VI
Negar ta odola
etengabean

                Xenpelarren bertso neurriz.

Orain Minaren adur izarra

jetxiaz dator itzaltzen;

ainbeste odol, ondapenakin,

ospege zaigu gelditzen.

        Napar semea izanik

        etzuan izan kupirik

        bere anaiak zigortzen.

Minan izena Euskalerriak

izki beltzez du oroitzen.

Liberalen buru-nagusi

gudatsein, dagon gizona,

Valdes, datorgu. Diotenez da

buruzagirik onena.

        Pozik dago Zumala

        ikusiz bera dala.

        Au bai da beti dagona

esanaz, nunai ausiko dula

Españi etsai arrona...

Urte giroa otz dago oraindik;

elurra noiznai goitikan.

Aterpe on bat Amezkoa du

egotekotan geldikan.

        Emen balarik gabe

        ere beti da jabe;

        ez dago iñun kezkikan.

Etsaia onuntz ausartzen bada

ez du izango onikan.

Bañan ez dauka luzarorako

lekuan atsedentzerik;

Buruntza igaroz, Valdes an dator

jarraituz bore atzetik.

        Dena birrintzekoa

        debilkiten gogoa!

        Mina zitala zalarik,

bera bañore odol zalego

datozte biotz gaberik.

Amezkoatar sendi guziak

igeska ikaratuta,

bei, arkumeak, ardi, beorrak

al dan bezela bilduta;

        aurrak lepo gañean,

        janak saski betean,

        etxeko tresnak artuta,

ero zorian doaz urruti,

itxaropena galduta.

Oñaze latza ematen digu

amezkoatar jendeak...

Amoña zarrak, illobarekin

arintzen ditu nekeak.

        Ara aurtxo txikia,

        orain jaio berria,

        negar gorritan goseak!

Gazteak itun, zartuak makal...

Orra gudaren kalteak!

Zumalarekin andre zartxo bat

ona nun zaigun agiri;

semetxo batek laguntzen dio

eskutik bere amari.

        —Zer nai dezu andere?

        —Jauna: or ditut nere

        beste seme bi, ta zuri

eska nai dizut beste au ere

artzeko zukin gudari.

Arritu zaigu gure gizona

eskaera au ikusiz;

eskertu dio amari bere

gogoa eta, errukiz,

        dirutan sarituta

        mutilla artu du ta

        gudariak ermo jarriz,

ama igaro du buruzagien

ospeak artu araziz.

Euskoak orain Eulaten daude

gorderik arkaitz tartean.

Zumala aginduz banatu dira

mendi azpi ta gañean,

        ibar eta zulotan,

        inguru guzietan.

        Anitz euskaldun danean!

Ta zai daudezte, Valdes ikusiz,

jausteko ausar betean.

Or dabil bera onutz-araka

baso tartean galdurik;

jatenik gabe, egarri-gosez,

ezin arkituz etsairik.

        Zenbat ditu atzean?

        Eta zenbat ertzean?

        Ezin artu du itxurik!

Eta nora jo? Atzera? Aurrera?

An dabil atzipeturik!

Onuntza jota, usterik gabe,

ara zauritu sei mutil;

aruntztik berriz, bala zorrotzaz,

gaur dizkiote amar il.

        Ageri ez dira-ta

        nundik, orde, tirata?

        Etsaia nundikan dabil?

Inpernutarrak al dira edo...

Au bai duala katramil!

Zer dabil orain Valdes, nastuta?

Nurutz dijoa ain larri?

Mendi auetan ez lezakela

egin ezertxo du igarri.

        Ta ziaro aulduta,

        oso ikaratuta,

        goseak eta egarri,

Lizarra aruntza, buru makurrez,

dijoa gaur lotsagarri!

Bañan euskoak ez dio utzi nai

orrela, lasai, joaten;

lurre erraitikan, goi eta betik

bat-batean dira azaltzen.

        Ura bai ixkamilla!

        Illotzik daude milla

        ta alare, beti jarraitzen

doaz gureak, iges duana

nunai pillaka zauritzen.

A! Nola diran ariñeketan

Lizarran sartu biziak!

Burutik bera loi ta odolez

datozte danak josiak.

        Arnas gabe, errenka,

        okertuta, arrenka

        dabiltza orok ausiak.

Zer astiñaldi artu daten gaur

liberal matit guziak!

Amezkoa du gure Zumalak

jarri berriro pakean

ta Gipuzkora bere oztea

ekarri du gau batean.

        Erri nagusienak

        nai dituzte berenak.

        Tolosa dauka bidean,

Eibar, Ordizi eta Bergara

artu ditu une batean.

Gaua sartu da. Otza uxatzeko,

an-emen sutzar aundiak;

badirudite sutan daudela

ingurutako mendiak.

        Zer irudi ederrak,

        noiznai zuzen, okerrak

        ditun ango su biziak.

Mendirik-mendi, alkar agurtuz,

an suzko mingain gorriak...