II
BABES GOXOA

        Etxe ontako baserritar gizarajoei txamalda ederra etorri zaiote!; ordu arte beti paketasun osoan bizi izan ba ziran ere oraintxe naigabe, arraxko, kezka ta illuntasunpean arkitzen dira; Jainkoa-ren laguntzak etxe artatik zearo alde egin ote du bada? — Ez, ez, Bera-gan duten itxaropen zintzoak jaso eta gaizkatuko ditu.

        Iru illabete ez dira oraindik gudaren arazoaz seme zarrena galdu dutela; gertaera beltz arrengatik negarrez urtzen, atsekabepetik burua ezin jasoaz, biotzak lertzeko zorian, luzaro egon dira; orain pixka bat xuxpertzen asi diranean berriz beste zigorkada datorkiotela dirudi, eta orain etorri litekena lengoa baño izugarriagoa izan liteke.

        Euskaldun-gudarien arteko aintzindari gazte zauritu bat Aitzondo-garaikoan ixilka daukatela burrukan dabiltzan beste aiek jakingo ba luteke zer gertatuko litzake?

        Gezurra dirudi bañan Jainkotasunaren alde datozela esaten duten aien odol-egarriak neurririk ez du; olako gauzen bat gertatuko ba litz euzkosendi eder arrentzat ordu latzak izango lirake.

        Aitak gauz ori garbi ikusten du eta kezka izugarria darabilki barrenen; Ama ere ez dago lasai; bañan gazteak pozik dira, asiera artan bildur izugarria izan zuten bañan gero oitu eta lasaitu dira eta etxeko gertaerari garrantzi aundirik ez diote ematen.

        Amaika aldiz Aitak esaten diote «lur-alde au guztia Xabier gure zauritu orren etsai amorratuen mende zegok, etxe ontan ori izkutatuta daukagula oek usanduko ba litekek bera erail eta gu guztion gañera izugarrizko txamalda etorriko ukek» eta arreta aundiz ibiltzeko, zer ta norekin mintzatzen diran ongi begiratzeko bein ta berriz oartu-arazten diote.

        Ura entzundakoan Aitonak bere semeari esaten dio: —«orixe ere ikusgarria izango ukek bada; gure sendi au beti karlixten aldekoa izan dek, neroni lengo gerratean karlixtetan ibillia nauk; oraintxe, arestian, ire seme zarrena, gure Manu gizarajoa, berekin eraman zidaten eta aiekin dabillela galdu diagu; guri kalte egiteko barrena izango lutekenik iruditzen al zaik? Ori gogorra izango ukek...!».

        «Bai ori ala da —Anton-Marik esaten dio— bañan agidanean iñori ez diote barkatzen... oraingo oek zure gaztealdiko aiek bezelakoak ditala ez uste, e...».

        Lenbiziko egunean pausorik zallena eman bearrean arkitu ziran; Xabier ez zegon ondo, asieratik baserrira ekarri ondorean xuxpertu-aldi polit bat izan zuan bañan berealaxe auleriaren mende berriz erortzera zetorren; naitanaiez sendakiñari ots egin bear zioten, eta egun-txinta baño len Anton-Mari bera joan zan ikustera.

        Eta gauza ain ederki eratu zitzaion; bere etxeraño joan bearrik ez zuan izan, erri inguruko bide batean eizera zijoala arkitu zuan eta, bidean alditxo bat lagunduaz, gizon ongille, biotz aundiko ta euskaldun zintzoen aldekoa zala jakiñik, garbi itz egin zion ta aurreko gabean bere baserrian gertatutako guztiak agertu zizkion.

        Entzuten zituan gauz aien egiazko garrantzia bereala ulertu zuan sendakiñak eta alditxo batean ixilik eta arpegi illunez egon ondoren ola esan zion: —«Begira, Anton-Mari, zuri gertatzen zaizuna arraxko aundiko gauza da, bañan ongi egin dezula irizten det; gizon zauritu bat etxeko atera era artan ekarriezkero, krixtau danak, biotza duanak, uxatu ta ezin biali lezake, eta zauritua euskalduna ba da, gure anai bat izanik, gure sendiko bat bezela artu eta al deguna egin bear diogu; ongi egin dezu, gizatasunak ori agintzen du. Zoaz lasai etxera, ordu asko baño lenago an izango naiz; bañan zearo ixilik euki bear degu gauz au, iñork ez dezala ezer jakin, bestela guziok galduak giñake... zorionez eiztaria naiz eta urtearo ontan usoak eta beste egaztiak gure mendietan izaten dira, e...».

        Anton-Mari pozik joan zan etxera eta andik ordubete baño lenago an agertu da sendakin-eiztaria bere zizpa sorbaldatik zintzillik eta bere zakurra aurretik artuta.

        Xanti-jauna errian deitzen diote, gaztea da, ogeitamarren bat urte, sendakin ona dala esaten dute, buruz ongi jantzia eta biotzez obeto; erriko eztabaietan ez da sartzen, bañan euskaldun onen aldekoa da. Euskalerria biziki maite du eta baserritarrei al duan guztia laguntzen diote.

        Xabier ikustetik atera zanean etxekoei pozik esan zioten «lasai egon zaitezte, ausi-atereik ez du, zauriak itxura ona dauka, bañan bera oso auldua dago, odol asko galdu du noski, eta orrengatik arreta aundia bear degu izan; zauria ongi garbitu eta lotu diot, eta auleriari aurka egiteko jaten eta edaten eman bear zaio aukeraz eta pittakapittaka...; zer egiten duan ikustera maiz etorriko nazazute... okerrago jartzera etorriko danik ez det uste bañan alakorik ustekabean gertatuko ba litz deitu zaidazute lenbaitlen...».

        Ala joan zan sendakin pizkorra eta Aitzondo-ko sendia naiko lasatu zan. Ordu arteraño beintzat gauza ondo zijoan eta erriko iñork ez zuan ezer sumatu.

        Geroztik Xabier egunetik-egunera obetoago dijoa; Malen-ek ematen dizkan ollo-saldaz, Amak egiten diozkan zurikeriaz, Aitona-k esaten dizkan ipuin politaz eta guztiek agertzen dioten naitasun onaz ederki xuxpertzen ari da.

        Usoak aitzeki artuta sendakiña askotan joaten zaio izketan aritzera, Xabier-en sendiaren aditzera ba zuan eta orain oso adiskidetu dira. Asiera artan oso gaizki zegolaz askotan gogoratzen dira, eta esaten dute: «Orduan il ba zitzaigun zer egin bear gendun? orduan bai guztia agertu bear zuala... bañan Jainkoa-ri eskerrak ez da ala gertatu».

        Sendatu eta indartzen ari da eta, Xanti-jaunak dionez, aurki, egoaldiak onak diran artean eguzkia artzera pixka bat ateratzen asi bearko du.

        Azaroa aurrera dijoa, usoak joan dira, banaka batzuk besterik ez dira agertzen. Alaz guztiz ere egoaldi ederrak dijoaz. Urriko ego-aize epel goxoak irauten du oraindik, udara luzatu egin dala dirudi.

        Gure Euzkadi-n izaten dan udarazkeneko egoaizea baño gauza ederragorik, atsegingarririk bai al da? Laño ta lausoak iges egiten dute, baztar guztiak garbitzen dira eta urrutiko mendiak bertaratzen zaizkigu.

        Orduan agertzen dira mendi-egaletan margo berri politak, lengo osto orlegi ezkoak ba dijoaz eta beren ordez iratze onduen gorritasun zaplaztak eta zuaitz mordo idortuen basaldi orixkak Euskalerriko lurraldeei alako biguntasun alai bat ematen diote. Neguan sartu baño lenago, alaitasun guztia galdu ta belztasun illunean jausi baño len, beren soñekoa margozki politenez, alaienez apainduta agertu nai dute noski.

        Gero ego-aize zakar indartsuak zuaitz abarrak ondo astinduaz aizkeneko osto iraunkorrak erorarazten ditu; baita mendisakan bazter guztiak legortu, iturri eta ur-negar guztiak agortu eta eiztari eta ibilkariei barrengo zaletasuna mugiarazi eta euskaldun erritarrak karriketatik irten azi ta beserritarrengana, egiazko euskaltasunez asetzera eramaten ditu.

        Ego-aize goxoa, udarako atsegintasun alaia luzatzen dezuna, negu zorrotza moztu ta erreztu egiten diguzu, zu zera euzkotarren aize biguña. Noizik bein zakar-aldi izugarri batzuek izaten dituzu eta zure indarrez sua sortu, gar-txinpartak zabaldu eta zugatik baserri ederrak erretzen dira, nekazariak negar ta naigabez txauturik!

        Baztar guztiak arrotzen dituzu, ots eta zalapartak zugatik izaten dira, ate ta leio astintzen dituzu; zenbaiten buruak ere, zu zerala-ta, arindu ta txorakeri bizira jotzen dute, bañan zure orru ta ziztu zorrotz bildurgarriak euskal-ipuin, esaera zar eta biotzaren gogorapenak berekin daramazkite. Zu zera euskaldunen aize berezia!

        Zauritua ongi doa, emeki-emeki sendatzera dator, indarrak ba datozkio, eta gaztetasunak berekin duan alaitasuna bere arpegian agertu da.

        Etxeko guztiak berari begira daude, bere oiaren inguruan dute biltokia; Amak eta Malen-ek bere josteko lanak, oiean dagonari izketa emanaz, gela artan egiten dituzte; Joxpantoni ta Txomin landan edo soroan bere ekiñaldia amaitutakoan bertara datoz laxterka eta Aitona etxe-inguruko eginkizunen tartetan beti an dago; Aitak ere bere nekien atsedena an arkitu nai du ta lanetik etxeratzen danean ara jotzen du zuzen. Gauetan batez ere sendi guztia an bildu ta bere opor-aldia zaurituarekin egiten dute.

        Mutil gazte egoki ura etxe artara ekarri zutenean ain errukarri ikusirik guziak samartu ziran eta biotz onez artu zuten; asieratik, beren Manu seme-senide il-berria gogoratuta al zuten on guztia gogoz egin zioten.

        Alako mutil atsegin eta barren onekoa bait da; bera, sendi ontako guztien arrera, gogo ta biotz zabala ikusita samurtua arkitzen da ta eskerrak nola eman ez daki.

        Egunetik egunera geiago maite dute guztiak, bere izena ikasi zutenezkero, «Xabier gora ta Xabier bera», etxe artan beste gauzik ez da entzuten.

        Egun batean, sendakiñak obeto arkitu du eta pixkanaka jekitzen asteko agindu dio; ura izan zan guztientzat pozgarria! Jekitakoan txutik ezin egongo zan noski eta laguntzen bat bearko zuan; ortarako Aita mendira joan eta berak ekarritako aritz-adar batzuez galtzarbe-makillak antolatu ziozkaten. Aitaren beso indartsuak euki ta makil oien laguntzaz, leio-ondoan eseritzera iritxi zan, gelatik irten gabe.

        Asieran bere soña aul arkitzen ba zuan ere laister indartzen asi zan, ta egun gutxi igaro baño lenago etxe guztian barrena ba zebillen. Gaztea eta osasun onekoa beti izanik bere onetara bereala ta ongi zetorren.

        Andik aurrera illunabarrero sukaldeko su-basterrean egonaldi ta izketa ederrak izaten ziran. «Xabier-ek asko daki e...» —esaten du Txomin-ek—. «Gaztetandik ongi ikasia bait da —erantzuten du Amak— ta ez i bezela, ikastetxetik iges egin arteko onik ez uan izan eta bizi guztian astokoskor bat bezelakoa izan bearko aiz». «Ez, ez, —zion Xabier-ek—Txomin gaztea da ta oraindik ikasiko du».

        Bañan su-baztar goxo artan, gaztañak, zirt-eta-zart, erretzen ari diran artean, Xabier-ek Aitonaren ipuin eta esaera-zarrak aditu nai izaten ditu eta al duan guztian izketa ortara ekartzen du.

        Gau aietako baten ego-aizeak indar aundia artu du eta baztar guztiak eraman bear dituala ba dirudi, batez ere inguruko zuaitz artean abarrots eta txistu izugarria jotzen du; edozeñi bildurra emateko gau-giroa da, suaren kea ere bere bidetik joan bearrean sukaldean zabaltzen da.

        Aizearen txistu zorrotz ikaragarria luzaro ta gogor entzun dan batean Aitonak ala dio: —«Ara! Mateo-txistu or dabil...». Etxeko guztiak bildurtzen dira; orduan Xabier-en jakin-naia ikusita Aitona-k ipuia esaten diote:

        «Mendiko erri txiki batean apaiz bat ba omen zan oso eiztaria, eizaren zaletasuna odoleraño sartua, eizarengatik edozer gauza egingo zuana. Bein batean, Mateo izena zuan apaiz ura, bere Eleizan meza ematen ari zan eta mezaren aldirik berezienean arkitzen zan garaiean bere zakurren zaunka aditu zuan; une batez meza gelditu eta kanpoko zaunkei arretaz lotu zan; zaunka bero-beroa zan, zakurrak erbien bat jeiki-arazi eta bere zalapartapean zekarkiten.

        »Apaizari zertan ari zan aztu zitzaion zearo, eta aldareko lanari utzita, zegon bezela, bere Eleiz-jantziak kendu gabe, irten zan eta inguruko bere etxean artu zizpa eta laxterka zakurretara urbildu eta erbiaren ondoren guztiak ba doaz... erbiak txiri egin ta alde, zakurrak atzetik dituala, eta Mateo, apaiz-eiztariak, zakurrei deituaz oiu ta marru, txistu ta txistu, jarrai ta jarrai...; txistu, zaunk eta zalaparta gero ta urrunago, gero ta ixillago, joan-ta-joan.

        »Aizkenik ots guztiak galdu ziran bañan apaiza ez zan geiago etxeratu, bere aztarnik ez zan izan iñondik, urte ainitz igaro dira eta oraindik ez da azaldu.

        »Meza bere-artan utzi eta alde egin zualako Jainkoak zigortu zuan ederki; orduezkeroztik, mundua-mundu dan artean, bere zakurren ondoren txistu, orru ta deadar odei-tartean laxterka ibili bearko du... Noizik bein itxumustuan egoaize zakarraren txistu zorrotz luze ikaragarri bat entzungo dezute... bera da... Mateo-txistu dabil... eta berak egindako gaiztakeria ezin ordainduz beti ola ibili bearko du...».

        Aitona ixildu da, Txomin aoa zabalik arrituta dago, Joxpantonik «Aitaren...» egin du, eta Xabier-ek erriko ipuin ori arras polita eta irakasgai sakona arkitu du.

        Ala dijoaz egunak. Xabier-i gero ta obeto indarrak ba datozkio eta ongi bere onetara etortzen ari da. Zangoa ez zaio orren azkar sendatzen; zauria uste baño gaiztoagoa zan noski; bañan, bere galtzarbe-makillen laguntzaz, etxebarrunbean naiko ongi dabil batera ta bestera, sukalde ta ikullu, mandio ta gela, eta tartetan, su-ondoan Aitonarekin edo Ama ta Malen josten ari diran tokira urbilduta, egon-aldi ederrak egiten ditu.

        Oraindaño ongi egon da izkutuan, arrotzen bat axe artan ba dagonik iñork ez du sumatu; eta guztiak pozik daude.

        Bitarte ontan beste gauz polit bat ere etxe artan gertatu da. Biotz gazteak dar-dar egin dute, landare berri bat bere barnetan ernetu da eta lore eder malatsak lertu nai dute. Malen eta Xabier-en biotzetan egiazko maitetasuna, sakonki, ustekabean sortu da; gogoratu gabe, berak baño geiago dezaken indar orren mendean arkitzen dira; indar orrek, naitanaiez, alkarrengana daramazki.

        «Ez ez —Malen-ek berekiko esaten zuan— ni bezelako ezer ez dakien neska baserritar tuntun batek Xabier bezelako gazte argi, asko ikasia, kaletar egoki batengan bere begiak ipintzea nola liteke? eta zaletasun ori burutik kendu naiean zebillen; bañan biotzak beste aldera agintzen zion eta naitasunari lotua arkitzen zan; poz eta kezka, alaitasun ta oñaze, guztiak batera bere barnean burrukan zebiltzan».

        Era batera, Xabier-ek ere bere biotza Malen-en ondoren ba zijoakiola bereala ezagutu zuan eta asieratik biotz-biguntze ari gogor egin nai izandu zion; ala ere, bere gogoa baño indartsugoa da eta zearo mendean artu du.

        Maitetasun arrek asiera ta oñarri eskertasunean zuan; etxe artako nekazari aietzaz Xabier-ek zorrik aundiena zuan, bizia zor zioten, berak egin zutena ez egitera onuzkero aztuta zan; aien aldeko eskertasun aundia Malen-ganako maitetasun biurtu zan eta, ordutik, beratzaz oso txoraturik arkitzen da.

        Iñor gogoratzerako biak azkar ezagutu zuten eta andik aurrera alkarganatu arteko onik ezin izan; lenbizi alkarri ezer esan gabe beren zaletasuna ezagutzen zuten; gero, itzez bere biotza alkarri agertu diote. Malen-en lotsa ta arpegi-gorritzea!

        Bañan, ura poza, ura atsegiña, ura goxotasuna!; andik aurrera beti alkarrenak izango dirala, batak-besteari esaten diote, ta alkarri agintza zoragarriak egiñez egoten dira.

        Berak ezer esan baño len Ama azkar oartu zan. Bakartasunean Aitari berri au eman zionean Anton-Mari-k aintzakotzat ez zuen artu nai, gazteen txorakerien batzuek izango zirala ta, artatik egiazko ondorenak etorri bear zuenik ez zitzaion iruditzen. Orrelako elkarte ezberdiña nola zitekean? Bañan ezin gertatu zitekeala ustearren, bere ez-sinestea ere par-irri batez agertzen zuan, gazte ura ain ona ta atsegiña bai zuten! Alako berri arrigarria jakin zutenean etxe artako guztiak pozez beterik ziran.

        Lenago ain gogokoa ba zuten, orain guztien maitea dala esan bearrik ez da. Aztu dira etxe artako negar, neke, naigabe ta kezkak eta, Malen lenengo dala noski, guztiak Xabier-i begira bizi dira; gudako gora-beraz ere iñor ez da gogoratzen, an beintzat guda amaitu dala edozeñek esango luke.

        Oinbeste burruka, erailtza ta gertaera izugarri beetan, zelaietan, errietan gertatzen diran artean, mendigain artan pakea ta maitetasuna. Ura da atseden tokia! Uraxe bai babes-goxoa!

        Xabier etxe ontara ekarri zuenetik ia illabete bat igaro da. Udarazkena aurrera dijoa bañan egoaldi epel biguñak irauten dute.

        Igande bazkalondo ontan Aitzondo baserria eguzki goxo bete-betean agertzen da; aldamenean etxeordekoaren orma zarrak; aurre ta inguruko zuaitzak bere aizkeneko orria ez dute galdu oraindik. An, urrun, bañan garbiki, aurreko mendiegalean, erriko Eleiza eta bere inguruko etxadia ageri dira.

        Xanti-jauna, sendakin gaztea, zauritua ikustera etorri zaiote; gaxorik dagoenarengana sendakiña etortzeko ez da bazkalondokoa ordu oso egokia bañan orretxengatik berak olako orduak aukeratzen ditu, ala, nora ta zertara dijoan iñork ez du sumatzen, zizpa zintzilik zakurra aurretik, eizera dijoala uste dute, eta ikusten dutenak ala diote: «... Ikusten al dezute?... usotarako ain berandu izanarren orain ere mendira ba ziak... eiztari purrukatua bai da...».

        Ala Aitzondo-ra joan da eta zauritua ederki arkitu du; zauria itxi zaio eta ongi indartu ta sendotzen ari da.

        Igandero egiten duan bezela Anton-Mari bazkalondoko loxuxta egitera oieratua da. Sendakiñak beste guztiekin itz-aldi bat egin du; beko errietan dabillen guda zorrotza eta beste gaiez mintzatu dira; etxe artakoak zerbait jakiteko gogoa ba zuten, mendigoi artan ezer ez bai dute ikasten.

        Baserriko atadia unetxo batean utsik eta ixilik egon ondoren atea iriki eta, ba dijoan sendakiñari agur egitera, etxekoak agertzen dira; Xabier barnean gelditu da. Sendakiñak, txistu ta deadar, zakurrari deitzen dio... nun ote dabil?... bañan ez zaio azaltzen... gero bilduko zaio, bai...

        Lenbizi sendakiña eta berarekin Aitona ta Ama datoz, gero Malen tartetan Joxpantoni ta Txomin sartzen dira.

        XANTI: Agur, bada, e, ondo izan zaitezte...

        AMA: Beraz, gure gazte ori ongi arkitzen dezu...

        XANTI: Bai, oso ongi da... zauria ia itxi zaio eta onetara laister dator... bai... gaztea ta gizaseme sendoa bai da... gañera, guztia esan bear da, ondo begiratu diozute.

        AMA: Al deguna egiten diogu... eta gogoz... bera ain egokia ta atsegiña da...

        AITONA: Bai, guziok maite degu... gure biotzetan sakon-sakoneraño sartu zaigu...

        XANTI: Eta gazte argi eta sen-aundikoa dirudi...

        AITONA: Bai, asko ikasia izan bear du... gai guztietatik ba daki...

        XANTI: Nere txakur ori nun ote dabil... «Txuri, Txuri...» (alde guztietara txistu ta deadarka asten da).

        AITONA: Ez da galduko ez, landaz-landa laxterka or ibiliko da.

        XANTI: Agertuko da, bai... (landen aldera txistu jotzen du berriz)... Or goitik itzuli bat egiñez joango naiz eta an arkituko det...

        TXOMIN: (Landa aldetik agertzen da)... Egazti batzuen ondoren goiko belardietan dabil...

        AMA: Zerbait izango du...

        XANTI: Uso ta beste egaztiak igarotzeko berandu-zamar da...

        AITONA: Bai, aek joan dira, aurtengoak beintzat... aldi batzuetan talde ederrak ba ziran...

        XANTI: Egoaizeak maiz ditugu aurten eta usoa ugari ikusi da...

        MALEN: (Barrendik dator) Adi zazu, Xanti jauna, babarrun, barazki, txerriki eta olako gauzak jaten Xabier asi al liteke?

        XANTI: Bai, bai, jan ditzazke... guzitatik jan dezake... bañan ez geiegi eman... pittakapittaka asi bear degu... len esan dizuten bezela, egoaldi on oiek irauten duten artean, orrek etxetik ateratzen asi bear luke... gutxi bederen pixka bat ibiltzeak on aundia egingo lioke...

        AMA: Bai, gaxo egon ondoren aizea artzea gauzik onena dala esaten dute... bañan...

        MALEN: Ala da... bañan... ta norbaitzuk ikusten ba dute...? zer gertatu liteke...? gogoratu utsaz otzikara biotzeraño sartzen zait...

        AMA: Bildur izatekoa da... oraindaño ain ederki etorri ta orain gauza txarren bat gertatzea izugarria izango litzake... Jainkoak nai ez dezala...

        XANTI: Bai, ala da...

        AITONA: Bada, nik uste det ori errez egin litekela...

        MALEN: Nola?... eta norbait etortzen ba da...?

        AITONA: Emen, geienean iñor-gutxi agertzen da, iñorako biderik ez bai dago... gañera iñor etorriko ez dala ziur esan liteken tarte batzuk izaten dira...

        MALEN: Noiz?

        AITONA: Ara, gaur bertan, emendik alditxo batera bezperetako ordua da, erriko guztiak Eleizara joaten dira... gero andik, Eleizkizuna bukatzean, emakumeak beren etxetara joango dira, puntuan jokatu edo kalakan aritzera; eta gizonak errian bertan gelditzen dira ardantokiko inguruan arratsaldekoa egiñez ta beren arteko joan-etorriak maxiatzen; gazteak berriz pelotatokian... eta onera iñor ez dator... ziur esan liteke...

        XANTI: Gañera, atadiko larrain au oso ederki daukazute, etxe ta zuaitz-arte au urrundik ez da ikusten... bera ikusteko bertaraño etorri bear da...

        JOXPANTONI: eta aurreko tontor ortatik inguru guztiak ongi agertzen dira eta guretako bat an gaudela...

        MALEN: Bai, bai, ori ongi da... ori egin liteke... an dagonak norbait datorrela ikusten ba du...

        JOXPANTONI: Bereala etorri esatera...

        MALEN: Eta berealaxe emen eguzkia artzen dagona ezkutatu...

        AMA: Ez da gaizki, ez...

        TXOMIN: Ni egongo naiz... norbait baldin ba dator laister ikusiko det nik, bai...

        AITONA: Gaur bezela igande arratsaldean orren bearrik ere ez da... onera iñor ez da agertuko... ziur naiz...

        XANTI: Zuek ikusiko dezute nola egin, bañan gaxo dagonantzat ona izango litzake, oinbeste egun etxe-barrunbean egotea kaltegarria da...

        AMA: Zerbait egingo degu...

        AITONA: Bai, bai, errez egin litekena da...

        XANTI: Agur, bada, ni ba noa... nagusiari nere gorantziak eman.

        AMA: Bera ez gogoratua arritzekoa da... berandu da arrentzat... bazkalondoko loxuxta au iganderokoa du... bañan laister esnatu ta jekiko da...

        AITONA: Zu emen izan zerala jakiten duanean saminduko da...

        XANTI: Utzi zaiozute, utzi, aste guztian lanean ler egiten dabillen gizonak bere atsedena bear du...

        AITONA: Bai, ala da, nik ere, gaztea izanik lan asko egiten nuanean bear-bearra izaten nuan... bañan orain...

        XANTI: Zu?... zu oraindik gizon gordiña zaude...

        AITONA: Belauneko aize au ez ba nu... oraindik ere...

        XANTI: Ori ez da ezer, gizona... Agur bada e... iñor gogoratu gabe goikaldetik joango naiz...

        GUZTIK: Agur... agur...!

        AMA: Ongi joan zaitea eta nai dezun arte...

        AITONA: Etxe ontan gogo onez artzen zaitugu...

        MALEN: Maiz etorri...

        XANTI: (Dijoala) Agur... agur... (txistu ta deadar)... Txuri, Txuri...! (Guztiak bere ondoren dijoaz bere aldera begiratuaz eta ba dijoanari eskua jasota agur egiñez; Txomin, berari alditxo batean laguntzera joan da; gero beren artean itz egiñez etxe aldera biurtzen dira).

        AMA: Auxen da gizon ona!

        AITONA: Bai, pozik egon giñezke, olako sendakin bat errian izatea zerbait ba da...

        MALEN: Eta gaztea izanarren bere lanean asko dakiena, esaten dutenez...

        AITONA: Bai, oso trebea da... nere belauna beintzat ez dijoa okerrago...

        MALEN: Eta Xabier nola sendatu duan...?

        AMA: Bai, asko egin dio... eta bera jarri dan arraxkoan?... beste bat onenean lan ortan ez zan sartuko...

        JOXPANTONI: Biotz aundikoa da...

        AITONA: Eta Xabier ta oien aldekoa izan bear du ezertan agertzen ez ba da ere... euskaldunen aldekoa beintzat...

        JOXPANTONI: Ori ez da gauza txarra izango...

        AMA: Bai, bai, ta oen kaltez zenbat gauz esan dizkigute...! zakurrak baño okerrakoak dirala ta...

        AITONA: Amaika gezur entzun izan degu...

        AMA: Eta sinistu ere bai...

        MALEN: Goazen, goazen barrura... Xabier or egongo da bakarrik... (Txomin laisterka dator ta ixil-antzean esaten diote):

        TXOMIN: Emengo aldera Pello dator... Pello-kirten...!

        AMA: Pello?... sartu gaitean, sartu bereala...

        TXOMIN: Bai, goiko belazetik ikusi det eta laxterka etorri naiz...

        MALEN: Xabier-i esan bear zaio... badaezpada izkutatu dedilla...

        AITONA: Txoro arraio ori...! (Guztiak laisterka etxean sartzen dira).

        (Barren-aldetik Pello agertzen da; etxe aurrean iñor ez dago; ate-aldera asi, bañan sukaldeko leiora jotzen du ta barrenen daudenai izketan asten da).

        PELLO: Kaxo etxekoak, arratsalde on...!

        MALEN: (Barrendik) Kaxo, Pello, zer zabiltza ordu oetan...?

        PELLO: Mendi-aldetik natorrela sendakiña emendik irten dala iruditu zait eta bertaratu naiz... norbait gaxo al dezute?

        MALEN: Ez, iñor ez... ba dakizu... Xanti-jauna oso adiskidea degu ta... noizik bein gure Aitona ere bere belauneko erroma-aizeagatik arren bearrean izaten da ta... ola, mendira eizera datorrenean, onera urbilduezkero, sartu-atera bat askotan egiten digu...

        PELLO: A! bai... gizon atsegiña da... iñor gaxo ez izatea obea da... obea da... alare zerorri gaxo ote ziñan...

        MALEN: Ez, ez, Jainkoari eskerrak osasun ona det...

        PELLO: Alare, alare... zutzaz beti gogoratzen naizela ba dakizu...

        MALEN: Ja, ja... betiko aria...

        PELLO: Atoz, atoz onera, zerbait esan bear dizut...

        MALEN: Ortik esan zaidazu, gizona...

        PELLO: Ez, ez, iñork entzuterik ez det nai... zuk bakarrik entzutea nai nuke... atoz, atoz...

        MALEN: (Etxetik irten da) Ara! Emen naiz, zer esan bear didazu?... betikoa?

        PELLO: (Goxoki ta lotsakor)... Bada... zu gabe ezin bizi naizela... maite bear nazu pixka bat...

        MALEN: Ara, betiko leloa... lengo egun batean ere ori ezin litekela esan nizun... nik ez zaitut maite eta ez dan gauzik ez dizut esan nai...

        PELLO: Malentxo...!

        MALEN: Pakean utzi zaidazu, Pello...

        PELLO: Gure etxean ongi bizitzeko naiko gauza ba dago ta...

        MALEN: Beti zure ondasunak aurretik... zure gauzen bearrik ez det... beste neskatxak ere errian ba dituzu... billa zazu... arkituko dezu, bai...

        PELLO: Ez zu bezelakorik, ordea... eta ni olako itxura txarreko mutilla nagonik ez det uste...

        MALEN: Zu?... mutilla?... mutil-zarra esan naiko zendun... ja, ja... noan... noan... barren artan eginkizun asko daukat... (etxera sartzen da eta Pello mindua eta illunki erdi negar egiñean, bañan parragarri, atadian gelditzen da... unetxo bat ala igarotakoan Ama datorkio pixka bat goxatzera).

        AMA: Zer dezu, zer dezu...?

        PELLO: Andre Mañaxi, au naigabea...!

        AMA: Zer gertatzen zaizu...?

        PELLO: Zer gertatuko zait... Malen-ek ez nauela nai ezertako... ni txori-izugarri baten antzekoa naizela iruditzen al zaizu?

        AMA: Ez, motell, ez... gazte oentzat urteetan aurrerazamartua bai, bañan itxura txarrekoa ez...

        PELLO: Ori da bada... eta nik dituten ondasunaz, nerekin ezkontzen dana ez al litzake ongi biziko...?

        AMA: Bai, bai... ala dirudi... bañan gauz bat esango dizut. Zure ondasunak izanezkero egiña dala uste dezu, bañan ez da ala... biotzaren joan-etorrietan ondasunak eta olako gauzak ezer gutxi esan nai dute; zenbaitek, ezkontza bei baten sal-erosketa bat ba litz bezela artzen dute, bañan ez da ala...

        PELLO: Andre Mañaxi, zuk zerbait esan zaiozu ia murgiltzen dan...

        AMA: Nik? Ez gizona ez, gauz oietan norberak barrendik datorkiona egin bear du... eta Malen-ek berak nai ez ba du, ezer egiterik ez det arkitzen...

        PELLO: Ta nik zer egin bear det?... Ni ola ezin gelditu niteke...

        AMA: Etxe ontarako zaletasuna oinbesteraño baldin ba dezu... gure Joxpantoni ere or daukazu, berak nai ba luke... ezer ez dakit bañan... baserrirako Malen baño trebeagoa da.

        PELLO: Ez, ez... ni bezelako batentzat gaztegia da...

        AMA: Emezortzi urte ba ditu...

        PELLO: Ez, ez... nik Malen bear det... Malen bear det... andre Mañaxi nere alde zerbait egin zazu...!

        AMA: Ez, Pello, ez... ezezkoa bere aotik garbi entzun dezu eta orretzaz ezer egiterik ez da... beste etxetan ere neskatxak ba dituzu joan zaitea, nork artua izango dezu bai...

        PELLO: Zuek bezelakoak ez dira ordea...

        AMA: Gu bezelakoak...?

        PELLO: Bai, etxealdekoak, alegia, ondasunak ere ba dituzuenak...

        AMA: A...! orduan zuk neskatxa nai dezu ala gure ondasunen usaiean zabiltza... zureak aski ez al dituzu...?

        PELLO: Bi gauzak... bañan Malen asko maite det...

        AMA: Bai, bai, ikusia dago... Ba negon ba ni...!

        PELLO: Um!... Etxe ontan nere alde gogo onik ez dala ikusten det.

        AMA: Ez gogo onik eta ez txarrik... zuk zure etxean eta guk gurean naiko lan izango degu bai... ta kito...

        PELLO: Um... um... ba noa, ba noa... guztiak nere aurka... ba noa... bañan ez naiz ni ola geldituko... agur...

        AMA: Agur, Pello, joan... ondotxo, agur... eta lelo orrekin ez etorri geiago... (Pello asarretuta ba dijoa)... Txoro alena, ez besten alena!... Joan adi bai, eta utzi gaitzak pakean... ikusten al da?... Ergel ori... aizkenean zer atera didan...!

        MALEN: (Etxeko atean agertzen da)... Zer?... Joan al da?...

        AMA: Bai, asarretuta or zijoanan marmaiza bizian...

        MALEN: Joateko obea da...

        AMA: Aizkenean zer atera zidanan bai al dakin...?

        MALEN: Zer?

        AMA: Guk ere ondasunak ba ditugula, etxealdekoak gerala ta bere gauzaz eta emendik jasoko lirakenaz ondo izan litekela.

        MALEN: A, bai e...? Lentxeago gogoratu izan ba zan ere... Bañan, mutilzartu ta gero olako gauzak... Orduan orrek andregaia bakarrik ez du bear...

        AMA: Andregaia, etxe-aldekoa, bear omen din...

        MALEN: Bai egoki e...!

        AMA: Nik, pixka bat goxatzeatik, esan zioanan, ik nai ez ba den, gure Joxpantoni ere or daukagula...

        MALEN: Joxpantoni? jakiten duanean ona jarriko da...

        AMA: Badaezbada... (Joxpantoni-k etxe barrunbetik zerbait aditu du eta sukaldeko leioan agertzen da).

        JOXPANTONI: Zer ari zerate, nitzaz zer diozute? Entzun det, bai... olako txoro kirten batentzat azi al nazu, Ama?... nai duen tokira dijoala...

        AMA: Ez asarretu, Joxpantoni... nik badaezbada esan zioanan...

        MALEN: Geiago egin dezu zuk olako gauz bat aitatzea ere...

        AMA: Zer nai den bada... zerbait esan bear nitxoanan ta... (Joxpantoni-k etxetik atera ta Ama-ri ekiten dio).

        JOXPANTONI: Eta berak zer esan dizu...?

        AMA: Berarentzat gaztegia aizela... eta Malen dala berak maite duan neskatxa... eta Malen bear duala...

        MALEN: Ez du bada Malen-ik izango.

        JOXPANTONI: Eta ez dedilla geiago etxe ontara urbildu, bestela egur bat artu eta asto-zar bat bialtzen dan bezela nere aurretik neronek bialduko det... zer uste du orrek... ergel txoralda ori... (Guziak par-egiten dute).

        AMA: Atadiko ortatik begira zan, ia nora dijoan... kirten orren bildurrez egon bearko diagu beti...!

        (Joxpantoni-k joan eta erri-bide aldera begiratzen du).

        MALEN: Bai, ala da... guk etxean zein daukagun jakingo ba lu...!

        AMA: Ez luke besterik nai... orduantxe bai galduak giñakela...

        MALEN: Bai, Xabier-en etsaiak laister jakingo luteke... eta orduan...

        JOXPANTONI: (Ojuka)... An dijoa... goitik-bera arin... erri-aldera...

        AMA: Ondo ikusten al den ordea...

        JOXPANTONI: Bai, bai, garbi ikusten det bidetik dijoa...

        AMA: Ez al den bere etxe aldera joango...

        JOXPANTONI: Ez, ez, bere etxerako bide-gurutzea utzi ta aurrerago da... Iturraldeko arizti txikian oraintxe sartzen...

        MALEN: Bai, errira joango da... bezperetara, ziurki... eta andik ardantokira...

        AMA: Urrundu dan obea den... aurki Xabier-ek ere irten bearko din eta... zer ari ote da?... Bakarrik aspertuta egongo den.

        MALEN: Ez, sendakiñak ekarri diozkan paper batzuk irakurtzen gelditu da...

        (Eleizako ezkillen otsa urrutira entzuten da).

        AMA: Ara! bezperatako ezkillak asi dira...Txomin, Joxpantoni! tira, gertu zaitezte, antolatu bereala... berandutuko zaizute...

        JOXPANTONI: Bai, bai, ba noa jaztera, berealaxe naiz... ainbesteko itomenik ez da... joango gera bai... (Etxera doa).

        AMA: Oa, oa, berandutu gabe... (Malen-i). I gelditu adi, Xabier-i laguntzeko... bion artean moldatuko diagu...

        MALEN: Bai, asmo ori ba nuan... bañan errikoak ezertaz oartu ez ditezen gauz guztiak betiko oitura degun bezela egin bear ditugu.. . Aita ere beti bezela joan dedilla...

        AMA: Ni igandetan ez naun iñora joaten ta...

        MALEN: Eta nere adiskideak nitzaz galdetzen ba dute buruko-min pixka batez Amarekin etxean gelditu naizela esatea naikoa dute...

        AMA: Bai, bai, bañan gazte oiei esan bear zaiote aztu ez ditezen eta iñork ezer sumatu ez dezan... Eta gure Aitonak zer egin ote du... nun ote dabil...?

        MALEN: Sukalde baztarrean lo gelditu dala uste det...

        AMA: A! bai, orrek ere bazkalondoko loxuxta...

        MALEN: Gizarajoa... bere urteetan... naikoa egiten du...

        AMA: Bai, txirriki-txarraka, batera ta bestera ez den gelditzen... Etxe ontan orren bearra ba den oraindik...

        MALEN: Lan geiegi egiten du...

        AMA: Ola ibiltzeak osasunerako kalterik ez zionan egiten... Orrengatik ain gordin zegon oraindik... (Berriz Eleiz-ezkillak entzuten dira).

        MALEN: Ara, bezperetako bigarren deia...

        AMA: Bai, eta oek mugitu gabe... Joxpantoni, Txomin...! Eleizara zoazte... Astindu bear ditut... Beti ola gera... Eleizara ezin bialdu... Auxe ba da lana... Txomin, mugi adi! Bigarren deia ere jo dik... zoazte laister....!

        TXOMIN: Ara! ni jantzia naiz, joateko emen nago...

        AMA: Badek garaia... ta besteak zer egiten dik...?

        TXOMIN: Ez dakit... orrazten ari zan...

        AMA: Oraingo neska oek beren buruak apaintzeko bear duten beta iñork ez zekik... joan adi ta laister ibiltzeko esaiok...

        TXOMIN: Ba noa... (etxera sartzen da).

        AMA: (Malen-i) Oiek joaten diranean Xabier-ek irten bearko din, berandutu gabe... eguzkiak indar pixka bat duan artean. Gero oztu egingo din...

        MALEN: Bai, bañan goizegi ere ez da ona; bezperetara dijoanen bat inguru oietan agertu liteke, ta...

        AMA: Ez, bezperak asiezkero oek bukatu eta jendea atera arte iñor ezin etorri liteken onera...

        MALEN: Eta gaur bezperak luzeak izango dira... eta Ama Birjiñarekin Eliz-inguruko itzuli ta ibil-aldia ere ba da... eta gañera etxeondoko kasko ortatik begiratuko degu... Lasai egon litekela uste det... (Etxeko atean Aitona agertzen da).

        AMA: Ara! gure Aitona ere esnatu zaigu... Ongi lo egin al dezu?

        AITONA: Bai, bai (ao-zabalka).

        MALEN: Oraindik ez da esnatu...!

        AITONA: Usterik gutxienean lo gelditu naun...

        AMA: Eta loxuxta ederra egin dezu... ez al zera oztu...?

        AITONA: Ez, ez, gañean estalki berogarri bat ere ba nuen... nork jarri diran ez dakit...

        MALEN: (Parrez) Nik jarri dizut... bazkalondoan oztutzea gauz txarra dala esaten dute... ta lo artuezkero errez oztutzen da...

        AITONA: Bai, ala den... Eskerrik asko, Malentxo... ire bearra ba diñat biziko ba naun... (Par egiten dute)... Zer ordu degu? (Malen etxera sartzen da).

        AMA: Oraindik goiz da, irurak oraintxe joak dira...

        AITONA: Berandugo zala uste nuen... Geiago lo egin detela iruditzen zitzaiten...

        AMA: Ez, ez da berandu... oraindik ere beste lo pixka bat geixeago egin besterik ez zendun...

        AITONA: Naikoa det... gabean ere ederki egiten det eta... ez det geiago bearrik...

        AMA: ..Aur oek zer egiten duten ez dakit... bezperetara ezin biali ditut...

        AITONA: Ba, betikoa... errira joateko apaindu egin naiko dute ta... Zer egingo diezu... gazteen gauzak...

        AMA: Joaten ba naiz, ergelkeri oek kenduko diozkatet laister.

        AITONA: Eta Anton-Mari-k zer egin du, jeki al da...?

        AMA: Ez, oraindik ez da esnatu...

        AITONA: O! loxuxta luzea du gaur, e...

        AMA: Zerbaiten bearra ba du gizarajoak; aste guztian lertzeraño lanean ari da eta igandeko atsedenaldi au ongi irabazia du; lan zakar guztiak egiteko bera bakarrik dago ta...

        AITONA: Bai, ala da... Joxpantoni eta mutikoak zerbait laguntzen diote...

        AMA: Al dutena egiten dute, bañan alaz guztiz asko nekatzen da...

        (Malen etxetik irtetzen danari)... Bañan neska-mutil oek ba al datoz ala ez... oso berandu dute...

        MALEN: Ba datoz, ba datoz... ba al dakizu zergatik orrenbesteraño luzatzen duten...

        AMA: Zergatik?

        MALEN: Bada... Xabier etxetik nola irtetzen dan ikusi nai omen dute...

        AMA: Zer, ori ere ba degu? Ikusten al dezute oien gibela...?

        AITONA: (Parrez)... Zer nai dezu bada... gazteen gogoa...

        MALEN: Ba, bezperetara beranduxeago iritxita ere ez dio ajolik... Ez da mezetan bezela...

        AMA: Ori da, orain ere bere alde jarri zaitezte...!

        AITONA: Zer egingo dezu bada... ez da gauza aundia...

        AMA: Ez, ez, dijoazela, dijoazela lenbaitlen bestela ez dakit zer egingo dieten...

        MALEN: Utzi zaiozu... beranduxeago joateagatik...

        AMA: Ori da, eta pixka batengatik batere joan ez, e...! Ez, ez, ez det nai... Ola oitura on guztiak galtzen dira... Orren berandu Eleizan sartzen ikusten ba ditu gure apaiz jauna ona jarriko da...! Zoaz ta bereala joateko esan zaiozu.

        AITONA: Nik esango diotet... (Ba dijoa).

        AMA: Zurekin oso ziur ez naiz... zugatik nai duen guztia egiten dute aur oek... Aitona-ri zurikeri batzuk egiten diozkate ta kito...

        MALEN: Ama! Xabier-ek atera bear ba du, garaia izango degu, e?

        AMA: Bai, asi gaitean... tokia antolatu deda...

        MALEN: Orain eguzki goxoa dago, bañan aurki oztutzen asiko du... ta geldirik egon bear dunarentzat...

        AMA: Bai, asi gaitean... tokia antolatu dezagun... emen babesean... txokorik onena au izango dala uste diñat...

        MALEN: Ori da, emen etxeordekoaren ormaaurrean, aize izkutuan eta eguzkiak bete-betean jotzen duan toki ontan ederki egongo da...

        AMA: Tira bada; sukaldeko alki oietako batzuek ekarri ditzagun... (Malen alki batzuen billa ba dijoa)... eta gero oieko buruko bi, alki gañetan jarrita ederki, bat bera exeritzeko eta bestea aurrean zangoa jartzeko... (berekiko bezela itz-egiten ari da)... eta gero beste bi alki gutzat berarekin izketan aritzeko... eta sukaldeko mai txikia emen...

        MALEN: (Etxeko atean. Bi alki dakarzki; berari lagunduaz Txomin atzetik dator...) Ona emen bi alki...

        AMA: Ongi da... (Txomin-i) i ere or al aiz? ume ergel ori, oa ortik nere begien aurrean agertu gabe... eta bestea...?

        TXOMIN: Xabier-i laguntzen ari da...

        MALEN: Arrek ere irtetzeko prestatu bear du ta...

        AMA: Ori den, emaion arrazoia oraindik... (Txomin-i) beste bi alki ekarri ditzak... (Txomin ba dijoa laxterka)... (Malen-i) oe gañetik bi buruko ekarri bear ditun...

        MALEN: Bi buruko?

        AMA: Bai, bat bera exeritzeko eta bestea aurrean zangoa ipintzeko... ez al den ulertzen...?

        MALEN: A! bai, ongi da, oso egoki... berealaxe ekarriko ditut...

        (Eske ba doa —Bitartean Amak alkiak bear bezela jartzen ditu— Txomin beste bi alkiekin dator).

        TXOMIN: Ona emen beste bi alkiak...

        AMA: Ekaizkiak onera... oek Xabier-ekin egon bear degunentzat... olaxe... (jartzen ditu)... orain bai al dakik zer ekarri bear deken...?

        TXOMIN: Zer?

        AMA: Sukalde-bazterreko mai txiki ura... zein esan nai deten bai al dakik...?

        TXOMIN: A! bai... zuek, josten eta, aritzen zeraten ura?

        AMA: Uraxe...

        TXOMIN: Bereala ekarriko det...

        AMA: Bañan bakarrik jasoko al dek...?

        TXOMIN: Jasoko ez det ba...? Oinbeste indar ez detala uste al dezu...?

        AMA: Bestela Joxpantoni-k lagunduko dik...

        TXOMIN: Ori ekartzeko iñoren bearrik ez det... (Ba dijoa. Malen-ek burukoak dakarzki).

        MALEN: Ona emen burukoak...

        AMA: Ederki... ola atsegiñago egongo den... (Barren-aldetik datorren Aitona-ri)... Nundik zatoz...?

        AITONA: Orko-ortatik begiratzera izandu naiz... ia norbait agertzen dan edo...

        AMA: Ta ez zendun iñor ikusiko noski...?

        AITONA: Ez, ez, iñor ez da ageri...

        AMA: Bezperetan ez diranak beren etxetan sartuta izango dira... Au ordu ona degu...

        AITONA: Bai, orrengatik bear dana lenbailen egitea da onena, berandutu gabe...

        AMA: Ongi esaten dezu... bereala etorriko da...

        AITONA: Oso egoki jarri dezute au... (Txomin bere maia bizkarrean artuta an dator, berari lagundu naiean Aitona urbiltzen zaio)... Itxo egin zak, itxo egin zak, lagunduko diat...

        TXOMIN: Ez, ez, iñoren bearrik ez det, egon zaitea... (maia bizkarretik jexten laguntzen dio eta bear dan tokian jartzen dute).

        AMA: Ori dek... ondo zegok... olaxe...

        (Malen-ek atetik galdetzen du).

        MALEN: Gauz guztik antolatu al dituzute...?

        AMA: Bai, bai, nai duenean etorri liteken... (Malen sartzen da)... Txomin, ik, bada-ezpada, norbait ba ote datorren noizik bein begiratu bear dek andik...

        TXOMIN: Iñor ez da etorriko... oraintxe begiratu det...

        AMA: Ara...! Xabier emen degu... ba dator gizarajoa...

        TXOMIN: (Pozik) Emen da... emen da... (Aitona, Ama ta Txomin ate-aldera biltzen dira).

        (Atean Xabier agertzen da; jazkera, erdi gudariena erdi baserrikoa dakarki; galtzarbe-makillaz lagunduta dabil; bere aldamenetik Malen dator, Joxpantoni atzetik. Guztiak arrera onena egiten diote, esku-jaso ta agur gogoz egiñez; pozik arkitzen dira. Bera ere pozez ta alai, guztiei eskerrak emanez, biotz-ukitua dago. Txomin erotzeko zorian pozez deadarka...).

        TXOMIN: Gora Xabier... gora Xabier...!

        AITONA: Zorionak, gizona, zorionak...!

        XABIER: Eskerrik asko... eskerrik asko...

        AMA: Ederki, ederki, Jainkoari eskerrak, gure mutilla xuxpertu zaigu...

        XABIER: Jainkoari eta zuei eskerrak... Txomin... Txomin...!

        TXOMIN: Pozik al zera, Xabier...?

        XABIER: Bai, motell... aldi batean ontaraño , irixtea ez nian uste...

        MALEN: Atoz, atoz onera, exeritzera...

        XABIER: Ama, Ama...! ontaraño etorri naizenean ez naiz asarre...

        AMA: Ez, gizona, ez, gaur zu ola ikusita guztiok pozik gera.

        XABIER: Esker ugariak zuei... eta gure Aitonak zer dio...?

        AITONA: Zu orrela zaudenean, Aitona ere alai arkitzen dala...

        MALEN: Jarri zaitea, nekatu gabe...

        XABIER: Ez naiz nekatzen, zuk uste dezun baño sendoago nago...

        MALEN: Bai, bañan obea da, lenbiziko egunetik soña geiegi beartu gabe...

        XABIER: Tira bada... Joxpantoni...! nere arreba maitea...

        JOXPANTONI: Xabier...! eskerrik asko...

        XABIER: Nik arrebarik ez det... anai utsak izan gera... eta beti damu nuan... Bañan orain arreba ere ba det, e?, Joxpantoni.

        JOXPANTONI: Bai, bi arreba ba dituzu, Malen ta ni...

        XABIER: Um... Maleri arreba baño geixeago ote deten... iruditzen zait... e, Malen...

        MALEN: Xabier....!

        XABIER: (Aldameneko ormaren ondoan galtzarbe-makillak utzi eta, pokiki-poliki, exeritzen da. Guziak berari begira daude)... Au da alaitasuna... oinbeste egunetan etxe-barrunbean egon eta gero, olako artsalde giro ederrean eguzkitan egotea zerbait ba da... pozik arkitzen naiz...

        AITONA: Bejondeizula! gu ere poztutzen gera...

        AMA: (Txomin ta Joxpantoni-ri)... Azkenik Xabier etxetik ateratzen ikusi dezute, zuen gogo guzia ori zan, bai, eta orain laxterka zoazte Eleizara, besperak oso aurrera zijoaztik bañan gaur Ama-Birjiñaren jala dalako Eleiz inguruko ibil-aldia ba dek eta besterik ez bada ere artara iritxi zaitezte, an ez ba ziñateke agertuko norbait gogoratuko ukek...

        AITONA: Bai, bai, zoazte azkar...

        JOXPANTONI: Arañoko bidea bereala egingo degu bai...

        TXOMIN: Ordu-laurden batean an gera...

        MALEN: Eta zer mintzatzen dan ongi begiratzeko esan bearrik ez dago, e...

        JOXPANTONI: Ez, ez, noski... begiratuko ez ote degu ba...?

        XABIER: Bai, bai... Ama larri dago, ta zoazte...

        TXOMIN: Agur, bada, e... Amaitutakoan emen gera berealaxe...

        JOXPANTONI: Bai, laxter gañera...

        XABIER: Ez, ez, laisterka ez dezute etorri bear... igandero oitura dezuten eran gauzak egin ditzazute; Eleizkizunaren ondoren lagunekin pixkabatean gelditzeko oitura baldin ba dezute, gelditu gaur ere...

        MALEN: Noski, bestela norbait oartu litekela ez al diozute antz ematen?

        JOXPANTONI: Bai, bai, ala egin bearko degu...

        AMA: Orain zoazte azkar...

        BIAK: Agur bada, agur... gero arte Xabier, ongi egon... agur...

        XABIER: Agur, ongi ibilli zaitezte... (Joxpantoni ta Txomin ba dijoaz; Ama barrengo tontorretik dijoazenei begira alditxo batean gelditzen da; gero besteetara biurtzen da).

        AITONA: Bereala joango dira... naiago nuke oen ankazañak ba nitu!

        XABIER: Ez dute zangoetan nere nagitasunik...

        MALEN: A! bai bañan oek ez dira zu bezela zaurituak izan...

        AITONA: Zuk ere zeran gaztea izanik oek aña indar ta arintasun ba dezu, bai...

        XABIER: Zu ere gaztea ziñanean ez ziñan makala izango...

        AITONA: Ez, ez, ibilkari ona nintzan... neurri ederrak egin nituan... Bañan orain oña-oñari ezin emanaz ibilli bear...

        MALEN: Ba... oraindik ongi ibiltzen zera... naiko kemen ba dezu, bai...

        AITONA: Bai, bañan esku-makillakin ibilli bear...

        XABIER: Ara!, ta zer...? Ni okerrago naiz... ni galtzarbe-makillakin eta ala ere naiko neke ta eragozpon ba det...

        AITONA: Bañan emendik zortzi egunera makil oek bota eta txoria bezela... taka-taka... Eta ni... gero ta okerrago... (par egiten dute).

        AMA: (Biurtuaz)... Goitik-bera an dijoaz laxterka... Oinkada errez ematen dute oek... Lurrera begira egon bearrik ez dute... Berealaxe Eleizan dira...

        MALEN: Eta ez al da beste iñor ageri...?

        AMA: Ez, ez, ordu ontan zein agertzea nai den...?

        AITONA: Ez, noski. Gauz ontarako ordurik onena da...

        MALEN: Beste egunetan ere, arretaz begiratuezkero, bildurrik gabe etxetik irten litekela uste det nik...

        AITONA: Bai, bai, toki berezia da au ortarako...

        AMA: Eta zu, Xabier, nola arkitzen zera...?

        XABIER: Ni oso ederki, Ama...

        AMA: Bañan eguzkitan buru-utsik nola zaude...? Eguzkiak burua artuko dizu... Txapela nun dezu...?

        XABIER: Ez, ez det txapelik bear, ola oitua naiz... ongi nago...

        AMA: Orrela oitua izango zera bañan oinbeste egun etxean gaxo egon eta gero, zu, nai-ta-nai-ez, auldu xamarra zera eta ez da berdiña...

        MALEN: Bai, Xabier, Amak ongi esaten du... Txapela ekarriko dizut... (txapelaren billa dijoa).

        AITONA: Obea izango dezu, bai... olako gauzetzaz emakumeak guk baño geiago jakiten dute...

        XABIER: Ala izango da... nere burua naiko auldua garbi ezagutzen det... bañan orain oso ederki arkitzen naiz... eta emengo egoera onek barrena zearo alaitzen dit...

        AITONA: Orrek esan nai du ondo sendatua zerala eta orain indarrak egitea besterik ez dezu bear...

        XABIER: Bai, zuei eskerrak... Nigatik egin dezuten guztia nola bear-bezela ordaindu nezake...?

        MALEN: (Txapela dakarki)... Zaude ixilik Xabier...! Tira, jantzi zazu txapela...

        AMA: Ezagutu gabe, gure biotzak agintzen zuan eran al genduena egin dizugu, eta emendik aurrera ez dago zer esanik, ezagutu ta gero etxeko bat bezela maite zaitugu ta...

        XABIER: Bai, ongi ikusten det eta zuei nola eskerrak eman ez dakit...

        AITONA: Eskerrak eman bearrik ez dezu... Zer bada, kristau on eta euskaldun zintzotzat gure buruak jotzen ditugunok gure arteko baten alde ez al degu beste oinbeste egin bear...?

        XABIER: Bai, ori ala da, bañan...

        MALEN: Zu sendatzeaz gu pozik gera beintzat...

        XABIER: Eskerrik asko Malentxo...

        AMA: Guziok Jainkoari eta Zeruko-Amari esker ugariak eman bear diozkagu... Berak oraindaño lagundu digute eta emendik aurrera ere lagundu degigutela... Oraindik ere gauz au ez degu amaitu, eta bere laguntzaren bearrean izango gera, noski...

        XABIER: Bai, bañan okerrena egin degula iruditzen zait...

        AITONA: Ala da, asierakoa izan zan zallena. Artatik irten giñanean...

        XABIER: Orduan ni ez nitzan ondo oartzen, nere buruaren jabe ez bai nitzan...

        AMA: Iñork uste genduen baño gaizkiago ziñan, sendakiñak ala zion gaur... Bañan sendoa eta indartsua zerala erakutsi dezu...

        MALEN: Bearra izan du...

        AITONA: Gauza da zu sendatu zerala... edo oso sendatzeko egunetan zerala beintzat...

        XABIER: Ala dirudi... gaitzaren mendetik atera naizela uste det... Orain beste arraxko bat gelditzen zait... Ez zuen etorkizuna ta ez nere burua era txarrean ez nituzke jarri nai...

        AMA: Jainkoak nai ez dezala...!

        MALEN: Iesus! onezkero gauz txarrik ez al zaigu gertatuko!

        AITONA: Ez, ez det uste... guztiok arreta pixka bat artzen ba degu...

        XABIER: Orrengatik nai nuke nik zango au lenbailen sendatu ta nere indarren jabe izan. Orduan ezereren bildurrik ez det...

        AITONA: Ori berealaxe ba dator, gizona... egun gutxi barru berria bezela arkituko zera...

        XABIER: Orixe ola ba litz...

        AMA: Ala izango da ba...

        MALEN: Jateko gogo ederra dezu... eta gauz guztietatik emateko sendakiñak esan digu... ta...

        AMA: Bere neurrian noski, geiegizkorik egin gabe...

        MALEN: Eta emendik aurrera egunetik egunera irabazi ederrean joango zera... Bereala egingo zera, ikusiko dezu...

        XABIER: Ori nai nuke bada...

        MALEN: Gu orren azkar usteko gogorik ez dezu ba izango, e...?

        XABIER: Ez, Malentxo, ez... bañan nere adiskideak gure Euzkadi-ren alde egun oietan eta ba liteke ordu ontan berean burruka bizian dabiltzala burutik ezin kendu det, eta... ni ere aietara bildu eta beren neke ta lan gogorretara lotutzeko zaletua naiz...

        MALEN: Iesus...!

        XABIER: Aek alako naigabe izugarrietan dabiltzan artean ni emen ain goxoki zuekin nagoala nerekiko gogoratzeak pixka bat lotsatu arazten nau...

        AITONA: Eta zer egingo diozu? zauritua ta gaxo zauden artean beintzat, egon bearra nai-ta-nai-ezkoa dezu...

        XABIER: Bai, egia da... gañera ain ederki arkitzen naiz...

        AITONA: Lasai egon zaitea, bada...

        (Goiko leioa iriki eta Aita makutsik agertzen da).

        MALEN: Ara...! gure Aita ere esnatu da...

        AITONA: Bejondeikela, gizona; loxuxta ez ezik lo galanta ere izan dek ori...

        AITA: Kaxo Xabier...! beraz etxetik irten ta eguzki-goxoa artzen e...? Zorionean, gizona, zorionean...

        XABIER: Eskerrik asko, Aita... Ongi lo egin al dezu...? Emengo gure ardallaz lenago ez esnatua arritzekoa da.

        AITA: Ez, ez, atseden pixka baten bearra ba nuen eta lo ederra egin det... Ongi etorri zait... Eguraldi ederra e...?

        AMA: Bai, eguzkietan oso atsegin dago...

        AITONA: Azaroan gaudenik iñork ez luke esango...

        AITA: Ala da... egoaizearen lanak izaten dira oek... Orain jaztera noa, berealaxe or naiz zuekin...

        MALEN: Zerbait bear al dezu...?

        AMA: Nai ba dezu zuri laguntzera joango nazazu...

        AITA: Ez, ez, iñoren bearrik ez det; soñean bear dituten guztiak emen dauzkat... Bereala arte... (leiotik sartzen da).

        AMA: Zerbait bear ba dezu ots egin...

        XABIER: Gizarajoak aste guztian lanean gelditu gabe arituta atsedenaren bearra ba du...

        AMA: Bai, lan asko egiten du... Osasun ederra dualarik eskerrak...

        AITONA: Osasuna, gutxik bezelakoa du... Ez nere semea dalako bañan lanerako onek aña kemen duan gizonik gutxi izaten dira...

        AMA: Eta gañera, gaurko egunean, gure etxeko gertaeraz, nai-ta-naiez lan asko egin bearrean arkitzen da...

        AITONA: Esateko, bakarrik arkitzen bai ta...

        XABIER: Gazte oek ere lagunduko diote ba...

        AITONA: Al duen guztia egiten dute bañan ez da berdiña... Baserriko lanak zakarrak izaten dira... eta oek oraindik gaztetxoak dira...

        AMA: Gure Manu zana bai, ura izugarria genduen baserrirako... Bañan joan zitzaigun eta... zer egingo da... Jainkoaren gogoa egin bedi...

        AITONA: Bai, gauz orrek itzulirik ez du...

        XABIER: Sortu diguten guda gaizto au ola da... Gure lanetan eta gure etxetako eginkizunetan pake-pakean ari giñanok burrukara sartuarazi, ondasun guztik alperrik-galdu; alkarrenganako gorrotoa eta ezin-ikusia; alde guztietatik eriotza ta nekea eta bazter guztietara negarra ta naigabea zabaldu...

        AITONA: Ala da bai...

        XABIER: Eta oraindik gudaren aldeko gizonak ba dirala... eta beren buruak krixtautzat jotzen dituztela...!

        MALEN: Gezurra dirudi...!

        XABIER: Bai, gezurra dirudi bañan egia da... Eta ori da nazkagarri eta lotsagarriena...

        AMA: Eta guztia zergatik eta zertarako...?

        XABIER: Batzuek ba dituzu agintzen ez ba daude ezin etsi dutenak; beste batzuek beren aberastasunak maite dituzte ta urko laguna goseak iltzen ba da ere ajolik etzaiote; besteak zitalkeri eta ezin-eramana besterik beren biotzetan ez dute...

        AITONA: Eta Jainkoaren izen ederra aotan erabilliaz...

        XABIER: Bai, Bere izenean al dituzten guztiak erail, baztar guztiak txeatu, purrukatu ta lapurtu...

        AMA: Iesus! oek guztiak ola ote dira ba...!

        XABIER: Bai, bai... oek guztiak eta beste asko egi-egiak dira, gauza negargarriak ba dira ere... Guda ta burruka orren zipriztin izugarriak mendi-mendian arkitzen dan baserri ontaraño nola iritxi diran ez al dezute ongi ikusten...?

        AITONA: Bai, zerbait esango genduke....

        XABIER: Zenbat eta geiago gogoratu, nazka geiago ematen dute guda sortu eta jeiki-arazi duten gizon oiek... (Unetxo batean ixilik gelditu dira... Ontan etxeko atean Aita, jaietako jantziaz, agertzen da).

        MALEN: Ara! Gure Aita ere emen degu...

        XABIER: Bai, eta egoki jantzia dator gañera...

        AMA: Gizartera agertzeko jai-egunetan pixka bat txukundu bear...

        XABIER: Nai-ta-nai-ez...

        AITA: (Xabier-i agur egitera urbiltzen da)... Kaxo Xabier! Oso sendatzeko bidean ikusten zaitut... Etxetik irten eta zu ola ikusteaz asko poztutzen naiz, gizona...

        XABIER: Eskarrik asko, Aita! Pozik eta alai nago... Olako toki politean eta zuen artean nere burua arkitzea ere...

        AMA: (Malen-i)... Malen, oa ikustera ea norbait agertzen den.

        MALEN: Ez dator iñor, Ama... Ordu ontan zein etortzea uste dezu...?

        AMA: Bada-ez-pada joan adi, okerkerien bat gertatzea ez diñagu bear... Tira, joan adi... esandakoa egin zan...

        MALEN: Joango naiz, joango naiz... (Ba doa).

        XABIER: Gogo txarretik dijoa...

        AMA: Bai, emengo gauzak aditzen egon nai... ba dakizu...? bañan etxeinguruko bide oek zaindu bear ditugu... Lan txiki au aurretik artzea gero negarrez egotea baño obea ez al da...?

        XABIER: Bai, ongi esaten dezu... ala da...

        AITA: Bai, bai, gerorako damurik ez degu bear... lengoak ere naikoak dira...

        AITONA: Gañera, emendik bide oek zaintzea gauzik errezena bai da...

        AITA: Noski, goitik-bera baztar guztiak garbi ikusten dira ta...

        XABIER: Toki ederrean bizi zerate...! Au da toki atsegiña...!

        AITA: Ez da toki txarra ez, eguraldi ona danean... Bañan neguko zenbait egunetan ipar aize otza asten danean ez da ain atsegin izaten...

        XABIER: Orduan sukalde baztarrean sartu bear... eta su aundi bat egin eta goxo-goxo bertan egon...

        AITONA: Eta lanak...?

        XABIER: Neguan lanik izaten al da ba baserrian...?

        AITA: Lana...? Bai, bai, baserrian lana beti sortzen da, eta ibilli bearra ere bai... ikullurako janak dirala ta bat eta beste, egin nai duenantzat eginkizuna ba da beti...

        XABIER: Etxea toki agirian eta egutera ederrean dezute beintzat.

        AITONA: Bai, egi batean bai dago...

        XABIER: Eta, erria emendik ain ederki ikusten zanik ez nuan uste...

        AITA: Bai, ederki ikusten da...

        XABIER: Oso garbi ta bertan ba lego bezela...

        AITA: Ez da ain urruti egiten; errira joateko bideak sakonera jetxi eta berriz beste mendiegalean igo bear du... Orrengatik dan baño luzeago dirudi... Bañan zuzenean oso bertan egiten da...

        XABIER: Bai, bai, orrengatik nik txeetasun guztiak ongi ikusten ditut... Eleiza inguruko gizon ta emakumeak ere garbi agertzen dira.

        AMA: Sendakiña emen izan degu, eta zu gogoratu ere ez...!

        AITA: Xanti jauna emen izan al da...?

        AITONA: Bai, gizona,... ez dek gaizki lo egin...

        AITA: Ez naiz batere oartu... Gogoz egongo nitzan berarekin... Eta zer esan du...?

        AMA: Xabier oso oderki arkitu du, zauria ta gaitza sendatuak dirala... Orain indartu ta bere soñaren jabe egin bear duala...

        XABIER: Bai, bai... Nik ere nere burua ongi arkitzen det eta egun gutxi barru oso sendatu eta emendik alde egiteko gauz izango naizela uste det...

        AITA: Zer, orren laister alde egin...? Ez orixe... Oraindik alditxo batean, ongi jarri arte beintzat, ez dezu joan bear... Gero ere burrukarako naiko beta izango da bai...

        AMA: Ez, ez, oraindik ortaz ez da gogoratu bear... Ez dezu oinbesteko itomenik artu bear...

        XABIER: Um... alde batetik, ni emen egoteak zuentzat lan eta neke ugariak dakarzki eta bestetik, arraxko bizia... Ni emen naizela agertuko ba litz ea zer txamalda zuen gañera etorriko litzaken... Ni emen izkutuan ain ederki egonarren etsai amorratuen mendean nagoala ezin aztu liteke...

        AITONA: Ez, gizona... ez genduke nai...

        AMA: Nekea ez da ezer guretzat... ez dezazula ori esan...

        AITA: Eta arraxkoa ere ez, arretaz pixka bat guziok begiratzen ba degu...

        XABIER: Eta beste aldetik, nere adixkide ta lagunak burruka bizian dabiltzala, ni emen ain goxoki nagon bitartean, gogoratu utsak ez dakit zer ematen didan...

        AITA: Ez, ez, ongi sendatu arte emen egongo zera ederki...

        AITONA: Gudako neke izugarriak eramateko gizonak osasunez ongi bear du... Bestela, gaztea izanarren gaizki ibilliko da...

        AITA: Eta guda ori nola dijoan sendakiñak zerbait esan al dizute...?

        XABIER: Bai, zerbait esan du... Alegia... bi aldetakoak alkarri gogor ekiten diotela... Bañan euskaldunak Bizkai-ko sarreran beren etsaia gelditu-arazi dutela... eta Gipuzkoa-ko aizkeneko errien inguruetan geldituta daudela...

        AITA: Bai, nik ere ori aditu det... eta ori ola izanezkero ez ditugu urruti ez... emendik oso bertan dira... neroni ordu betean joango nitzake...

        AMA: Orrengatik guda-soñu ta zizpa-otsak ain maiz aditzen ditugu...

        XABIER: Bañan, agidanean, ori gauza gogorra izanarren ori baño okerragoa izan bear du alde ontako errietan gertatzen ari dana...

        AITONA: Zer bada...?

        XABIER: Bada, sendakiñak esan duanez, Naparro-aldetik datozen txuri oiek sartu diran tokietan izugarriak egin dituzte...

        AITA: Asko da...!

        XABIER: Beren aldekoa ez duten guztia etsaitzat artzen dute, noski, eta lotu ta bere mendean jarri, edozein aitzekiaz, edozein ezerezkeriengatik zakurrak bezela erail, beren ondasun guztiak sakabanatu, ostu ta ebatzi...

        AMA: Izugarria da...!

        AITONA: Gizonak ortaraño burua ta biotza galtzea ezin xinixtu liteke...

        AITA: Egia izan bear du, bai... neri ere ala esan dizkidate...

        XABIER: Bai, bai... Xanti-k ez digu guri gezurrik esan... Bera ere gogobetea zegoan...

        AMA: Ala esan ditu, bai...

        AITA: Berekin ez duten guztia oinpean euki bear dute... bururik jasotzen ere ez diote utzi bear...

        XABIER: Eta ez da ori okerrena... zitalkeri izugarri oek egiten dituenean Jainkoa-ren izena goratzeagatik egiten dituela ojuka esaten dute...

        AMA: Jainkoa-ren izenean beraz... e!

        AITONA: Lengo gerratekoak ez ziran olakoak... Gu ere izkillutan ibilliak gera, bañan orduan ez zan olako gauzik... ni gaztea nitzan ta zizpa artu nuen, karlixtetan ibilli nitzan... bañan gure artean olako gaiztakeririk ez zan gertatu...

        AMA: Gauz oek entzundakoan, gure erriko «Txinparta» deitzen dioten ori, burura datorkit...

        AITA: Bai, ongi esaten dezu... norbait olakoa izateezkero orixe bat izango litzake...

        AITONA: Petral gaiztoa...!

        XABIER: Zein dezute ori...?

        AITA: Ori... ? ergel zital bat... erri guztia nastutzeko bera naikoa da...

        AMA: Bai, auteskunde-egunetan ikusgarria ibiltzen zan ori...

        AITONA: Nagusiaren agindea aotan artu eta nabarbenkeri bizian baserritar-maizter guztiak beartzen nola ibiltzen zan ikusi ba zendun...

        AMA: Baztar guztiak jan bear zituela...

        AITONA: Bai, errian «Txinparta» izengoitiz deitzen diote...

        XABIER: Erri guztietan olako pixtien bat bear zala... aundia da bai...!

        AITA: Gure seme gizarajoaren billa etorri zana ere, ori izan zan...

        AMA: Bai, gure Manu zana orrek eraman zuan...

        AITA: Ez zaigu errez aztuko... illunabar batean zitzipatza zeriola etorri zan; Jainkotasunaren etsaiak bere ostikopean zebilkitela... eta arren alde zerbait egiteezkero oraintxen zala ordua... Errusi-aldeko inpernuko deabruak gañean giñuzela... oiek guztiei arpegi eman eta gure sinismenaren eskubideak jasotzeko gizon onak alkarrenganatu eta jeiki zirala... eta nai-ta-nai-ez Eleizaren aldeko euskaldun guztiak aietara bildu bear genduela... gazteak batez ere... orain bere gogoz joaten ez ba ziran gero indarrez joan bearko zutela... gañera au-ta-ura gertatuko zitzaiotela... eta nik ez dakit zenbat gauza .. . aitzeki, gezur ta abar... Gure mutillak ez zuen joan nai, bañan alako gauzak esan zizkan... eta nai-bazun-ta-ez artu ta berekin eraman zuan...

        AMA: Ura naigabea...!

        AITONA: Bai, ez zan atsegin orduantxe... gero gertatu bear zuana guziok ikusten genduela zirudien...

        AITA: Andik amar egun igaro baño len berri izugarria etorri zitzaigun...

        AITONA: Eta lenbizi erriko apaiz jauna eta gero Txinparta, ori bera, guri esatera etorri zan...

        XABIER: Bera ez al zan burrukara joan...?

        AITA: Asiera artan Naparro-raño joan zan bañan itzul egin eta berealaxe emen zan... Geroztik bertan dago...

        XABIER: Besteak sutara bialdu eta bera babesean gelditu e...?

        AITONA: Ori da ba ori...

        XABIER: Olako pixtiak ezagunak dira... besteak arpegiz-arpegi ta ausarditsu gudan dabiltzan bitartean olakoak errietan, arraxkorik ez duten tokietan, nai dituen txarkeri eta zitalkeriak egiten alegindu dira... Ori bezelako ume zikoitzak errurik gabeko amaika gizon on ta zintzo garbitu dute...

        AMA: Alaxe gertatu da bada... eta gure seme maitea, etxeari jarraipena eman bear ziona, betirako galdu degu... (Malkoen batzuk legortzen ditu eta guztiak errukitzen dira...).

        AITONA: Guda zikiña... Jainkotasuna jaso bear omen zuten...!

        XABIER: Au sortu duenaren barren beltza...!

        AMA: Manu gizarajoa...!

        XABIER: Zer egingo da!... Amaika olako izango da baztarretan...

        AITA: Bai, guretzat beintzat izugarria izan da... Bañan, orrek itzulirik ez du... burua makurtu ta aurrera...

        AMA: Ori ala da bañan... ezin aztu...

        XABIER: Noski! olako gertaera nola aztuko zaizute ba...

        AITONA: Ez berealakoan...

        AITA: (Txutitzen da)... Ba... orduk aurrera dijoaz eta nik, nere oitura deten bezela, Eleizkizuna bukatzerako erriko adixkidetara agertu nai nuke...

        XABIER: Bai, bai, zoaz, oiturak ez dira galdu bear...

        AITONA: Eta iñork ezer sumatu ez dezan, gauz guztik zu emen ez baziña bezela egin bear ditugu...

        XABIER: Ala da... eta gañera aste guztian lanean aritu dan gizonak lagunarte pixka bat ez al du bear...?

        AITONA: Bai, bada...

        AMA: Eta guda nola dijoan edo... gauza berrien bat jakiten dezun...

        AITA: Berriak...! Emen berri zuzenenak sendakiñak esan dituanak izango dira...

        XABIER: Bai, ala dirudi... bañan, gertaera berrien bat ere izan liteke...

        AITA: Ba... noan, noan... berandutu baño lenago...

        AMA: Ba zoazke... eta goiz xamar etorri gero...

        AITA: Ba, bai... betiko orduan etorriko naiz... agur bada... gero arte...

        XABIER: Agur... ongi ibilli...

        MALEN: (Barren-aldetik dator) Ba al zoaz Aita...?

        AITA: Bai, ba noa...

        AMA: Beko bide oietan iñor ez al da ageri...?

        MALEN: Ez, iñor ez dator... gizon bat agertu da, bañan bidegurutzera iritxi danean beste aldera jo du...

        AITA: Agur bada... eta emendik ordu-erdi batera oztutzen asiko du eta etxera sartu ziñezteke e...

        AMA: Bai, bai, zoaz lasai...

        AITA: Agur, gero arte... (ba dijoa).

        GUZTIAK: Agur... agur...

        XABIER: Au da egiazko euzkotar gizon prestua...!

        AITONA: Ba, bai... ala da bai.. ez nerea dalako bañan...

        XABIER: Semea olakoa danean aita nolakoa izan dan esan bearrik ez da...

        AITONA: Zuzen izatean kalterik ez da.

        AMA: Zeruko-Ama-ri nere erregutzak ere egin bear diozkat... (Xabier-i) igande-artsaldeko nere oitura... besteak Eleizara bialdu eta nik etxean nere otoitzak egiten ditut...

        XABIER: Ederki da, Ama,... euskaldun emakumeak beti etxe-zai.

        AMA: Bai... gero arte...

        XABIER: Agur, sarri arte... nere alde ere erregutu...

        AITONA: Ez al zera nekatzen Xabier...?

        XABIER: Ez, ez, gizona, nekatu ez ezik atsegin ederrean nago zuekin, eguzki gozo ontan...

        AITONA: Eguzkia, aurki sartu ere egingo da, arratsaldea oso motxa dago, negua ba datorkigu ta...

        XABIER: Bai, bañan aurten udara-azkena luzatzen da ederki...

        AITONA: Eskerrak orri...

        XABIER: (Urbiltzen dan Malen-i)... Atoz, atoz, Malentxo, atoz emen exeritzera (bere aldamenean exeri-arazten du).

        MALEN: Bai, bai, pozik...

        AITONA: ...Gu emen ongi gaude bañan ikullu-aldean ere eginkizuna ba det nik... Xabier-i lagun-zaiozu... bereala emen naiz...

        MALEN: Ikulluan...?

        AITONA: Bai, bai, guk jatea ez da naikoa. Bei, zekor ta abere oiek ere jan bear dute, ta beren orduan ematen ez ba zaiote laister asiko dira marruka...

        XABIER: Abereei jaten ematera al zoaz...?

        AITONA: Bai, zer bada...? oietzaz ere norbaitek gogoratu bear du... (etxera sartzen da).

        Xabier ta Malen, biak bakarrik gelditzen dira; alkarri zer esan ez dakite asieran, Malen lotsatu xamarra dago; gero pixkanaka mingañak azkatzen dira bere naitasuna alkarri agertuaz; aizkenerako biotzeko garra ezpañetan dute.

        XABIER: Malentxo...!

        MALEN: Xabier...!

        XABIER: Ez dakizu egun oek guztietan zurekin bakarrik egoteko zenbaterañoko gogoa nuen...

        MALEN: Nik ere... gogo aundia nuen... bañan... bildurra ere bai...

        XABIER: Bildurra...?

        MALEN: Bildurra edo... lotsa edo... ez dakit bada nik...

        XABIER: Bai... biotzak gauz asko esan nai dituanean ezpañak ez dute asmatzen...

        MALEN: Ori da ori... egia da bai...

        XABIER: Zu ezagutu zindudan egunetik lenago nere barnean arkitzen ez nuan gauz bat ba det... barrengo indar batek nai-ta-nai-ez zugana narama...

        MALEN: A...! neri ere ori bera gertatzen zait...

        XABIER: Asiera artan, ni arkitzen nitzan bezela arkitu eta zuengandik ainbeste laguntza eta on artzen nuenean, zuen alde eskertasun aundi bat ba nuan... eta orduan zureganako barrengo dei au eskertasun arren agerkai bat izango zala uste nuan... Bañan gero zaletasun au askoz indartsuagoa dala ikusi det... Eta orain, nere Malentxo!, biotz-biotzez, ben-benetan, maite zaitudala barrenak garbi esaten dit...

        MALEN: Au poza...! Nik ere alako zerbait ba det biotzean... Bañan gauz ori zuk bezela esaten ez dakit... Barrengo zerbaitek zugana bultzatzen dit. .. ta zugabeko onik ez det...

        XABIER: Egia, Malentxo...?

        MALEN: Egi-egia da... Au zer dan nik ez dakit... poza ta kezka, alaitasun aundia eta negar-egiteko gogoa, guztiak batean... Zure aldamenean nagonean atsegintasun bizia... eta «gero, Xabier sendatu ta joaten danean...» ori gogoratu utsak naigabea eztarriraño dakarkit...

        XABIER: Zuri entzuteak barren guztia poztutzen dit...

        MALEN: Eta nai-ta-nai-ez gauz au gertatu bear... eta orduan zer ikusi bear det nik...? Iauna...!

        XABIER: Bai, alkarrengandik aldendu bearra etorriko da, noski... Ni sendatzen naizenean joan bearrean arkituko naiz... Ala da... bañan alkarrengandik urrun xamar izanarren gure maitetasun biziak alkarri lotuak eukiko gaitu eta, al dan bezin laxter, egietan alkarganatuko gera... eta andik aurrera biok bat izango gera beti...

        MALEN: Zenbat eta geiago gogoratu, neretzat ain ederra dan gauz au, ezin litekean gauza dala geiago iruditzen zait...

        XABIER: Zer bada...?

        MALEN: Amaika aldiz nerekiko esaten det: «Bañan ik bera ainbeste maitatuarren, berak i maitatzea nola nai den...? Bera erritar argi, asko dakiena, egokia, nai dituan neska guztien artean aukera izango duana, nola baserritar tuntun batengan bere begiak jarriko dizkin...?».

        XABIER: Ja, ja, ja... Euzkotar izatea zer dan ondo dakien batentzat Euskal-Erriko baserritarra zer dala uste dezu...? Gure euzkojatorria, garbiena, indartsuena eta egokiena baserritarrak daramazute... Gure izkuntz ederra nork baserritarrak bezela mintzatzen du...? Ta gure oitura garbiak baserrian añean nun bizirik arkitzen dira...? Gauz oek guztiengatik eta bere zuzentasun, langilletasun eta beste gauz on asko dituelako euskaldun argi ta zintzoen artean baserritarra lenengo mallakoa da... euskaldun guztiok baserritarretatik gatozenok gera... eta ori da guretzat goralpengarririk aundiena...

        MALEN: Txoraturik naukazu...!

        XABIER: Gañera... nik ikusi nuan arazo larri ta estutasun izugarrian arkitu,... zuek artu ninduzuten bezela jasoa izan... eta lenbiziko egunak alako illuntasunean igaro ondoren nere onetara netorrela, nere begiak zerbait ikusten asi ziranean, oiaren aurrean zu bezelako neskatx lirain, lerden, polit, egoki ta atsegiña, egitako aingeru bat, arkitu... ta...

        MALEN: Xabier... Xabier...! bañan gauz oek benetan esaten al dizkidazu...?

        XABIER: Benetan, noski... olako eginkizun sakon eta garrantzi aundiko batean, ez dan gauzik zuri esatea barkatzekoa ez litzake izango...

        MALEN: Nik zu maite zaituten bezela maite izatea ez da arritzekoa, bañan zuk ni benetan maitatzea izugarria derizkiot...

        XABIER: Arrigarria edo ez, ori egi-egia da... Nere biotzean barren-barreneraño sartua zaude eta neretzat bear zaitut, Malentxo...

        MALEN: Nere biotz guztiaz, Xabier, zurea izan nai det...

        XABIER: Bejondeizula...! Zure itzak barren guztia zearo poztutzen dit... Gaurtandik ludian zu beste gauzik ez da neretzat...

        MALEN: Gaurtandik zu zera nere jabea... ta gure naitasun au eragotziko duan indarrik ez da izango...

        XABIER: Ori, on... Nere biotza...!

        MALEN: ...Xabier...! Ni ume argal, aul, bat besterik ez naiz... zugandik bearko det indar kemena...

        XABIER: Bai, nik eukiko zaitut, nik jasoko zaitut, nigan agertzen dezun itxaropen orri dagokion erantzuna emango diot...

        MALEN: Eskerrik asko Xabier...

        XABIER: Zer...? Negar egiten al dezu...? Nere Malentxo...!

        MALEN: Bai, pozaren malkoak dira... Biotzean atseden aundi bat arkitzen det... An atertu da...

        (Eleizako ezkil aundiak urrutira entzuten dira; orrek esan nai du eleizkizunaren ondoren Andra Mari-ren aintzan gaurko egunez egiten dan eleizibil-aldia asi dala; Malen ta Xabier-ek dauden tokitik ikusten dute eta berari begira jartzen dira).

        XABIER: Zer da...? Berriz ezkillak...?

        MALEN: Bai... ara! Eleizako ibil-aldia orain da...; emendik baño or aurreraxeagotik obeto ikusiko degu... goazen, nai ba dezu zure alkia eramango det...

        XABIER: Bai, goazen... jeikiko naiz... (Txutik jarri, galtzarbe-makillak artu eta aurrerago dijoa; alkia bere burukoakin, esandako tokira, Malen-ek darama, eta biak, eleiz-ibil-aldiari begira an jartzen dira...).

        MALEN: Ara...! ikusten al dezu...? Lenbizi aurrak, Eleizatik oraintxe irtetzen dira...

        XABIER: A! Bai, emendik ederki ikusten det... aurretik bat bere ikurriñarekin dijoa...

        MALEN: Orain gizonezkoak asten dira...

        XABIER: Eta ibil-aldi luzea izaten al da?

        MALEN: Ez, Eleizatik irten eta pelota tokiko aurretik itzulia egiten dute... Ara! gizonezkoak ere aurrera dijoaz... Andra-Maria-ren irudia Eleizatik oraintxe irtetzen da...

        XABIER: Bai, bai, ederki ikusten det... bai poliki...!

        MALEN: Txuriz jantzitako nexkak ditu aurretik...

        (Ura ikusten duenean Xabier al duen bezela eta galtzarbe-makillen laguntzaz, txutik jartzen da, Malen belaunikatzen zaio aldamenean eta Andre-Maria-ri ta Xabier-i erdizka begiratzen dio; Malen-en eskua bereen artean artuta Xabier-ek biotz dar-dara aundiz esaten dio...).

        XABIER: Malentxo... Malen nerea...! Andra-Maria-ren aurrean, bera lekuko artuta, esaten dizut, biotz-biotzez maite zaitudalako nerea egingo zaitut, bere aurrean nere itza ematen dizut...

        MALEN: Bai nik ere, Xabier,... gure Goiko-Ama-ren aurrean, zurea izango naizela, zin egiten dizut... Gaurtandik zurea naiz betirako...

        XABIER: (Andra-Maria-ri)... Goiko-Ama... gutzaz errukitu zaite...! gure alkarrenganako egizko maitetasun garbi onek jartzen gaituan bidean lagundu zaiguzu... Gure bide au arantzaz eta eragozpenez betea arkituko degu noski, bañan zure laguntza izanezkero guztia garaituko dezu eta, ziurki, gure barrengo dei au betetzera ongi iritxiko gera... Ama maitea! Gure izaera eta gure etorkizuna zure eskuetan jartzen ditugu... Arren, zure laguntzarik ez zaiguzula ukatu...!

        MALEN: Ama... Ama...!

        Xabier ta Malen-en aizkeneko itzakin batera emeki-emeki agerraldi au amaitzen da.

        Biak alkarri eskua eman da, bat txutik eta bestea erdi-belauniko, Andra-Maria-ren ibil-aldi deunari begira alditxo batean gelditu dira.

        Etxeko atean Aitona agertu da... Xabier-en itzak entzun eta gertatzen dan guztiaz oarturik, besteak ikusten ez duten eran, ate-ondoan gelditu da... arritua eta pozik...

        Gizonen artean ainbeste gorroto, ezin-ikusi, zitalkeri ta burruka dabillen garaiean, arantza arteko lore eder bat bezela, maitetasun-lore garbi, apain, bikaña euzko-mendi-mendian sortu, erne ta agertu da...