4
BELZUNZEKO JAUREGIA

Beirako Printzesa

        Beirako printzesak utzi zuen bere Salzburgeko jauregia bere senar eta haren armada leihalarenganat gateko. Ez gare mintzatuko haren bideko gan-etorri guziez Belzunzeko jauregirat heldu arte. Jauregi zahar hori zen bi dorre gorez edertua; han bizi zen zaldun ospatu bat mendetako euskaldun leinu on batetik ateratua, Aitoren seme bezala eskaini zioena erreginari leihorra.

        Belzunzeko izen hori fama handitakoa da gure mendietan. Gure arbasoek zioten etxe hortako seme bat gudukatu zela herri guzia ikaran zaukan heren-suge hegaldun batekin. Lantza xoilaz jo eta, eman zioela herio kolpea. Bainan heren-sugeak, azken hersturetan, jauzi handi bat eginez, etsaiaren gainerat biribilkatu zuen eta itzulika herrestatu berekin Urhandirat. Ordutik hunat belzunzetarrek ekartzen dute bere armetan herensuge beltz bat bandera gorri batean.

        Belzunzetarren odolak atxiki ditu zaharren suhar eta leihaltasuna; eta heien egin ederrak kantatu dituzte Euskal-herriko pertsulariek. Belzunzen izenak aitor hoberenak ditu bazter guzietan; nork ez daki nola ibili zen Marseilleko apezpiku handia izurrite lotsagarrienaren egunetan?

        Arrats batez, erregina solasean zagoen jaun bizkondearekin jauregiko aldamioan, Espainiako lurrerat heltzen lagundu behar zuen gizonaren begira.

        —Jaun bizkondea, zure menditarra gizon segura ote da? —galdetzen dio erreginak.

        —Bai, andrea; harentzat berme sartzen naiz; Ganix euskaldun garbi eta lehiala da; karlistentzat orai arte egin dituenek aski gora diote zer iguriki ditaken hemendik aintzinat ere harenganik. Bertze-alde, andrea, leku hautako edozein menditarrek segurki lagunduko zintuzke. Hemen bizi dire oraino gure aiten fedea eta bihotzeko zuzentasuna; etxolarik txarrenean arrotzak beti aurkitzen du aterpe beldur gabekoa. Euskaldun bati gomendatzen balin badiozkatzu zure burua eta moltsa, gogotik bizia hirriskatuko du bat eta bertzea ongi zaintzeko.

        Hori erratearekin, ederra zen euskaldun bizkondearen arpegia, eta erreginak entzuten zituen atseginekin haren hitzak.

        Aldamio hartaratibegiari zioazkonn orotarik bazter xoragarrienak. Hurbilean, haltzez inguratu pentze zabal ferdetan, artalde gizenak ala ziren, bildotsak jauzika jostetan, ahariek adiarazten zituztelarik bere gare eta bulunbak. Urrunago, zurtsuri lerro baten ondoan, baratxe-baratxe marmariatuz ageri ziren etxola txuri eta politak. Goragoan, mendísken pantupa biribil ilarka gorritxez estalietan, zioazin txirripa garbienak, eta arbolen ostartetik ikusten ziren, han-hemenka, ote ez-eraginen lili horiak. Uhartzean, mendi bizkarrak iguzki sartzeratekoaren azken argiez urreztatuak.

        Erregina eta bizkondearen solasak bakantzerat zioazin. Printzesak ahanzduran begiak zauzkan aintzinean zabaldua zitzaikon leku ederren gainean. Laster, euskaldun mendi goren bistak gogoratu zioen bere urrungo herria. Haren arpegi eder eta amultsuan irakur zitazken barnean aldizka sortzen zitzaizkon sentimenduak. Han ageri ziren orai bozkarioa, gero bihotz ilundura; batean igurikimena, bertzean etsimena.

        Bet-betan, haren gogoeta baratzen du bi gizon bekokitsu eta suharren hurbiltzeak; biek eskuan dute makilla, euskaldunen beti bideko laguna.

        Hek ziren Ganix eta Manuel, bi adiskideak.

        —Huna zure segitzailea, —dio jaun bizkondeak printzesari erakutsiz bi euskaldunetarik handiena.

        Ikustean gizon larri, begitarte beldur gabe hura, aintzinerat hurbiltzen zaioena, paparoa ageri, besoak biluziak, bularrak eta gerria sare gorri batez inguratuak, herabedura ezin gorde batek hartu zuen printzesa, ordu arte ohitua bertzela apainduzko korteko jaunekin.

        Fida ote zitaken osoki holako gizon bati, zeletariz eta gardez betea zen muga baten hurbilean?

        Bainan Ganixen begitarte ideki eta lainoak laster suntsiarazi zuen printzesaren beldurdura. Halere, orduko, menditarraren begi zorrotzak ezagutu zuen erreginaren beldurkundea, eta bere bizitasunean, erakusten dio printzesari bularrean duen zauri sendatua, bere leihaltasunaren lekuko ezin ukatuzkoa.

        —Ez beldurrik izan, andrea ­dio— ukaldi hau hartu duenak jakinen du ere bere biziaren hirriskatzen zure laguntzeko.

        —Goazen beraz —dio erreginak— izan zaite ene gidaria!

        Biharamunean, guziak antolatuak ziren erreginaren abiadako. Gan zen Belzunze jaunaganat; hunek igurikitzen zuen bere bi euskaldunekin. Printzesak eskuetan zuen kopa aberats bat eman zioen Ganixi, eta hunek aldiz bere adiskide Manueli, beharrirat zenbeit hitz erranez.

        Ordu berean, Manuel eman zen bideari.

        Erregina loriatu zen oroitzearekin laster hartzerat zoala Espainiko lurretarat zaraman bidea. Arraiziarekin eskerrak bihurtu eta murde Belzunzeri, «goazen» dio printzesak Ganixi.

        Handik apur baten buruan, bazoan zaldiz bere gidariaren ondotik, segituz arrosa-basate eta elorri-txurien arteko bidea.

        Luzez gure bidaiantek ikus zetzaketen arbolen gainetik, utzi zuten jauregiaren dorre zorrotzak. Betan, gauzak ganbiatu ziren: erreka agor, zuhaitz eta be ar gabeko batean sartuak ziren; han hasten ziren printzesaren bideko gora-beherak.

        Erreka hunen buruan, doidoia ageri zen etxola txar bat, jendek alde bat utzia. Bi oren ibili cndoan, han erregina zalditik jautsi zen, zerbait janarien hartzeko.

        Heletatik berrehun urratsetan ziren; eta behar baitzen gardez betea zen herri hunen erditik iragan, Ganixek utzi zuen printzesa apur bat bakairik, bera gateko urbilagotik tokien zeletatzerat.

        Jainkoari esker, uste gabean, etzen garda bihirik Heletako plazan ordu hartan; bero handia baitzen, nihor etzen karrikan ageri. Presaka badoa Ganix erreginari berri on horren ematerat.

        Laster herria bertze-alderatu ziren trabarik gabe, eta berriz sartu bazter bidexketan.

        Artzainek, ikustean andre handi hura, euskaldun arrunt bat lagun iragaiten, aho eta begiak zabalduz, agur egiten zioten teteletuak.

        Bizkitartean, bidea ganago eta gehiago tzar bilakatzen ari zen; etzitaken gehiago zaldiz ibili; abereak utzi zituzten menditar gizon, Manuelek Ganixen manuz harat zeletatzerat igorri bati.

        Gure bidaianteak heltzerat zoazin mendixka baten gainerat, noiz eta ere Ganixek ohartu baitzuen garda multzo bat nekez bertze-aldetik mendi bizkarra gora heldu zena.

        Bidexkari hurbil gertatzen zen ardi borda bat, erdi eroria. Doidoia printzesak eta haren lagunak astia izan zuten harat ihes-egiteko. Barnerat gorde zireneko, ikusten dituzte ikararekin, harresien arrailaduretarik, gardak heldu zirela hek ziren lekurat.

        Zer egin?... Zer bilaka?... Lehio apal bat erreka zilo bati buruz idekia zagoen. Ez bat ez bia, asmatu orduko, Ganixek eramaten du printzesa leihorat, besoetan hartzen du eta jauzi bat egiten du lezeaz bertze alderat. Ordu zen, ezen gardak sartzen ziren bordan!

        Etenduak iragan bideaz eta iguzkiaren beroaz, deskantsatzerat zoazin.

        Luzegi litake kurrida hirriskuz beterikako hunen tartika guzien erratea. Ganixek printzesari eginarazi ziozkan ehun itzulien ondoan, noiz eta ere urrundanik sentitzen baitzuen, kontrabandixtaren usnarekin, garden galtza urdinak; bideko asko pirpiren ondotik, landa eta larre, ote eta elorri jazarkorreri trebes, erregina eta Ganix heldu ziren azkeneko heien aterpetzeko zabaldua zen etxe xurirat.

        Han atzeman zituzten bi emazteki euskaldun gotor, zeinek behar ziren guziak apainduak baitzauzkaten, erregina harat etorri orduko. Maria eta Rafaela ziren hek; bat laguntzailearen emaztea, eta bertzea haren arreba.