III

IÑURRITZAKO ZUMARDIYAN

        — Mirentxu, zumardi onek txikitxoa nitzanetik Uritik aldegin arteko denborak dakarzki nere oroimenera. Nere gurasoakin prankotan egon naiz Deun Pelagi egunean. Euzko dantza gogotsu dantzatu oi genduben lagunok. Ziñez, zoriontsu bizi nitzan aldiyak!

        Zumardiya lenago bezela dago. Nik, ordea, ez det nabaitzen gastetxoa nitzanean bezalako alaitasuna. Toki oroigari abek, alaitu bearrean, itun uzten naute.

        Zu, alaitsu ikusten zaitut. Argiro dakust zure biotz alaitasuna. Zure arpegiyak diyo, biotz alaitasunez zaudela...

        Zuretzat, alaitasun, maitasun zumardi zoragarriya... Neretzat, ituntasun, oldozmen negargarriyak...

        — Loretxo, edestu zaidazu gertatzen zaizuna.

        — Bai, edestuko dizut.

* * *

        — Uri onetatik Tolosara jun giñanean nere gurasoak karlatar sendi bat oso adiskide egin zuben, ta, jakiña, bi sendiyak alkarrekin adiskidetasun aundiya artu gendun.

        Ni ere karlatarra nitzan, baño...

        — Orain ez al zera?

        — Ez, Mirentxu, abertzalea naiz.

        — Nork abertzaletu zaitu?

        — Nroj. — P etaoin shrdlu cmiñyp vb

        — Nork diyozu? (Loretxori negarrak ematen diyo)

        — Etzazu negarrik egin. Edestu zaidazu. Edestu zaidazu bildurrik gabe gertatzen zaizuna.

        — Aitatutako sendi adiskideak, seme bat zeukan, osalari ikasten ari zana. Osalaritza bukatuta etorri zan bere etxera neri osasuna galtzeko...

        — Zer diyozu?

        — Mutil gaste zintzo oso zintzoa da. Sendiyarekin neukan adiskidetasun bidez, bereala adiskide aundiyak egin giñan.

        — Une guzietan abertzaletasun gayatzaz aritzen zitzaidan. Idazti, egunkari, asteoroko. aldizkingi aberkoi guziyak nere etxean izaten ziran. osalari adiskideak bidalita.

        Erakutsi zidan euzkotarren aberri bakarra Euzkadi dala ta abertzaletu nitzan. Arrezkero, «Jaungoikoa ta Legezarra» ikurritzat artuta, Arana Goiri'tar Sabin gure Irakasle ilezkoaren irakaskintza zabaltzen alegindu naiz.

        Gaxotu nitzan sendatu eziñeko gaxo onekin. Osalari askorekin ibili naiz ta ziur ziur dakit aldi gutxiko biziya daukatela... Igaro diran sei illabetean daramaten berakuntzak argiro iragartzen dit.

        Euzkadi, gure aberri bakarra maitatzen asi nitzanean, beste maitasun aundi bat sortu zan nere biotzean. Bi maitasunak bat batean jayoak dira!

        Maitasun bat nun nai ta noiz nai agertzeko lotzik ez det izan. Euzkadiganako maitasuna. Beste maitasuna agertzen, ez naiz beñere asuartu... Ta eldu zan egun bat nere biyotzak geyago ezin zubena.

        Uri onetan bizi nitzanean —dakizun bezela— oso alaitsua nitzan. Maitatzen ikasi nuben ezkero, beti itun, gaxotzeraño.

        — Garbiro dakust zure gertaera negargarriya. Osalariya izango da noski ainbeste maite dezuna?

        — Osalariya... Osalariya... Bai. Osalariya izan da Euzkadi maitatzen irakatsi ditana, Osalariya osasuna galdu ditana... ta alaz guziyaz ere Osalariya nere oldozmena itundu ta alaitu une berean egiten dubena.

        Osalariyak eduki neretzat sendakaya... Zer ari naiz?

        — Ta, Osalariyak ez dizu maite?

        — Oso lagun onak gera. Berak ez du errurik. Ni naiz erruduna...

        — Ez dizut ulertzen!

        — Oso zintzoa da. Abertzale jatorra. Kistar ona. Lagun obeagoa.

        — Zer egiten dezu agertu gabe zure gaxotasunaren ziyoa?

        — Berandu da, Mirentxu. Gaxo nago, ta gañera...

        — Nork dagi, onenean...

        — Eziña da. Uste gabe Euzkadi maitatzen asi nitzan bezala; asi nitzan Osalariya maitatzen ere. Euzkadi maitatu lezake, egiñaz abertzaletasuna nabaitzen duten guziyak. Euzkadi ez da nik bakarrik maitatzeko.

        Biotz maitalea ere, ez da nerea bakarrik. Beste geyagok ere badute biotz maitalea. Osalariyak ere badu biotz maitale bat. Berak ere Euzkadi biotz biotzez maite du. Nik bezala, gaste bat ere maite du... Nik, bera maite det. Zertarako ukatu! Berak, beste gaste zintzo bat bat maite du...

        Jakin nubenean Tolsoar neskatil gaste bat andregai zeukala eta gero berakin ikusten nubenean; atsekabe aundiyak igarotzen nitun.

        Andregaya zubela jakin nubenetik iksui nuben bere maitasuna adiskide maitasuna baño aundiyagoa zala. Senartzat artzeko maitasun sutsua zala... Orain zer diyozu?

        — Ez da itxaropenik galdu bear. Onenean ez da andregaya izango. Nork daki zurekin bezela abertzaletzeagatik dabilen?

        — Ez, Mirentxu. Andregaya da. Berak Osalariyak esan dit. Ez, noski, uste izan bazuben zer min emango zidan. Ain da ona!

        — Alkar maite dute ta zoriontsuak izango dira.

        — Konturatu ote da maite dezula?

        — Ez det uste... Badaki, gaxorik nagola. Gazoaren ziyoa ez... Zuk bakarrik dakizu ner gaxotasunaren iturriya. Arren, Mirentxu, gorde bear dezu orain arte iñork etzekiyan nere ixilkakoa.

        Ez nuben asko uste Zarautz utzi ta Tolosara jun nitzanean, karlatarra izatia utzi ta eusko abertzaletuko nitzanik. Ez da abertzaletu ninduan mutilak, osasuna galdu bear zidanik ere...

        Errua, ez da Osalariyarena. Nerea ere. Errua, Zarautz nere Uri maitetik gurasoei ogibidea kendu ziyena da...

        Kistar ziñismena ta eusko abertzaletasuna maitasun utzak izanik, guziyei barkatu diyet. Agertu dizut nere gaxotasunaren ziyoa. Orain gentzatsu nago.

        Egunean, egunean, orain arte bezela otoitz egingo diyot Aranztazuko Miren Neskutzari, eskatuaz, Osalariyarentzat osasuna, zoriontsu bizi dedin bere andregayarekin ezkonduta. Berdin zuretzat ere, zure maitearekin kistar eta euzkotar zintzoak bezela zoriona ta gentza izan dezazuten. Bai ta nere gurasoen areriyo alde ere.

        Orain, zorionekoa naiz. Nere bareneko korapiloak azkatuta sama aundiya kendu det. Lenago edestu banizun ez nuben kalterik izango.

        Iluna gañean degu, Mirentxu. Guazen etxerantz.

        — Bai, Loretxo zintzo ori, poz pozik lagunduko dizut. Osatuko zera. Aztu egin bear dezu gertatu zaizuna. Alkarrekin abertzaletasuna zabaltzen ekingo diyogu EuzkadikO uri guzietan. Zer derizkiyozu?

        — Mirentxu: Zukuste dezun baño gaxotasun aundiyagoa daukat. Oso gaizki nago. Uste nuben gaurko arratsaldea alkarrekin ez gendubela igaroko. Buru guziya arinduba daukat. Barrengo iluntasun ikaragarriya. Gaizki nago. Bereala oeratu egin bear det.

        — Mirentxu: Arren, otoi nere osasun aldez. Eziña bada Goiko Jaunaren gogoa bete bedi. Iltzen banaiz ez aztu otoitzetan. Donokitik lagunduko dizutet.

        — Loretxo, zaude ixilik. Osatuko zera. Osatuko zera...

        — Datorren igandera-arte.

        — Donokira arte...

UDAZKENA

        Udazkeneko arratsaldea da. Madoz zumardiyan senargayarekin egurasten nabil. Egoaizeak zugaitzetako osto igartuak lurperatzen ditu.

        Amaika lurperatzen duben udazkena.

        Loretxok gaba oso gaizki igaro du. Bildur naiz aurtengo udazkeneko ostoarekin batera lurperatuko ote dan...

        Gaixoa ain ona ta il ehin bear!

        Ilunabarraklin batera kanpantorreko il kanpaya entzuten degu.

        Bildurrez, dardarka gaude.

        Une onetan gure ondoan igarotzen dan neskatil bateri galdetzen diyot.

        — Nor il da?

        — Loretxo, gaxoa!

        Senargaya ta ni alkarri begira gaude, otoitz ta negar batera egiñaz. Goyan Bego Loretxoren gogua, esanaz, bukaturik gure otoitza.

        Egoaizeak indar aundiya dauka. Osto piloak lurrerantz datoz.

        Osto artean loretxo bat dakust. Bat batean nere oroimenera oldozkun itu bat dator.

        Loretxo, Udazkenak darama!...

UDABERRIA

        Udaberria, alaitasunaren iturria da. Baso, mendi, zelai, oro osto orlegi ta lorez apainduak daude. Zuaitzak apaingarritzat txoritxoak abeslari. Poza, alaitasuna, ameslari nago.

        Orrilako egun alaitsua da. Loyolan Deun Iñakiren aurrean ezkondu gera.

        Euzkadiko baratzak loratuak daudela ikusirik nere oroimenera oldozmen alaitsuak datoz. Oldozmen nagusiyak diyo.

        Loyolan artu degun onespenak zorioneko lorategi bat egingo dubela gure kabi berriyan!...

El Día, 1932ko martxoaren 12, 19 eta 27an argitaratua.