IJITOAK

I

        —Iñazio; oraindik ere lengo izena al degu?

        —Bai noski, Pello.

        —Eta azkeneko batzarrean ez giñan ba konprome gelditu, izena mudatzeko?

        —Bai, nik nere botu eman nuan beñepeiñ.

        —Bai nik ere; eta zertan gaude ba?

        —Gure orduko batzarra ez omen dago opizialmente errekonozitua.

        —Ze opizial jente ta ze errekoziñamentu ta berriketa dira oiek? Guk eztegu oieki zer ikusirik, eta gogoa ematen dit, ankatik artu ta guziak ibaira botatzea.

        —Zaude pixka bat, Pello; arzazu pazientzia. Izen ori mudatzeko, bear omen da unanimidadea.

        —Umanidadea? Ez al daukagu? Iru gizonen artean ogei ta bost arroa bagera ta; datozela opizial jente ori, eta danak bat eginta're, guk adiña umanidade daukaten, karakoles!

        —Eztezu ulertzen.

        —Euskeraz ari gera ba noski.

        —Ezta umanidadea, baizik u... na... ni... mida... de... a.

        —Izan dedilla ba, nai bada, e-man-andida-dia eta deabrua're, ta zer?

        —Esan nai duana da, izena mudatzeko, guziok ontzat eman bear degula.

        —Ontzak eta mozoluak, berak izango dira bapuak, ijitoen izena mudatu nai eztutenak.

        —Or dauzkagu atso batzuek, iñola're nai eztutenak.

        —Zergatik?

        —Aiñ polita omen da ijito izena; markesak eta kondeak ere ala esaten omen diete beren semetxoai: ¡hijito mio!

        —Zerbait badaukagu markes eta kondeekiñ.

        —Zure emaztea da ba aurrena.

        —Maixepa?

        —Bai, Maixepa.

        —Sinisten det,andiputztxoa da ta; baña anditxurik badauka, nik emango diot lertzeko erremedioa.

        —Gizona! Sendakiñ egin zera?

        —Bai, espezialista; anditxoak lertzen badakit.

        —Matxalen gureak ere izaten ditu ba iñoiz, ta erremedioa baneki...

        —Urritz-makilla batekiñ lenengo kolpian kenduko dizkiotzu.

        —Eztet ori esan nai, andiputztxoa da, ta utsagatik muturrak, bekozkoa ta...

        —Berdiñ da: urritz-makilla dezu erremediorik onena.

        —Gogortxoa iduritzen zait operazioa.

        —Gogorragoa izango da ba bestela arekiñ izango dezun gurutzea.

        —Egiñ dezu pruebarik urritz-makillarekiñ?

        —Beiñ bakarrik? Gure Pintok izketan baleki...

        —Eta ondo atera izan zaitzu?

        —Nere esan guziak baño, egiñak obeki erakutsiko dizute, eta egizazu aproba.

        —Zuk sarritan egiñ al dezu?

        —Bai, egiñ ta egiñgo.

        —Suerte on dizula ba Jaungoikoak eta agur.

II

        —Maixepa.

        —Zer nai dezu, nere senar maitea?

        —Kontu batzuek zurekiñ egin bearrean naiz, eta ekarrizu eztarria bustitzeko patar puskatxo bat.

        —Emen daukat litroko botilla bat.

        —A biajondeizula zuri! Zu bezelako emazterik eztago lau probentziatan.

        —Ez bostetan ere.

        —Ez, gaixoa; eta zergatik nai eztezu ijitoen izena mudatzea?

        —Izen politagorik arkituko eztegulako. Zer izen artuko degu bestela? Nola deituko digute?

        —Desamortizadoriak.

        —Nola esan dezu?

        —De-sa-mor-ti-za-do-riak.

        —Urte betian ere ez nuke beñepein nik ikasiko. Desamortzill zaleak?

        —Emakumea: ikasi ezazu bein: de... sa... mor... tizado... reak.

        —Gizona, zentzerrada jotzen ari ziñala nik uste nuan.

        —Zentzerrada joko dizut nik zuri urritz-makilla bat artzen badet.

        (Baña arritzeko gauza zan: botillako patarra marea beeran zijoan bezela, senar-emazteak marea goran eta garboztuaz zijoazen).

        —Baña zergatik kendu bear degu ijitoen izena, izanik aiñ polita ta antziñakoa?

        —Ez al dakizu izen orrek zer dakarren ondoren?

        —Nik dakit ba?

        —Aztu al zaitzu dotriña?

        —Eztakit ba.

        —Nik gogoratuko dizut ba eta aditu ondo.

        —Ea ba.

                —Errian ezer paltatzen bada

                ijitoentzat kartzela,

                edo makillaz zurratu eta

                erritik juan ditezela.

        (Emazteak):

        —Kartzela... kartzela...! Gaixkitxo're egoten gera ta... Alajaiña; amaikatxok artuko luke pozik negu beltzean.

        —Eta makillaz zurratzea?

        —Ori're ba... zer? Askotan kariñua ere orrelaxe azaltzen da.

        —Bai? Zaude ba puxka bat. Patarrik geiena edan didazu, eta nik agertuko dizut nere kariñua.

        Artu zuan Pellok urritz-makilla ta leña! Trisk, trask, pli, pla!

        (Emazteak):

        —Ai!, oi!, ill bear nau, ausilio, alkate jauna!

III

ALKATEAREN AURREAN

        —Pello.

        —Jauna.

        —Maixepari jipoiren bat eman diozu?

        —Ez, jauna.

        —Zer ibilli dezute ba bart arratsean?

        —Aste santuko ensaioak, jauna.

        —Nola da ori?

        —Ark lamentazioak kantatu oi ditu ta nik teniola jo.

        —Sarritxotan izaten ote diran nago ensaio oiek.

        —Bai, jauna; ondo ensaiatzen ezpada, gaizki ateratzen da ta...

        —Maixepa.

        —Jauna.

        —Egia esan al du Pellok?

        —Ebanjelio ber-bera, jauna.

        —Eta zuk zergatik ausilio deadar egiten zenduan ba?

        —Nik?

        —Bai zuk.

        —Letañan izango zan, jauna.

        —Letañan?

        —Bai, jauna: «ausilio kristiñorun».

        —Eta zergatik alkatiari deitzen zion ba?

        —Ensaio ikusi zezan.

        —Ba orain biok ogei ta lau orduko kartzelara joan bear dezute, eman dezuten eskandaloagatik.

IV

KARTZELARA BIDEAN

        —Ikusten dezu, Maixepa, zer dakarren ijitoaren izenak?

        —Daukadan pena, Pello maitea, ezta besterik, denbora gutxitxoko goazela baño.

        —Nik ba daukadan pena ezta besterik, baizik urritz-makilla ez ekarria.

        —Goazen ba oraiñ kartzelara, eta ondo artzen bagaituzte, ogei ta lau orduren buruan etxeratuagatik, laister egingo ditugu berriz atzera biurtzeko bideak.

        —Ala izan dedilla ba, ala izan dedilla.

V

KARTZELAN

                Gizona praketan da

                andria gonetan,

                ederki bizi gera

                jauregi onetan,

                neke aundirik gabe

                etxeko lanetan,

                badirudi gaudela

                beti gabonetan.

P. M.

«Baserritarra», 82, Azaroaren 23'an, 1907'ean.