www.armiarma.eus
idazleak eta idazlanak Herri literatura TESTUAK Corpus arakatzailea Klasikoen Gordailuari buruz



Iesus Krist Gure Iaunaren Testamentu Berria
Joanes Leizarraga
1571

      [liburua osorik RTF formatuan]
      [inprimitzeko bertsioa PDFn]
      [Literaturaren Zubitegia]

 

Bertsio informatiko honen egilea: Josu Lavin; Urkiola, 1-1K 48990 - Getxo (Bizkaia)

 

aurrekoa hurrengoa

        A tresillustre Dame Ieanne d'Albret, Roine de Nauarre, Dame souueraine de Bearn, &c. son treshumble & tresobeissant seruiteur Iean de Liçarrague de Briscous desire grace & paix en Iesus Christ.

        Madame, ie seroye à bon droit blasmé de temerité, de ce que vous estant comme incogneu i'ay esté si hardi que de vous dedier ceste translation Basque du nouueau Testament, si pour le moins ie n'amenoye quelque excuse de ceste mienne hardiesse. Entre les autres raisons qui m'ont induit à ce faire, cestes-cy m'ont esmeu le plus, assauoir, vostre tresrenommee humanité & pieté. Quant à l'humanité, encores que ma condition soit telle, qu'il sembloit qu'elle ne deust iamais paruenir iusques à moy, toutesfois i'en ay senti infinis effects, mesmement en ce qu'il a pleu à vostre Maiesté m'ordonner gages, & me faire entretenir en vostre pays de Bearn: mayant par ce moyen donné grande occasion & ouuerture pour sortir des perplexitez d'esprit ausquelles i'estoye presque du tout plongé, & de la captiuité où i'estoye detenu, la souuenance de laquelle me fait encores dresser les cheueux en la teste. Quant à la pieté, elle a engendré vne si grande reuerence de vous és cœurs des gens de bien, que mesme ceux qui ne vous cognoissent point de face, ne peuuent assez admirer vostre vertu, pour les louanges qu'on vous donne à bon droit d'estre tant affectionnee à restablir les ruines du temple de Dieu: lequel ayant esté presque du tout abbatu & demoli, est reedifié par vostre moyen, & reprend son ancienne beauté qu'il a euè autresfois du temps des Apostres. Pour le moins ie puis mettre en auant vostre pays de Bearn, lequel ayant esté autant farouche & rebelle à la parole de Dieu, qu'autre qu'on pourroit alleguer, neantmoins auiourd'huy, par la grace de Dieu, qui s'est serui de vostre zele, prudence & magnanimité, est si bien appriuoisé, que la parole de Dieu y est paisiblement & en grande edification preschee, & la discipline ecclesiastique deuèment exercee. Mais quoy? ce n'est pas à moy d'entrer si auant au discours de vos louanges, de peur que la clarté d'icelles soit aucunement obscurcie par l'insuffisance de mon style. M'arrestant donc ici, encores m'oseie promettre que ce qui a esté dit me pourra defendre contre quelques vns, qui font profession de mesdire & blasmer mesmes les plus droites & entieres volontez. Car y peut-il auoir petitesse de condition ou autre telle chose, qui m'ait deu empescher de dedier vne œuure si saincte à vne Roine dont le sainct zele & la pieté sont tant recommandez par tout le monde? Si on replique qu'vn autre eust mieux fait cela que moy, ie pourray faire seruir à ma defense ce que dit vn iour vn nommé Pædaretus, lequel ayant failli à estre esleu au nombre des trois cens Magistrats de la ville de Sparte, s'en retoutna tout ioyeux en sa maison, disant qu'il s'esiouïssoit de ce qu'il s'estoit trouué en la ville trois cens hommes meilleurs que luy. Aussi puis-ie bien dire, que s'il se feust trouué mille personnes qui m'eussent releué de ceste miemne peine, qui est plus grande qu'on ne penseroit point de prime face, i'en eusse esté autant ioyeux, que i'ay esté marri de ce qu'autre que moy ne s'est mis en auant pour commencer. De ceci pourront rendre tesmoignage ceux qui principalement m'ont incité à prendre ceste charge. Et afin que ie die ce qui en est, encores que voz grandes vertus, Madame, & principalement celles desquelles i'ay parlé, & les exhortations vehementes de monsieur de Gramont (qui estoit pour lors vostre Lieutenant general) ensemble les frequentes sollicitations de messieurs de Belsunce & de Meharin, & de quelques autres mes amis, ne fussent que trop suffisantes pour m'esmouuoir: toutesfois quand ie consideroye que mesme de nostre temps tant de sçauans personnages se sont employez à la traduction du nouueau Testament tant en Latin, François qu'en autres langues fort riches & vsitees: & que depuis les mesmes traducteurs, & apres eux les autres ont trouué plusieurs choses à redire, tant au sens qu'au langage, me voyant moins que rien en comparaison d'eux, n'ayant que le seul zele & desir de profiter: & craignant que t'effect ne peust respondre à ma volonté, ie m'arrestoye tout court: & peu s'en fallut que ie ne desistasse entierement, voyant mon entreprise d'autant plus grande, que la langue en laquelle i'ay escrit est des plus steriles & diuerses, & du tout inusitee, pour 1e moins en traduction. Toutesfois m'asseurant que les Basques, entre toutes autres nations, n'estoyent point si barbares que de ne pouuoir recognoistre le Seigneur en leur langue, & voyant, l'occasion qui se presentoit, esperant aussi qu'il y auroit de plus suffisans que moy qui tiendroyent la main à l'œuure (comme il s'est trouué quand par ordonnance du Synode de vostre pays de Bearn, it a esté question de reueoir & conferer la besoigne) m'appuyant apres Dieu sur vostre authorité, accompagnee d'infinies vertus, à la fin ie me resolu de faire ce qui seroit en moy, & raporter de bon cœur ce qu'il a pleu à Dieu me donner pour 1'edification de son Eglise. Mais encores ce qui me donna plus grande asseurance, fut l'esperance que i'eu que par ce moyen la pure parole de Dieu auroit entree & accroissement au pays des Basques, & que pour ce faire ceci vous seruiroit conme d'vne trompette, par laquelle Dieu vous appelle pour faire la guerre à Satan en vostre royaume de Nauarre, aussi bien que vous l'auez faite & continuez en tous les autres lieux de vostre domination. Au reste, quant à la diligence que i'ay prise, & au fruict qu'elle peut apporter les autres en iugeront. Ie diray seulement ceci, que me souuenant tousiours de 1'expres commandement de Dieu, qui est de ne rien oster ni adiouster à sa parole, ie l'ay fait le plus fidelement qu'il m'a esté possible. Il reste que ie supplie vostre Maiesté de prendre le tout en bonne part, regardant plustost à la grandeur & dignité de l'œuure, qu'aux imperfections & à la petitesse du Translateur. Cependant ie prie Dieu, Madame, qu'il vous maintienne longuement pour se seruir de vous à sa gloire, & au salut de vos poures suiets, vous gouuernant en toutes choses par son sainct Esprit, auec Monsieur & Madame vos heureux enfans. A la Rochelle le vingt deuxieme d'Aoust, 1 5 7 1.

        GUZIZKO ANDRE NOBLE Ioana Albrete Nafarroako Regina Bearnoko Andre gehien &c, denari, bere zerbitzari guzizko xipiak eta guzizko obedientak, Ioanes Leizarraga Beraskoizkoak, Iesus Kristen gratia eta bakea desiratzen.

        ANDREA, zeren ni zure ezagun gabea bezala naizelarik, Testamentu berriaren heuskarazko translatione hunen zure Maiestateari dedikatzera ausartu izan naizen, merezi onez arintasunez akusa ahal neinde, baldin neure ausartgoa hunez zerbait exkusa bereren eman ezpaneza. Bada, niri haur eragin draudaten anhitz berze razoinen artean izan dirade, zure humanitate handi jende prestu guziez laudatua, eta Iainkoazko zure zelo handia. Zure humanitateaz den bezenbatean, ene manera halako bazen ere, non ezpaitzuen irudirik ere zure humanitatea sekulan enegana hel ahal leitela, guziagatik ere anhitz aldez hura baliatu izan zait, eta prinzipalki, zure maiestatearen plazera hala izanik gaje ordena lekidan, zure Bearnoko herrian entretenitu izan naizen bezenbatean: ezen halaz eman izan zait, ithoa bezala azpitik nendukaten gogo-arranguretarik, eta orhoitzeak ere buruko biloa latz eraziten drautan kaptibitatezko suiektionetik ilkiteko okasione eta moien. Eta zure zelo Iainkoazkoaz den bezenbatean, hark du enjendratu zu baithara jende prestuen bihotzetan halako reberentia bat, non are zure ezagutzea eztutenek ere ezin asko mirets baitezakete zure berthutea, zuri zuzen onez emaiten zaizkizun laudorioakgatik zeren hain afektionatu erakusten zaren Iainkoaren tenpleko gauza gaizkituen drezatzen, eta zeren hark, kuasi desegin eta arrasatu izanik, orain zure moienez reedifikatzen delarik, rekrubatu baitarama bere leheneko edertasun Apostoluen denboran ohi zuena. Hunetakotzat exenplutan frangoki allega ahal dezaket zure Bearnoko herria: hura behin berze erran ahal daitenik batre bezain Iainkoaren hitzaren rezebitzera behatu gaitzetako eta rebelerakutsi izanik. guziagatik ere, Iainkoa zure zeloaz, zuhurtziaz eta gogo-handitasunaz zerbitzatu izanik halakara mansotu eta ematu izan da, non egungo egunean Bearno guzian Iainkoaren hitza paisibleki eta edifikatione handitan predikatzen baita, baieta disziplina eklesiastikoa egiazki eta bide bezala obserbatzen. Baina zer? etzait niri eman zure laudorien aipatzez hain aitzina abanzatzea, hetango klaretatea neure minzatzeko insufizientiaz ilhun eztezadanzat. Baina hunetan jelditzen naizela ere, esporzu dut ezen, ahal liratekeen borondaterik zuzenenez eta hobenez ere gaizki minzatzeaz berze ofiziorik egiten eztuten batzuetarik, ia erran izan denak ere defenda ahal nezakela. Ezen ahal datekea ene konditionezko baxotasunik ezpa hunelako berze gauzarik batre, ni hain obra saindu baten, bere zelo eta afektione sainduagatik mundu guzietan hanbat laudorio emaiten zaion Regina bati dedikatzetik gibeleratzeko nuenik? Eta baldin edozeinek replikatu nahi balu eta erran, ezen egin izan dena, nik baino hobeki berze batek egin ukan lukeela: hunetan, aplika ahal dezaket neure defensionetan Pædaretus deitzen zen Esparta hiriko batek egun batez erran ukan zuena: zakusanean ezen hiriko hirur-ehun majistratuetarik bat izatera, etzela hura elejitu izan biltzarretik alegeraki bere etxerat itzuli izan zen, zioela, ezen atsegin handia luela zeren hirur-ehun gizon hura baino prestuagorik hirian eriden izan ziraden. Segur nik ere erran ahal dezaket ezen milla eriden izan balirade ere, ni arindu nendukeitenik pena hunetarik (zein izan baita nehork lehen bizitik estima ahal lizakeen baino handiago) nik ukan nukeela hanbat atsegin nola ukan baitut atsekabe zeren nizaz berzerik hatse baten egitera abanzatu izan ezten. Hunezaz testimoniaje ekar ahal diezakede prinzipalki kargu hunen hartzera inzitatu ukan nautenek. Eta dena den bezala erran dezadanzat, Zure berthute handiak, Andrea, eta prinzipalki nik orain aipatu ditudanak, baieta orduan zure Loktenent jeneral-Agramondeko Iaunaren ezhortatione handiak, eta Belzunzeko eta Meharineko Iaunen eta zenbeit berze ene adiskideren sollizitatze ardurazkoak, ene goga eraziteko asko eta sobera izanagatik: hala ere konsideratzen nuenean, nola gure denboran ere anhitz personaje iakinsurik Testamentu berriaren translationean enplegatu izan den, hanbat Latinez, Franzesez, nola anhitz berze lengoaje abratsez eta pratikatuz: eta gero nola Translatazale berek eta haien ondoan berzek anhitz gauzatan, bai sensuan bai lengoajean zer erran eriden ukan duten: eta ikusirik ezen halakoekin konparatzera ez-deus baino ezdeusago ninzela, eta neure buruari kuasi gogo nahiaz eta probetxu egiteko desiraz berzerik eznakusolarik, eta nik hala borondate ukanagatik, beldurrez gauza ez ledin moldez burutan ilki: karguaren hartzera bathirik ezin naidikeen, eta guti falta zedin non ezpainendin xoil gibelera, nakusanean hanbatez ene entrepresa handiago, zenbatez nik eskribatu dudan lengoaje mota baita, esterilenetarik eta dibersenetarik: eta oraino, translationetan behinzat, usatu gabea. Alabaina segur izanez ezen Heuskaldunak berze natione guzien artean ezgarela hain basa, non gure lengoajez ezin ezagut eta lauda dezagun gure Iainko Iauna: eta ikusirik ezen okasionea presentatzen zela, baieta esperanzaz ezen ni baino sufizientagorik ere izanen zela obran esku edukiren luenik (nola eriden ere izan baita Bearnoko sinodoaren ordenanzaz lan egina bisitatu eta koneritu behar izan denean) azkenean, Iainkoaz landan, zure anhitz berthuterekilako authoritate handian esporzu harturik, gogo egin nezan, neure ahal guziaren egitera, eta Iainkoak eman plazer ukan drautan guziaren borondate onez haren Elizaren edifikationetan enplegatzera. Baina are gehienik bihotz eman ukan zerautana zen nik nuen esperanza, ezen moien hunez Iainkoaren hitz purak ukanen luela sartze eta abanzamendu Heuskal-herrian: eta hunetakotzat zu Andrea, hunez zerbitzaturen zinadela tronpeta baten anzora, zeinez Iainkoak deitzen baitzaitu hala zure Nafarroako resuman ere Satani gerla egitera, nola egin eta egiten ere baitraukazu zure dominationeko berze leku guzietan. Goitikora, nik obra hunetan ezarri ukan dudan dilijentiaz eta penaz baieta hunetarik ethor ahal daitekeen emendioaz den bezenbatean, berzek iujeaturen dute. Haur bai erranen dut, ezen bethi orhoitik nola Iainkoaren manu expresa den haren hitzari deus edeki eztakion ez eratxeki: hala egin ahal dudan fidelkiena egin ukan dudala. Hunen, gainean zure maiestateari suplikamenduz nagoka, dena onetakotz othoi rezebitu nahi duzun, obraren handitasunera eta dignitatera behatzenago duzularik ezen ez Translatazalearen inperfektionetara eta xipitasunera. Hanbatekin Iainkoari othoitz egiten draukat, Andrea, nahi zaituen othoi bere Espiritu sainduaz bethi illuminatzen zaituelarik, zure dohain-onetako haur Iaun Andrekin batean, bere gloriaren abanzamendutan eta zure suieten edifikationetan luzaki konserbatu. Roxellan Agorrilaren 22, 1 5 7 1.

        Aduertissement à ceux qui ne sçauent point le Basque, pour le sçauoir lire.

        Les mots Basques se prononcent auec toutes leurs lettres, à la façon Latine, comme ils s'escriuent: u voyele se prononce à pleine bouche comme si c'estoit ou.

 

aurrekoa hurrengoa