HISTORIJAREN JARRAIPEN
TA ERAKUSTE ALDI VII

        Aitaren berbaak josita legez geldituten ziran seme alabeen biotzetan, ta alan umetatik ekarreen munduko peligrubeen bildurra, ta eureen bizi modu garbijaren kuidadua. Ez ziran aspertuten gauza onak ikasten, dala liburubak irakurrita, dala sermoiak entzunda. Eureen artian gero igaroten zitubeen, ta itandu aitari, zerbait ez ekijeenian, dudarik eukeenian, edo gauzia obato aitu gura ebeenian. Alan egun baten, beste gauza askoren artian, dirautso aitari.

        LUISEK: Ta zer esaten deust erromerija, dantza, ta fiesteen ganian?

        AITAK: Asko neuke onetan zer esan, entzun, ta irakurri dodalako, baldin ezpaneki, zubek ez zariana alako zaliak; orregaitik, gorroto geijago izan deijeezun, esango deutsut zerbait. Edozeñek daki erromerija dala santureen bati egiten jakon bisita modu bat, edo mesedereen bat eskatuteko, edo arturikoreen bat gaitik eskerrak emoteko. Au berez gauza ona da; ta alan egiñ oi ziran txito ondo leleengo gizaaldijetan. Debozinoerik andijeenagaz, ta penitenzija egite arren, batian santuben bitartetasuna alkanzeeta arren bestian Jesusen pasiñoe santuko oñatzat ikusi, ta geijago penitenzijako gogua biztu, ta arimaak bere amodijora mobieta arren, ikusiko zenduzan batzuk ortozik, zaku zantar, ta zilizijoz jantzita, asko kateez kargaurik, autsez burubak beteta, begijak luurrera begira imiñita, joiazala santubeetara. Zelako biotzeko samurtasunagaz egiten ez zitubeen eureen eskearijak? Zelako propositu, ta asmo santubakaz biurtuten ez ziran eureen etxeetara? Baña, oh, egunak! Oh, denporeen girabiraak! Zetara biurtu dira, edo zer dira oraiñ, beintzat euskal errijetan ikusten diran erromerijarik geijeenak? Ezin esan lei negar egin baga! Santubaren egunian, ta atxakijagaz duaz jente pilluak, aldabeen banidade gustijagaz, santu gustieen santubaren mandamentubak ostikopian erabilltera. Barristeetan ditubee, antxiña Jentillak eureen Jangoiko palsuei egiñ oi eutseezan funzinoieen antzeko, fiesta zorigaistokuok. An dago ardaua, lujurija ta aserria biztuteko; an tanboliña, edo soñuba, pasinoiak azkortuteko; ara batuten dira adiskide geistuak, edo egiten dira barrijak; an ikusten dira mutill ta neskatillaak, batari tira, bestiari oratu, berba nasaijak baño entzuten ez dala. Asten dira dantzaak. Ta ahi! Zer salsia! Persona honesta bat ezin egongo da begira, ikara egiñ baga. Oh santu glorioso, zeuben garbitasunaren sarijak artuten zagozanak! Orra zetara diran zuben egunak! Orra ugari erromes Luziferren debotuak! Eskintzen ditubee zuben alegrijaren atxakijagaz lujurijako inzensuak. Oh! zubek antxiñako euskaldun, kristinau zaar, ta egiazkuak, baña aazturik, ta austurik zagozanak sepultura illunetan, biztu zaite arren, ta erdu neugaz negar egitera; biotzik badaukazu, ikusi egizu, zer egiten dan oraiñ, zubek ainbeste debozinoegaz jaso zenduzan ermita santubetan. Zubek, gitxi eretxirik jaijetan parrokijeetara juatia, imini zenduzan zeuben baseerrijeen urretan orazinoeko etxe santu oneek, astegunetan bere sarri euretan erregu bizijak Zerura zuzenduteko. Zubek jarten ziñan zeuben familija, ganadu, solo, azienda, ta gusti santu oneen anparu, ta egapian legez; billatuten zenduzan esturasunetan, adorau, ta alabau zeuben atsegiñetan. Baña oraiñ, aazturik kristinaurik geijeenak, zetarako ziran ermita, ta erromerijaak, deshonreetan dira santu, ta eureen egunak, onrau biarrian, ta egunik bedeinkatubeenak dira Luziferreentzat ferijarik andijeeneko egunak. Erdu, bada, erdu gomuntau eragitera, zetarako ustez itxi zeuskuzan, kendu al bazengiz zubek oraingo fiesta eskandaloso; konbit kaltegarri jentia geituten babeenak peligrurako, nasaitasunerako, ta sarri ordikerijako; ta beste dagozan oitura kaltegarri asko. Amaiturik fiestaak, nok esan lei zer igaroten dan bideetan? Oh Zeruko Aingeru eder, ainbeste nasaitasunen testigu zarianak! Zubek agertuko dituzu egunen baten arako mutill, arako neskatilla mundubak honestatzat daukazaneen ezaintasunak. Eta zuk, Jangoikuaren justizija zuzen, ezegaz aaztuten ez zariana, kastigauko dituzu egiten deutsubeezan desprezijo, ta injurija lotsagarrijak. Bai bai! Andija da Jangoikuaren pazienzija, ta isilltasuna. Poztuten da pekatarija, ez ikusirik, biar bada urte osuetan, pekatubaren kastiguba. Baña hai? Ta zeiñ gitxi dan Jangoikuarentzat gure bizitza laburreko denporia, eukirik bere aldetik eternidadia, ta nai dituban kastigu gustijak. Ez da bada ezer kastigu baga geldituko, geuk penitenzija egiijazkuagaz kastigeetan ezpadogu. Ez luze eretxi. Plazu guztijak beteko dira. Ta kontaurik dagoz gure bizitzako, egun, hordu, pekatu, ta gauza gustijak.

        LUISEK: Zuk dirudizu aita predikadore bat.

        AITAK: Sarri egiñ biar dau gurasuak predikadoriaren ofizijua, mundu laban onen peligrubetatik libreetako bere mendekuak. Nua jarraitutera. Erromerijarik ez egon arren, jaijegunetan sarri, ta astegunetan nosbait, dala zelai, edo plazeetan, dala etxe, edo zurkulubetan egiten ditubee mutill ta neskatillaak alkarren naasteko jolas, dantza, ta fandanguak. Batian geijago, bestian gitxiago, gustietan egiñ oi dira pekatu txito asko. Igaroten dira ugari esku estutute, txitximur, mokorkada, jesto, ta begirakune amorezko, geijeenez lujurijaz betiak. Ijuijak, barriak, bulliak, saltuak, soñubak, alkarri urreratutiak, gustijak lagunduten dabee pasinoiak azkortu, ta peligruba geitutera. Gauza lotsagarrija, ondo pensaurik, egiñ oi diran funzinoiak ikustia! Jarten dira neskatillaak plaza inguruban ferija baten salgei balegoz legez. Naroianak naroiala. Mutill nai gizonik nasaijeena bada, ez da inporta; barre egiñda emoten deutsa eskuba (emoten baleutsa legez ezkontzen danian senarrari konfiantza, amodijo, ta jaubetasunaren señalian, bada ostian lotsa izan biar leuke neskatila garbijaak gizakumeri eskurik emoten). An duaz, ta an dabiltz edozeiñ modutan. Geijeenez ateraten dabee alkar dantzara amodijorik geijeen, ta peligrosueena alkarri deutseen personaak; ta leenago ezpeukeen an artuten dabee. Dantzia amaituta jar lekura emakumiari lagunduta, azkeneengo agurrian, gitxi apartauko dira berba, edo akzinoe nasaireen bat esan, edo egiñ baga. Gero bideetakuak. eleisako maesu, santu, ta doktoriak, errazoez diadar egiten dabee dantza naastubeen kontra. Diño San Efrenek, soñuba, ta dantzia daguan lekuban, an dago bizijuen illuntasuna, emakumeen galtzeia, Aingerubeen tristezia, ta Diabrubaren fiestia. Ez diñuee gitxiago San Agustin, San Basilio, ta kontau ezin aiña Maesu, ta thelogu andik, zeintsubeen esanak erakutsiko deutsubeedazan Palazios ta beste askoren liburubetan. Ahi, zenbatek negar egiten dituban Infernuban zori gaistoko dantza ta jolas nasaijak! Alako dantzari naaste zaleentzat dator zuzen, Job santubak diñuana. Alegreetan dira soñubaren ostsian, daruez pozkerijaz eureen egunak, ta jausten dira gero Infernura.

        LUISEK: Zelan bada gurasuak isten deutsee eureen seme, alaba, ta mendekuei olako dantza, fiesta, jolas, ta erromerijeetara juaten?

        AITAK: Nik ez dakit.; isten deutseena bai, baña zelan itxi leijueen, jakiñik eurak zer igaroten dan, ta geijeenez dirala lujurijako eskola modubak. Dantzan egin daijeela, diño San Anbrosiok, emakume adulteriaren alabaak, baña ama garbijak ez deijueela erakutsi dantzarik. Gurasuak bada, zinuan beiñ predikadore andi, ta birtuoso batek, erakutsi arren gaztetatik zeuben seme alabei garbitasuna, ta iraatsi eureen biotz bigunetan dantza naasteko, jolas, erromerija, ta fiesteen gorrotua, ez itxi gero euretara juaten, nai negar, ta nai barre. Otseiñik biar danian lenego kondizinoia imiñi, ez dabela izango lizenzijarik alako okasinoietara juateko, ta gura ezpadau onetara etorri, ez artu etxian. Zelan euki leijee gurasuak konszienzijako bakerik, dabiltzala eureen mendekuak peligru ain jekiñetan? Ezpadira eurak ibilli alako peligrubetan, sinistu daikee errazto esaten jakeena, ta itundu, nai badabee, gizon jakitun, ta arima zaliakaz; baña eurak gurasuak ibilijak badira, esamiñau daijeela ondo denpora areetako bizitzia, zer esan, entzun, ikusi, ta egin oi ebeen; ta badakijee zer dan garbitasuna, ta zenbat modutara errazto galduten dan, ez dabee beste jakiturijarik biar, libreetako alako lazu, ta peligrubetatik, Jesusek eureen kargura itxi dituban arimaak.

        LUISEK: Nik ez nekijan ainbeste malizija eguanik jenteen artian, ta orregaitik beti neutseen gorroto orrelako batzaarrei. Irakurri dot sarri San Juan Klimakok diñuala, Jangoikuak iraatsi eutseela emakumei beraarizko modestija edo lotsa modu bat munduko peligrubak gitxituteko. Barriz neskatilla arro, ta dantzarijetan ez dot ikusten alako modestijarik, ezpada askatutasun andi bat. Gauza ondo jakiña da, gizonezkuei iraatsi eutseela Jangoikuak errespeto, ta itzal modu bat eureen nagusitasuna agertuten dabena, baña mutill dantzari, ta kortejo zaleetan bere ez dot aurkituten errespeto, ez biar leukeen itzalik. Igaroten nintzala beiñ, fiestia ebillen plaza batetik, ikusi nituban mutill bi joiazala neskatillaak egozan lekura, urreraturik kendu zitubeen eureen txapelak, egiñ kortesija, ta buru makurtutiak; gelditu nintzan puska bat, zer ikusiko ete neban, ta orra nun jagiten dan umiak baño larroseta geijago eukan emakume bat; eruan ebeen dantzan ebillenagana, ta zan bere auzoko mutill bat; egiñ eutsazan onek salto, gora beera, ta ongi etorri andijak, iños ikusi bagako prinzesa bat balitz legez; plaza gustija barrez, ta txaloka eurei begira; emakumia gaztaña zaarra baño arruago. Aserraturik ikusita ainbeste erotasun mutilletan, alde egin neban andik, esaten nebala neure artian. Ze errespeto ta itzal gura dabee euki mutill, alako imenzinoe, jesto, ta zorakerijarik andijeenak egiten ditubeenak plaza agirijetan emakume argal batsubeen oiñetan? Nun da zentzun, ta juizijua? Nun da gizonaren nagusitasun ta itzala? Oh, pasinoe lotsagarrijak! Zeiñ egiija andija dan, zubei leku emon ezkero, gizon geisua egiten dala gauzarik lotsagarrijeeneen esklabo! Ordutik bada artu neban enfadu andija dantza naastekueen kontra, ta geijago, zuri entzunik, ta neuk sarri irakurririk, dirala arima asko Infernura ondatuteko bidiak.