UGAZALABA

ASIERA: Ipuietakoa... (Soiñua gora ta azpipe...)

IZLARIA: Ba-zan bein, beste asko bezela...

EMAZTEAK: Patxi, ni ba-noa, baiña or gelditzen zaizu gure alaba... Zaitu zazu ongi!

SENARRAK: Ai, nere Eujeni! Zer egin bear det nik zu gabe? (Il-kanpaia entzun bedi... Soiñua illuna gora ta bera...)

IZLARIAK: Orrela joan zan mundu ontatik Eujeni gaixoa, ta Patxi bere alaba bakar eta gaztearekin gelditu zan alarguntza tristean. (Soiñua gora ta bera...)

IZLARIAK: Ikusten al dezue neskatxa lirain ori? Orixe da Lierni, Patxi'ren alaba bakarra. Urrezko neskatxa, baiña gaixoa umezurtz gazteegi gelditua.

LIERNI: Ai, nere ama maitea, nola joan ziñan ni bakarrik utzita? (Soiñua negarti gora ta bera...)

IZLARIAK: Alabari etzitzaion aztu ama zanaren gozoa; baiña Patxi oker zebillen etxea gobernatu eziñik, eta gizonen kontua... poliki-poliki joan zitzaion burutik eta gero biotzetik andre zanaren oroipena.

PATXI: Onela ez nabil ongi. Gure etxeak andre baten eskua bear du; bestela, zikiñak jango gaitu. Alabarentzat ere, ez da gaizki etorriko ama berri bat. (Soiñua gora ta bera alai...)

IZLARIAK: Ta esan bezela, jantzi beltzak baztartu zituanean, beste andre batekin ezkondu zan. Eztai-soiñuak etzion, ala ere, alaba gaixoari poz aundirik sortu bere biotz minberatuan.

PATXI: Ba-zan zure bearra, Uxebi, gure etxe ontan. Emendik aurrera zuk txukunduko dizkiguzu baztarrak, eta alaba Lierni'k lagunduko dizu eginkizunetan. Atoz, Lierni!... Ama berria, ekarri dizut, umezurtz bizi etzaitezen.

IZLARIAK: Baiña Uxebi, andre berria, sorgiña zan, eta bere barruko zaputza bereala agertu zuan bere ugazalabarekin. Batez ere, Patxi'gandik alako alaba itxusia izan zuanetik. (Soiñua asarre girokoa gora ta ber...)

UXEBI: Zer det au? Nere alaba onen itxusia ta neska petral ori geroago ta ederrago agertzen da. Erakutsiko diñat nik ire aizeak gordetzen.

IZLARIAK: Orrela ari zan egunetik egunera erreago sorgin zarra bere ugazalaba galtzeko asmotan... Alaba maiteago ta ugazalaba gorrotatuago. Sorgin madarikatua etzan bizi. (Soiñua gora ta bera amorroz...)

UXEBI: Lierni! Nun abil, neska? Beti bear ez dan lekuren batean sartuta ikusten aut. Lanak ez au i galduko, ez.

LIERNI: Zer dezu, ama? Zuk esandako ogeak egiten ari nintzan.

UXABI: Ogeak egiten orrenbeste denboran? Noizko bukatuko dizkiñagu orrela etxeko eginbearrak?

LIERNI: Esandako guziak bukatuta daude.

UXABI: Ba... emen ez diñagu alper-zorririk bear eta emango diñat nik eguna betetzeko lana. Tira, etzan lorik artu ta oa saskia bete marrubi ekartzera.

LIERNI: Marrubiak negu beltz onetan? Nun arkituko ditut, ba?

UXABI: Al denan lekuan. Esnatu, esnatu egin bear den ire sasoi orrekin. (Soiñua gora ta bera...)

IZLARIAK: Lierni gaixoa; Atso sorgin arek asmatzeko ere, etzan asko. Negu gorrian, bazter guziak zurituta zeudela, nun arki zezakean marrubirik?... Baiña ugazamaren kopeta ikusi ta etzegoan etxean gelditzerik. Atera zan nexka errukarria ta ba-zijoan basoan barrena... (Soiñua pausoei jarraituaz bezela taka-taka, taka-taka...)

LIERNI: Nora joango ote naiz egualdi bildurgarri onekin?... Ai, nere ama maitea bizi izan ba-litz! Ez niñuan arek bereala egualdi onekin mendira bialduko. Nun zaude, ama, zure alaba onela utzita? Arren, zeru ortatik lagun nazazu! (Soiñua itxaropentsu gora ta bera...)

IZLARIAK: Amak zeruetatik entzun ba-lio bezela, orra nun agertzen zaion urrutira txabola bat.

LIERNI: Ene! Nere ama gaixoak entzun dit eskaria. Ara nun ikusten dedan txabola bat. Araxe joko det laguntza-eske. (Soiñuak elurretako pausoak lagunduaz gora ta bera...)

IZLARIAK: Esan da egin. Elurretan bere oiñak sartzen zirala, jo zuan txabola aldera bere otzikarak eta nekeak uzten zion neurrian. Laister, baiña ez berarek nai bezin azkar, jo zuan txabola atea: (Dan, dandan!...)

        Barruan pauso otsak eta atea zabaltzeko krisketa otsa aitu ziran. (Pauso otsa ta atea irikitzen entzungo da...)

        Zabaldu zan atea, ta iru gizon agertu zitzaizkion Lierni'ri. Onek otzikaraz itzegiteko ere, etzuan indarrik. Ala dio gaixoak:

LIERNI: Egun on, gizonok!

GIZON-ABOTSA: Baiña zer zabiltz elurretan eta soiñeko arin orrekin?

LIERNI: Amak bialdu nau marrubitara.

GIZAKUMEAK: Ze ama dezu ori, gero? Neguaren biotzean otzak galtzeko zorian eta marrubitara bialdu?

LIERNI: Nere ugazamak bialdu nau.

GIZAKUMEAK: A! Ori besterik da. Sartu, sartu pixka bat berotzera, ta marrubiak ere erakutsiko dizkizugu gero.

LIERNI: Eskerrik asko, jaunok.

IZLARIAK: Sartu zan nexka barrura, ta ongi berotu ondoren, gizon aietako batek esan zion:

GIZAKUMEAK: Ekatzu saski ori ta ortxe, txabola atzean degu naikoa marrubi saski ori betetzeko. Bereala naiz emen. (Ate-otsak irtetzeko ta sartzeko. Bitartean soiñua gora ta bera...)

        Ikusten nolako ederrak bildu dizkitzudan! Eta orain irurok esku-erakutsi bat bezela, gure oparia eskeiñiko dizugu.

IZLARIAK: Lenengoak onela egin zion bere oparia:

1. GIZAKUMEAK: Esaten dezun itz bakoitzeko, urrezko ontza bat eroriko al-zaizu oiñetara!

IZLARIAK: Bigarrenak onela itzegin zion:

2. GIZAKUMEAK: Geroago ta ederrago izango al-zera!

IZLARIAK: Eta irugarrenak:

3. GIZAKUMEAK: Ildakoan aingeruak zeruetara jasoko al-zaitue! (Soiñua bidean aurrera egitekoa, alai ta bizi...)

IZLARIAK: Etxera iritxi zanean, ugazama ao bete ortzekin gelditu zan.

UXABI: Jainko maitea! Iñoiz baiño ederrago dator gure neska gorrotagarri ori. Ta au naikoa eztala, saskia marrubiz betea dakar: eta beraren itz bakoitzeko ontzako urreak erortzen zaizkio oiñetara! (Soiñua indar aundian eta nastua... Gora ta bera...)

IZLARIA: Amorro biziz eraso zion Lierni gaixoari:

UXABI: Orain ere, egin den ik sorginkeriren bat. Nundik ator, Lierni?

LIERNI: Iru gizon atera zaizkit eta aiek erakutsi didate marrubien tokia. Gaiñerakoa begien aurrean dezu. (Soiñua bizi-bizi gora ta bera...)

UXABI: Nun da nere alaba?... Xerapi!... Xerapi!

XERAPI: Zer dezu, ama?

UXABI: Eztakizu asko zer egin digun Lierni'k. Onela ta onela, txabola bat arkitu du mendian eta an iru gizon. Ta orain saski bete marrubirekin eta itz bakoitzeko ontzako urre bat dariola agertu zaigu... Oraintxe da gurea! Jantzi itzatzu soiñekorik onenak eta txabola artara bialduko zaitut, Lierni bezela edertu ta aberastua itzuli zaitezen.

IZLARIAK: Etzuan bi aldiz esan bearrik izan alabak. Bere apaingarri guziak jantzi ta amarengana gertu zanean, onek bere ugazalabari deitu zion, esanaz:

UXABI: Lierni, orain nere alaba Zerapi'ri lagun egin bear diozu gain artaraiño, ta andik erakutsiozu ikusi dezun txabola nun dagoen. Gero, zu etxera etorriko zera, ta Zerapi joan dedilla bakarrik txabolara. (Soiñua gora ta bera... Bidean pauso-otsak mendi aldera arrutiratzen.)

IZLARIAK: Esan bezela, mendi gaiña zapaldu zutenean gazte biak, Lierni'k erakutsi zion Zerapi'ri txabola urrutira, ta gero banatu ziran nexka biak. Zerapi, txabola aurrera iritxi zanerako, ate-joka asi zan: (Ate-oska: Dan!... dan!... dan!...)

XERAPI: Ez ote dago iñor barruan?... Bai! norbaiten pausoak onuntza datoz. (Entzun bitez pausoak, eta atea irikitzen...)

GIZONAK: Arratsalde on, gazte!

IZLARIAK: Ta arekin, beste gizon bi agertu ziran atera. Orain da nerea! esan zuan berekiko Xerapi'k.

GIZAKUMEAK: Zer dakarzu etxe ontara?

XERAPI: Ara, ba. Nere amak saski onekin marrubitara bialdu nau, ta emen nenbillen nora-ezik, elurretan negargarri.

GIZAKUMEAK: Marrubitara? Ez al-din ire amak naikoa, ire aizpari emandakoakin?

IZLARIAK: Ta iru gizonek, etzioten Xerapi'ri marrubirik erakutsi. Aren ordez, iru opari eskeiñi zizkioten, zein beiño zein galgarriagoak:

1. GIZAKUMEAK: Esaten denan itz bakoitzeko, zapo bat eroriko al-zain!

2. GIZAKUMEAK: Egunetik egunera itxusiagoa izango al-aiz!

3. GIZAKUMEAK: Ildakoan, inpernuko txerrenak beren zuloetara eramango al-aute!

IZLARIAK: Amarengana, saskia utsik eta zapoak zerizkiola agertu zanean, aren amorroa!

UXABI: Au ere ikusi bear genduan! Neska demonio orren deabrukeriren bat degu au... Nik erakutsiko diot orri, bi ta bi zenbat diran!

IZLARIAK: Urrengo egunean, ibaia otzaren otzez izoztua zegoen. Orixe besterik etzuan nai ugazama sorgiñak. Dei egin zion Lierni'ri:

UXABI: Aizan, Lierni. Orrelako sorginkeriak egiteko gauza aizenan ezkero, artu itzan mataza auek, eta oakit ibaian jo ta garbitzera. Ta kontu elur onekin oiñetakorik jantzi! Oiñutsik joateko ere, ez ago i sasoi txarrekoa, bai, ta etxeko soiñekoa naikoa den lan ortarako.

IZLARIAK: Itzik etzion erantzun Lierni'k. Ba-zekian alperrik izango zana-ta. Otzak ikaraz atera zan ibai aldera, ta bertako ur jelatan matazak jo ta garbitzeari eman zion... An zegoen gaixoa bere bakarrean malkoak egosten. Ontan, zaldun eder bat alboratu zitzaion, eta nexkaren esku izoztuak eta soiñeko arlotea ikusirik, errukiaren errukiz galdetu zion:

ZALDUNAK: Zertan ari zera, nexka maite?

LIERNI: Amak mataza auek garbitzera bialdu nau ibai ontara.

ZALDUNAK: Ibaira, dagoen egualdi onekin? Ze ama dezu ori?

LIERNI: Nere ugazama.

ZALDUNAK: Ba-nengoen, ba! Biotza bear du ama benetako batek bere alabari onelako lanik emateko... Baiña, zaude, zaude! Emendik aurrera eztezu orrelako nekerik izango. Atoz, nere etxera, ta nere amak alaba benetakotzat artuko zaitu. (Soiñu alaia gora ta bera...)

IZLARIAK: Ta nola diran kontuak!... Zaldun ura errege bera zan!... Nundik sortu diteken gure zoriona! Erregek Lierni berarekin artu ta etxera eraman zuan. Andik egun batzuetara, egundoko eztaiak izan zian erregeren jauregian, eta Lierni erregin egiña gelditu zan. (Soiñua eztai girokoa, gora ta bera...)

UXABI: Xerapi! Oa ibaia ikusten dan mutur ortara ta ikusi zan Lierni'k zer egiten duan onenbeste denboran.

IZLARIAK: Joan da Xerapi ikustera, ta ibaian etzan Lierni'rik agiri. Andik laster zabaldu ziran Errege-etxeko berriak alde guzietara, ta ugazama lenez gain, inbidiz erretzen jarri zan... Baiña zer egin? Lierni, bere lenengo semea izateko zegoela, ugazama ta onen alaba nolabait sartu ziran erregeren jauregian, eta nola eztakit, bera izentatu zuten erregiñari aurgintzan laguntzeko.

UXABI: Xerapi! Oa inguruak ikustera, ta ia nun diran errege ta onen ama.

XEAPI: Oraintxe ikusi ditut, aur jaio berriarekin lorategian daudela.

UXABI: A, bai? Orduan goazen oraintxe erregiñaren gelara ta igarriko zion neska lotsagabe orrek nor naizen ni.

IZLARIAK: Besterik gabe, an dijoaz ama-alabak. Uxabi'k amorro biziz Lierni gaixoa ogetik atera ta ibaira bota zuan. Aren lekuan, orra nun sartzen duan erregiñaren ogean bere alaba Xerapi... Etorri da errege, ta eztaki zer egin.

ERREGIK: Nor ote da nere emaztearen ogean dagoen emakume itxusi, zapo-jario ori?

IZLARIAK: Ontan txori bat txioka asi zan, esanaz:

TXORIA:

                Txintxin, txirikitin txoria

                txaritxo txilibitaria.

                Zalduna ero dijoa,

                ibaian andre gaixoa.

IZLARIAK: Kanta aren bitartez, jakin zuten nun zegoen erregiña. Jaso zuten azkar asko uretatik, eta ugazamaren lan beltza jakin zutenean, labean erre zuten sorgin ura; ta aren alaba itxusia, itxasoan ito. (Soiñua indartsu ta luze baraipen doiñuz...)

        Esaten dizuet nik... gaiztoa eztala beiñere ongi ateratzen. Bere okerrean galtzen da azkenerako. Zuzen ibilli, maiteok, eta kontu iñori inbidirik izan! Bekaizkeria, giza-arteko izurria!