IV — XAPITULUA

Egia beraren bertze irakaspen eder bat

        Maria Jan Batista Muard sorthu zen aphirilaren hogoi eta lauean, hemezortzi ehun eta bederatzian, Burgoñeko herri ttipi batean, Aita-Ama erromes batzuetarik.

        Ontasunez baino ere erreligionez erromesago ziren Aita-Ama gaixo horiek. Sineste zerbait bazuten, bainan jarraikitasunik ez.

        Hargatik emazte Jainkotiar bat bazen etxe dohakabe hortan; hura zen gure haur ttipiaren amaxo; eta abiaduratik eman ziozkan bere ilobasoari girixtino-molde hoberenak.

        Berenaz ere haur hori, hain ezti eta maithagarria zen, non amak baitzion: Ez dut uste ene haurrak badakien nigar egiten.

        Handitzearekin hobeki agertu zituen oraino bere jite onak. Eskolako lagunek zioten prestuegi zela. Othoitzean zagon bazter eta zokho guzietan; eta juramenturik entzuten bazuen, bazohan ihesi.

        Egun batez amak aditu zuen Jan Batistak bazuela othoitzean aritzeko tresna zerbait. Larderiatzen du eta mihatzen; eta horra non hatzemaiten dion xiri luxe bat, burutik buru ozkatua. Haur gaixoak ez zuen arrosariorik; eta xiri horrekin berak moldatu zuen zerbait.

        Zer duk hori, dio Amak?

        Haurra ixilik dago eta burua aphal.

        Errak bada zer dukan xiri txar hori, berzela joiten haut.

        Ama, dio orduan haurrak, arrosarioaren erraiteko egina dut.

        Ez zakien ama harrek zer ziteken arrosarioa. Zafraldi bat emanik, erran zion haurrari: Asa gero, ez niri sekulan ibil, bertzek ez bezalako sinorik.

        Burhasoak ez ziren hortan gelditu. Baizik eta haur hori norapait harrotu behar zutela, soinulari batenganat igorri zuten, xirriika joiten ikhasteko. Joan zen haur gaixoa, bainan halako bihotzmina izan zuen, non eritu baitzen berehala. Etxerat berriz ekharri behar izan zuten.

        Hargatik thematu zen ama.

        Igandetan etxerat biltzen zituen herriko muthil eta neskak, eta xirriika joarazten zion bere semeari.

        Ez baitzen haur hori xoxoa, nahasten zituen aire guziak, alegia ez jakin, eta gazteria erho harrek ez zezaken niholere piko xuxenik athera. Bere gisa utzi zuten soinulari herrebesa, eta ez goizegi, ezen haur saindua ez zauken bilkhura zar hetan. Surat aurthiki zuen orduan bere xirriika.

        Lehen komunionea egiteko zuen oraino Jan Batistak, eta ordukotz bazituen hamabi urthe. Abiatu zen beraz kateximan.

        Jaun erretorak ikhusi zuen laster aphez on bat athera zitekela haur hartarik, eta erran zion: Jan Batista, nahi baduk aphez egin, latina irakatsiko deiat.— Oi Jauna, bai gogotik, aita-amek uzten banute.

        Aita, gizon puska on bat zen eta bil errexa, bainan amak bazuen borthitz aire bat, eta bestela ere aphezak ez maite. Jaun erretorak gogoari eman zuen behar zuela emazte hori bildu, eta huna nola jokhatu zen.

        Kateximaren ondotik bere etxean geldiarazten zuen Jan Batista, bere mahainean bazkalarazten, bai-eta zonbait aldiz alderat atxikitzen bizpahirur egunetaraino.

        Ba bainan ama gogor harrek ez baitzuen deusik onesten! Egun batez, semea erretorarenganik ethorri-eta, zer-nahi erran zion, jo zuen finki, eta ez eman jateko ahamenik. Haur gaixoa nigarretan joan zen bere amaxorengana. Amaxok jatera eman zion eta nigarrak xukatu. Eta gero larderiatu zuen bere alaba, eia bada ama batek hola behar zuenez bere semea ibili!

        Ama borthitz hori are gehiago sumindu zen, toleatu zuen bere haurra, urrundu beharrez erretorarenganik eta elizatik. Urrunago joan zen; manatu zion lanean ar zadiela igandetan, asteleunetan bezain ongi.

        Bainan haurrak nahiago zuken hil ezenez bekhaturik egin; ez zen izitu amaren oihuez eta zafraldiez; egon zen tieso eta sekulan lanik ez hunkitu igandearekin.

        Azkenean haur saindu horrek bentzutu zuen bere ama.

        Goiz batez, semea zafratu ondoan, emazte hori badoha urketa, bainan gibelerat itzultzen da biderditarik, ithurrirat heldu gabe; oskiak khentzen ditu eta eskalerak ointuts iragaiten; eztiki eta erdizkaxe idekitzen du ganbarako athea, eta zer ikhusten du? bere haurra belhauniko othoitzean ari!

        Hitzik erran gabe jausten da sukhalderat, bihotz guzia itzulikaturik. Ondoko gau guzian ez du lo xortik egiten.

        Biharamunean lanerat goizik igortzen du senharra, gelditzen da bakharrik bere semearekin eta erraiten dio: Zertako bada ez zare zu lagunekin ibiltzen?

        Ai ama, zer-nahi juramentu egiten dute, eta ez dezaket hori jasan.

        Beraz, haurra, ni ere hastio nauzu, ezen juramentu frango egiten dut.

        Ez, ez, ama, ez zaitut hastio; nahi nuke bai ez dezazun juramenturik egin, bainan hargatik maite zaitut bethi.

        Eta atzo, zertako zinauden ganbaran belhauniko?

        Ama, zuretzat othoitz egiten nuen.

        Aski zen hori; amak nigar egiten du, besarkatzen bu bere haurra, hitzemaiten dio elgarrekin ibiliko direla elizan; eta bethikotz Jainkoarenganat itzultzen da.

        Geroztik aita-amek utzi zuten Jan Batista jaun erretoraren eskuetan. Jaun erretorak bere etxerat hartu zuen, eta latinean abiatu zen bertze zonbait lagunekin.

        Ez diteke erran zoin handia zen haurraren atsegina; osoki eman zen lanari, gehiago berthuteari, eta ordutik ageri zen nolako aphez khartsua atherako zen geroxago.

        Egun batez jaun erretorak galdegin zioten Jan Batistari eta haren laguneri: Hea hunat, erradazuet guziek zer gutiziatzen duzuen gehienik.

        Batek hau eta bertzeak hura, bakhotxak agertu zituen lañoki bere gutiziak. Batzu nahi ziren herri eder batean erretor, bertzeak misionest eta predikari. Gurea ixilik zagon.

        Erretorak oihu egiten dio: Eta hik, Jan Batista, ez duka deusik erraiten? Hea laster hunat, errak goraki zer den hire gutizia.

        Jauna, ihardesten du haurrak, nik nahi nuke paganoen konbertitzera joan eta ene odola martir ixuri.

        Huna bertze treitu bat. Eskale bat eri zen herrian eta ez zuen oherik. Jakin dueneko, Jan Batistak eremaiten dio bere oheko matalaza; eta urthe guzia handik goiti lastoaren gainean lo egiten du.

        Bertze aldi batez haur horiek elgarren hatzemaka jostetan ari ziren hatsanturik. Jan Batista hatzemaiten du lagun batek, lotzen zaio lephotik eta oihuz hasten da Ai! zer duk lephondoan, Jan Batista? eskua sistatu derautak zerbaitek.

        Jan Batista ahalgetzen da eta ihesi eskapatzen.

        Haugi, haugi hunat, dio lagunak, hea zer dukan lephondo hortan.

        Bortxaz mihatzen du eta kausitzen dio soinean zurdazko tresna latz dorpe bat. Jan Bastistak errekeritzen du othoi ez dezan deusik erran. Bainan haur hura badoha bertan jaun erretorarengana eta zer ikusi duen aiphatzen dio. Jaun erretorak larderiarekin: Hi egon hadi ixilik eta izan Jan Batista bezain prestu.

        Horra nola ttipitik emana zen penitentziari.

        Hamahirur urthetan joan zen Auxerreko seminario ttipirat. Jaun erretorak lagundu zuen eta huna zer erran zion seminariko buruzagiari: Ekhartzen derauzut haur bat ttipi dena gorphutzez, bainan handi dena berthutez.

        Seminario ttipian iragan zituen zazpi urthe. Arte hortan agertu zen bethi berthutean khartsu, lanean suhar eta erne, urrats guzietan seminarioko hoberenetarik bat.

        Zazpi urthe horien buruan iragan zen seminario ttipitik handirat eta hartu zuen sutana. Geroztik are hobeki eman zen lanari, berthuteari, aphez on baten egiteko gai diren bide guzieri. Nausiek ala lagunek berdin maite zuten; ez xoilki maite, bainan oraino miresten, ageri zelakotz ordutik zer lan handiak eginen zituen egun batez Jainkoarentzat eta arimentzat. Saindu bat bezala ekharria zen hekien elhe eta bihotzetan; eta nahiz ez zioten berari holakorik aiphatzen, jarraikiak ziren oro harren irakasbideri. Nola su handi batetik hedatzen baita berotasuna, berdin gure jaun khartsuaren bihotzetik seminario guzirat hedatzen ari zen berthutezko kotsu on eta salbagarri dat.

        Bakantzetan ahidek eman nahi zioten janari berezi eta hobexago zerbait, bainan ez zuen sekulan onetsi holako deus berexkunderik. Aita-Amen ogi eta jaki beretik jaten zuen bethi.

        Lau urthe eskas seminario handian zela aphez ordenatu zutenean. Hemezortzi ehun eta hogoi eta lauean, izan zuen aphezgoa, bere arxaphezpikuaren eskuetarik.

        Halako sinestea zuen arxaphezpikuak aphez gazte horren baithan, non ordu beretik erretor izendatu baitzuen, ez edozoin herritarat, bainan bederatzi ehun arimetako herri handi batetarat.

        Gazte izanagatik, hain ederki atxiki zuen bere herria non lau urthe gabe, gorago altxatu baitzuten eta igorri Avaloneko hirira. Hiri hortan ere ongi handiak egin zituen. Etxeko andre batek zion: Sobra maite dugu gure jaun Erretora; beldur naiz Jainkoa bera ahantz dezaten Avalondarrek eta ez diten orhoit beren erretoraz beizik.

        Haur horrek iduriz bazuken estakururik aski aphezgoatik gibelatzeko. Burhasoak erromes eta lanetik doi-doia bizi; ama sordies batek ahalak oro egiten bere umearen urruntzeko elizatik eta aldaretarik; ez utzi nahi sakramenduetarat ez-eta othoitz egiterat; igande goizetan lanera manatzen, eta arratsaldetan soinura eta dantzara; nik ez dut uste baditeken haur batenzat aphezteko traba handiagorik.

        Eta bizkitartean haur gaixo horrek behar othe zuken lotsatu? behar othe zuken gibelatu bere bokazionetik?

        Ez eiki, ezen aphez on eta khartsu atheratu izan da, ongirik handienak egin ditu herrietan ala komentuetan. Oxala! harrek bezalako indar eta berthutea balute apheztu nahi diren haur guziek!