        17. Galderak iru dirala dantzutanean, ba dan, zer dan, nolako dan itz auen mintzo-erraiñuak dauzkat, eta badakit aizean soñu egiñez ioan dirala, ta are ez dirala. Mintzoak diagon gauza bera, berriz, ez diteke sumaz uki ta ez dut ikusi nere gogoan bestetan. Eta oroitean, aien erraiñuak ez baiño berak gorde ditut.

        Nigana nola sartu diran biagote nai badute. Iragaiten ditut ene gorputz-ateak oro, ta ez dut sumatzen nondik sartu diran. «Margodun badira», au diagote begiek, «guk iragarri ditugu»; «soiñurik badute», au diagote belarriek, «guk sumarazi ditugu»; «usairik badute», au diago sudurrak, «nigandik igaro dira»; «iasturik ez badu», au diago atsemenak, «ez neri galde»; «mukulurik ez badu», diago ukimenak, «ez dut eskukatu; ta eskukatu ez badut, ez dut sumarazi».

        Nondik nora sartu ziran auek ene oroitean? Ez dakit nola; ikasi ditudanean ez baitzikiot besteri siñetsi, baiña nerez ezagutu egi dirala; ta oroiteari goraintzi ditiot, kokatuz bezala, nai nunean ateratzeko. An zeuden bada nik ikasi baiño len, baiñan ez oroitean. Nola, beraz edo esatean zergatik ezagutu ditut, eta, «ala da, egi da» esan dut, oroitean zeudelako baizik? Ain zeuden ordea urrun eta gorde zoko sakonetan, norbaitek iragarriz atera ez balira ez bainitun irauliko.

XI

Zer da «cogitare»? — Buruan iraultzea, (len an zeuden gauzak).

        18. Onela, erraiñurik gabe, sumaz baztar, berengan diran bezala artzen ditugun erraiñu oriek barnean dakutsagula esatea, zer da? Oroitak maiz naaste zeduzkanak erabiliz biltzen ditula ta gogoratzen. Len barraturik eta zabarturik kuku zeudenak, orko dei batekin gogora datozela eskura bezala.

        Zenbat olako dakar barnean ene oroimenak len arkiturik, esan dutana, eskura bezala. Ori da ikastea ta iakitea. Aldiño bat oroigabe uzten baditut, berriro murgiltzen dira ta zoko izkutuetara igesegiten dute, berriz ere andik irauli bear duten gisan —ez baitute beste tokirik— eta berriro bildu bear ikas ditezen, ots, barreiatu, biltzea bezala baita buruz erabiltzea, eta ortatik dator erabilli. Bil eta erabil bezala dira egin eta eragin. Itz au beretzat artu du buruak egoki latiñez, buruan biltzen dana, buruz erabiltea baita.

XII

Nola dauden numeroak oroimenean.

        19. Oroimenak oraiño badauzka lumeroen eta zabalaren berein lege gorputz-sumarik ernatu ez dutenak. Ez baitute margorik, soiñurik, usairik, iasturik edo ukirik. Ele egitean entzuten dut itzen mintzoa, baiñan itza bat da, mintzoa besterik. Grekoz eta latiñez mintzo bereizia dute; baiñan adi-itza ez da greko ez latin, ez beste izkuntzarik. Zurgin-lerroak ikusi ditut mei-meiak amaraun-sare antzo; besterik dira Matematika-lerroak; ez dira aragi-begiek eman ditidan aien erraiñuak: batere gorputzik buru-irauli gabe barnean dezaguzanak, daki zer diran. Lumero kopuratuak ere sumatu ditut gorpu-sumaiki guzietatik; baiña kopuratzaileak besterik dira; oen erraiñurik ez da; beraz areago dira. Egin bezait par nik au esatean, egin bezait par ikusten ez ditunak, eta kupituko naiz aren parraz.

XIII

Nola dauden oroipenak oroimenean.

        20. Auek oro, oroiten dauzkat, eta nola ikasi ditudan ere, bertan daukat. Oetaz ele ta gezurti aunitz entzunik oroitean daukat. Gezur izanik ere, ez da gezur oroi ditudala, eta egi aiek eta gezur auek beste-besteka bereizi nitula. Oroitzen ere naiz bereizten ditudala len ez bezala auek, eta maiz bururatzean bestela bereizi nitula, gogoan daukat. Beraz oroi naiz auek maiz ulertu ditudala, ta orain bereizten eta ulertzen dutana oroitean gordetzen dut, ulertu ditudala gero oroi nadin. Beraz, oroi nintzala oroi naiz. Orain oroitzenak gero gogora badetzat, oroitearen doaiez gogoratuko ditut.

XIV

Biotzeko eragiñak nola dauden oroimenean: lau griña animak.

        21. Barne-eragiñak ere oroitean berean daude; animan berean daudenean bezala ez-baiña oso bestela, oroiteari dagokionez. Pozik egonduaz oroi bainaiz ez nagonean; eta lengo illunaldiaz ere bai, illun ez nagonean. Bildur gabean oroi dut, noizbait bildur nintzala, ta irrits gabean lengo irritsa dut gogora. Iñoiz bestera, illunaldi igaroa pozik gogora dut, eta illunik pozaldia.

        Gorputz-eragiñaz ez da arrigarri, gogoa bat, gorputza beste baita. Ez da, beraz, aundi, lengo gorpuz-miña pozik gogora badut. Baiñan anima gogoa bera baita, zerbait gogoan idukitzeko agintzen dugunean, «gogoan», oroiteari «gogoa» esanez.

        Au ola izanik, ene lengo illuntasuna pozik oroitzean, nola du poza animak eta oroiteak illuntasuna, anima nola dago poz eta oroitea illun? Anima alai, poza daukalako; ta oroitea ez, illun illuna daukala ere. Au ez al da animaren? Nork esan ori?

        Beraz oroimena animaren sabel aundi antzo da; poza ta illuna, berriz, aren ianari gozoa ta miña bezala; oroitera igortzean, sabelera bezala igarorik an gorde ditezke, baiñan iasturik ez dute. Parragarri da bata besteren antzeko iotzea, baiñan ez dira oso bestelako.

        22. Oroitetik ateratzen dut animaren griñak lau dirala: irrika, poza, bildurra, illuntasuna. Eta aietaz iardun-ala beuren motetan banatuz eta itzez mugatuz, zer esan arkitzen dut eta andik ateratzen; ez naiz ordea naasten oroituz gogoratzean. Nik oroitu ta berritu baiño len an zeuden; orregatik atera ditut oroituz.

        Ausaz, auznarrean iana sabeletik bezala, auek oroitetik ateratzen ditugu gogoratuz. Zergatik ez, beraz, gogo-agoak sumatu iardutean, ots, oroitzean pozaren goxoa edo naigabearen samiña? Orotan antzeko ez dana, ontan al da bixiko? Nork itzegin naiko luke, naigabea edo bildurra aipatuz aldioro naigabetsu edo bildurti baledi? Alare ez gindeke mintza, itz-mintzoa gure oroitean erraiñuz sumatu ez ezen, gauzen beren ezaguera arki ez bageneza. Au ez dugu artu iñongo gorputz-atetik, baizik eta gogoak berak, bere griñen berri sumaturik, oroiteari egotzi ditio, edota ez egotzirik ere, iduki egin ditu.

XV

Nola daude oroimenean, arria, eguzkia, oiñazea, osasuna, numeroak, oroimena bera?

        23. Baiñan erraiñuz ala gabe, nork esan errez? Aipatzen dut, arean arria, aipatzen eguzkia, sumatzen ez ditudanean; aien erraiñuak gertu dauzkat gogoan. Aipatzen dut gorputz-miña, ta miñik ez dutanean ez dut aurrean; baiñan aren erraiñua gogoan ez banu, ez nekike zer esan eta iardutean ez nezake bereizi atsegiñetik. Osasuna aipatzen dut onik nagonean, an dut gauza bera ere; alare aren erraiñua gogoan ez banu ez nezake gogora iñola ere izenaren mintzotik; gaixoek ere, osasuna aipatzean, ez lekikete zer esaten dan eraiñua bera gogoan ez baleukate, gauza urrun egonik ere.

        Aipatzen ditut bapanatzeko numeroak, eta gogoan dauzkat, erraiñuak ez baiña berak. Aipatzen dut eguzki-erraiñua ta gogoan daukat; aren erraiñuaren erraiñua ez baiño bera: oroitu-ala gertu daukat. Aipatzen dut gogoana ta badakit zer dudan aipatzen. Eta non ezagutu gogoanean ezik? Au ere izanez ez baiño erraiñuz al dago bere aintzinean?

XVI

Anztea (aztutzea) nola dago oroimenean?

        24. Anztea aipatzean, eta badakit orobat zer aipa, nola ezagutu oroitu gabe? Mintzoa ez baiña gauzaren adiera diagot. Mintzoak zer diagon aantzi baneza, ez nezake ezagutu. Beraz, oroitea gogoratzean berez gertu dago oroitea bera; aanztea gogoratzean, oroitea ta aanztea gertu daude: oroitea, artatik gogora baitut, aanztea ua gogora baitut. Anztea zer da oroiterik-eza beizik? Nola dago beraz aintzinean gogoratzeko; ala dagonean ezin baitut gogora? Oroitea gogoan balin badago, aanztea ere bertan dago; aanztea zer dan ez genezake berriz iakin, itzaren mintzoa entzunik oroit ez bagendi. An dago, aantzi ez dezagun, etaan dagola aantzi oi dugu.

        Ez al da ageri, aanztea gogora dakargunean ez dagola oroitean berez, erraiñuz baiño; aanztea berez an balego oroitarazi ez baiña aantzarazi eginen baikinuzke. Au nork usmatu? Nork ulertu?

        25. Ni beintzat Iauna, emen ari naiz eta nigan ari naiz: lur zeken eta izerdi aundiko biurtu naiz. Ez naiz ari zeruko zabaldiakedo izarren tartea neurtzen, ez lurraren deudua billatzen: ni naiz oroiketa, ni anima. Ez da aundi, ni ez naizan oro nigandik urrun badago. Ni baiño zer nigandik urbillago? Nere oroitearen doaia ere ez dut ulertzen, ez binago artaz landa. Zer esanen dut, seguru bainago aanzteaz oroi naizala? Esanen al dut ez dagola nere oroitean oroi dutana? Edo nere gogoan aanztea ez aanzteko daukadala? Itxurarik ez dute biak ere.

        Zer irugarrenik? Nola esanen dut aanztea bera ez baiña aren erraiñua dagola nere oroitean, gogora dutanean? Au ere nola esan? oroitean zerbaiten erraiñua ezarten dalarik, erraiñu au ezarteko, aurrean egon bear baitu gauza bera. Ola dut oroi Kartago, ta beste egon leku guziak ere, ola giza-aurpegiak eta beste sumaikien berriak; ola gorputzaren osasuna ta oiñazea. Aurrean zeudela, oroiteak artu zitun aien erraiñuak aurrean ikusteko ta berritzeko, aldegiñik ere oroi nadin.

        Ortaz, aanztea, berez ez-baiña bere erraiñuz balin badaukagu oroitean, aren erraiñua an gendun atzemateko. An egonik nola idatzi zezaken erraiñua oroitean, len bildurik daukana ere aanzteak itzaltzen baitu an egonez? Alare nolanai dala, seguru naiz aanztea bera oroi dutala, oroi duguna galduz, nola dan ulerkaitz eta adierazkaitz izanik ere.

XVII

Oroimenak indar aundia du. Gizonarenak zoko ta zizku aunitz ditu, ezin konta-ala gauzen erraiñuz betea dagolako. Oroimenetik igoko naiz Iainkoagana. Non arkitu ortik landa?

        26. Gauza bizkorra da orimena, nere Iainko, izugarria, sakona ta aleun aldetarakoa; eta au anima da, ta au ni naiz. Zer naiz beraz ene Iainko? Nolako etorkia dut? Aldetsua: askoerako bizia ta ezin neurtu-alakoa. Emen derabiltzat nere oroimeneko landa, leize, ezin kontaal artzulo ezin kontaala mota gauzez beteak, naiz erriñuz, gorputz guzien al bezala, naiz aurki egonez, ikaskizunak bezala, nia ez dakit zer ezagueraz, animako griñak, bezala, animak iasaiten ez ditula ere oroitean dauzka, oroitean dagon oro animan baitago, or derabiltzat laster eta ega, al bezain barrena zietan sartuz, eta ez dute azkenik. Oin bizkorra da oroimena. Olako bizi-indarra du eriotzerako bizi dan gizonak! Zer egiten dut beraz, ene Iainko, ene egiazko bizi? Gainduko dut oroimen deritzon ene indar au, gainduko dut Zugana iotzeko, argi gozo. Zer esaten didazu? Ona ni, nere animatik Zugana igoz, nitaz gaindi baitzaude; gainduko dut oroimen deritzoen indar au ere zu atzi naiean atzigai bazera; Zuri itsatsiko nazaizu itsas al ba dakidizu. Ihizeek eta egaztiek ere oroimena badute; bestela ez lirake bilduko beren etzauntzetara, ez lukete beste aunitz oi-gauza egien; eta ez litezke oitu oroimenez bestetaz. Gainduko dut oroimena ere, non au arkitzeko? Iainko on eta lasapide gozo, non Zu arkitzeko? Ene oroimenetik landa arkitzen bazaitut, etzaitut oroi. Eta nola Zu arkitu, oroi ez bazaitut?

XVIII

Gauza galduak nola arkitzen ditu oroimenak?

        27. Emazte bat, drama galdu ta su-argiz ari zan billa. Aren oroiterik ukan ez balu etzun arkituko. Arkitutakoan, nondik zekiken ua ote zan, artaz oroi ezik? Galdu ta arkitu aunitz dut gogoan. Orrela dakit, zerbaiten billa ibillian «au al da? ori al da?» neri galdegitean, nai nuna agertu arte «ez da» esaten nula. Zer zan gogoan ukan ez banu, eskeiñirik ere e nezaken artu, ez bainun ezagutuko. Ola gertatzen da betik, galdu-billa ibilki, arkitzen dunean. Alare ikuskariren bat begitik galtzen badugu, oroitetik ez; aren erraiñu barnean daukagu, ta bila gabiltza agertu arteo. Arkitzean, barneko erraiñutik ezaguten dugu. Ez badugu, ez dugu esan oi galdua arkitu dugula. Au begitik galdua zan, bañan oroitean zegon.

XIX

Zer gertatzen da oroimenak berak zerbait galtzen dunean? Bertan billatu.

        28. Oroiteak berak zerbait galtzen dunean —ala gertatzen baita galdua oroitzeko arkitu nai dugunean— non gabiltza oroitean berean ezik? Eta bat besteren orde gogora bazaigu, lekutzen dugu nai duguna buru egin arte. Ta egitean «au da» esan oi dugu, ta ez genezake esan ezagun ez bagenu, ez ta ezagun ere, oroi ez bagenu. Aantzia genun alare.

        Edota osorik galdu gabe zegon zatitik gaiñerakoa atzi nai al genun? oroimena ez baitzan betbetan iraultzen oi bezala, ta oitura etenda bezala errenka eskatzen zun peitu zizaiona.

        Ala, gizon ezagun bat begiz naiz gogoz, aren izen aantzia gogora nai badugu —ez baitugu gogora oi izenarekin— ez dugu beste edozeiñenarekin elkartzen, eta baztertzen dugu, oitu bieri berdin baietsi arte. Nondik au oroitetik ez ta? Bestek aipatuta gogora dugunean, an dago. Ezbaitugu berri bezala siñesten, baiñan oroituz baiesten dugu esaten duguna dala. Gogotik oso galdu baledi, aipaturik ere ez dugu oroitzen. Oraiño ere ez dugu erabat aantzi, aantzi dugula bederen oroi baitugu. Beraz, oso aantzi duguna galdurik ezin arkitu.

XX

Iauna Bera nola billatu? Zoriona billatzen da. Oroituz nola? ez baitugu ezagutzen. Sumatzen dugu, ez dakit nola. Oroimenean dago beintzat.

        29. Nola billa zaitut beraz, Iauna? Zure billa nabillela bizi doatsua billa nai baitut. Zaizadan billa, ene anima bizi dedin. Ene gorputza ene animatik bizi dut eta ene anima Zuk bizi duzu. Nola nabil, bada, bizi doatsu billa? Ez baitaukat «aski, an dago» esan arte. Esan bear dut billa nola nabillan: oroituz aantzi banu bezala, edo aantzi dutan bezala? edota bizi ez-ezaguna ikasi gogoz, naiz ezagun ez dutala, naiz aantzi dutala aantzeraiño ere aantzia? Bizi doatsua ez al da orok nai duguna? ta nai ez dunik iñor ez da. Non ezagutu dute ola nai izateko? non ikusi ola maitatzeko? gugan daukagu: ez dakit nola. Badira ukaez doatsu diranak ere eta itxedonez doatsu diranek baiño; baiñon ukanez ez itxedonez doatsu ez diranak baiño obeki. Auek ere, nolabait ez baleukate, ez lukete doatsu izan nai ere: ta nai dutela iakin-iakiña da. Ez dakit nola duten ezagun baiña badaukate nolabaiteko ezagueran: oroimenean ote dan nago; artan badago, doatsu izan giñan noizbait (ez naiz ari ortaz orain) edota bakoitza, edota lenik oben egin zun gizon argan, argan illak baikera guziok eta argandik errukarri iaio; bizi doatua oroitean ote dagon ari naiz. Ezagun gabe ez baikenuke maite. Izen au entzuten dugu ta guziok gauza bera nai dugula aitortzen; mintzo utsak ez gaitu asetzen. Grekoak latiñez dantzunean, ez du atsegiñik, ez baitaki zer esan duten; guk atsegin dugu, berriz, bai ark ere grekoz balentzu, gauza bera ez baita Latiko ez Greziako, eta ua irixteko irrika daude beste izkuntzetako gizonak. Ezaguten dute beraz orok, eta itz berez galdegin balekie doatsu izan nai duten, duda gabe baietz lerantzukete. Ori ez liteke gerta, izen orrek diagon gauza bera oroitean ez balute.

XXI

Zoroineko bizia ez dugu begiz ikusten, Kartago bezala; ez entzuten mintzaldi bat bezala. Poza oroitzen dugun bezala ote?

        30. Ala oroi al da Kartago ikusi duna? —Ez: bizi doatsua ez da begiz ikusten, ez baita gorputz. Ala oroi al dira numeroak? —Ez: ezagun ditunak ez baititu ukan nai; bizi doatsua berriz gogoetan dugu ta maite dugu, eta oraino ukan nai dugu doatsu izaiteko. Ala mintza-antzea? Ez: izen au entzunik gauza au bera gogora arren, oraiño mintzalari ez dirnak eta izan nai duten aunitzek —ortan ageri baita ezaguera badutela— gorputzeko sumaikiz auteman ditute zenbait mintzalari, ta atsegin artu, ta ala izan nai dute. Alare, barne-ezaguera ukan ez balute, ez lukete atsegin, ez izan nai ere alako. Bizi doatsua, aldiz, ez dugu sumatzen bestegan gure sumaikiz.

        Ala oroi al da poza? ausaz; ene poza oroi baitut illun egonik, bizi doatsua ere baidoakabe izanik. Gorputz-sumaz ez dut berriz nere pozik ikusi, entzun, usnatu, iasttu, ukitu, baiña barnean gertatu zait poztean, eta aren ezagua itsatsi zaio nere animari, oroi baitezaket guttietsiz, iñori irrikatuz poztu nautela oroi zaizkidan gauzen araura. Lizunkien pozak ere eragin nau, orain arao ta birao gaitzesten baditut ere. Gauza on eta ederrak ere bai iñoiz, irrikaz gogora ditut, ondoan ez badauzkat ere, ta aien lengo poza goibeltsu gogora badut ere.

        Non eta noiz, beraz, sumatu dut ene bizi doatsua, oroitzeko, maitatzeko, opa ukaiteko? Ez nik bakarrik edo guttirekin; guzi guziak nai dugu izan doatsu. Tinki ezagu ez bageneza ez genuke tinki naiko. Zer ordea? Biri galdegiten badiegu, gudari izan nai dute ala ez, batak nai ta besteak ez nai erantzun dezake; doatsu izan naiduten galde balekie, biek berela, kolokan egon gabe, baietz esan dezaikete, ta doatsu izateko bestetako ez dula batak gudari bai, besteak ez izan nai. Batak poza andik, bestak emendik dulako ez ote? Oro erara daude doatsu naiean, eta erara leude galde balekie; poztu nai dutela, ta poz au deritzote bizi doatsua. Batak an, bestek emen, ukaiten badu, batera ioaiten alegiten dute orok: pozera. Au sumatu ez dula iñork ez baitezake esan, orregatik «bizi doatsu» izena entzutean, oroitean arkituz ezaguten dugu.

XXII

Iainkoa beste pozik ez dut nai: au da zoriona.

        31. Bego, Iauna, Zure morroiaren, aitortzen zaitun morroi onen biotzetik bego urrun, nolanaiko pozez ni poztea, ta nik ori zorion iriztea. Gaiztoeri ez-baiña Zu urrurik maite zaituteneri ematen zaien poza baita; Zu Zerau. Au da bizi daotsua: Zugan, Zugandik, Zugatik poztea; au da ta ez besterik. Besterik dala uste dutenek, beste poz-billa dabiltza, ez egiazkoa. Alare, gogotik ez dute lekutzen erraiñu oro.

XXIII

Zorioneko bizia egiaren poza da: Zurea, nere Iainkoa.

        32. Oro doatsu izan nai dutela, ez da beraz egi, Zugan poztu nai ez dutenek ez baitute egitean doatsu bizi nai, Zu bizi doatsu bakarra izanik. Nai al dute, edo-ta nai dutenik ez egiteko al dutenera erortzen al dira, ta artan erara egon, «aragia animaren aurka ari dalako ta anima aragiaren aurka, ez baitute gogorik aski, ezin duten ua nai izateko» (Gal. 5, 7).

        Orori galdegiten diet egiz ala gezurraz poztu naiago duten; doatsu izan nai luketen bezain bipil diagote egiaz poztu nai dutela. Bizi doatsua egiaren poza baita. Au da Zutaz poztea, egi zeran Iainko, nere argitasun, nere aurpegiko esasun, ene Iainko. Bizi doatsu au orok nai dute, bakarrik doatsu dan bizi au orok nai dute: egiaz orok poztu nai dute.

        Uts eragin nai dunik aunitz atzeman dut; uts egin nai dunik iñor ez. Non ezagutu dute bada bizi doatsu au, egia ezagutu zuten artan ezik? Maite dute, ez baitute utsegin nai, eta bizi doatsua maite dutenean —egiaren poza besterik ez baita— egia ere maite dute, eta ez lukete maiteko, beuren oroitean, aren berri zerbait ez balukete.

        Zergatik ez dira, beraz, artaz pozten? Zergatik ez dira doatsu? Doatsu baiño doakabe biur detzaken gauzetan gogozago aribaitira, aiek aul gogoratuz. Oraiño argi gutti dago gizonengan; bebiltza, bebiltza, illunak atzi ez detzan.

        34. Egiak zergatik dakar erra, ta zure egi-zabalzalea zergatik gerta zaie etsai, egiaren poza bestrik ez dan bizi doatsua maite dalarik? Egiaz besterik maite dutenek, maite duten au egi izatea nai lukete. Ola maita oi da egia. Utsegin nai ez dutelako, utsean daudela ezdute siñetsi nai. Egi-orde maite duten arengatik diote erra egiari. Maite dute, argi egiten duelarik; era diote, naasten ditularik. Uts egin nai ez ta eragin bai nai dutelako, maite dute bera agertzean; gorroto, ark aiek agerraraztean. Ola pagatuko die, agerraraztea nai ez dutena agerraraziz, eta bera ez agertuz.

        Ola, bai; giza-animak itsu, aul, lizun itsusiak ola nai du; berari ezer izkutatzerik ez du nai. Oker ateratzen zaio: egitik ezin kuka bera ta egia bai arengandik. alae bere doakabean, gezurrez baiño egiz poztu naiago du. Doatsu, beraz, egi utsez pozten dana, guziak Beregandik egi duten Aren akarrik gabe.

XXIV

Egiaren Iainkoa arkitu du oroimenean. An dauka ta an arkitzen du.

        35. Ikus noraiño ioan naizan Zure billa nere oroimenean, Iauna, ta andik landa etzaitut arkitu. Zu arkituz geroz, ez dut arkitu Zutaz ezer gogoan ez nunik. Ezagutu zaitudanetik etzaitut aantzi. Egia arki-lekuan berean arkitu dut ene Iainkoa, Egia Bera; ta ikasiz geroz, ez dut aantzi. Beraz, ikasi zaitudanetik oroimenean zaduzkat, eta emen arkitzen zaitut, Zugan oroituz pozten naizanean. Olako atsegin sainduak eman ditidazu Zure errukiz, nere bear-izanari begira.

XXV

Bañan oroimenaren zein txokotan dago Iainkoa?

        36. Baiña non zaude nere oroimenean, Iauna, non? Nolako egoitza eratu duzu? Nola iauretxea eraiki? Zuk egin diozu nere oroimenariartan egoteko doaia. Baiña zein zizkutan ote zauden ari naiz. Zu gogoratzean iragan ditut ihizeek ere dituten zizku aiek; ez baitzindudan arkitzen an, gorpuzkien erraiñu tartean. Gogo-eragiñen goraintzia dutan beste aietara iragan naiz; eta an ere ez arkitu. Sartu naiz animaren beraren zizkuan, baitu onek ere bere zizkua oroimenean; anima ere bere nordanaz oroi baita. Etzeunden an er, ez bai zera gorputz-erraiñu, ez bizien gogo-eragin, ots, gu alaitzen, goibeltzen, griñatzen, bildurtzen, oroitzen, aanzten eta abar geranean bezala. Etzera anima bera ere, Zu baitzaitu Iaun; eta griña oriek aldakor dira. Zu berriz aldagabe zaude guzien gain, eta nere oroimenean egon nai izan duzu, artan ezagutu baitzaitut.

        Baiña zergatik ari naiz non zauden, an nongorik balitza bezala? An zaude, bai, oroi baitzaitut ezagutuz geroz, eta an arkitzen zaitut Zu gogoratzean.

XXVI

Bere buruz gain, Beragan arkitu du Iainkoa.

        37. Non arkitu zaitut, beraz, Zu ezaguteko? Ezagutu baiño len ezbaitzindudan oroitean. Ezaguteko non arkitu, beraz, Zugan eta nitaz gain ezik? Ez da tokirik, eta arat onat gabiltza, ta iñon tokirik ez. Zu, Egi, auzi-buru zaude galde datozkizunentzat, eta galde bixiko guzieri batean erantzuten diezu. Garbi erantzuten ere, baiñan ez dute guziak garbi aditzen. Nai dutena galdegiten dute, baiña nai dutenik ez dute beti aditzen. Zure morroirik oberena, berak nai duna aditzen duna ez-baiña, Zuri aditua nai duna da.

XXVII

Berandu maitatu du Iainkoa. Barnean zeukan, eta Augustiñ beregandik kanpo.

        38. Nekez maitatu zaitut edertasun ain zaar etaain berri, nekez maitatu! Barnean ziñeukadan, eta ni landan nindabillan, eta an zindudan billa nai; eta Zuk egin-eder auetara oldartzen nintzan, itsusi au. Enekin ziñan eta ez nintzan Zurekin. Zugan ezik liraken ere aiek, Zugandik urrun nindukaten. Egin didazu dei ta oiu, ta nere sogortasuna autsi; argi ta dirdir egiñez aizatu duzu ene itsumena; ats egin duzu ta arnas artu dut, Zu zaitut arnasten; iastatu zaitut eta gose-egarri naiz; ukitu nauzu ta pakea darit.

XXVIII

Gizonaren bizia burruka da.

        39. Ni osoa natxikazunean, ez dut aurrera nekerik eta lanik, eta nere bizia Zutaz beterik biziko da. Baiña zutaz betetzen duzunaarintzen baituzu, Zutaz betrik ez nagolako astun nakio nere buruari. Burruka ari zaizkit poz negargarri ta negar pozgarri ta ez dakit nork duken gurenda.

        Ots, Iauna, erruki zakit! Ene min gaiztoek poz onakin dute burruka eta ez dakit gurenda nork duken. Ots, Iauna, erruki zakit! Ai ene! Ez dut kukatzen nere zauririk: sendagille zera, ni gaixo, Zu urrikaltsu, ni errukarri. Ez al da gudu, giza-gizia lurrean? Nork maite ditu neke-lanak? Iasaitea nai duzu, ez maitatzea. Iasankizunik ez du iñork nai, iasaitea maite badu ere. Iasaiteak pozten badu ere iasaitekorik eza naiago du. Zori txarrean ona nai dut, onean txarra dut bildur. Bi on tartean zer da giza-bizian gudu ez danik? Eit milla ta bi milla bider gizarteko zoritxarrari, onera-naia baitu, ta txarra gogorra dalako, iraupena galarazi lezake. Giza-bizia ez al da lurrean, etengabeko gudu?

XXIX

Emazu agintzen duzuna ta agindu zazu nai duzuna. Garbitasuna eskatzen duzu? Emazu agintzen duzuna ta agindu nai duzuna.

        40. Itxaropide guzia nik Zure erruki txit aundian dut. Emazu agintzen duzuna ta agin zazu nai duzuna. Elikua agintzen diguzu? Norbaitek ziagona, Iainkoak ez emanik elikurik ez dala iakinki, noren doai dan iakitea ere zugurtasun zan. Elikuak, arean, biltzen eta bateratzen gaitu, askotara barratu baikiñan. Zurekin zerbait maite dunak eta ua ez Zugatik, guttiago maite zaitu. O maitasun, beti sutan itzali gabe zauden maitasun, ene Iainko: sutu nazazu! Elikua agintzen duzu? Emazu agintzen duzuna, eta agin nai duzuna?

XXX

Oraindik badatozkio ametsetan aragikerizko iduripen gaiztoak. Emanen dio pakea Iainkoak.

        41. Begi-irrits, aundinai, ezteko agintzen didazu, bai. Bai akezkeia er. Ezkontza, berriz laketsi; baiñan oberik didazu erakutsi. Ta Zuk emanik, ori egin naiz apeztu baiño len. Baiña nere oroimenean —luzaro mintzatu naizanez— gauza lizunen erraiñuak bizi daude. An itsatsi ditu nere oiturak, eta esnai nagola indarrik ez badute, lo nagola atsegin eman ez ezen ederretsi ere eragiten didate, egiñean bezalatsu. Eta nere animan eta aragian lillurak zenbat indar du. Gezur-itxurak lotan naragite, egizkoak esnai baiñon aruntzago. Ene Iainko Iauna, ez al naiz orduan nerau? Alare nigandik nigana, ernai egonetik lotara zenbat tarte dago une batean! Zergatik, beraz, lillura orieri esnai oldartzen nizaie, ta gauzak berak lotan ez naute eragiten? Begiekin itzaltzen al dira? Zentzuekin lo artzen al dute? Nola lotan ere iazarten gizaie maiz, ta gure asmoaz oroiturik eta artan txit garbi egonez ez diegu leku ematen lillurapide orieri? Alare lotan leku emanik ere badago aldea, barrena lasai gelditzen bazaigu esnatzean, eta bitarte ortan, guk ez dugula egin arkitzen dugu, gugan nolabait damurik gertatu dana.

        42. Zure eskuak ez al du aalik aski, Iainko guzialtsu, ene animako gaitzak oro sendatzeko, ta Zure grazi ugariz ametsetako nere zikin lizunak itzaltzeko? Ugari etzazu are, Iauna, nigan Zure doaiak, animak Zugana iarrai dakidan lizun-likatik askaturik; ez dedilla beretzat gorbizi, ta ametsetan ere leku eman ez-baiña ez detzadala ustelkeri itsusi oriek egin, erraiñu loien bidez aragi-iarioraiño. Guk eska-ala ta ulertu baiño geiago baitagikezu, Iainko altsu, ez ada aundi, bizi ontan eta adin ontan nik loaldi garbian alegintto batez atsegin orieri gutti edo batere ez ederrestea. Oraiño gai ontan zein gaizto naizan, esan dizut ene Iaun ona, poz-dardaraz eman didazun ortaz, eta negarrez, ondu ez naizan artaz. Baditxarot nigan Zure urrikia biribilduko duzula pake beteraiño. Au dukete nere barne-landak Zurekin, gurendak eriotza iresten dunean.

XXXI

Barauen bitartez motelduko zaio griña ori.

        43. Ene egunak badu beste neke bat: aski beza. Gorputzaren eguneko aultasuna zuzpertzen dugu ian-edanez, Zuk sabeleko iana suntsitu arteo; nere gosea illen baituzu asetasun miragarriz, eta gorputz ustel au betiko ustelgabez iantziko.

        Orain ordea bear goxo dut eta goxotasun onen aurka ari naiz, atzi ez nazan eta egunoroko gudua dut baruretan, ene gorputza maiz morroi biurtuz. Nere miñak atsegiñak aizatzen ditu. Gose-egarriak min zerbait dira, su ta sukarrak bezala iltzen dute ianari sendagarria ematen ez bazaie. Au bertan dugu zure doai pozgarriz. Doai orietan lurra ta ura ta zerua ditugu morroi, eta atsegiñaren atsegabe dute izena.

        44. Au artako erakutsi didazu: sendagaia artzera bezala iatera urbil nadin. Baiña gosearen neketik asearen pakera igarotzean, bertan itxedoten dit irritsaren segarak. Iragaitea bera atsartzea da, ta igaroteko ez da beste iragangurik, bearrak ala eraginda. Ian-edanaren izatea osasuna baita, oni biltzen zaio atsegiña bideondoko antzo, ta maiz bideaurreko gerta nai du, eta osasunarengatik egin nai omen duguna arengatik egitea nai du.

        Ez dute biek neurri berdiña: osasunari aski zaiona, atsegiñari osta. Maiz ez dakigu gorputzak oraiño gaixo-laguntza nai dun ala gezur-atsegiñarena. Ez-iakin ontaz alaitzen da anima gaixoa ta ortan arkitzen du zuribidea: osasunaren doaia zer dan ez agertea poz du, osasun antzean irritsa itzalgaizteko. Tentazio aueri egunoro iarkitzen nakie, albait, eta Zure eskuiñari dagiot dei, Zugan egozten ditut ene kezkak, ontan koloka bainago.

        45. Iainko mintzoak au agintzen dit: «ez bitez toildu zuen biotzak sabelkerian eta mozkorkerian». Mozkorkeritik urrun nago: erruki zakit, urbildu ez dakididan. Sabelkeria bai, iñoiz limurtzen zaio Zure morroi oni: urrun ezaidazu, arren; «iñor ez diteke gartxu, Zuk ez emanik». Otoitzean aunitz demaiguzu, ta otoitza baiño len onik artu badugu, Zugandik artu dugu; otoitzondoan ori ezagutea ere bai. Ez naiz mozkor izan iñoiz; baiñan ezagutu ditut mozkorrak Zuk gartxu egiñak. Zuk egin duzu, beraz, iñoiz izan ez ziranak ez izatea, Zuk egin, ziranak beti ez izatea, Zuk egin ere, ori nork egin dun biek iakitea.

        Ona Zure beste itz bat: «ez ioan zure irritsen ondotik», eta «aldegizu zure naikeritik». Entzun dut au ere Zure doaiez, eta maite dut: «ianez ez gera ugariago; ez ianez etzaigu peituko», ots, batak ez nau aberastuko, besteak ez ondatuko. Ona beste bat: «Guzia dezaket indartzen naunagan». Au da zeruko saldoko gudaria, ez gure autsa. Oroit ordea, Iauna, auts gerala, gizona autsetik egin duzula, ta galdu ta arkitu zala. Ark ere etzezaken berez; auts beretik baitzan. Olakoak Zure arnasez esan zitulako maite dut: «guzia dezaket indartzen naunagan». Indar nazazu, al dezadan; emazu agintzen duguna, ta egin zazu nai duzuna. Onek artu duladiago, taillarraintzen dana Iainkoagan illarraindu bedi. Beste bat eske ari zan: «ken izkidazu sabel-irritsak». Ortan ageri da, ene Iainko Iauna, ematen duzula, Zuk agindua egiten danean.

        46. Erakutsi didazu Iauna, «garbiendako oro garbi»; baiña «gaitz zaiola gizonari erorbiderako iatea»; «Zure sorkari oro on dala, ez aizagarri, esker egiñez ar baledi»; «ianak ez gaitula goraintzi Iainkoari», eta «ian-edanaz ezgaitzala iñork iritzi»; eta «iaten dunak ez dezala erdeiña, iaten ez duna, ta iatunak ez dezala galetsi eztuna». Au ikasi dut Zuri esker. Zuri ospe, ene Iainko, ene irakasle, ene belarrien ernarazle, biotzaren argitzale; atera nazazu tentaldi orotatik. Ianaren zikiñari ez baiño irritsarenari diot bildur. Badakit Noeri sori zizaiola ian-aragi oro iatea; Eliak aragia ian zula; gartxu miragarri zan Ioanes ihizeak, ots, larrapottiak ianez etzala loitu; badakit Esau txilistak lilluratu zutela, ta Dabid, egarri zala bere buruari akar egin ziola, eta aragiak ez-baiña ogiak tentatu zula gure Erregea. Israel erriak ere basoan aragia irrikatu zulako ez-baiña Iainkoaz marmari egin zulako gaiztetsi zun Iainkoak.

        47. Ian-edanaren tentaldi auek narabilte egunoro; ezbaitago bein eten eta geiago ez ukitzerik, emazteekin egin nuan bezala. Beraz, galga bear du zintzurrak lasa-ertsi egiteko. Baiña nor da, Iauna, bear danetik araxego lerratzen ez dana? Nornai dala, aundietsi beza Zure izena, aundi baita. Ez ordea ni, bekatari bainaiz. alare aundiesten dut Zure izena, ta mundua garaitu zun Arek otoitz dagi nere obenengatik; Aren gorputzaren atal aulen artean bainago, ta Zure begiak nere maketsak ikusi ditu ta zure liburuan idatziak gaitezke oro.

XXXII

Usai gozoeri ez die kasurik egiten.

        48. Usaien zoramenaz ez naiz luzatuko: urrun diranean, ez ditut billatzen; urbil diranean, ez baztertzen. Gabe egoteko gertu nago. Ala uste dut, oker ez banago. Negargarri da illunbe au, ez baitut ezaguten nigan dagon ahala. Ahal ontaz anima bere buruari galdezka ez da aisa bergan entziten, daukana ere izkutu baitauka, gertatuz ageri ez balekio. Iñork ez luke tinki egon bear bizi ontan —guzia gudu baita— gaiztotik obe gertatu dana, obetik gaiztoago gerta ditekela. Itxaropide bakarra, lasapide bakarra, agindu bizkor bakarra: zure urrikia.

XXXIII

Belarrien atsegiñak (soiñuak) geiago tentatzen du. Batzutan kasu geiegi egiten die; besttan gutxiegi-edo esaterako Eliz-kanta entzutean. Onek zerbait kezkatzen du.

        49. Belarriko atsegiñak isitukiago naasten eta menderatzen nau; baiñan artatik azke atera nauzu. Atsegin zait, bai, mintzo legun ikasiak eresten dunean, Zure itza birbizten dun leloa; ez ari itsasteko, baiña nai dutanean gaintzeko. Adierak ematen dion biziaz gaiñera nere biotzean toki gisakorik billa nai badu osta emaiten diot; baitirudit iñoiz, gisa dan baiñon dedu aundiago demaiodala. Itz iainkozko oriek ola kantatu gabean baiño kantaturik, gure barrenai Iainkoagana suarkiago daragiotela nago. Gure barne-eragñak oro badute beren arioko adierazpide bat mintzoan eta leloan, eta aidego ixil batek esnatzen ditu. Baiña gorputz-atsegiñak maiz itsutzen nau, ta etzait komeni anima kemengabetzea. Zentzu-arrazoinen bide ontan zentzuak etsi etsian atzetik ez-baiña aurretik erakustun ioan nai du, lagun izatea arazoinari zor badio ere. Ontan dagit oben oarkabe; baiña gero oartzen naiz.

        50. Zenbait aldiz, ordea, amarru oni geixko igesegin nairik, bakan alare, zorrotzegiz okertzen naiz. Dabiden eresi-lelo bigun guziak belarritik eta Elizatik ere iraitzi naiko bainituzke. Obeki dirudit Alexandriko Apezpiku Atanasiz ardura entzuna; Salmu-emailleari ain azpitik kantarazten omen zion, kanta ez baiña mintzoa esan omen ziteken. Alare, Eliz-kantak neri eragin malkoetaz oroitzean, bai fedea arkitu berrian, bai orain ere, mintzo garbiz ta egiera egokiz emanik, leloa ez-baiña esana iastatzean oitura au txit onuragarria derizkiot berriro.

        Ola nago koloka xoramenaren irriskuz eta osasunaren bearrez; eta baiestenago dut Elizan kantatzeko oitura, anima aula belarrien atsegiñez iainkoagana igo dedin. Ez nuke, alare biribil aitortu nai. Baiña, gerta oi zaidana, esanak baiño leloak eragitenago naunean, oben nekagarri dagit, eta naiago nuke kantarik ez entzun.

        Au da nere egoera. Barnean zerbait on dagizuenak, andik baitatoz egin onak, egizue negar nerekin eta nitaz. Ez dagizuenak etzerate kupitzen. Zuk, ordea, ene Iaun eta Iainko, entzun; begira neri; senda nazazu. Zure begietan auzi gertatu naiz, eta ori dut neke.

XXXIV

Begien atsegiñak (argiak), biziro erakartzen du.

        51. Aragi-begi auen atsegiña dut azken-auzi. Entzun bezate aitortzapen au Zure iauretxearen belarriak, ene anai zintzoen belarriak. Ola bukatuko dut aragi-irritsari dagokiona. Zirkin daragit oraiño, «negar-artean, nere zeruko egoitza iantzi nai nukenean» (II Cor. 5, 2). Begiek maite ditute, eite eder eta bixikoak, margo ñabarrak. Ez bezate atzi nere anima: atzi beza Iainkoak. Ark egin baitzitun eer garai, eta Ua da nere on; ez auek. Esnairik egunoro ukitzen naute pakerik eman gabe. Kanta-leloak iñoiz emaiten dit oro, ixiltzen diranean. Dakusagun argi au, margoen Eregiña, egunez noranai edatzen baitzait, limur legunkatzen ari zait oarkabe, bestetara nagola. Ain barna sartzen zaigu, ordea, betbetan kentzen badigute, biziki irrikatzen baitugu, ta luzaro goibeltzen gaitu.

        52. O Tobia itsuak semeari bizirako bidea erakustean ikusten zun argia! Maitasun-oiñaz aintzin zoan beinere utsegin gabe. Isaak'ek zarturik kuku zeuzkan aragi-begiak ikusten zuten argia! Semeak ezagunez onetsi ez-baiña onetsiz ezagutu zitun. Edo Iakobek ikusi zuna; ark ere zaar eta itsu biotz-argiz argitu baitzun semeengan ondoko errien etorkizuna. Iosepengandiko billoberi eskuak antzumatuz ezarri zitien buruan, aien aitak nai bezala ez-baiña barrenak agintzen zion bezala. Argia bera da, bat da, ta, baita ikusten eta maitatzen dutenek ere.

        Baiña niagon begi-argi onek, munduzale itsueri lillura biguin limurkoiez goxatzen die bizia. Ortaz goresten etzaitutenek ere, guzien Irazaile, Iainko artzen dute goizeko eresian eta ark ez ditu artzen beren loan. Ola nai nuke izan. Iarki nazaie begi-lillureri, nere oiñak kateatu ez ditezen, Zure bidean ioan bear baitute; ta Zugna iasotzen ditut gogo-begiak, «ene oiñak segaratik aska detzazun». Maiz atera oi dituzu, kateatzen baitira. Ateratzen ater gabe; ni berriz maiz itsasten nizaie, nonai arteak edaturik baitaude; «Israel zaintzen duzun orrek ez baituzu lo-armarik, ez lo-zorrorik» (Ps. 120, 4).

        53. Begien berezko zoramenari zenbat eta nolako zorbide eratxiki zien gizon antzetsuek, iantzi, oiñetako, edontzi ta olako lanetan. Baita margazki ta idurikizun beren eginbide doietik aratago eramanez! antze aren gisako dira kanpotik, eta egin dituzun Ori uzten zaitute barrendik, beren izaera suntsituz.

        Nik berriz, ene Iainko, ene edertasun, emen ere eresi egiten dizut eta «gorespenezko opari» oparigille Ori, esku antzetsu aien bidez datorrena animaz gaindiko edertasun artatik baitator. Ua du asperen gau ta egun nere animak. Artatik artzen dute antze-gizon oriek ere lan orien neurria; baiñan ez beren onerako neurria. An dago ta ez dute ikusten aruntzago ez ioateko ta «indarra Zuretzat gordetzeko», ta belaxkakerietan ez barreiatzeko.

        Irritziz mintzo naizan onek ere, eder orietan oiña sartzen dut, baiña Zuk ateratzen duzu, Iauna, Zuk ateratzen, «Zure urrikia begi-aintzinean baitaukat». Atzi naute doakabe au, ta Zuk urrikarriro ateratzen nauzu; aldiz oarkabe goragotik erorita ere, aldiz miñez lerratu orduko.

XXXV

Begien irritsa edo ikusmiña. Ikuste au, zabalago edatzen da: iakinkizunetara, ikuskarri galgarrietara eta abar.

        54. Oni datxiko beste tentazio mota bat askoz arriskutsuagoa. Aragi-irritsez gainera —zentzu ta atsemen guzien limurbide baita, ta ari darraizkonak galtzen baitira Zugandik urrun— bada animan aragi-atsegiñ ez-baiña aragi-bidez datorren beste irrits bat, ikus-nai utsal bat, ezagute ta iakite izenez iantzia. Ikus-gogoan baita, eta ikasteko zentzu nagusiak begiak baitira, idazle sainduak «begi-irrits» izena eman zion.

        Ikustea berez begiari dagokio. Beste zentzuetaz ere itz ori erabiltzen dugu, ezagutu adierazteko. Ez dugu esaten «entzun ista au, entzun txingarra, edota usna dirdai au, edota iasta erraiñu au, uki argitasun au»; guziok ikusi egiten baitira. Esaten dugu ordea, ez bakarrik ikus zer argia! —begiek bakarrik ikusi baitukete— baita «ikus zer soiñua, ikus zer usaina, ikus zer atsea, ikus zein gogorra».

        Beraz, erabat, zentzu guzien suma begi-irritsa deritza, esan dutana. Ikusteko eginbide au batez bat begiena izanik ere beste zentzuetan ere ba derabillagu antzera, ezagutzez mintzo gerala.

        55. Obeki ageri da zentzuen bidez atsegiñaren eta ikasnaiaren aldea: atsegiñak eder, mintzo, guri, goxo, legun diranak billatzen baititu, ikusnaiak aldiz baita bestera, neke artzeko ez baiña ikasnaiez eta aztertu naiez. Zer atsegin dugu gorpu xeatuaren lazgarria ikusteaz? Alare, nonai datzala, an doaz goilbeltzera, zurbiltzera. Ametsetan ikus-bildur ere dira, esnai daudela ikusarazi bai lien, edo eder-izenak eragin litun gisan.

        Orobat beste zentzuetan, luza ez nadin. Ikusmin onentzat ikustegietan arrigarriak agertzen ditute. Onela ari dira gutaz-gain dagon izadiko izkutuak aztertzen; iakiteak ez du protxurik eta gizonek iakin besterik ez dute nai. Onela aztikerietan ere, ikasnai biurriz. Onela, iainkotasunean ere Iainkoa bera zirikatzen dute agerbide arrigarriak eskatuz, osasunerako, ez baiño ikusnai utserako.

        56. Segaraz eta irrikuz beterik dagon oian izugarri ontan orra zenbat itzuri ditudan eta biotzetik iraitzi, Zuk lagundu bezala, ene osasun-Iainko. alare noiz nuke bekoki, egunoro nundinai furrundaka datozkidan olakoetan, noiz nuke bekoki ezeren ikusnai eta ikasnai txororik ez dutala esateko?

        Ikustegiak ez narama, izarren biderik ez dut iakin nai; beste mundukoen erantzunik ez dut galdetu: madarikazio guziak gorroto ditut. Zenbat amarruz ari zait, ordea, etsaia, siñale bat eskatzeko Zuri, morroi xume nauzun oni! Arren, bada, araotzen zaitut gure Erregeren eta erri xume ta garbi Ierusalemen izenean, oi leku emaitetik nagon baiño urrunago egon nadilla gero ta geiago. Beste norbaitengatik Zuri nik otoitz egitean, beste asmorik dut, eta Zuk nai duzunari nik nai izaitea emaiten eta emanen didazu.

        57. Nork esan, ordea, gure ikusnaiak egunoro zenbat eta nolako purtzilkerietan kilikatzen gaitun eta zein maiz erortzen geran. Zenbatetan, uskeriekin datorguna egari oi edo dugu lenik, aul ua ez naigabetzeko; gero, ezarian gogotik entzuten dugu. Zirkuan zakurra erbiaren ondotik doala, ez diot iara ematen; baiña landan gerta banendi, gogai aundiren batetik erauzten nauu eta eize arek beregana makurtzen, biotzaen griñaz, ez astoa bazterraraziz. Eta nere aultasuna laisteer adierazten ez bazenida, edo ikuskari artatik Zugana igoarazten beste gogai batez, edo puztatu ta utzi, zozotzen naiz artan.

        Etxean nagola, sugandilla, euli-eizean edo armiarma sarean biltzen ari dirala ez al naute ernarazten? Bizidun ok ttipi izanik ere, gauza bera daragite. Andik igaro oi naiz Zu gorestera, guzien Egille ta antolatzaille miragarria, baiñan ez da andik asi nire atzartasuna. Berela ieikitzea bat da; ez erortzea beste bat.

        Olakoz betea da nere bizia, ta Zure urriki txit aundia beste itxaropenik ez dut. Gure biotza olakoen gordagu gertatzen danean, eta millaka uskeriz ernaritzen, orduan atertzen eta naasten da gure otoitza, eta Zure aintzinean biotz-oiuz Zure belarrietara dugularik, ez dakit nola eten oi zagun zeregin aundi ori gogai bitxi orien zaratarekin.

XXXVI

Mendeku edo bengantza-naia, arrokeria.

        58. Au ere gutxiestekoen artean sartuko al dut? edota ezerk itxaropidera bilduko al nau Zure erruki ezagunak ezik, asi baitzera ni aldaerazten. Badakizu zenbateraño aldatu nauzun, lenik apen-griñatik sendatu bainauzu, «gero nere okermin guzietan nere alde ioka zaiten, eta nere makalkeriak oro senda detzazun, nere bizia ustelkeritik atera dezazun, ni errukiz ta urrikaltasunez buruntzatu nazazun, eta ner guraria onez ase dezazun». Zuk ezi baituzu Zugana bildurrez ene arrokeria, ta nere lepoa «Zure uztarripean» otzandu. Baderamat orain, eta «arin zaida», orrela agindu baitzenun eta egin; ola zan egitan, eta ez nekin, aren azpira-bildur nintzanean.

        59. Baiña, Iauna, Zu bakarra baitzera Iaun arrokeri gabe, Zu baitzea egizko Iaun bakarra, Iaunik ez duzuna, utzi al nau irugarren tentaera onek, edo utzi al nazake bizi guzian? Biziera doakabe ta arrokeri itsusi da gizoneri maitagarri ta bildurgarri izatea, ortatik poza datorrelako, ez bestegatik. Ontatik dator batez ere, Zu ez maitatzea ta Zuri bildur iatorra ez ukaitea; orregatik «arroeri iarki ta xapaleri grazi eman» ari zera, ta mende ontako aundinaiari «burrunbaka ari zakio», ta «mendi-oiñarriak ikara dauzkazu». Beraz, gizartean elkarri laguntzeko gizonen maite bildurrak on bazaizkigu, gure zorionaren etsaia akioan ari zaigu «aupa, aupa», xedera antzo zabalduz, arretz entzunik oarkabe atzi gaitzan eta Zure egiaren poza egitzi dezagun eta gizonen gezurrean ipiñi. Zugatik ez baiña Zure ordez gogo dugu maite ta bildur gaitzaten; eta orrela, aren antzeko biurturik, beretzat iduki gaitzan, maitekide ez-baiñan oiñazekide izateko. Bere egoitza iparrean ezarri baitu, illun eta epel diranak bere antzera Zuri bide gaiztoz eta bigurriz mendera dizaizkizun. Gu, berriz, Iauna, Zure artaldeño gaituzu; ar gaitzazu. Zabal ego oriek, oietara iges goazan. Zu zaite gure aundipide. Zugatik gaitez gugan maitagarri edo bildurgarri. Zuk ezetsita maitagarri opa izan nai duna, gizonek ez dute iagoten Zuk ebaztean, eta ez da iare izanen Zuk galtzean. «Obendaria bere barneko gurarietan goretsi ez, eta okergillea onetsi ez-baiña», Zuk eman zenion doairen bategatik goretsia danean, eta au ere pozago baldin bada gorespen ortaz goretsia izateko daukan doaiez baiñpo, au ere goresten dute Zuk ezeztean, eta goresle au obeago da goretsi au baiño. Ari Iainko-doaiak atsegin zion gizon orrengan; oni goxoago zaio giza-doaia Iainkoarena baiño.

XXXVII

Mihia (mingaiña) galgatu bear da: goreskizunen arrixkua.

        60. Axukaldi auek egunoro axukatzen gaitute, Iauna; atergabe axukatzen. Giza-mihia egunoroko labe da. Ontan ere galga agintzen diguzu: emazu agintzen duzuna ta agin zazu nai duzuna. Ontan Zuk dazagutzu nere biotz-intziria ta nere begien errekak. Ez diot errex igarten izurri ontatik noraiño nagon garbi, ta agitz bildur naiz, nere begiek ez-ta Zureek dakizaten oben izkutuetaz. Beste edozein axukalditan, badut nere burua aztertzeko almena; ontan ia baterez. Atsegin lizunetik eta ikusmin geiegitik badakusat nola iritxi naizan ene barrena galgatzera, gauza aietaz, nai edo bear, gabe naizanean. Neronengan dakusat ordun noiz zaidan nekagarriago, noiz ezago, aiek ez ukaitea.

        Aberaskiari dagokionez —iru griña orien naiz biren, naiz guzien mendeko dirala— anima ezin oartu baledi ukanez guttiesten ditula, utzi ditezke oarremateko. Baiña goreskizun bage egoteko ta ain gabe zer dezakegun aztertzeko, gaizki bizi bear al dugu? edota galduki ta basati, ezagun gaitun orok iguindu gaitzaken eran? Zorakeri aundiagorik ez diteke esan ez asma. Goreskizuna ostera, bizitze on eta egite onen lagun oi eta izan danez, ez aren lagungoa, ez biziera ona, ez ditugu bazter utzi bear. Zerbaiten gabe egona, pakez ala nekez egari al dukedan ez dut ezaguten, ez daukadaño.

        61. Zer aitortzen dizut, Iauna tentaldi-mota ontan? Gorespenak atsegiten didala, alegia. Baiñan egiak areago gorespenak baiño. Autarazi nai balidate, edo zoro amorratu izanik guzietan utsegin eta gizon guzien gorespena iaso, edo zugur eta egian oso tinki egonik, gizon guzien iraiñak iaso, badakit zer aut. Ez nuke nai ordea, besteren agotik datorkidan edozer gorapenez nere poza geitzerik. Geitzen dit, ordea, ta are, gutxitzen iraiñak. Eta aulkeri onek asaldatzen naunean, nere burua zuri-naia datorkit, zuk dakizu, Iauna, nolakoa; eta kolokan uzten nau. Zuk agindu baitiguzu galga, ots, gure griña zertan galgatu, ta berebat zuzentasuna, ots, nora io, eta Zu ez-ezen lagun urkoa maitatzea ere nai baituzu, askotan pozten nau ustez, urkoaren etekiñak eta itxaropenak ondo-ulertzen dunaren goraldiz poz naizanean; orobat aren gaitzez naigabetzen naiz, ez-iakinki naiz on-arren irainka ari zaizkienean. Nere goreskizunez ere naigabetzen naiz iñoiz, nigan naigabe zaidana goraipatzen dutenean, edo nere doai gutxigo edo kaxkarragoak bear baiño geiago goresten diranean. Nondik dakit, oraiño, zergatik ola eragiten naun; nere goreslea nigandik okerzea nai ez dutalako, ez aren etekiñak naragilako, baiña neri nigan atsegiñ zaizkidan on oriek goxoago zaizkidalako besteri atsegiñ zaizkionean? Ez naute ni goresten —ala esan— nitaz nere aburua goresten ez dutenean; nere gogoko ez diranak aupatzen baititute, edogeiegi, nere gogoz besterago diranak. Ontan kolokan ote nago nerekiko?

        62. Izan ere Zugan dakusat, Egi, bestek ni gorestean, neraugatik ez-baiña urkoaren onak ni eragitea komeni litzakela. Eta ala ote dan ez dakit. Ontan ezagunago nauzu nerau baiño. Arren, ene Iainko, nerau erazagu nazazu aitor dizkidala arkitzen ditudan ene zauriak, nere alde otoitz dagiketen anaieri. arretazago aztertu naiz berriro. Urkoaren etekiñak banaragi nere gorespenetan, zergatik naragi gutxiago, ni orde beste bat bidegabez iraintzen dutenean? Zergatik mintzen nau areago neri baño besteri bidegabe berberaz nere aurrean egozten dioten goitzarrenak? Au ere ez ote dakit? Azkenik nere burua lilluratu nai al dut, eta egirik ez esan Zure aurrean, biotzez eta mihiz? Aiza, Iauna, nigandik zorakeri au! Ez bekida agoa «obendarien olio» nere burua gantzutzeko.

XXXVIII

Ageriko egiñak goretsi-naia, nai arrixkutsua.

        63. «Beartsu ta txiro nago» (Ps. 108, 22), ta obeki, izkutuan intzirika nerau atsekabetuz eta Zuri erruki-eske nere utsa bete dedin arte, ta arroaren begiak ez dakin pake osoa iritxi arte. Agotik irten oi dan iardunak eta gizonen ageriko diran egiñak goretsi naia dute txit arrixkutsua, eskale-antzo bildutako goreskizunak norbera aupatzea baitute muga. Axukatzen gaitu, ta ortan norbera salatzean, salatze arretxegtik, eta askotan aundinai txoro ortaz txorokiago arrotzen da; beraz ez da arrotzen aundikeri utsala gutxietsiz, ez baitu gutxiesten artaz arrotzen danean.

XXXIX

Geron barnean geure buruaren atsegiñaren arrixkua.

        64. Barnean ere barnean dugu beste gaitz bat, tentaldi mota berean. Ark utsaltzen ditu beren buruan poz diranak, naiz besteri ez atsegiñ, naiz atsekabe eman, naiz atsegiñ nairik ez ukan. Baiña beren buruak asko poztuz, Zu zaitute naigabetzen, onak diranez ez-ezen, baita zure onetaz, berenak lituten gisan, eta naiz Zureetaz, baiña bereri zor litzazkien gisan, edota naiz Zuri eske, lagunkiro poztuz ez-baiña besten bekaitzez. Guzi auetan, olako arrixku ta nekeetan, badakusazu, iauna, nere biotzaern bildurra, ta nik obeki sumatzen dut Zuk sendatzen ditidazula bestek egin ditidala baiño.

XL

Irauli ditun gauzetan ez-baiña Iainkoagan arkitzen du toki segurua.

        65. Noiz etziñauden enekin, Egi, zer itzuri ta zer irrika neri erakutsiz zuri nere barrena nik albait zabaltzean ta aholku eskatzean? Irauli dut mundua ortik, aal nun zentzuz, eta so egiten diot enegandik eta nere zentzuetatik gorputzari darion biziari. Andik sartu naiz nere oroimenaren zizkuetan, zabaldi aundi ta, arrigarriro gauzaz beteetan; begiemanez arritu naiz, eta Zu gabe ezin bereizi izan dut aietan ezer, eta Zu aietakorik etziñala arkitu dut. Ni ere asmazale au, guziak irauliz eta bakoitza bere einean ipiñi naiez zentzuek zekarkidaten zerbait artuz eta galdetuz; beste batzuk nerekin naaste zaudela ikusirik zentzuak berak bereiziz ta batbanatuz eta oroimenaren aberaski aundietan, auetaz itz, besteak gordez, besteak ateraz; nerau ere au egitean, ots, au egiten nuneko kemena ere etziñan Zu, argi betikorra baitzera, ta orri galdegiten nion, baziran, zer ziran, aintzat artu bear ziran; eta erakustunari ta agintedunari ernai nindagon. Askotan dagit au; ontan dut atsegiña, eta nere bearretik iare naginean, atsegiñ ortara dut igesegiten. Zuri galdeka arrotzen ditudan guzietan ez dut toki segururik animarentzat arkitzen Zugan ezik. Zugan biltzen baitira nere zati diranak, nererik ezer Zugandik alde egon ez dedin. Eta iñoiz sartzen nauzu biotzaldi oso oitu gabean, barnera, alako guritasun ez-ezagun batean, ez baitakit, nigan osotu baledi, zer diteken nitaz, bizi au ez danik. Baiña berriro erortzen naiz nere galbide astun auetan eta oiturak iresten nau, ark nauka negar aundiz, eta ertsi nauka. Oituraren zama alakoa da! Emen egon aal eta ezin; an nai, ta ez gauza, bietan doakabe.

XLI

Guzietan egia da Iainkoa, eta nik gezurrarekin batean eduki nai nuan.

        66. Orregatik begieman ditut ene pekatuen gaitzak iru irritsetan eta Zure eskuiñari egin diot dei nere osasunerako. Zure dirdaia biotz zaurituz ikusi dut, eta birzauriturik, nor doake ara? esan. Iraitzia naiz Zure begien aurretik. Zu zera guzien buru dagonegia. Nik ordea, etzindudan galdu nai nere euki-gosean; Zurekin gezurra nai ukan. Iñork ez du gezurrik esan nai egi itxura galtzeko aiñakorik. Galdu zindudan, beraz, ez baitzaizu eder gezurrarekin egoitea.

XLII

Augustiñ Iainkoagana bitarteko billa.

        67. Nor arki nik. Zurekin adiskidetu nazanik? Aingeruengana io bear al nuan? Zer otoitzez? Zer sagarakiz? Askok Zugana itzul naiez —berenez ezin— bide ontra io zuten, eta ikuskarien ikusmiñean erori ziran, eta lilluratzea irabazi zuten. Iakite arroz puzturik asi ziran Zure billa kolkoak anpatuz ez ioaz; biotzean orobat «eguratseko indarrak» erakarri zituten beren arrokeriaren lagun, aien aztikeriz atzipean gelditzeko. Bitartekoa nai zuribide, ta arkitzen ez, deabrua baitzan argi-aingeu biurturik. Eta aragi arroa biziro erakarri zun beaaragi-mokor etzalako. Aiek eriokor eta obendari ziran; zu, berriz, Iauna, ezin erio ta obengabe ta Zurekin onezkoak arroki egin nai zituten. Gizonen eta Iainkoaren bitartekoa zerbait Iainko-antzeko bear zun eta zerbait giza-antzeko, bietan giza-antzeko izanik Iainkoagandik urrun egon etzedin, edo bietan Iainko-antzeko izanik gizonengandik urrun egon etzedin; beraz, ezin izan bitarteko. Beraz, bitarteko gezurti arek arrokeriz izatea merezi baizun Zure epai izkutuz, bat du gizonekin, ots, pekaua, ta besterik dula agertu nai du Iainkoarekin; Aragi ilkorrak ez baitu biltzen, illezkor orde agertzen da. Baiñan oben-saria eriotza baita, au du gizonekin berdiñ, aiekin batean eriotzara galdua dala.

XLIII

Egiazko bitartekoa Iesukristo bakarra da.

        68. Egizko Bitartekoa, aldiz, Zuk erruki izkutuz umilleri erakutsia, Ua eredu zala umiltasuna ikasi zezaten, gizonen eta Iainkoaren Bitartekoa Ua, Iesukristo obendari ilkorren eta zintzo illezkorren artean agertu zan; eriokor gizonekin, zintzo Iainkoarekin, zintzo-saria bizia ta pakea baita Iainkoarekin baateko zintzotasunez, gaizto zintzotuen eriotza uts eman zezan; aiekin erdikide ukan zun eriotza. Au agertu zitzaien antziñako saindueri, Beronen geroko nekaldiaren siñestez zerura zitezen, gu aurrekoaren siñestez bezala. gizon danez Bitarteko; Itz danez ez tarteko, Iainkoaren berdiñ baita eta Iainkoagan Iainko, ta Iainko bakarra berarekin.

        69. Zenbat gaituzu maitatu, aita on, «Zure Seme bakarrari ez baitiozu barktu, baiña gu gaiztoongatik duzu emana»! Zenbat gaituzu maitatu «guregatik ez bitzitzaion lapurreta iduritu Zurekin berdintzea, menpeko egin zan gurutz-eriotzeraiño», illen artean bakarrik eskuko zana, «bizia uzteko ta berriro artzeko eskubide duna», guregatik opari, ta garaille dlako opari, gure alde Zure apaiz eta iaureskeiñi egiña; ta lepo egiña dalako Apaiz, iopu giñanok Zure Seme biurtuz Zugandik iaioz eta guri gomen egiñez!

        Bidez daukat Arengan itxaropide, Arengatik nere gaitzak oro sendatuko baitituzu Zure eskuiñean iarririk gure alde otoika ari dan Arengatik. Bestela, etsi nezake. Asko ta aundi dira gaitz ok, asko ta aundi, baiña Zure sendagaia areago. Uste genezaken, Zure itza gizonen elkartzetik urrun zegola eta orrela etsi, gizon egin eta gurekin bizi izan ez balitza.

        70. Nere obenetaz eta nere doakabearen zamaz ikaraturik, biotzean irauli nuan eta gogoak eman zidan bakartegira ioatea; Baiña zuk eagotzi nauzu ta bizkortu nauzu orrela: «Orregatik Kristo guzien alde il zan, bizi diran aiek berentzat ez-baiña aien alde il zanarentzat bizi ditezen». Zugan egozten dut, Iauna, nere kezka, Zure legeaz arrigarriak gogoemateko bizi naizaño. Badakizu nere iakin-eza ta aultasuna; irakas nazazu ta senda. Zure bakarrak, beregan baitauzka zuhurtze ta iakiteaern ondasun guziak; bere odolez erosi nindun. Arroek ez nazate beltzatu, nere eroste ori gogoan baitaukat, eta iaten dut, edaten, banatzen, eta, gaizo ni, Artaz ase nai dut, iaten duten eta asetzen ditun aien lagun. «Eta goretsiko dute billa dabiltzionak».