HIRUGARREN GERTALDIA

Joka-lekua:

        Eskualdun sukalde bat... Etxahunen etxean. Arratsa da, Etxahun kofesatzerat joana. Etxahunen haurauk ohean diara Egiaphal sukaldean dago Etxahunen emazte Engraziren ganat jinu... Edateko zerbait Engrazik zerbitzatzen diola.

ENGRAZI: Ea, gizona kofesatzerat joana dut... Bihar Phazko baita... Haurrak ere ohean ditut.

EGIAPHAL: Ikusia nuen joaiten, igandeko arropez beztitua. Hortakoz, denboraz baliatuz, jin naiz zure ikusterat... Errazu, Engrazi, errazu garbiki, zuk baduzu zerbait ene kontra.

ENGRAZI: Nik?.. Ez... Zertako?

EGIAPHAL: Ba, ba... Ez du balio ukhatzea!.. Atzo oraino azkenekotz... Etzara pasatu plazarat joaiteko, gure phentze handiaren aldetik... Ni han nintzen, usaiako tenorean... Nahi nautzun zerbait aiphatu... Bainan, zuk bertze bidea hartu duzu

ENGRAZI: Ba, ixtilen gatik

EGIAPHAL: Ez eni holakorik erran, Engrazi... Lehen ere baziren ixtilok gure phentze handiaren sahetsean... Orduan pasatzen zinen zu handik... Errazu, Engrazi... Jakiterat jina naiz... Zerbaitetan huts egin deutzuta? Badakizu zonbat zaitudan maite!.. Errazu garbiki zer duzun hola hoztua izaiteko nerekin!

ENGRAZI: (Ezin atrebituz) Ba... badut zerbait... Ez baitakit konprenituko nauzun.

EGIAPHAL: Zer duzu?.. Errazu garbiki dena den.

ENGRAZI: Zure kontra phitsik ez dut... Bainan, badkizu, gogoeta batzu egiten dira... Haurrak ere hor, eta phazkoak ere heldu... Senharra ere aurthen elizarat hurbiltzen phazkoen egiteko...

EGIAPHAL: Eta gero, zer?..

ENGRAZI: Ori... nik ere behar dutala hobetu... seriostu.

EGIAPHAL:... Bon... (Minberaki) Hori nuen beraz merexi zure ganik... (Bortizki) Badakizu zer hitz ibili ditugun... Badakizu nola elgarrekin ezkontzeko hitz-hortuak, zure aitak ez zuela nahi eta, zure hitza ez zinuen atxiki... Geroztik, gure amodiak segitu du... Libro izanen grelarik, elgarretaratuko ginela, hainbertzetan juramentu egin dugu elgarri. (Erdi nigarrez) Ha, Engrazi, ez dautazu holakorik eginen... Ez... Hitzemana dugu, ez nauzula abandonatuko.

ENGRAZI: (Erdi nigarrez)... Zoazi hemendik... Othoi, zoazi!

EGIAPHAL: Hitz-eman dautazu... Bertzenaz, ez zaitela estona ikasten baduzu, hemendik jali-eta, Egiaphalek bere burua urerat aurthiki duela... Badakizu zonbat maite zitudan, Engrazi!

ENGRAZI: Ez... Zaude zure tokian... Ez nezazula hunki... Ha, zakurra!.. Zakurra saingaz... Norbait bada (Behatzen du leihotik).. Haaa... Senharra... Senharra heldu... Zoazi, zoazi hemendik... Ez kanpoko athetik... Ikusiko zaitu... Xahu gira... Hemendik... Sor zaite haurren ganbararat... Emeki... Leihoa idek azu, emeki... Zoazi leihotik, haurrak atzarri gabe...

(Engrazi bera gelditzen da sukaldean eta
entseatzen da berriz bere buruaz jabetzerat.)

ETXAHUN: (Sartzen da kopeta ilhun, elheak labur). Jainkook gab'on!..

ENGRAZI: Bai zuri ere!.. Jes!.. Zoin laster egin duzun itzulia!..

ETXAHUN: Bertz'aldiz lasterrago eginen dut... Batere ez baitut gehiago eginen...

ENGRAZI: Zer erran nahi duzu?... Zer gertatu zaitzu?

ETXAHUN: ... Phitsik ez... Phitsik... (Orroaz koleran) Aski badut... Konprenitzen duzu, aski badut jendeak nitaz dituen solasez... Etxahun ezdeusa, Etxahun mandila... Etxahunek ez du nehor egundaino saldu... nehori ez du phitsik ebatsi... Etxahunek ez du faltarik afera hortan... Jainkoaren gizonak, aphezak bederen dagotzila ixilik... «Orai ere zu, Etxahun!... » «Orai ere»... Hori zen, erretorak eni emaiteko solasa?... Denok, bethi eta bethi gero, Etxahunen gain... (Eztitzen da).

        Ekazu othoi zerbait edateko... (Ohartzen da Egiaphalek utzirikako botoila eta basoari)... Norbait izan duzu hemen?

ENGRAZI: Norbait?... Ez... Nihor.

ETXAHUN: Hum... Eta baso eta botoila hau?

ENGRAZI: Hu... Ni nintzon egarritua...

ETXAHUN: Zuk ez duzu arnorik edaten!

ENGRAZI: Ba, ori... Hola gertatu da... Ez bainien bertzerik eskupean... Zaude... emaiten dautzut baso garbi bat.

(Basoa kentzen du bertze garbi batez ordaintzeko)

ETXAHUN: Zuk ibilia bada, uzten ahal duzu ba baso berra har... (Ixilik, duda tzar batez hartua, emazteari begi ezkinez behatuz, Etxahunek bere burua zerbitzatzen du eta edaten... Leiho arrabots bat entzuten da haurren ganbaratik, eta Etxahunen seme ttipia, oihuz ikarretan, agertzen da ganbarako athetik.)

SEME: Aita!... Ama!... Norbaitek jauzi egin du gure ganbarako leihotik... Ba, gizon bat... gizon bat zen...

ENGRAZI: Ago ixilik, muthikoa... Amets egin duk!... Hougi hunarat, oherat...

SEME: (Nigarrez) Ez dut ez amets egin... Ikusi dut ba... Egiaphal bezalako gizon bat zen... Ikusi dut ba...

(Ama semearekin ganbararat sartzen da.
Etxahun badoha kanporat behatzerat,
lehenik sukaldeko leihotik, gero athetik...
Hitzik erran gabe, kexu izigarri batean jartzen da.
Emaztea berriz agertzean, bortizki jazartzen zaio).

ETXAHUN: Nor zen, leihotik ihesi joan den gizon hori... He! nor zen?

ENGRAZI: Nik zer dakit?

ETXAHUN: Egiaphal zen hori... Zuek biak, ni han kofesatzerat joan-eta, hemen elgarreki egon zarezte... Bethi aintzinat bizi zira, ni tronpatuz!...

ENGRAZI: Ez da egia.

ETXAHUN: Zer ez dela egia? Norentzat zinituen beraz jaliak baso eta botoila hau! (Botoila eskuan harturik, badoha emazteari buruz, hortaz jo nahi balu bezala.) Norentzat?... Errazu egia!

(Engrazi, oihu batean, kaderarat erortzen da erdi flakatua).

ETXAHUN: (Bera) Ha, hi, Etxahun, nongo zorte madarikatuaz joa bizi haiz ba munduan? (Botoila pausatzen du)... Ez dut ba izigarrikeriarik galdatzen... Bakarrik bakean eta lanean bizitzea ene familian!... Eta horra ene biziko laguna... Horra zertan dudan. Ez nau bakarrik sartzen, bainan ene etxean berean, ene gauzez du ene etsaia hazten!

(Kadera bat han harat pusakoan botatzen du...
Jartzen da eta nigarrez hasten. Berritz xutiturik,
hurbiltzen zaio emazteari. Hau bere baitaratua da).

        Bainan, nik zer egin dautzut zuri, zuk ni hola saltzeko?... Ezkondu bagira ezkondu, bethi zuri leial egon naiz... Ez dituguia hor gure haurrak!.. Orhoit zaite elgarrekin pasatu oren goxoez... Zertan huts egin dautzut? Zer arrengura duzu nitaz

(Engrazi hasperenka, batere arraposturik eman gabe).

        Guk, urus behar ginuke, urus biek, gure familia eta ontasunekin... Phitsiren eskasiarik ez dugu, phitsiren... Xuxen ibiltzea, hura dautzut bakarrik galdatzen... Bertze guziak izanik ere, gaizki ibiltzen bazira, denek eskas izanen ditutzu, denek... Ba zuk, eta ba zorigaitzez nik ere zurekin... Eta baten hutsak denek pekatzen baitituzte familian...

(Engrazi, bethi hasperenka)

        Bainan berriz ere, zer arrengura duzu eni egiteko?... Zer? Mintza zaite!... Errazu zerbait!.... Zertako, egun azkenik, tronpatu nauzu harekin?... Egun azkenik!....

ENGRAZI: (Ahapetik) Ez da egia... Ez zaitut tronpatu

ETXAHUN: Ez tronpatu... Hum, zer kopeta!... Ez tronpatu... Hitzortuak zinezten aintzinetik... Bazinakiten noiz elgarretara... Ba, eta noiz?... Etxahun kofesatzerat joan den denboran... Ez dik deubruak gaizki irri egiten... Ha, konprenitzen dut orai zertako nahi ninduzun kofesatzerat igorri!... Zertako zinen urus ni kofesatzerat joaiteaz... Orai, denek argi dira ene izpirituan!... Ez ene arimaz urrikalduz, bainan ni zure sahetsetik urrundu beharrez!... Zer barnea!...

ENGRAZI: Ez da egia!...

ETXAHUN: (Kolera botz batekin) Bon..., bainan afera hunek aski iraun du... Hunek behar du noizbait bururatu... Azken aldian ez nuen erreusitu, bainan oraikoan ez dut huts eginen... aski seguretik aphailatuko bainaiz... (Kartuxiera gerrian ezartzen du)... Aski seguretik eta behar den tokian. (Harma hartzen du) Azkenean jin duk hire eguna, Etxahun... Ahantzterat bezala abiatua hintzen egin zaukana... Ahantz, barka... egitate ederrak, bainan ahulak... Nere ahuleziaz baliatu haiz, Egiaphal... Bainan orai, fini, fini... Mendekio eta gaztiguaren tenora jina duk.

ENGRAZI: (Hari buruz joanez) ...Othoi, harma hori... harma hori... Orhoit zaite zure haurrez!

ETXAHUN: (Emaztea baztertuz) Ene haurrez!... Zuri da horren eni erraitea... Zuri!... Ene haurreri aita bat nahi diotet eman, eta ez biga.

JOANES: (Sartzen da bien oihuen erdian) Jes!... Zer duzue holako oihuetan! Norat abian haiz, hi, hire harma horekin?

ETXAHUN: Aski jasan ahal diot... Tenora jina duk ihizi nausituen ihizirat joaiteko... Etxahunek erakutsi gogo dik gizon baten biziak ez duela axolarik, bere ohorean hunkitzen dutelarik,

JOANES: Jaun erretorari hiza jazarri gogo?... Bainan muthikoa, baduka burutik?

ENGRAZI: Ho, Joanes, ez zazula utz jalitzerat.

ETXAHUN: Gizonek ez badute egin nahi xuxentasunik enetzat, nihaurek eginen diat heien orde.

JOANES: Bainan, muthikoa, jaun erretora ez zauk hain gaizki mintzatu... Ihaure haiz asoldatu...

ETXAHUN: Gab'on. (Jalitzen da.)

ENGRAZI: (Joanesi) Ha, Joanes... Zoazi ondotik... krima bat egitera doha!...

JOANES: Bainan zer arrazoin eman du hola erretorari jazartzeko?

ENGRAZI: Erretora!... Erretora l... Ez dakit nik... Ez du ez harentzat deus... Egiaphalen hiltzerat abian da.

JOANES: Egiaphalen hiltzerat?

ENGRAZI: Ba... Jin delarik elizatik, Egiaphal hemen kausitu du... eta, Egiaphal, ganbarako leihotik ihesi joana da...

JOANES: Bon... Orai konprenitzen dut... Hori bertzerik da!... Aise zen holako errobian!... Orai konprenitzen dut.

ENGRAZI: Othoi zoazi laster ondotik!

JOANES: (Uzkur) Errex da erraitea... Errex da ori hor, gauarekin ibiltzea gizon harmatu baten ondotik... Bonoha, bainan... (Atheratzen da).

ENGRAZI: (Bakarrik, ixtant bat gogoetatua, xutik dago. Bet-betan hipaka nigarrez lotzen da eta jaartzen).

        — Ha, horiek guziak ene gatik!... Ez da presondegian nihor preso, nola bainaz ni ene ahulezien erdian!... Ha, noiz othe naiz ba horietarik libratuko!

OIHALA