IRUÑEKO ITZULIA

        Mañex gogoetan zagon aspalditik behar ziela Iruñeko hiria ikhusi. Hainbeste aldiz aditzen zuen halakoa eta holakoa zela, espantu haundietan eta nahi izan zien bere begiez frogatu erraiten zakotena, ustez ez othe ziren gezurtari batzu haundikeria horiek salatzen zituztenek.

        Egun batez sos parrastaño bathekin barnekoaren sakelak bethe ondoan abiatzen da Iruñe alderat.

        Mañexek ere bertze anitzek bezala Doniane Garazitik iphar alderat, eta Auritzetik hego alderat fitsik etzien ezagutzen mundua. Xoko horietarik sekula etzen athera.

        Guazen ba, gu ere, erraiten zuen bere baitan, munduaren kurritzera. Ez nezatela hemendik aitzina orai artio bezala sudurrerat botha ahalgegarri hitz hauk.

        —Asto pullo bat biz, bethi aphotzarra bezala zilotik ez urrundu nahiz. Gizona ez duk deus bere herritik ez bada lekhutzen. Sathorra ere hatsa hartzeko munhutsetik atheratzen duk noiztenka.

        Ez, etzien gehiago yasainen holako trufa eta ihakintzak.

        Iruñen sartu eta Mañex badoa karriketan barna begiak larrituak dena ikusten, ohartzen eta ikhertzen. Juan zen merkaturat eta han zagon lorian. Sekulako fruitu ederrenak elemeniaka metatuak baziren alderdi guzietan. Ze mahatsak, ahotik ezin utziak beren eztitasunez, iranyak, udariak, eta piko beltz haundi batzu, mami gorrizkoak. Aiei!, zein goxoak. Ze asea egin zuen Mañexek!

        Gero ikhusi zien kuya meta haundi bat, eta harritua zagon zonbat erosle zen, eta ganibet batekin zerraka moztu eta zoin goxoki yaten zuten. Etzitzakon burian sartzen nola yan ahal ditaken kuya gordin bat. Uste zuen bere alhorretakoak bezalakoak zirela.

        Hain errekesta haundia ikhustean, nahi izan zien yastatu Mañexek ere, eta zerra bat ezpainetarat hurbiltzean hain zukretua izanikan ere, utzi zuen, halako gustu bitxi bat kausitzen baitzakon.

        Eta bizkitartean melon deitzen zuten kuya hura yende hek yaten zuten goxotasun haundian.

        Merkatutik yuan zen Plaza del Castillo haundirat, eta ohartu zen nola yendea sartzen zen lur pian, eskaler bati behiti. Ze othe zuten han?

        Mañex ere yausten da eta begiek etzien sinetsi nahi han ikhusi zuena. Debru hiritarrak, zer gauzak asmatzen dituzten! Egundaino ikhusi ez diren pixitegi ederrenak eta garbienak. Bainan, nolakoak! Baziren ere bizpahiru ganbera edo gela behar haundiagokoak eta premiatsuak egiteko.

        Iruñerat helduzkioz Manexen tripak ere nahasixeak baitzauden, han sartu eta utzi zituen bere gorphutzak atxiki nahi etzituenak...

        To, orai nuk, orai, arin eta gustian Zion gizonak.

        Badoa aitzina plazan eta soinulariek duten atherbe ondoan zelarik eguerdi irian, ifernuko orro itsusi eta gaitz bat aditzen du, beharriak tutatzen dazkonak. Ikharagarrizko khexu luze hura entzutean egiazki izitu zen. Bainan, ze othe zen hura? Amerikano eskualdun batek erran zakon eguerdiko orduaren agintza zela, eta orro samin hura sirena deitu tresna batek egiten zuela.

        —Ze izialdura eman daan tresna tzarrak, dio Mañexek.

        Gero nahi zuen ikhusi xerrien merkatua, bainan urrunsko baitzen, amerikanoak erran zakon nahi balinbazuen harekin yuain zela, eta erakutsiko zakola.

        Han sartzean ikhusi zituen lau edo bost ehun zerri.

        —Hau duzu, hau, gauza ederra, erraiten zakon amerikanoari. Ze borthakoak, zoin ederrak eta gizenak! Soizu, soizu, ze xingarrak ditien hunek. Anglés muthur bihurtu horietarik da: arraza hautakoa.

        Bazkaiteko tenorea baitzen sartu ziren berehala Iruñen. Mañex badoa ostaturat eta untsa yan ondoan, kafia hartu eta berriz karrikaz gaindi ibili zen, denetaz ohartu nahiz.

        Atsalde hartan berean itzuli zen etxerat. Herrirat heltzean erraiten dakote adixkidek:

        —Alo, alo, Mañex, gustatu zaika Iruñe? Hea, hea zoin iduri zitzaikan han ikhusi gauzarik ederrena?

        Manex ixildua zagon, ez ihardetsi nahiz. Bizpahiru aldiz adixkideek kitzikatu ondoan ausartatzen da erraiterat:

        —To, gorphutzaren arintzeko tokiak...

        —Ai urde zerri haundia!!! Hortako yuana hintzana Iruñerat?

(La Voz de Navarra, 1934/2/3).