HOGOIGARREN KAPITULUA

André Ngam.— Debruak egiten diozkan tzarkeriak

        Josep hil-eta laster, André Ngam goiz batez ethorri zitzautan etxerat. Xoria bezen alegera zen. Galdetu nion zertako.—«Gau huntan Josep ikusi baitut!» — «Zer derasak, haurra?» — «Egia baizik, ez, Aita! Josep zeruan zen. Oi, zoin ederra den orai! Urrundik oihu egin dautanean, nahiko nuen haren ganat joan, bainan ez nintaken aira. Orduan hura jautsi da nere ganat eta badakizu zer fidatu dautan? Ez dela zeruko zorionaren parerik, eta nik ere egin-ahalak egin behar ditudala han sartzeko egun batez. Horiek erran-eta berritz goiti abiatu denean, oraino nahiko nuen atxiki: debaldetan, ezen berehala oihu egin daut uzteko, uzteko, lurreko histura berritz loth litzaiokela, bertzenaz. Hitzeman daut haatik ethorriko dela oraino. Orduan atzarri naiz eta nere atsegina ezin gehiago neretzat atxikiz ethorri nitzaitzu hoin goizik!» Eta amets eder horrek geroztik etzion Andréri Josep ahanzterat uzten: bainan ilhuntzeko orde, alegrantziaz bethetzen ziozkan bihotza eta begitartea.

        Guzien gatik etzen hori amets bat baizik: Jainkoak igorria segurki, bainan amets bat halere. Beheraxago erranen dautzuet haatik bertze zerbeit Andréri gertatua eta batere ametsa ez dena. Hori baino lehen, hitz bat debruak noiz-nahi salbaieri egiten diozkaten tzarkeria batzuez.

        Europan ez da maiz ikusten norbeit debruak hartua eta nihork ez du aise sinhesten debrua gorphutz batez jabetu dela. Eta ez naiz bakharrik mintzo gizon buru gaixto batzuez, argia bera ikusi nahi ez duten batzuez. Holakoek beren urguiluan oro ukatzen dituzte. Oro, Liburu Sainduetako erakaspenak barne! Hori etzaut batere harrigarri. Harrigarri dena hau da: girixtino onetan ere badirela sobera dudatzen dutenak! Bixtan da elizak zerbeit finkatu arte, har edo utz dezakegula zerbeit, bekaturik gabe. Ez da haatik airerat hartu edo utzi behar, Elizak baditu othoitz berezi batzu debruaren gorphutzetarik athera-arazteko. Froga da hori, debruak jabe ditakeela beraz gorphutzez: zorokeria da ukatzea. Ukatzen dutenek uste othe dute Eliza baino jakintsun eta zuhurrago-direla?

        Bainan aithortuko othe dautzuet? Guti edo aski neroni hautarik izana naiz, eta Salbaietarat ethorri nintzelarik, norbeitek erraten zautanean nunbeit itzal bat ikusi zuela edo oihu itsusi bat aditu, irri egiten nion. Laster ohartu nintzen nere sinheste-eskasak behar gabe harritzen zituela salbaiak eta nitarik urruntzen. Ordutik, irri egiteko orde, ahal nuen bezala argitzerat lehiatzen nintzen, eta bat edo bertze ethortzen zautanean arima herratu edo bertze holako ixtorio zerbeitekin, zerua, ifernua eta purgatorioa, zer diren erraten nion lehen-lehenik. — «Arima zerurat, ifernurat edo purgatoriorat baizik ez ditakeenaz geroz joan, ez ditake han baizik kausi, eta beraz zuk erraten dautazuna egia bada, debrua dabila hor!» Hola, emeki-emeki, kasko barnean zituztenak xuxentzen ari niozkaten, behinere arras kontra egin gabe. Ez othe zautan hori manatzen zuhurtziak berak?

        Nere baitan ametsak eta amets hutsak zituztela nindagon haatik oraino. Geroxago, hainbertzek eta hainbertzek bethi gauza berak errepikatzearekin, duda bat ethorri zitzautan... eta azkenean sinhetsi dut nik ere, hein batean. Argia ez ditake uka, alabainan. Nahi duenak nahi duena erran dezala, bainan orai zinez eta zinez hau bederen sinhesten dut: debrua salbaien ondotik dabilala frangotan. Bixtan da buruan gaixoeri sartu nahi lioketela, hil-eta gure arima lurrean gelditzen dela, zeruko zoriona eta ifernuko zorigaitza ezagut ez detzaten...

        Gutiz gehienetan, norbeit hiltzerat doalarik edo hil-eta laster ariko da debrua lanean. Etxe ondoan edo hobitik hurbil zernahi harrabots latzgarri aditzen da lehenik; gero, elhe batzu. Itzal batzu ere agertzen dire artetan. Itzal horiek hilaren trakatsukoak dire, eta hura bezala-bezala mintzo. Oraino hilik ez den etxe baten ondoan ikusten edo aditzen badire horiek, froga da etxe hartarik laster norbeit hilen dela... eta hala gertatzen da bethi! Alabainan debruak ez othe dezake ikus eta ezagut norbeitek gordea deraukan gaitza, eta mirikuak bezen ongi finka heriotzea ekharri behar duela nahi-ta ez gaitz horrek? Funtsean, segurki eta segurki gezurtiak ez diren gizon batzuek holakoak finkatu dauzkitet: ez dezaket gehiago duda. Ez, ez dezaket duda! Gerla egin diote debruak Hemur eta Ngami: gerla, bertze girixtino berri frango eta frangori: gerla, gure zerbitzarietarik zenbeiti... salbaiek erranak beren begi eta beharriz frogatu nahi izan dituztelakotz, sinhetsi nahi etzituztelarik bizkitartean.

        Bainan ez othe naiz lerratu eta horietaz soberaxko mintzatu? Dena dela, huna Andréri zer gertatu zitzaion, berak erran dautan bezala.

        Josep hil ondoan, irrisa horitzean, Lam bere landan zen egun batez. Egun guzia lanean arizan-eta, ilhuntzean André abiatu zen aitaren ganat, gauaz abere gaixtoen zaintzen laguntzeko. Bainan horra nun aita buruz-buru egiten duen bidean: «Gauaz ez duzu beraz landan egon gogo, aita? Zurekin egoteagatik heldu nintzen, bada, ni».

        «Nahi duenak eginen dik landan lo: Lamik ez ditek berritz han ikusiko!» — «Zertako?» — «Debruak arras izitu bainaik!» «Debruak izitu? Uste nuen bihotz gehiagoko aita nuela! Funtsean ez da bi zaintzaleren beharrik gure landan: zu, zoazi etxerat, ni egonen naiz landan... eta ederki lo eginen ifernuko debru guzien gatik. Bihar arte beraz, aita.» Orduan Lam itzuli zen etxerat eta André joan landarat.

        Landaren erdian bazen etxola bat, ixtape bat edo biga gora onbor pikatu batzuek airean zeraukatena. Han egiten zuen lo zaintzaleak. Nihorat mugitu gabe, landa guzia begien aintzinean da, eta abere gaixtoak oihu batez urrunt ditazke. Erran behar dautzuet hemen gaindi ez dutala ezagutu gizonik André baino gutiago zerbeitek lotsatuko zuenik. Girixtinotuz geroztik bereziki, ez daki izitzea zer den. Etxolan sartu zelarik, iguzkia jada mendi gibelean gordexea zen, ilhuna heldu. Pipa baten erretzeko, suaren phizten hasi zeneko, horra nun harrabots batzu aditzen dituen azpiko aldean: «To, aitak egia erran zaitak! Bainan, debrutto, ago nik su hau phiztu arte eta ikusterat ethorriko nitzaik behere hortaraino! Ago!

        Hainbertzenarekin bertze harrabots batzu, norbeit goitika hasten balitz bezala! «Soberaxko jan duk naski, to? Bainan irri aski hola! Har dezagun gurutzefika esku batean, arrosorioa bertzean... eta goazen etsaiaren ganat!» Eta orduan jausten da zurubian barna.

        Jautsi denean, harrabotsa gibeletik ari zaio: itzultzen da. Bainan harrabotsak ere ingurua egin du, eta lauzpabortz aldiz oraino entzuten du, bethi gibeletik! «Norbeit ikus baneza, makhilkaldi batez kalitzeko, bainan hunek ez du agertu nahi! Othoitz bat egin dezagun beraz, ikusteko. Ikasak beraz, madarikatua, nik ez dutala Jainko Ona baitan baizik fidatu eta finkatu nahi: hiri bathaioko egunean ukho egin daiat bethikotz! Goiti egizak, nahi baduk, hire barne guzia: nik nere othoitza egin gogo diat lehenik, eta lo, gero.» Hortan ixildu ziren goitikoak, eta André lokhartu zen, deusik aditu ez balu bezala, eta lo egin ederki argiraino...