EUSKAL SAMIÑAREN
GURUZBIDEA

Abendats-ek

                Oharra.

                  Bigarren, «GURUZBIDE», hau

                lehenengoarekin oso berdintsu dator.

                Hala ta ere, herriari jartzen dion atala

                zeharo aldaturik idazten duenez,

                gure eritziz,

                argitaratu behar dela uste izan dugu.

                  Euzko Gogoa-n argitaratu

                zen, 1955, 3-4 zenbakian, 34-36 or.

                            «Un Miserere cantado en común por

                        una muchedumbre azotada del destino

                        vale tanto como una filosofía».

                                Miguel de Unamuno.

                                (Del sentimiento trágico de la vida)

Sarrera

...ut sequamur vestigia ejus

Bidelagun oiñaze:

ekatzan eskua,

naraman Jesugana

gurutzez lortua.

Antzeztu dezadala

Gurutziltzatua,

ta Arekin bat merezi

Piztea, Zerua!

I Egonaldiz

ERIOTZERAKO EPAIA

...illi autem clamabant: toile, toile (Jon. 19,15)

Atzo ta gaurko iskanbil ori

    alperrik dabil aierrez

zure eriotza eska ta oska.

    Jainko zera; Zu iltzerik ez!

Gizatasuna soil ken zizuten

pizteko orpoa emanez...

Onatx Euskadi!, jabetasuna

«tolle»ka ken diotenez,

erritasuna berpiz deiozun

datorkizu guruzbidez.

        Eusko samiñaren zotiñak:

Agur, dolorezko Ama larritua,

gure errukarriak errukiz urtua:

onatx, Bion lagun, Erri nekaldua!

II Egonaldiz

GURUTZA LORREAN

O cruz, ave, spes ¡mica!

In hoc signo vinces.

Erri zaillenak nun euldu diran

irakurtzen dan liburu,

oiñazezaleen biotz ederra

zure aztunak neurtzen du.

Jesuk laztanduz biur zinduan

gizonaren Erosgaillu...

Agur, Gurutze Deuna, atozkigu

    besarka zaitzagun estu!

Gure elizmendi itozorien

    azken aingura, soilki Zu!

        Eusko samiñaren zotiñak:

«Orra zure seme»; Kriston agindua.

Erpin bakoitzeko gurutzeen oiua:

«Ona zure seme Menderri jopua!!».

III Egonaldiz

LENENGO ERORTZEA

si tamen compatimur ut et

glorificemur (2 Tim. 3,12)

Beinberriz jausi,

beinberriz jeiki,

pekatuen zamapean,

oiñatzik oiñatz or garraizkizu

Nekaldia arin naiean.

Zorionzale zeraten danok

—zeniñon zuk bein batean—

eldu Nigana,

Nigan arkiko

duzute gura ainbatean.

Munduak uka digun kupira

lurra juok zure Itzean!

        Eusko samiñaren zotiñak:

Il baiño len iltzat uztako Erria

bide bazterrean onatx elbarria,

Ama bat bear ta, Zugana jarria...

IV Egonaldiz

AMA BIDERA

Eja, Mater, fons amoris,

me sentire vim doloris

fac, ut tecum lugeam.

Opa

ta

topa.

Gure edestiak

bear zun Ama idoro du.

—«Ona Arantzazu, euskal Golgota!

eusko Kalbario santu!».

Eta gizaldi etengabeak,

Iñigo dugula buru,

zirgillu latzez,

gurutzez,

katez...,

igo ta igo gatozkizu.

Eusko nekaldiaren Amatzat

zaude bai or Arantzan zu!

        Eusko samiñaren zotiñak:

«Orra zure Ama»: bai egi gozoa!

Uxue, Estibalitz, Begoiña, Ainhoa,

Arantzazu, Lourdes... Bai egi naroa!

V Egonaldiz

ZIRENEKOA

...tollat cruce ni suam et

sequatur me.

Oiñaze dugu gizakumeok

Adan ta Eben ondare;

Aren menpeko gera ordutik

aur ta Erri, zar ta gazte.

Jainkoarekin aiskidetzerik

ez odol ixurtza gabe;

ta ala, Semeak zun oro jaurtiz

gurutzetik gure alde,

Sitio —ziñon,

denok gindezen

bere miñen zorikide...

        Eusko samiñaren zotiñak:

Gurutza lorrean, lei ta lerren oroz,

edestian gora zure lagun gatoz

Loiola, Legazpi, Xabier, Elkanoz...

VI Egonaldiz

BERONIKA

beati qui lugent, quoniam

ipsi consolabuntur.

O Euskalerri, gure Euskalerri,

ezbearretan zaildua;

orra beinberriz zure izen ona

arerioek loitua...

Poztu, alare, Jesurenakin

    opalduz zure iltamua!

izango duzu Beronika bat

    arpegi nork garbitua...

Negar egiten dakitenentzat

    dago Pozkida agindua!

        Eusko samiñaren zotiñak:

Irureun Ernanin il kristau ta apaizak;

debekua aientzat gurutz,

obi, mezak... Ez gaitzala ain gogor aantzi Elizak!!

VII Egonaldiz

BIGARREN ERORIALDIA

adimpleo ea quae desunt

passionum Xti (col. 1, 24)

    Bat, bi, iru aldiz erori ala

    Ama on orrek gu jaso,

gurutzetik bein Seme illa altzoan

    ar zenun bezin maitaro...

    Jesu aretxek aldapa gora

    atzetikan utzitako 

odol apurño gaituzu, Ama!,

    Aren gorpuzki ta ataltxo...

Zure errukiak gure gauzeza

    altxa beza Zeuganaño!

        Eusko samiñaren zotiñak:

Samariar On oi, atoz laguntzera!,

—Lebitak, gotzaiak, bost axola, aurrera...—

iguzu besoa jeikiko bagera!

VIII Egonaldiz

EMAKUMEERI SOLAS

super vos ipsas flete

et super filios

—Ez niri negar, zeoiri baizik,

emakume urrikaldunak.

Kupitu zeon buru ta seme;

zuek bai errukizunak!

Irutan eman zidan negarrak;

bein, zuen etorkizunak;

bai, Jerusalen errudunaren

erraustu bear itunak...

ta, laugarrenez, orain..., Gernikak!,

azken «judu» euskaldunak!

        Eusko samiñaren zotiñak:

Katoliko izena ebatsi ta uka,

gorri ta siñausle ohoretxoon truka...

Ixo, Ama. «Eusko negarra» non buka?

IX Egonaldiz

IRUGARREN LURRA JOTZEA

semen est sanguis chrsitianorum

    Oraindik ere entzuten gaude

    «Delenda est...» —deadarra,

Txerren indarrei oska ta aginka

    euskaldunen iñularra...

Erroma azpitik, lurpea astinduz,

    len martirien Biltzarra

mundu guzira ernaraz zenun;

Zergatik ez euskotarra?

Inka ontatik jarei gaitezen

    Anai!, iguzu oldarra!

        Eusko samiñaren zotiñak:

Jesurenak iru. Iru gure Erriak

karlatar gerretan jeiki-eroriak.

Bergara, Gernika..., zenbat, salkeriak?.

X Egonaldiz

BILLOTZIK

exivit ergo Pilatus foras

et dicit eis: Ecce homo (Jon. 19,5)

«Orra Gizona!», listukatua

    Jainko begien dirdaia,

    aragi litsez zauri gorritan,

    giza itxurik ez ia-ia...

«Ona Erria!», lurbira aurrean

    ain gabe, lander, deslaia...

    Gu ain gabe ta zotz eginda arro

    gure soiñekoz etsaia...

Onen billotzik nai al ginduzun?

    Egin bedi zure naia!

        Eusko samiñaren zotiñak:

Zure ederrez jantzi gure itxas ta mendi!

Zure graziz jantzi gure uri ta sendi!

Zure izenez jantzi... «agota» au: Euskadi!

XI Egonaldiz

GURUTZEARI JOSIA

Xto confixus sum cruci

Anbat alditan laztanduriko

    zuntoiari orra josi,

    samurragoa zitzaizun arren

    iltzezko or on utzi...

Bizkaian dugun Areitz Deunari

    sendo-zindo nai guk eutsi,

    arixe lotuz, erdalkerira

    jun ez gaitezen igesi...,

arixe lotuz, Zuri deitzeko:

    «ez gu, Zu gu baitan bizi!».

        Eusko samiñaren zotiñak:

Areitz, Areitz Santu!, Sinaiko ondare,

zuri itsasiontzat gurutze ta aldare,

babestu gaitzatzu, Batzar aien pare!

XII Egonaldiz

IL BERRI

et blasphemabant dicentes: salva

temetipsum si filius Dei es.

(Mt. 27,40)

Euzkia itzali.

Goibelak nausi.

Orra abailduta Bildotsa.

Ori Jaungoiko?

Arkaitzak baietz.

Renantarrek uka otsa.

Tamala! Zenbait geuretar ere

    birauka eztira lotsa:

—«Jainko izatera, ez luke utziko

    euskaldunon eriotza...»

Arren, Jauna, arren!

Etzagula gal

fede,

itxaro,

otoitza!

        Eusko samiñaren zotiñak:

Jesu ildare, or Zu, Doloretakoa!

Barka luzetsia gure nekalgoa!

Ez dezagula gal Pizkunde itxaroa!

XIII Egonaldiz

AMAREN BESOTAN

Christe, cum sit hinc exire,

da per Matrem me venire

ad palman victoriae.

Areitz gurutzan agoniz, zure

altzo txandaren zai gaude.

Illobirako Gorputz laztana

aurki kenduko dizute;

seme berriok bear gaituzu

orain magalean gorde...

Altzo Aberri!

Altzo Pizkunde!

Altzo Eukaristi bete!

Min ta amets oro oparo ordainduz,

ama altzo ori..., zer ez ote?

        Eusko samiñaren zotiñak:

Lau gudate garratz, laurak gal ondoren,

ondakiñetatik gaude otoi ta arren:

zure magalean Jesukin atseden!

XIV Egonaldiz

ILLOBIAN

vita mea abscondita est

cum Xto.

Eztio bildur illobiari

goldezuloko aleak.

Ezta Zuk ere. Ereintza bait da,

    Udaberrin ekarlea.

«Areitza zarrak areitza berri»:

Gernikan dugu legea.

Illobi izan zan, Bizkaiko gudan

Zurekin bat erortzea;

    oroi zenigun:

                    —«Ni naiz Berpizte» ...

Amets dizugu zertzea.

        Eusko samiñaren zotiñak:

Illobion negu: irurok etxape...

Gabon, Jesu. Gabon, Ama. Biar arte...

Ta amets..., amets beti Aingeru albiste:

BERPIZTEA, amets

et ipsi spectant resurrectionem

futuram (act. XXIV, 14), scientes

quoniam et nos cum Jesu erimus

(II Cor. IV, 14).

Surrexit: Piztu zaigu

    Jesu bat batean.

Praecedet vos...: orra nun

    doakun aurrean

Erriaren gidari,

Pizkunde bidean...

—Jeiki ta abil, Euskadi,

Jesukin batean,

guruz bidaroz letxe

Gurenda igandean!

1940-1955

AZKENA