IZPIRITUA ARGI

        Beti oroituko niz, larrazkena zen. Aita iratze epaitetik jin zen mutilarekin eta sukaldean sartu. Ni kasetari so nindagon eta gauza guti nuen irakurtzen. Hameka urte ukan behar nituen. Aitak erran zautan, eskuen ikusten ari zelarik:

        —Egin dutea gobernamendua?

        —Ez dakixut!

        —Zeri behatzen duk beraz?

        Ez nuen deus ihardetsi. Ez nuen gobernamenduaz axolarik. Bainan halere behatu nuen lehen lerroetan eta hitz handitan ikusi nuen: M. Bidault a formé le gouvernement . Eta nik uste egun hartaz geroz kasetako berrien jakitea atsegin ukan nuen.

        Joan den egunean berriz anaiak erraiten zautan:

        —Barda arratsean nagusia ari zian haurreri: Zoin da Australiako kapitala? Holandakoa? Yugoslaviakoa?...

        —Berak badazkia bederen? —erran nuen berehala...

        —Ba, ba! Beti kaseta leitzen ari baita!

        Alta nagusi harek ez dakit zertifikata bazuenetz! Eta izpiritua argi zuen.

        Hondarreko bozken ondotik, hemezortzi urteko mutiko bati galdatzen nuen:

        —Nor da nagusitu zuen herrian?

        —Ez zakiat batere! Ez diat horri kasu egiten!

        Adin hortan ahalge izan behar litake holako errepostu baten egiteko. Ene hamar urteko anaiak berak bazakien gure herrian hunek eta harek zonbat boz ukan zituzten eta boz bat bazela ez bali, ordainaren izena marratua zelakotz.

        Errientsak errana zakoten hamar urtez goitiko haur guziek eskolarat jin behar zutela itzuli baten egiterat bozkak nola pasatzen ziren ikusterat. Mutiko horrek berak erraiten zautan atzo avion bat bazela galdua:

        —Nun?

        —Españan!

        —Nork erran dauk?

        —Errientsak kasetatik leitua!... Eta eskola batean zernahiko haurrak erre dituk, Ameriketan!

        Ohore holako errients bati! Eskolako lanaren artetik izpirituak argitzen ditu eskolako biziaz kanpoko harat-hutanez. Haur haiek, segur naiz, gero ere irakurtzen artzeko gustua atxikiko dute, munduko eta Frantziako berriak jakin nahiko dituzte. Ezen ainitzek, bereziki mutikoek, eskolaz kanpo deus ez dute irakurtzen. Uste dute eskolan fini dela izpirituaren argitzea, quand on sait conjuguer le verbe aller, eta gero liburu eta kasetak bazterrerat utzi behar direla. Ez, beti irakurtzen behar da arizan, gizona beti ikasten ari da. Ahalge behar litake izan etxeko eta herriko berriez kanpo bertze berrien ez jakitea. Ez uste izan herria mundu bat dela, lurreko berri larrienak bederen jakin behar litazke eta jujatu. Zonbaitek uste dute erraiten dituzten zozokeriek heien izpiritua argi erakusten dutela. Gure gorputzak egun guziez baso bat arno merexi badu ez ote du gure izpirituak egun guziez zerbait merexi?

        Eta ez da aski bakarrik so egitea Donazaharren, Isturitzen edo Mithikilen nor ezkondu, sortu edo hil den. Gauza ttipiak dira horiek, ez gituzte biziki aberastuko, aintzinean bezala izanen gira haiek jakin eta.

        Zerbait gehiago behar da irakurtu, izpiritua zinez argitzen duten berriak: Nor den Frantziako gobernamenduan, zer diren gizon horiek, zer egiten duten gure biziaren hobeagotzeko, bakea denetz munduan, jende beharrak nun diren eta nola bizi, lurren ibiltzeko eta aberen hazteko molde berriak zer balio duten, nola pratikatu behar diren, nik dakita zer oraino! Hainbertze gauza bada gizon baten izpirituak jakin behar luzkenak. Ez gira gu, gazteak, duela berrogoi urte bezala bizitzen ahal, herrian pasatzen diren ixtorioak gure aho-gogoetan ibiliz.

        Burua larre joaiterat uzten badugu Sokorrik erraiten zuen bezala duela zonbait hilabete, beti eta gibelago geldituko gira, hiritarrak beti aintzinago joanen baitira. Beti leku berean egoitea ere gibelerat joaitea da bertze batzu beti aintzina baitoatzi guri kasu egin gabe.

        Gazteak, ez da eskolan finitzen gure jakitatea! Han ikasiak ahanzkor dira. Haste bat da eskola, gure izpirituen poxi bat erne arazteko, iratzar arazteko norapait, gure begien idekitzeko munduaren aintzinean. Guri da gero eskolako jakitatearen hedatzea, adimendua beti eta azkarrago jartzerat doalarik. Eskolan baino gauza handiagoak eta baliosagoak konprenitzen ahal ditu hamalau urtez goitiko mutiko edo neska baten buruak.

        Badakit ainitz gazte liburuez eta kasetez trufatzen direla, ez dutela hek holako beharrik, eta ez dut hemen aipatuko zertako ibiltzen dituztela erraiten duten! Aizinarik ez dela, lanaren ondotik akituak direla liburu eta kasetak dena gezur direla, estakuru batzu dira horiek. Eta ez zazuela uste ukan jende guziak zango bat bertzearen gainean daudela hirian edo bulegoetan. Badira laborariak bezanbat leher egiten dutenak, barne hetsi batzuetan itoak, burdinari zanpaka. Eta horiek beren kasetaren irakurtzeko denbora hartzen dute, behar bat senditzen baitute izpirituan, huts bat, jakitate egarri bat. Eta jakitatea ez da bakarrik bonba atomika nola egiten den, ez ginezake deus konpreni! Jakitatea da izpirituaren haztea munduan gertatu gauzez, gizon batzuen indarrez eta dohainez baliatzea gure biziaren edertzeko eta hobeagotzeko. Jakitatea egarri bat da, behar bat.

        Gazteak nola lotaraz irakurtzeari

        Oraino ere nihaurek edo bederen ene inguruan gertatu gauza bat kondatuko dautzuet hasteko, barkatu!

        Eskolan nintzan. Sei mutiko berrehun neskeren erdian!... Bainan hori bertze ixtorio bat da. Halabeharrak araiz, neska xarmant baten ondoan nintzan bi urtez. Parisen sortua, alde hotarat jina zen, bilo hori luze batzuekin, hain xarmanta nun guk mutikoek, Grace Kelly deitzen baiginuen. Tutula egiten zuen frangotan. Hemeretzi urte zituen beraz Huguettek... Hortan geldi...

        Pollita zen, bainan merexi zuen.

        Beraz hain xuxen hura edo ni ginen, kasik aldi guziez, lehen. Eta frangotan nik lagundurik lehen izan da... eta ni bigarren! Halere ez nintzan sobera samurtzen. Bainan gaixo Huguette, beti lehen nahia zen eta zernahi eginen zuen hortako. Aldi batez gu hiru mutikoren gibeletik egon behartu zitzaion. Eta nigar egin zuen. Beti lehen nahia, denek baino gehiago jakitate bazuela erakutsi nahi. Aldi batez erran zautan goizeko bi orenak artio arizana zela ikasten. Sinetsi nuen, zeren neska gazte horrek bere leitzioneak ontsa ikasten baitzituen. Ez nintzan hortaz samurtzen. Eta bihotzean halako goxadura bat senditzen nuen en faisant marcher Huguette, ixil-ixila, ni baino gehiago zela erakusteko laguneri eta profezurreri. Halere biek ukan ginuen Prix d'excellence.

        Gure jakitatea ez zen berdina; harek denak gogoz ikasten, hitzez-hitz, nik aldiz liburuetan ikusia (eta ez beti hitzez-hitz ikasia!) nihaurek egiten nuen ene gisan. Hura hiritarra eta ni kanpainiarra! Bainan berdin balio du...

        Neska hori ez zuten nehork maite (salbu nik, ez uste ukan errana dakotala!). Ez zuten maite, beti lehen nahi zuelakotz izan eta hori teka txar bat zela. Nik aldiz maite nuen borondate ona zuelakotz, beti bertzek baino zerbait gehiago ikasi nahi zuelakotz. Maite nuen haren karra, maite nuen haren bihotza lanean. Eta lagunek erranik ere: On te casse la g... si tu lui parles! beti mintzatu nitzaio eta beti adixkide egon gira, lehen lekuarentzat gerlan izanik ere. Hitz dautzuet bertze batzu ere entseatzen zirela gure heinean jartzerat. Eta profezurrak kontent ziren.

        Maite nuen neska gazte hori, bertze neska eder eta ezaxol batzu baino maiteago. Hok ez zuten beren geroaz axolarik, ikasteko alfer eta nagi ziren (ez denak, eh!) Ez zuten nigar egiten... azken izanik ere. Profezurra zonbaiten menskeriez mintzatzen zelarik halako irri zozo bat egiten zuten, iduri beren lanaz kontent! Eta oroitzen niz: Qu'est-ce qu'il y a de risible, Mademoiselle! Vous devriez rougir et pleurer de votre ignorance! Vous êtes une paresseuse!

        Bai ahalge izan behar gintazke gure jakitate eskasaz. Bai, frangotan gure nagikeriaren, alferkeriaren eta ezaxoltasunaren falta da hori.

        Nagikeria, alferkeria, ezaxolkeria...

        Gazteak bere baitan ez badu irakurtzen artzeko jiterik, emaiterat entseatu behar da. Bortxaz bada bortxaz, haurrek errientak eman leitzioneak ikasten dituzte. Bainan gero nor ariko zaiote akulatzen, berak alfer eta ezaxol badira?...

        Haurdanik eman behar da eskolatik kanpo irakurtzen artzeko borondatea. Ez bortxaz, polliki, eztiki, haurrek irakurtzea atsegin dutena begien aintzinean emanez. Ez du balio erraitea: Soizak hori! ez bada haurraren gostuko irakurgaia. Haurrek behar bezalako irakurgaiak badira: liburu eta kaseta. Orai eskuaraz ere haurrek ukanen dute beren kaseta: Xabier.

        Nork arta hartuko du haurren eskuetan kaseta eta liburuen emaiteaz? Aitamek frangotan ez dute grina handirik hartzen haurreri zerbaiten leitarazteko: eskolan eta katiximan ontsa ari badira aski. Ez diotegu hortaz erasien egiterik: berek nola haziak izan baitira eta hala beren haurren hazterat lerratzen dira. Ez dezagun beraz erran arras burasoen hutsa dela ez badute beren haurrentzat zerbait irakurgai erosten. Ez dute frangotan bertzerik egiteko.

        Nork okupa beraz? Errientak eta serorak haurren-tzat. Horiek dakite haurrak nola bil zerbaiten leitzerat eta indar handia badute heien gogo gurietan. Horiek hitz baten erraitea aski dute frangotan haur batzuen intresarazteko. Haurrak etxean mintzatuko dira eta aitamek heien nahia eginen dute,errientsak, serorak edo apezak berak aipatua duelakotz holako liburu edo kaseta. Irakurgai bat norbaitek ontsa aipatzen duelarik, barneko potreta berri eta ixtorioak erakutsiz eta laudatuz eta ez prediku bat eginez: Haurrak, irakurtu behar duzue kaseta hau haur onen kaseta delakotz, zuen arimen zaintzeko, haur prestuak nola diren ikusteko, gero gizon izaiteko, eta holako hitz handi eta huts —orduan dute haurrek maitatuko. Ez du balio haurrer goratik mintzatzea, apeza predikuan bezala. Haurrer haur gisa behar da jokatu, eta ez dute senditu behar norbait katiximatik kanpo oraino katixima egiten ari zaiotela.

        Eta hamalau urtez goiti gutiago behar dute predikua senditu. Jadanik haur denboran zerbaiten leitzen usatuak badira errexago izanen da. Ez da hari neke izanen. Irakurtzeko gostua hartua ukanen dute ordukotz.

        Gutiz gehienak orai laborantzako eskola libroetan dabiltza (Eskual-Herrian bederen hortaz gira mintzo). Eskola libroetan direnaz geroz horko erakusleak ez dezaketea indar ttipi bat egin? Ez da beti arizan behar gaztearen gogoaren betatzen! Lurra nola ibil. Enoagarri da beti ikasten artzea gogoz. Ez litekea memento ttipi bat atxeman lanaren artetik (bai, lanaren artetik) gazteari zerbaiten irakur arazteko? Mahain baten inguruan direlarik (hala nola neska gazteak josten edo trikotatzen ari, berdin) ez dezaketea, aldizka, bakotxak bere itzulian, egun guziez oren laurden batez lana utz zerbaiten irakurtzeko? Egun hunek oren laurden bat, bihar harek, sobera ote da?... Ez beti Ebanjeliaren irakurtzeko, ez! Enoagarri litake, zinez! Irri egin behar da batzuetan, irriz ase eta ase nigarrez has artio!

        Gaztek berek behar dute holaxet (edo bertze molde batez, berdin balio zaut) irakurtzeko gostua hartu. Zonbaitek baitiote eskuara neke dela irakurtzeko (frantsesean berdintsu dira frango!), emeki-emeki dira hola trebatuko. Hiru urtez zerbait egin ditake, emeki-emeki. Ez da egunetik biharamunerat trebatzen, ez frantsesaren ez eskuararen leitzen.

        Haatik, ez erran nehori: Girixtino baitzira, beraz kaseta hau behar duzu (etsenplu bat da).

        Azkenekotz, gaztea ez delarik nagi eta alfer leitzen artzeko, irakurgaiak berak du gaztea intresatu behar. Senditu behar du haren falta baduela. Berak behar du ikusi zerbait badela harentzat. Berak behar luke, emeki-emeki, harentzat egina dela ohartu.