XXII
ESANAK ESAN, EZ GEIAGO

        Irakurgai batek ez luke azkenik izango aria emanda-eman eta mendez mendeko, ordez ordekoekin jarraitu bear bagenuke. Eta baldin emen aipatutako orioetara bakarrik meartu edo estutu bearko bagintzaie, orien il arteko gertaera ta egiteak emen kontatu bearko genituzke. Ta kondar guztiak aipatzekotan gure iturriko emana zikindu, jakingarrien atsegiña atsekabe biurtu ta gure irakurgaia nekagarria ta asperkorra. Orrengatik ez ditugu esan zer oartu ez duten askorik, eta bai, gure ustez, irakurleari atsegin lizaiokean askotxo; zer lasto, zer ale, irakurgaigiñek bae aundia bear. Bear aut eta gera akit, bear ez aut eta ken akit.

        Eta onetan geratu gera. Orain artekoak nik zuri esatekoak nizkitzun, irakurlea. Geroztik zerbait geixeago jakin aal izan det; baño ez noakizu, beti bezela, me ta lodi, xe ta larri, guztiak esatera. Agidanean zu oso zaletuta zaude emengo zenbait gertakizunen bukaera jakiteko.

        Badira istorioetan zer ikusi gutxi duten kristauak, beñolakoan alako gertakizun batean laguntza eskeñiz etorri ta artu genituanak; oriek txikiak eta urrutira bezela ikusten dira. Geienaz ere, maiz izatekotan, ur axalean txuriak egiten botatzen ditugun ugarriak dirudite, ur azpian ezkutatzen dira ta ez ditugu geiago bear izaten. Zer ajola digu Manuelengandik erlojeruaren aldean? Zer Arranopoletagatik Antonioren truke? Juantxo bera, oargarria zitzaigularik, zakon erdian gelditu zaigu, ez gora ta ez beera; ez degu aren berririk jakin. Paulinok eta Katamotzak ez zuten geroztik alkar ikusi. Josunek ez al digu ardura geiago Este ta Bittoriren marimutilkeriak baño? Andre Axentxi, Krexentxio...

        Beste aldez, erretoreen biziera baño gauza berdiñagorik, iñoiz ikusi dezute? Etxetik elizara, elizatik etxera, erriko urtearen egunik gogoragarrienetan erritarren buru azaldu, jaiak jaituko badira. Alkateek gauza asko egin lezazkiteke agintzaldian: onak eta txarrak, samiñak eta parreragitekoak. «Alcalde tonto, sententzia pronto», «Gogorrena alkate»... ta orien antzeko esaerak zerbaitetik datoz. Baldin gureak askoen egitekoak egin izan balitu pozik kontatuko genituan; baño gurearen lanak, lanean aritu gabe nola bizi. Apaizek, berriz, ez dute makillarik ibiltzen, ez eta ez dira elezioetan sartzen. Aien indar guztia, itzaldia da; etorri nai ez duana ez dute ekartzen. Aien lana, batez ere, buruzko lana da, sarigarriagoa da; erriaren gaitzak nolakoak diran, nola sendatu litezken, beartsuak badira, edarizaletasuna bada, dantza lotua bada. Ta orretxengatik Don Inaziori buruz esan ditugunak ongi esanak daude. Alajaña, ez gaude guztiak jaun ura bezelako gizon zintzo, apal eta ongilleak!

        Botikarioaren buruz asten bagera... gizajoa, ia txoratu zaigu! Arrotzaren izketak gaitz egin zion. Bere bizitzako egunik ederrenak orduantxe pasa zituan. Arrotzarekin ibilli zituan gaiak begizkoenak zituan, geien atsegin zitzaizkionak. Baldin len jakin-gai orietaz bere burua erriko bildegi bakarra uste bazuan, gero are geiago. Arrotzarekiko izketak bere ustea sendotu zioten, bere jakintsunaz txinistu ta Einsteinen ustari zallak ikasten asi zan. Orretarako, ordea, lendanik zerbaitxo gaitua egon bear, malla mallako ikasketak egin bear, ta gure botikarioak iritxi eziñeko ezkutuetara jota, etsi bearrean, gero ta geiago zaletu ta txegosi ezin zitzakean jakingaiak iretsi. Orain sendatzeko ala arras txoratzeko aukeran dago. Jainkoak lagun!

        Baño, batez ere, irakurleak jakin nai lukeena Mirele ta Martinen maitasun arazoaren bukaera. Guk emen esandakoa orain gutxi dala gertatu zan. Or utzi genituan biak bata bestea gabe ezin bizi. Aien alkarkunde goxoak guri ere biotz-ikutua egin zigun. Asarre egoten ziran bakoitzean, gu ere kopetillun; zoriona berekin bazuten, gu alaitzen gintzaizkien. Aidean erori-zorian zeuden zartako guztiak Antoniori gañeratzen zitzaizkiola? Guri ezerez. Erlojeruak parra beste lanik ez zuala egiten? Ezta deus ere. Baño gure bi gazteen maitasuna, bai. Ala izan oi gera guzti-guztiak liburuetan ala urruti ikusten ditugun maitaleekin, aien alkar ongi aditzea naiago. Ez, ordea, bestela; izaten dira geren artean begi aurreko maitaleak bekaizkeriz ikusten dituztenak.

        Dana dala, gure bi gazteak iñori kalterik egin ezik (ajola zien besteengatik), politak eta zintzoak zitzaizkigun. Barrengo mamitik ezagutzen genituan. Martinek Mirele maitatzea nai genuan eta Mirele orobat. Uskeriren bat kezkatu ote zitzakean bildur giñan. Usategiko arratsalde arek pozik utzi ginduan. Eta ori orain asko ez dala gertatu bazan zer geroztik?

        Martin eta Margarite anaitzakoak dira. Bi illabete ere ez da izango Martin eta Mirele Elizondon ezkondu zirala. Usauri utzita etxeratu zanean buruko mototsak korapillotu egin zituan.

        Itza-pitsa, an utzi genuan arrotza. Tukulueneko eskaratzean neska batzuen erdian. Oneri buruz bai ez degula geroztik ezer esan. Artean zerbait bazan esatekoa. Arrotza Tukuluenean zegoan ostatuz. Ostatuan etxe oneko semea zala zekitela, beste gañerakoek alkarrekin bazkaltzen bazuten ere, arrotzak bakarrik, orrez gañera etxeko alaba zarrena jarri zioten neskame. Josunek guztiekin atsegiña izatea berezkoa bazuan, arrotzarekin are geiago. Ostatuko jakirik onenak etxeko neskarik politenak zekazkion.

        Arrotzari, noizpeinka, zerbait esatea bearrezkoa iruditu zitzaion; ez zitezela, beintzat, beti ixilik egon. Berak oi zuan bezin garbi, au edo ori dala, beti bazeukan itztxo bat esateko aukera. Josune ere ez zan motela, ta esana esanagatik oso atsegiña zitzaion arrotzari. Neska polita bera ta irripar arekin txoragarria jartzen zan. Arrotza zaletu zitzaion. Jatorri ta iduri oneko gaztea zalarik, Josune neska ederraren diña bazala uste.

        Izketa gero ta aurrerago zeraman mutillak. Aal zuan maizena egiten zion eta nolabaiteko gaiak utzi ta bere aldekoak bakarrik ikusten zituan. Gero ta geiago. Baño arrotzak oartu zuanez alako mugatik aurrera ez zijoan beñere Josune. Arrotza azkarra zala, baño ezin aterazi Josuneri iñoren aurrean esango ez zituanak. Josunek axaletik bai, barrendik ez.

        Arrotzak kabi utsa arkitu. Arrokeriz ikututa erabakia artu zuan: ez zuan bada jokatuko mugaz arunztik; muga bitartean, biziki.

        Egun batzuk igaro ziran. Iñork ezin lizaiokean igarri arrotzari arpegiaren azpian zer zerabilkian. Orain Josuneren txanda zan. Orain bai bareganatu zitzaiola. Gau aietan loa gutxitu zitzaion. Baño alperrik. Beste bi egunean egon zan arrotza ostatuan. Beti eratsua, gizatsua ta begitarte oneko; baño joan egin zan. Neskame-sari naroa utzi eskuan eta... etorriko urrengoan.

        Josune gaxoa!

        Bigarren kanpotarrak «poto».

        Azkenez, Antoniok josteko makinak eta fonografoak saltzen egindako zorrak ezin berdindurik, Prantzira aldegin zuan.

        Erlojeruak bein Sesiotegin izugarrizko edatea edanda, ustegabean zan aña luze erori zan, bat-bateko. Guztiak parrez asi ziran; ez, ordea, nagusia.

        —Zuek zerate gañeko emen gertatu danaz —esan zien—. Gizon au oera daramakit.

        Mozkor-miñak jota oa-zapiak busti-busti egin zituan izardiz.

        Il egin zan.