HIRUGARREN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Kanpaña etxetako barne bat, jateko, dendariko, salun gisa edo hola... balia ditakena... Mahaiaren gainean, eman ditazke arto buru zonbait buketatzat.

        (Zakurra erauntsiaka herioari entzuten da, apur batez... Ana, erdi nigarrez, jarririk dago...)

ANA: Ho!... Zakur hori!... Ez dela geldituko bere herio erauntsietarik. Noren herioa ote dabil airean!... Pleini ditut politikeroen emazteak!... Politikeroak ez du lorik, ez janik, ez segurik, ez deskantsurik... Ohore gose... gezurra aise... Adixkidantzak merke, trahikeriak tole... Ha, politika gure etxean sartuz geroz, urrundu dira hemendik goxoa eta bakea!

GANIX: (Sartzen da, asaldatua)...Ama!... Zer gertatzen da?

ANA: ...Halere abisatu hute!

GANIX: Ba, Bettiri Zaparretakoa etorri zait abisatzerat gure etxea alemanez inguratua zela!... Zer egin dute?

ANA: Aita eraman ditek.

GANIX: Aita eraman?... Norat?

ANA: Berekin!... Preso!... Jin dituk lehenik Erramun galdeka... Etxe guzia miatu ditek... Erramun ez zian hemen... Aitak auzoan gordea zela salatu ziotek.

GANIX: Aitak Erramun salatu?...

ANA: Ba... Auzorat joan dituk... Erramun ez ditek han harrapatu... Eta, gibeleratekoan, aita preso altxatu ditek, zernahiko mehatxutan, gezurra erran diotela Erramunez.

GANIX: Eta Erramun?

ANA: Ez zakiat!... Uste nian bere gordelekuan zela... Aitak harat gidatu ditik Alemanak... Bainan ez omen zuian han!

GANIX: (Harritua) Gure aitak alemaneri erakutsi baitiote Erramunen gordelekua?...

ANA: (Hipaka nigarrez) Ho ba!... Ezin sinetsia duk, bainan egia... Ez zakiat nolaz hortaratu den... Ni, ez ninduan hemen, aitortu duelarik... Bainan, bere ahotik eta alemanen ahotik ere, arras ontsa konprenitu diat Erramun salatu duela...

GANIX: (Gogoetatua) Bon... Auzoraino noa... Ikusi behar dut zer gertatu den hor, eta non den Erramun. (Ateratzen da)

ANA: (Bakarrik) Ha!... Gizonen gaxtakeria. Jendeak, mundu huntan, multzoka ezarriak gira, mugaz inguraturik... Muga horiek tokiz saindatu beharrez, gizon eroak gerlari lotzen dira. Mugetako alimaleak nahastekatzen dira, beren mutur pazka biltzen dutela, edozein eskualdetan... Hek baino beherago jautsia da gizona, urrats batean den auzoa, mugaz bertzaldean delakotz, arrotz edo berdin etsaituak hartu behar baitu. Ez dira horiek Jainkoaren nahitik, bainan gizonen gaixtakeriarengatik. (Zakurra herio erauntsiaka entzuten da) Ho, zakur zikin hori ez dela ixilduko!... Muga horiek ken ditzatela behin betikotz!... Ez badituzte arras kendu nahi zer zauku guri izan daiten haratxago edo hunatxago? Bakea, bakea eman dezagutela! Bi egun ditugu lur huntan pasatzeko eta... Sobera galdatzen ote dugu ba! Bi egunen bakea? (Erramun agertzen da) Ha!... Hi bederen ez haute ereman, Erramun!

ERRAMUN: (Kolera hotz izigarri batekin) Nun da, etxe huntan zurekin bizi den gizon hura! He? Nun da? (Errebolbera eskuan dauka)

ANA: Zer?... Aitaz hiza hola mintzo? (Hipaka nigarrez)

ERRAMUN: Ez da gehiago aitarik enetzat!

ANA: Aitarik ez gehiago?

ERRAMUN: Ez dut aitatzat estimatzen, ni hil nahiz ari den kriminel tzarra.

ANA: Aita hik hil nahi?... Zer dakik xuxenik?

ERRAMUN: Ez naiz airerat mintzo!... Badakit zer diotan.

ANA: Aita, alemanek preso joana ditek.

ERRAMUN: Preso?... Edo beren zerbitzuko, jende salatari gisa?

ANA: Zer derasak?

ERRAMUN: Ba... Edmon bat zuten alemanek herrian!... Orai izanen dituzte Edmon bi... Bainan, ikusten duzu hau? (Errebolbera erakusten du) Edmon bat edo bi, ahoz gora aurtikiko dut lehenik atzemanen dudana, demendreneko dudarik gabe.

ANA: (Ikaratua) Bahukea hire aitaren garbitzeko kopeta?

ERRAMUN: Erraiten dautzut: Aitarik ez da enetzat... Ni hil nahiz ari den otso basa, garbitzeko dretxoa ahal dut?

ANA: (Nigarrez) Ho, seme!... Pena egiten dautak!... Hau bizi trixtea!... (Apur bat ixilik egoiten dira, Ana beti nigarrez)

GANIX: (Sartzen da Mayirekin) Ha!... Hemen hintzen-eta!... Zaparretean ninduan hire ondotik!... Errazu, Mayi, otoi suaz okupa zaite!... Zer hartuko duzu Ama? (Mayi jalitzen da)

ANA: Pitsik... Pitsik...

GANIX: Badakik aita preso dela?

ERRAMUN: Luzaz han dagola! Handik ateratzen bada, ez baituk hobe izanen harentzat.

GANIX: Zer duk, mutikoa, holako errabian aitarentzat?

ERRAMUN: Aitarik eni gehiago ez aipa!... Gure etxeko zakurra hainbertze estimatzen baitut

GANIX: Hago ixilik!

ERRAMUN: Baditiat ene arrazoinak hola mintzatzeko!

GANIX: Ez bahitake bertzela mintza, mintza hadi bederen amatik urrun!

ERRAMUN: Ez diat amarentzat arrangurarik.

GANIX: Ez zakola beraz egin penarik, hola mintzatuz! Zato, ama... Zato, ixtaño bat ohearen gainerat...

MAYI: (Agertuz) Tillura xorta bat emaiten dut berotzen?... Oherat ekarriren dautzut, Ana.

ANA: Berdin zaut zernahi. (Ganix eta Ana jalitzen dira. Erramun eta Mayi, biak dagotzi ixtant bat ixilik, bakotxa berea gogoan... Erramun harat eta hunat-ka dabil... Mayik armariotik hartzen ditu tillura zerbitzatzeko puskak)

ERRAMUN: Mayi!...

MAYI: Zer nahi zinuen?

ERRAMUN: Beraz, arras deliberatua zare harat sartzerat?

MAYI: Ba... Arras!

ERRAMUN: Ha!... Uste nuen ene bizia zurekin egitea! Nehor ez dut gehiago munduan, nori fida eta nor maita! Uste nuen zutan aurkitzea desiratu laguna!

MAYI: Bertze xederik dut!

ERRAMUN: Mayi! Sekulan xedez bertzelakatzen bazira, oroit zaite nitaz!

MAYI: Agian ez!

GANIX: (Sartzen da) Ixtant bat ohean pausatzeak on eginen dio... Aski diozu tillura han zerbitzatzea... (Mayi jalitzen da... Erramuni) Zuen politika higuinarekin, ba aita eta ba hi, etxea eta herria errekaratzen ari zarete!

ERRAMUN: Milesker, orai aitarekin banauk uztartzen, eta hola banauk jujatzen, ene biziaren irriskuz, lur hau libratu nahiz ari naizen denboran.

GANIX: Lur hau libratzeko ari bahintz gerlan, hirekin nindukek. Bainan ez duka ikusten bertzeen mutil haizela gerlari?... Hire odola irriskatzen duk, ez lur hau libratzeko, bainan hau bertze nagusi batzuen menean ezartzeko.

ERRAMUN: Nausi eta nausi badituk... Ez ahal duk gaizki nausi gaixto bat kasatzea, hobeagoaz ordaintzeko!

GANIX: Hik eta aitak hobe zinukete guri manatu nahi duten nausi guzieri, erraten baziniote: Ez dugu nehoren mutil nahi!... Gure gain bizi nahi dugu. Utz gaitzazue denek gure gisa!

ERRAMUN: Amets ederra hori! Uzten baginituzte ba gure gisa!

GANIX: Guri duk mutil nahi gaituzten guzieri aski fermuki mintzatzea!

ERRAMUN: Ez dik balio solas espanturik ibiltzea! Gu bezalako jende ttipia, beti bertzen meneko izanen duk.

GANIX: Mutil nahi den gizonak, beti nausiak aurkituko ditik.

ERRAMUN: Zer uste duk! Muga bat aski dela Euskal-Herriaren inguruan ezartzea, muga hura errespetatua izaiteko?

GANIX: Bazukek ez garen aski indartsu gure lur mugen zaintzeko... Bainan gure gogo eta bihotzen hedaduraz osoki jabe gaituk... Eta, gure baitako hedadura horiek beti salbatzen ahal ditiagu, guhaurek nahiz geroz.

ERRAMUN: Horiek guziak eder dituk predikutik, bainan ni bizi nauk gertatutik.

GANIX: Gertatutik bizi bahaiz, zeri lotu gogo duk orai? (Zakurra, Ana jin artio, herioari erauntsiaka aritzen da)

ERRAMUN: Zeri lotu gogo... Bertzeak bertze, garbitasun bat badiat lehenik egiteko, etxe huntan berean!

GANIX: Aitaz hiza mintzo?...

ERRAMUN: Hartaz beraz!

GANIX: (Fermuki) Jakintzak holako zozokeriak ez badituk burutik uzten, ez bakarrik aita, bainan familia guzia izanen dukala etsai!...

ERRAMUN: (Orroaz) Aitarik ez duk gehiago enetzat... Bainan, ni hil nahiz ari den kriminal bat!

GANIX: Hori hola izanik ere... Hobe dik aitak hil semea izan, ezenetz seme aitaren hiltzailea.

ERRAMUN: Zer uste duk! Hortaraino ene biziari uko egin dudala?

GANIX: Bizi zikindua baino, baterez bizi hobe dik.

ANA: (Sartzen da) Ho, haurrak!... Zuen oihuak ganberan ageri dituk... Ez niukek pausa... Zakur hori ere ez duk herio saingatik ixiltzen.

GANIX: (Eztiki) Arrazoina duzu... Jar zaite, jar ama! (Anaiari) Hire gogoetak egin-zkik... Bainan, lan tzarra egin baino lehenago, behazok sala huni... Hemengo puska guziak oroitzapen goxoez beteak dituk... Hemen bildu izan gaituk frangotan, familia guzia bakerik ederrenean... Hemendik norbait eskasten bada hire faltaz, puska horiek berek akusatuko haute ezin jasanezko oroitzapen zorrotz batez... Hola pozoinatu bizi bat eraman gogo balin baduk, habil... Ixurtzak aitaren odola!...

ERRAMUN: Zer haiz?... Aitarekin «pareak bat» jartzen?

GANIX: Aita botatzen baduk, ama eta anaiketan ibiltzen ahal haiz, nahi dukan tokian!

ERRAMUN: (Motz motza) Hik hola eta nik bertzela... (Laster lasterra ateratzen da... Denak ixilik daude... Zakurrak zonbait herio sainga egiten ditu)

ANA: Ho, zakur hori berriz ere...

GANIX: Ixilaraziko dut ba... Bertze nonbait estekatuko baitut. (Jalitzen da)

MAYI: (Sartzen da) Ori, Ana, tillura xorta bat.

ANA: Milesker... Milesker... Errazu, Mayi, ez da beharbada pollit nik lehen aipatzea... Badakit Erramunekin atxikitzen duzula... Behar zinuke eztiki bildu, bere xede tzarrak ez ditzan obra.

MAYI: Egin ahalak eginen ditut hortakotz... Bainan, ez dut deus atxikimendurik Erramunekin.

ANA: (Estonatua) Erramunekin ez duzula atxikimendurik? Noiztik ez?

MAYI: Behin ere danik!

ANA: Ha... Uste nuen... Berak zerbait aipatua zautan... Kontent nintzen... Zer nahi duzu!... Egun beraz, pena guziak betan enetako ziren!...

MAYI: (Duda-mudaka mintzo) Ez zazula penarik har... Ez nuke Erramunekin ez ezkontzeko deus arrazoin berezirik... Bainan ezkontzaz goragoko biderik hartuko dut?

ANA: Zer bide?

MAYI: Serora egin gogo dut.

ANA: Serora?... Zu, Mayi, serora?

GANIX: (Sartzen da) Aldaratua dut zakurra lekutik... Hola ixilduko ahal da... Jes, Ana, zer duzu begitarte harritu hori?

MAYI: Ba, berdin zaut zuri erranik ere... Haatik, amari baitiot oraino bakarrik errana, zonbait egunez berria zuretako atxik-azu.

GANIX: Zer berri?

MAYI: Komentuan sartzen naiz, Afrikarat serora joaiteko.

GANIX: Zu serora?... Hori... Ez nuen holakorik pentsatuko.

ANA: Bainan zerk, zerk eman dautzu ideia hori? (Aleman soldado kantu bat entzuten da urrundik? Denak ixilik daude, apur bat)

GANIX: (Leihotik behatu-eta) Zerk eman dautan serora joaiteko ideia?... Aleman kantu horiek!... Mundu huntan sobera gisa hortako kantu kausitzen dut... Herra eta urgulua dariotela... Ez dezaket gehiago jasan holako aire pozoindatuen erdian bizitzea... Goragoko aire eztia emanen ahal daut komentuak.

GANIX: Agian bururatuko duzu zure ametsa!... Euskaldun haur bat gehiago Jainkoaren zerbitzuko, eder zaut... Aldaxka ttipia gare euskaldunak munduko arbola handian, bainan aldaxka aberatsa... Gure lur ttipiak emaiten dituen fruitu ederren galtzetik beiratzeko ez balitz ere, munduak behar luke Euskal-Herria bizitzen lagundu... Agian Mayi, zure biziaz gure lurra ohoratuko duzu!...

OIHALA