III — KAPITULUA

Aiphatu egien
agergailuak edo ikhusbideak

San Joanes Galberrek bere anaiaren hiltzalleari barkhatzen.— Azken kurutze zeinatzea.— Serora bat ethorki handikoa.— Ez dakite zer ari diren.

        Aiphatzera nohan gerthakari hotarik ageriko da Erlisioneak zoin ederki arrimatzen duen gure elgarrekilako bizitzea.

        1.— Joanes Galberrek bere anaiaren hiltzaileari barkhatzen dio.

        Italiako hiri batean, Floranzen, aitoronseme aberats batek, jaun Galberrek, bazituen bi seme, Joanes eta Hugues. Azken hau, bere lagun batek hil izan zuen. Aitak orduan erraiten dio Joanesi: Hire anaiaren odola oihuz dagok: hiri duk orai mendekatzea; habil, hiltzaile hura hil behar duk!

        Joanes abiatzen da; bazter guziak joiten ditu, anaiaren hiltzailea kausitu nahiz eta barbitu beharrez. Azkenean ortzirale-saindu batez, buruz-buru egiten dute. Joanesek atheratzen du ezpata. Baina bertzea oinetarat erortzen zaio, eta nigarrez, besoak hedaturik, erraiten dio: Ortzirale-saindu da: Jesusen odolaz, oi galdegiten derauzut ez dezazun ixur ene odola!

        Hitz horiek bihotza hausten diote Joanesi. Anaiaren hiltzaileari barkatzen dio eta besarkatzen du!

        Ez da hortan gelditzen. Urrikaltzen da bere mendekiozko bekhatu handiaz eta badoha mundutik ihesi. Penitentzia egin nahi du, bainan garratza eta luzea. Xede horrekin heltzen da mendi-arte oihantsu batetarat. Tokiaren izena da Vallombreuse. Eta hor kokatzen da gure gizon gaztea. Laster lagun andanak jiten zaizko; egiten dute komentu bat; hartzen dute San Benuaten erregela; eta hortik atheratzen da Valombreuzeko kongregazionea.

        2.— Azken khurutze zeinatzea.

        1870an Italiano-Piamontesak Erromako hiriaz jabetu ziren. Balentria ederra! Hiruretan hogoi mila baziren, mundu katoliko guzitik, beren nahitara jinik, Aita Sainduaren alde eman ziren zonbait ehunen kontra.

        Pio bederatzigarrenak, ikhusirik odol ixurtze handia izanen zela alferretan, bandera xuria hedarazi zuen, eta Batikaneko leiho batetarik azken benedizione bat eman zioten bere soldado fideler, eta hauk barreatu ziren.

        Bada Aita Sainduaren zuabetan, baziren bi ofizier, adixkide handi; besarka lothu ziren, ziotelarik: «Othoitz eginen dugu elgarrentzat bethi, eta agian, bataila berean, elgarren besoetan hilen gare!»

        Huntan behexi ziren? hau ikhustearekin Italianoek zioten: «Beha zazue zoin maite duten elgar.»

        Ofizier horietarik bat Frantsesa zen, eta bertzea Prusianoa.

        Edozoin jendakitarik izan diten, Elizaren zerbitzuan, giristino guziak anaiak dire. Eta nola beren eskualdetarat itzuli zirenean, Prusiaren eta Frantziaren artean gerla baitzen, bi adiskideak aurkhitu ziren elgarren kontra, zoin bere armadan.

        Aita Sainduaren zerbitzuan ibili zuaba Frantsesak harmak hartu zituen leheneko bere buruzagi berekin.

        Beraz egun batez, hemen aiphatzen dugun ofizier Frantsesak manua izan du Pataiko herrian, etsaiak dauden etxe batzuetarik, kanpo ezar ditzan.

        Berehala, bere soldadoen aintzinean, lauhazkan badoha, eta Prusianoek, iziturik, gibelerat egiten dute;

        Bainan beren ofizier batek biltzen ditu, eta horra non, bi ofizierrak elgarretaratzen diren hain hurbil non ezpataz ari baitire zoin gehiagoka.

        Frantses ofizierra, sabre-ukhaldi batez bulharrak urratuak, orortzen da, odola dariola zurrustan. Prusiano ofizierra aldiz, sorbalda xehatua, eta buruan kolpe bat izigarria; hura ere badoha lurrerat.

        Ilhuna jin zen, eta elhurra lodi jautsi hilen eta hiltzera zohazinen gainerat.

        Eta horra non Prusiano soldado krudel batzu han dabiltzan, harma-gider ukhaldika kolpatuen akabatzen.

        Elgarri herio-kolpea eman zuten bi ofizierrak othoitzean ari ziren.

        — To, horxeko hori othoitzean ari duk, dio soldado hetarik batek, ixilaraz dezagun eta harma giderra altxatzen du Frantses ofizierraren gainera.

        Orduan bertzeak dio Prusiano mintzaiean: Zer ari haiz gaixtagina? eta osorik duen besoaz ukhaldia aldaratzen du;

        Beso hau hautsia da, bainan ofizier Frantsesari aldi huntan begiratu dio bizia.

        Basa-soldado hek beren ofizier bat ezagutzearekin, urrundu ziren handik.

        Bizkitartean, Frantses ofizierrari iduritzen zaio boz hura nonbait aditu duela; behatzen du eta ezagutzen bere Erromako gerlari laguna.

        — Zer! Van L zu zare!

        — Bai... eta zu?

        — Ni... de B. naiz!

        Prusianoak: «Naizen bezalako malurosa! Nik kolpatu zaitut, zu ene adixkiderik hoberena!»

        Frantsesak: «Zuk, doidoia begiratu dautazu bizia.»

        Prusianoak: «Elizaren soldadoa, barkha zozu zure adixkideari; eta nola ni hau ez bainitake zeina, bi besoak hautsiak ditudalakotz, barkhamendu horren berme, zure odolean erhiak bustirik, zuk, othoi zeina nezazu.»

        Frantsesak, galdatu bezala, zeinatu zuen. Gero Prusianoaren odolarekin egin zuen bere azken khurutzearen seinalea.

        Biharamunean hatzeman zituzten hilak bata bertzearen besoetan; azken hatsa eman zuten, elgarrekin othoitzean ari zirelarik.

        3.— Serora bat ethorki handikoa.

        Joan den mendeko erreboluzionean, serora bat bazabilan Pariseko karriketan etxez etxe eri arthatzen.— Eguberri arrats batez igaiten da ganer batetara, eta han aurkhitzen du, zokho batean, lastoaren gainean, emazteki bat sabeltra batetaeo bi haur sorthu berrirekin.

        Nahi lituzke sokorritu, bainan mement hartan deusik gabe da. Hango zirritu batetarik behatzen du, eta ikhusten han berean etxe eder bat, dena argi; hura zen errepublikano kargudun baten jauregia. Gizon hau, Montmorenzy deithua zen aitoren seme familiarenganik asko gisaz lagundua izan ondoan, gorri errabiatuenetarik bilhakatua zen.

        Serorak emazte gaixo hari erraiten dio:

        — Igurika nezazu aphur bat, berehala heldu naiz. Jausten da, eta badoha xuxen xuxena kargudun hunengana. Hunek, serora-arropa ikhustearekin, furian erraiten dio:

        — Zer nahi dun?

        — Heldu nitzauzu amoina baten galdatzera.

        — Amoina bat! Hiretzat?

        — Ez, ene nausientzat.

        — Nor dira hire nausiak?

        — Pobreak, heien neskatoa naiz.

        — Esplika hadi.

        — Bai. Jauna, horxeko etxe hortan, ganer zokho batean, emazte gaixo batek mundurat eman ditu bi haur, eta deusik ez dute, ez egur, ez linja, ez eta ogi ahamen bat ere. Zure auzoa da, Jauna, eta harentzat zerbait galdatzen dauzut.

        — Erran dautan bi haur badirela?

        — Bai, Jauna, eta ama, gosez eta hotzzez hiltzera dohana, eta bizkitartean Eguberri arratsean gare.

        — Eguberri! Zer da hori?

        — Haurren besta; pobre direnean, karitatea heltzen zaiote.

        — Hola denaz geroz, no hogoi liberako bat, eta ontsa tratatuko ditun.

        — Esker mila, Jauna, eta Jainkoak paga zitzala!

        — Bainan oraino, nola dun deithura?

        — Serora Theresa.

        — Hori ez dun deithura bat!

        — Ez dut bada bertzerik.

        — Ba! konprenditzen nun; galdegiten daunat hire familiako deithura.

        — Lehenago deitzen nintzan: Louixa de Montmorenzy.

        4.— Ez dakite zer ari diren.

        Ama batek bazituen bi seme; gehiena hogoi urthetan soldado-eskoletarik aintzindari ofizier atheratua. Afrikako gerletan kopeta gorarik ibili ondoan bildu zen etxerat.

        Han kausitu zituen oro nigarretan; anaia ttipia, hura baino hamar urthe gazteagoa zena eri, arras xar, medikuez etsitua.

        Amak agurra bihurtu zion doidoia; haren artha guziak hiltzera zohan haurrarentzat baitziren. «Gaixo haurra, zion, hi gabe zer egin beharko dut nik?»

        Hitz hauk gogorrak ziren iduriz ofizierrarentzat; bainan ez zitzaizkon batere gaitzitu bere amaren ahoan; erran zion: «Ni banintz ohe hortan hiltzera johan, oro bat maite ninduke ene amak.»

        Jaun Ertora ere han zen, bihotz-altxagarri solas zonbait emaiten ziola amari: haurrak uros direla adin hortan Jainkoarenganat joaiteaz inozentzian.

        Bainan amak ez du aditzen deusik, bere semearen hats penatua baizen.

        Hainbertzenarekin, haurrak egiten du ikharazko moimendu bat. Jaun Ertorak dio: Othoitz egin dezagun. Eta emaiten dire belhauniko.

        Orduan, huna ofizier gazteak ixilik egin zuen othoitza:

        «O Birjina Saindua, ametan den hoberena, khurutzearen oinetan nigarrez urthurik egon zinena, zu zare gure esperantza bakharra; adi zazu ene bihotzean egiten dudan botua: sendatzen baduzu ene anaia, hitz dauzut soldado kargua utzirik, naizen guzia haurren giristinoki altxatzeari emanen naizela; erakutsiko diotet zure maitatzen eta zure seme Jaunaren leialki zerbitzatzen. Bai, ene bizi guzian eskerrak bihurtuko dauzkitzut, baldin bizirik begiratzen badiozu ene ama gaixoari hanbat maite duen haurra.»

        Othoitz hau fagorezki entzuna izan zen; haurrak onerat eman zuen, laster sendo zen.

        Eta egun batez ofizierak adioak egiten diozka amari, aiphatzen dioelarik bere botua.

        «Horra ene ezpata, erraiten dio, emanen diozu ene anaiari; menturaz sarrixago nahiko du kharreatu nik bezala — ni banoha, Mariari agindu nioen bezala, haurrer erakastera Jainkoaren eta Birjina sainduaren maitatzen.»

        Ama besarka lothu zitzaion; hura zuen, segur, maiteena. Nahi izan zuen ere bere xede sainduaren bethetzetik gibelatu.

        Bainan debaldetan; konprenditu zuen, Jainkoak galdatzen ziola bere seme gehiena eta Jaunaren nahira erori zen.

        Ofizierra johan zen bere botuaren konplitzera.

        Orai frera da hiri batean. Batzuetan, karrikan iragaiten denean, egiten diote: houak kouak.

        Hau aditzearekin, ofizier ohiari odola zainetan phisten zaio, bainan berehala zaphatzen du, diolarik: Barkha Jauna, ez dakite zer dioten, ez dakite zer ari diren.