VI.— ITHURRALABA

        Ferminaren ondotik, ethorri zen Martha Okhilemberrokoaren aldia. Bere mintzo eztiarekin hunela khondatu zuen Ithurralabaren ixtorioa.

        Herjauna, gaztea naizen bezala, barkha othoi ene hutsak, ezen errateko Ithurralabaren khondera, ez da hain errex nolabertze zembait.

        Nik ez dut ikusi Iratiko erreka gaitza: — Amaxok erranik dakit hain barna eta barna dela, non iguzkiaren argia nekez heltzen baita beherera dino.

        Hango pendoitz handiaren azpitik jauzten da ithurri bat, zilhar-bizia iduri, eta hain hazkarra non ihara bat alhan ezar baitezake. Errekan, hor-hemenka bada kotor asko zeinen artean ur trabatuak osinak egiten baititu.

        Erron arabera, beharria, toki haren gaineko aldean lurrari beharria emanen zuenak; entzunen zuen kantu bat zuragarria; nihon ez omen da hain ederrik aditu; xoriak hara goaten ziren kantatzen ikhastera.

        Bainan nor ausarta harat jaustera? Zioten Ithurralabak han zuela bere egoitza, palazio bat gure eliza baino handiagoa, gauza ederrez bethea, eta harat atrebitu zirenetarik nihor etzela egundaino gibelerat itzuli. Zioten ere Ithurralabak burdinetan atxikitzen zituela hura ikusi zuten guziak. Nor edo nolakoa zen, nihork etzakien. Beldurrak urrun zadukan jendea. Artzainek handik baratzen zituzten ardiak. Orkhatz bat, ziotenez, egan oroz hara goaten zen Ithurralabari esne berriaren ematera.

        Gauza miresgarri horien aiphua heldu izan zen Behorlegiko jaun gaztearen beharrietara. Hartu zuen bere begiz ikustera goateko lehia beroa. Ihiztari handia zen bezala, maiz ihizin bazohan alde hartara; bainan nihork bururaino ezin erakuts zeozoken bidea. Urrumago aldi oroz eginez, azkenean heldu zen pendoitz muthur bat etara, errekaren gaineko aldean; eta handik zer ikusten du? Ithurralaba osinean igerika, Ithurzurrumbilo deitzen duten tokian. Igerikatu ondoan, Ithurralaba pendoitz azpira sarthutzen, eta ihiztaria ere itzuli zen bere etxerat.

        Bai, ederren artean ederra zen Ithurralaba; behin ikusten zuenak begietarik ezin khen zezakeen haren iduria. Behorlegiko jaun gazteak urhats bat etzuen egiten hura gogoan izan gabe.

        Biharamunean mendira itzuli zen; gero egun guziez, eta bethi hurbilxago aintzinatuz. Neskatxa ere goiz oroz harpetik atheratzen zen Ithurzurrumbilon mainhatzera: Nola ihiztariari ez baizit zayon deusere makhurrik gerthatzen, egunetik egunera ausartagotuz, harkadien ingurua eginik, azkenean jausten da harpeko sarbidera. Han kausitzen ditu Ithurralabak mainhatzerakoan utzi soinekoak. Besoetan hartzen ditu eta pendoitz gainera eramaten. Handik ikusten zuen Ithurralaba igerika eta pulumpeka urean dostatzen. Haren ilaya, urhea bezain horia, lodia ogi espala iduri, lurreraino, heltzen zen. Belo batek bezala estaltzen zuen.

        Uretik atheratzean, lastear ohartu zen Ithurralaba norbaitek soinekoak eraman ziotzala. Ahalkez osinera jauzi zen berriz, eta handik minki othoitz egiten zuen, erranez: Nornahi izan zaitezen, ene soinekoen hartzailea, othoi othoi bihur zatzu ur hegira. Ihiztaria gordea zagon ixil ixila. Neskatxa etzen othoitzetik baratzen; azkenean nigarrez hazi zen.

        Gizon gaztearen bihotzak gaindi egin zuen orduan. Ohartu gabe, amore belharraren gainean jarria zagon. Ez da hemen halakorik. Diote bihotzik gogorrenak beratzen dituela. Ilkhi zen itzalpetik, eta erran zuen: Oi Andre gizalaben artean parerik gabe, ene eskuetan dira zure soinekoak: Nola utz? hautan lothua da ene bizia, ezen zu gabe ez noiteke gaurgeroz bizi. Gogotik bihurtuko darozkitzut, agintzen badarotazu jarriko zarela ene bihotzeko erregina.

        Ez dakizu zer galdatzen duzun, dio Ithurralabak. Ezina da hori: ene amakez nintuen egin lurraren gainean bizitzeko; eta zu ezin bizi zaitezke ni bizi naizen tokian.

        Etsi-etsian gizon gazteak erraten dio: Nola zu bezain andre begi eztikoak izan dezake harriaren pareko bihotza. Jakin dezazun amodio zinak zer ahala duen gizon leyalaren gainean, uzten zaitut libro; egizu gogoak eta bihotzak emanen darotzutena. Huna zure soinekoak, itzultzen darozkitzut; libro zare, zoazi zure amaren gana, amarik amarik oraino balimbaduzu, Ai! eneak ez du berriz ikusiko bere haurra. Hemen egonen naiz hiratzen; hemen, harri hunen gainean utziko dut azken hatsa, orhoitzen ez bazare zure eskuan dela ene bizia, eta zureak, ni galduko naizen ordutik, nihon ez du phausurik izanen.

        Hitz horren gainean, uzten ditu Ithurralabaren soinekoak, eta urruntzen da nigarrez urtzera.

        Ithurralabak berehala jaunzten du bere soina; bainan, soinak ukitu zuen amore belharra, eta neskatxak jauntzi zueneko, beraztu zitzayon bihotzeko horma.

        Zurea naiz dio, zurea naiz, gizon gazte leyala; zuk merezi duzu Ithurramaren alaba, amodioz, bortxarik gabe, nahi izan nauzu andretzat; nik ere amodio garbiz ematen darotzut bihotza eta bozik hartuko zaitut ene senhar eta jauntzat.

        Ezkondu ziren. Ezteyetako barazkaria erditsutara zeneom, norbaitek jotzen du athea. Senharrak aditurik, galdatzen du nor den han. Ihardetten diote eskale xahar bat dela; Sarraraz zazue, dio jaunak, onthasundun edo gabe, ez othe gare guziak anaya sorthu? Ene zorioneko egunean, Jainko onaren ume bat ez bide da kampotik geldituko gure bozkarioetan parterik gabe. Gizon xaharrak ordean etzuen sarthu nahi. Zer egiten du jaunak? Bera badohako othoiztera sar dadien: Ilhumada, dio, uria hari du, zato guregana.

        Xaharrak ihardesten du: Ene alderat urrikaltsu izan zare; zuzen da, ene aldian, egin dezazudan ene ahaleko den ongia. Huna nik zer dakitan: Ithurzurrumbilotik atheratzean, zure andreak lurrean utzi du urhe-zigor bat. Berriz ikus eta eskura har baleza, behar luke, nahi edo ez, itzuli lehengo tokira. Holakoa da haren zoria; eta zuk gal zinezake zure andrea. Erna zaite beraz; zoazi, har zazu urhe-zigorra, eta behin-bethiku gal bedi zure andrearen menetik.

        Goan zen arinik jaun gaztea, atzemanik ekharri zuen urhe-zigorra, eta bere jauregiko toki gorderenean ontra estali zuen; ezik min zitzayon hain gauza ederraren xahutzea.

        Geroztik, bozkariotan bizi zen bere andre paregabekoarekin, eta urthea gabe, sorthu zitzayoten haur bat guziz ederra. Behorlegiko jauregiak bazuen premu.

        Goiz batez, jauna argia gabe ihizira goan zen. Ilhuna zen hura itzuli orduko. Sartzean, jauregia atzeman zueen debuilamendutan: sehiak zoratuak zabiltzan aldeorotara, zer hari ziren jakin gabe. Nausia ikusi zuteneko oihuka hasi ziren: Jauna! Jauna! andrea galdu dugu. Goizetik ilkhi da, eta ihes egin du, airez aire iduri, halako lasterrean, non ez baitakigu norat egin duen.

        Beldurrak hartzen du jauna; badoha urhe zigorra gordea zagon xokhora eta eskas kausitzen du. Ai zer bihozimina! Berehala ezagutu zuen Ithurzurrumbilora inzulia zela andrea. Ezbat ezbia, harateko bideari lotzen da. Ber-bera argi zirrintako heldua da. Alferretan egiten du oihu, alferretan deitzen du bere andre maitea. Zurkhaitz lurrean landatu bat iduri, han zagon xutik, eta egonen ere zen, arhoitu ez balitz bere haurroz, orhoitzapen horrek berebaitharatu zuen. Amaren bulharraren eskasean, haurrak unhibe bat bear zuen. Bainan haurrak, ez orduan ez-eta gero ere, etzuen nahi izan arrotzaren bulharrik hartu. Eta, harrigarri zena, etzen eritzen, ez-eta ahultzen; aitzitik, handituz eta edertuz zihoan egunetik egunera. Halarik ere, hori etzen aski jaun gazteari khentzeko bere bihotzeko mina; bethi begien aintzean zadukan galdu zuen andrearen iduria.

        Arrats batez, gogoa ilhumik zagon. Norbaitek jotzen dio athea. Eskale xahar batek galdegiten du gabazko atherbea. Behorlegiko jauregian, dio jaunak, nihork ez du alferretan galdatu gabazko atherbea. Gabaz eta uria delarik, Jainkoak beira nezala kampoan ustetik haren ume beharretan dena. Sarraraz zazue, hemen aurkhituko ditu afaria eta ohe bat.

        Barnera sarthu denean gizona, jaunak ezagutzen du ezteyetako egunean mintzatu zitayon eskale xaharra; adiskide mami baten ikusteak etzion eginen haimbertzeko atseginik. Idouritzen zitzayon aingeru bat zerutik heldu zena.

        Badakitzat, dio xaharrak, badakitzat zure nahigabeak; ethorri zaizkituzu zeren xahutu ez duzun, urhe-zigorra. Hura eskura hartuzeroz zure andrea ez dela bere burnan gabe, hortaz ohar eman narotzun.

        Bainan karitatetsu zare, eta gure Jainko onak sariztatzen du karitatea; haren izenean, emanen darotzut eskas duzun argitanina.

        Zure andrea gau oroz itzultzen da bere haurrari bulharraren ematera. Zaude beraz erne; adituko duzu xoriak airean egiten duen xirrinta bezalako bat. Zure andrea izanen da haurrari bulharraren ematerat ethoria, sehaskaren gainera makhurtua ikusiko duzunean, loth zakizkio gerritik, eta ez utz urhe-zigorra khendu arterainokoan.

        Egin-ahalak abiatuko ditu itzuri beharrez; bainan zigorra eskuratu duzuneko, ezti-eztia jarriko da, eta gogo onez, amtzinean bezala, zurekin egonen da.

        Egrak atheratu ziren xaharraren erran guziak. Nork erranen ditu jaun gaztearen barneko pilpirak bere andre maitearen berriz ikusteko tenoreari beha zagonean? Gauherdi da. Fhirrinta bat airean... Andrea! itzal bat bezala lerratzen da sehaskara. Jauzten zayo senharra. Alfer alferrak dire itzurtzeko indarkak. Jauna urhe-zigorraz jabetu da. Hura galduz gerortik, andreak ez du ihes goan nahi; amultsuki gelditzen da; besarkatzen, musuz estaltzen du bere senharra. Zer zorionezko ordua! Ai! zein dohakabe nintzen, dio andreak, zembat jasan dutan, zer ene minak bortxatua izan naizenean ene jaun maitearen gunik eta ene haurraren ganik ihes ibiltzera! Jaunak ihardesten dio: Ahantz detzagun bethikotz iragan diren atsekabeak, bainan orhoit gaiten zoriona bihurtu darokun gizonaz. Orduan eskuz esku badohazi xaharra phausuan, zen tokira.

        Suntsitua zen handik.

        Bainan zer egin urhe-zigorra? Surat arthiki zuten. Garrak ukitu bezain sarri, hartarik ilkhi zen suge gorri bat xixtu minka; ihes egin zuen Ithurzurrumbilora eta gerenda handiaren aznira sarthu, geroztik nihork ez baitu ez ikuzi ez aditu.

        Zoriona bihurtua zen Behorlegiko jauregia; jaun andreak hortaz gozatu ziren luzez. Eta hala,

Ontra bizi izan baitziren,

Ontra ere hil izan ziren.